بررسی سیر تحول مفهومی دیو در تاریخ اجتماعی و ادبیات شفاهی
چکیده:
«دیو» نام عمومی و لقب همة موجودات مافوق طبیعی و درعین‌حال موجودی مستقل و منفرد است و همسان‌هایی مانند جن در فرهنگ عربی دارد که در روایت‌های مکتوب و شفاهی، تفاوتی میان آنها گذاشته نمی‌شود. مفهوم دیو در طول تاریخ با فرازها و فرودهای فراوانی روبه‌رو بوده است، چنانچه زمانی درمقام خدایان پرستش می‌شده‌اند و طی دورانی بس‌طولانی به‌مثابۀ اهریمن و شیطان در‌آمده‌اند و تمامی جلوه‌های زشت و پلید به آنها نسبت داده شده است.
در فارسی میانه، دیو و اهریمن در کنار هم قرار گرفته‌اند و به‌تدریج دیو همچون اهریمن تلقی شده است. ازسویی‌دیگر در بخشی از روایت‌ها و باورهای مردمیِ بازمانده از دوره‌های کهن، دیوان همچون مردمان معرفی شده‌اند و هیچ ویژگی غیرطبیعی میان آنها و انسان‌ها دیده نمی‌شود. در آخرین تحول مفهوم دیو و براساس فرهنگ مردم ایران، دیو موجودی مافوق طبیعی است که با شکل و سیمای ویژه‌ای تصور می‌شود و خویشکاری‌های متعددی دارد. براین‌اساس، دیوها موجوداتی زیان‌کار و غیرطبیعی، به رنگ سیاه با دندان‌های بلند همچون دندان‌های گراز، لب‌های کلفت و سیاه و گه‌گاه با چشمان آبی توصیف شده‌اند.
بدن آنها از موهای ضخیم پوشیده شده است و چند سر، شاخ، دم و گوش‌های بزرگ و یک جفت بال دارند و مردم‌خوار‌ند. عوامل تغییر و تحول مفهوم دیو در ایران و بررسی سیر دگرگونی‌های مرتبط با آن از‌جمله اهداف پژوهش حاضر است. در این پژوهش همسان‌های دیو و موجوداتی که با ویژگی‌های منحصربه‌فرد لقب دیو دارند، معرفی و شناسایی شده‌اند.
