بناي امامزاده ها ، الگوي زيباي معماري
بناي امامزاده ها ، الگوي زيباي معماري
مصطفي خلعت بري ليماكي
مرز امامزادگان در سراسر ايران ، از كانون هاي معنوي اسلام به شمار مي روند، اغلب اين امامزادگان از سادات شيعه علوي بودند كه در پي اقتدار خلافت اموي تا پايان خلافت عباسي در نبرد با دستگاه خلافت ، عباسي در نبرد با دستگاه خلافت ،براي تحقق عدالت آل علي (ع) به شهادت رسيدند. اين اماكن مذهبي از 2 سو مورد احترام و توجه مردم ايران بوده اند. از يك سو اعتقاد و ايمان به خاندان نبوت و امامت و گرايش آنان به عدالت و فضايل انساني و از سوي ديگر فضيلت وجودي خود اين صاحبان اين اماكن متبركه به عنوان نمادي از اعتقادات مذهبي مردم ايران است ؛ اما جدا از آن ، ويژگي هاي ساخت و شكل معماري هر يك از امامزاده ها در نوع خود قابل توجه است .
در هر سرزميني ، ساختمان هاي بقاع متبركه و به طور كلي آثار تاريخي آن در ارتباط با وضع جغرافيايي و اوضاع جوي و موقعيت تاريخي و نيز دلايل ديگر بوده و تفاوت هايي با هم دارند. به طور مثال بارندگي هاي فراوان ، هواي بسيار مرطوب و درختان جنگلي متنوع ، آفتهاي بزرگ بناهاي تاريخي در شمال ايران بوده و هست . همان طوري كه مي دانيم خشت در مناطق خشك ايران يعني در حاشيه كوير، صدها سال دوام مي آورد، اما آجر و سنگ در صفحات شمالي عمر زيادي ندارند.
در اين منطقه ،نبايد در جستجوي بناهاي 500 ساله بود، زيرا كمتر بنايي هر قدر هم محكم ساخته شده باشد، مي تواند مقابل عوارض طبيعي و و ضع اقليمي اين حدود پايدار بماند. در اين سرزمين بناهاي 200 يا 300 ساله را بايد قديمي شمرد، زيرا در گيلان و مازنداران ،بخصوص غرب مازندران و شرق گيلان ، باران و رطوبت دايمي ، بناي نرم و پوسيده به مرور فرو مي ريزد و به تلي از خاك تبديل مي شود. چيزي نمي گذرد كه بوته ها و حتي درختان روي اين تل را مي گيرند و اثري جز برآمدگي مختصري بر جاي نمي گذارند. حتي بر بام خانه هاي روستايي نيز گاه درختان مختلف جنگلي بخصوص انجير مي رويد. اوضاع جوي و موقعيت اقليمي در طرح بناهاي تاريخي و مصالح به كار رفته در آنها بسيار مؤثر يوده و شكل آنها را دگرگون كرده است ، تا آنجا كه شباهت كمتري ميان بناهاي تاريخي و مذهبي اين منطقه با ساير نقاط ايران وجود دارد.
از جنبه معماري مصالح اصلي بناي مساجد و بقاع متبركه در اين مناطق ، گاهي تنها چوب بوده كه قوام و استحكام آن نيز در مناطق مرطوب زياد نيست . از گنيبدهاي كاشيكاري و گلدسته هاي مزين در اينجا كمتر نشاني است . بناهاي تاريخي اين منطقه بسيار ساده و غالب آنها به شكل مربع يا مستطيل ساخته شده اند. در اكثر مناطق شمال ايران ، ديوار بقاع را به همان روش خانه هاي روستايي، يعني با چوب و شاخ و برگ درختان و گل و گاهي هم آهك ،با تفاوت هايي ساخته اند. نام بقاع نيز مشابه همين خانه ها ايجاد شده و گاه آن را با سفال و حلب و در مناطق ييلاقي با چوبهايي به نام لت مي پوشانند.
سقف داخل بقاع نيز اغلب به اصطلاح محلي ، لمبه كاري (تخته كاري ) يا واشان كشي (نوعي چوب كه زير تخته ها قرار مي گيرد) است . ارتفاع ، يعني بلندي سقف خانه ها نيز تفاوت چنداني با بقاع ندارد. برخي خانه ها دو طبقه اند، ولي بقعه ها يك طبقه بنا شده اند. در خانه ها معمولا يك طرف ايوان وجود دارد، ولي بقعه ها يك طبقه بنا شده اند. در خانه ها معمولا يك طرف ايوان وجود دارد، ولي در بقاع اغلب اطراف اتاقك ساخته شده تا امكان دور زدن زايران در اطراف گور يا ساختمان وجود داشته باشد و عموما گور وسط اتاق است و اين امر امكان طواف را فراهم مي كند. ( البته در بعضي امامزاده ها گور در گوشه بنا نيز ساخته شده است .) گور شخص مدفون ، ضريح يا صندوقي دارد كه از يك محافظ به همراه تزئيناتي از چوب و در موارد فلز، به صورت يك مكعب مستطيل ساخته شده و گاه گور بدون ضريح و تنها سنگي ساده داراي نوشته، يا حتي بدون نوشته است. اين ساختمان ها عموما بيش از يك در دارند. در مواردي نيز 4 طرف آنها در وجود دارد كه البته روزها و موارد عادي يكي از آنها باز است . (گاهي اوقات هيچ كدام باز نيست ). وجود اين 4 در به علت سهولت ورود و خروج و نيز طواف مزار است . اين درها به ايوان كه حدود يك تا 2 متر عرض دارد، باز مي شوند. در آستانه، كوچكتر از ساير درها ساخته مي شود، به نحوي كه شخص موقع وارد شدن مجبور است سرخود را خم كند. شايد به آن سبب است كه اگر كسي تعظيم و تكريم را به هنگام ورود فراموش كرد ،با خم كردن سر به سمت جلو در هنگام ورود، متوجه موضوع شود.
زيبايي بيشتر بقاع و امامزاده هاي شمال ايران ، به درختان كهنسال و عظيمي است كه در محوطه آنها وجود دارد. عمر بعضي از اين درختان از قدمت بقعه يا تاريخ احداث ساختمان آن بيشتر است . برخي از آنها حتي قبل از ساختن بقعه وجود داشته و گاهي به تنهايي مورد احترام اهالي هستند.
به هر حال ، همان گونه كه ذكر شد، اين بقاع تفاوت خاصي با خانه هاي مردم منطقه ندارد، تنها از جنبه تزئينات و نقاشي هاي ديواري و اين كه غالبا زنگ تمامي بقاع سبز است ، تفاوت هايي وجود دارد.
منبع: http://www.e-resaneh.com
