معماری قاجار ............ آیین و ویژگی ها
از اواخر دوره صفويه تا اواسط سلطنت ناصرالدين شاه به علت آشفتگيهای موجود و جنگ های پی در پی و عدم ثبات و فقدان امنيت - هنرهای معماری و تزئينات ساختمانی ايران كه در دوران صفويه وسعت و تنوع زياد پيدا كرده بود طی اين دوره نابسامانی ملی به انحطاط گرائيد.
فقط در دوره كوتاه كريم خان زند - ارگ كريم خان و برخی بناهای منفرد همچون مجموعه بناهای وکیل در شیراز برپا می گردد که البته هیچگاه این بناها نتوانستند تاثیر خود را به گستردگی تاثیر بناهای دوران صفوی بر سراسر پهنه سرزمینی ایران به ثبت برسانند.
پاسخ : معماری قاجار ............ آیین و ویژگی ها
هر چند که این بناها نیز همچنان بر مبنای اصول سبک اصفهان ساخته می شدند و از این روست که معماران این دوره و دوره ی قاجار دنباله رو معماراندوره صفوی بوده اند.
علی رغم مطالب ذکر شده در فوق؛در دورهی قاجاريه شيوهی جديدی در معماری ايجاد شد که باز هم بر پایه سبک اصفهان اما در ادامه آن بوده است که می توان آن را سبک تهران نام نهاد.
پاسخ : معماری قاجار ............ آیین و ویژگی ها
بطور کلی معماری دوره ی قاجاریه را می توان به دو دوره ی کلی تقسیم کرد : 1- دوره ی اول: از آغاز سلطنت آغا محمد خان تا پایان سلطنت محمد شاه : در این دوره نگاه حاکم بر معماری همچنان نگاهی درونزا و بر مبنای سبک اصفهان و به کمال رساندن آن می باشد که نمونه هایی همچون حرم حضرت معصومه در قم و مسجد سلطانی نمونه هایی از آن می باشند.
پاسخ : معماری قاجار ............ آیین و ویژگی ها
2- دوره ی دوم: از آغاز سلطنت ناصرالدین شاه تا پایان حکومت سلسله قاجار : در این دوره بر اثر مسافرت های ناصرالدین شاه و اخلاف او و همچنین اعزام عده ای از محصلین ایرانی به اروپا و تحت تاثیر قرار گرفتن هیات حاکمه و نخبگان جامعه، سبکی در معماری آغاز می گردد که التقاطی از معماری بومی و معماری غربی می باشد
هنر معماری اين زمان با مقايسه با دورهی صفويه[بخصوص در مورد ساختمان و توده] بسيار ضعيف شمرده ميشود.
پاسخ : معماری قاجار ............ آیین و ویژگی ها
تنها در زمان حكومت طولانی ناصرالدين شاه قاجار به دليل نفوذ هنر باختري، هنر معماری همچنين صنايع ظريف مانند گچبري، آيينهكاری و كاشیكاری رونق يافت. ارتباط بيشتر ايران با غرب، معماران ايرانی را بر آن داشت تا عوامل مشخص معماری ايران را با روشبينی و توجه خاصی با عوامل معماری غرب درآميزند و آثاری به وجود آورند كه از نظر هنری دل پسند باشد.
( منبع : کتاب سیمای فرهنگی ایران؛ به قلم نویسندگان)
پاسخ : معماری قاجار ............ آیین و ویژگی ها
اما معماری قاجار اصول، مبانی و الگوهای قدیم معماری ایران را ارتقا بخشیده و نوآوری هایی از نظر
فضا به وجود آورد. لیکن، به نظر می رسد، قوت لازم خلق یک معماری نوین را نداشته است.
جایگاه و مرتبه معماری قاجار در تاریخ معماری گذشته ایران (قبل از دوره جدید) می تواند محل بحث و تأمل باشد. اگر آثار معماری را از زاویه فضایی ارزیابی کنیم و به خلاقیت های فضایی در معماری توجه کنیم معماری دوره قاجار ارزش پیدا می کند و در جایگاه برتر و تکامل یافته تری نسبت به معماری های دوره های قبل از خود چون زندیه و صفویه قرار می گیرد، چرا که در معماری این دوره خلاقیت هایی فضایی افزایش می یابد.تنوع فضاها بیشتر می شود و فضاهای نوینی خلق می شوند. فضاها به گشایش و سبکی بیشتری می رسند و الگوهای قدیمی معماری ایران در جهت گسترش فضا تکامل می یابند.
پاسخ : معماری قاجار ............ آیین و ویژگی ها
ه طور خلاصه، اگر تکامل معماری را گشایش، شفافیت و سبکی فضاها بدانیم، معماری این دوره به عنوان مرحله تکامل معماری قدیم ایران مطرح میشود.
اما وقتی به معماری از زوایای دیگری مانند اندازه ها، تناسبات، شکل ها و تزئینات نگاه کنیم، معماری دوره قاجار وضع نازل تری را نسبت به دوره های گذشته خود و به خصوص دوره صفوی نشان می دهد. شکل ها استواری و صلابت قبلی را ندارند و شکل های جدیدی وارد معماری می شوند که سطحی و تفننی اند.
پاسخ : معماری قاجار ............ آیین و ویژگی ها
اندازه ها دقت لازم را ندارند. تناسبات در مرتبه پایین تری نسبت به تناسبات موزون و اندیشیده شده دوره های قبلی قرار می گیرند. تزئینات معماری گاه تا حد ابتذال سقوط می کند و بی بندوباری، غلو ناشیانه و هرج و مرج، جایگزین تزئینات محدود و با وسواس دوره های درخشان سلجوقی و صفوی می شود.
(منبع : روزنامه ایران ؛ مصاحبه با مهندس هادی میرمیران)
پاسخ : معماری قاجار ............ آیین و ویژگی ها
سبك های آذری و اصفهانی كه به ویژه در دوران صفویه و با استفاده از كاشی های هفت رنگ و لعاب های رنگارنگ معمول بود، به دوران قاجار نیز راه یافت و به ویژه بهره گیری از سبك اصفهانی در بناهای عام المنفعه و مذهبی كاملا مشهود بود. در دوره های میانی قاجار، تحولات جهانی و گسترش صنعت در جهان بر بخش هایی از معماری ایران تاثیر گذاشت به طوری كه با آغاز قرن 19 نوعی آمیختگی معماری اصیل ایرانی با معماری مدرن، به چشم می خورد.
پاسخ : معماری قاجار ............ آیین و ویژگی ها
اختراع ماشین و احداث كارخانه ها، تولید انبوه و به دنبال آن تولید مواد و مصالح جدید ساختمانی از جمله آهن را به دنبال داشت، كه با تولید آهن به طور انبوه، معماران از این ماده جدید در ساخت و ساز و احداث بناها استفاده كردند.
تغییر در مواد و مصالح معماری، تغییر در شكل و ساختار معماری بناها را در این دوره به دنبال داشت. به گونه ای كه با توجه به تغییرات ایجاد شده در عصر صنعت و نیاز به امكانات جدید شهری، ساخت برخی از بناها از جمله ایستگاه های راه آهن، نمایشگاه ها و كارخانه ها از سوی معماران مورد توجه قرار گرفت.