جغرافیا در تمدن اسلامی

[Mr.Engineer]

اطلس جهان
ابن وردی
، رونوشتی از نسخهٔ خطی سدهٔ دهم یا یازدهم خورشیدی
در خلال
سده‌های میانه
، سرنگونی فرمان‌روایی روم به تغییر در روند تکامل جغرافیای از اروپا به جهان اسلام انجامید. جغرافی‌دانان مسلمان مانند شریف ادریسی نقشه‌های مبسوط جهان (از قبیل
کتاب‌الرجاری
) را درست کردند، در حالی که جغرافی‌دانان دیگر مانند یاقوت حموی، ابوریحان بیرونی، ابن بطوطه و ابن خلدون حساب دقیقی از سفرهایشان و جغرافیای مناطقی که دیده بودند، دست و پا کردند. محمود کاشغری جغرافی‌دان ترک، نقشهٔ جهان را بر پایه‌ی یک زبان کشید، و بعد از او پیری رئیس این کار را انجام داد(نقشهٔ پیری رئیس). افزون بر این، دانشمندان مسلمان کارهای پیش از رومیان و یونانی‌ها را ترجمه و تفسیر نمودند، و
بیت الحکمه
را به این منظور در بغداد راه انداختند.
ابو زید بلخی
دانشمند ایرانی، در آغاز از نقشه‌برداری زمینی در بغداد،
مدرسه‌ی بلخ
را درون بلخ بنیان نهاد.
«سهراب» جغرافی‌دان مسلمان در میانه‌های سده‌ی چهارم خورشیدی، سرگرم کتابی بود دربارهٔ
مختصات جغرافیایی
، حاوی دستورعمل برای ساخت نقشهٔ مستطیلی جهان، با طرح نمایش تصویر استوانه‌های هم‌فاصله. در اواخر سدهٔ چهارم و اوایل سده‌ی پنجم خورشیدی، ابن سینا علل زمین‌شناختی کوه‌ها را در کتاب
شفا
(405/6 خورشیدی) برانگاشت.

ابوریحان بیرونی

ابوریحان بیرونی (352-427 خورشیدی) نخستین بار طرح نمایش تصویرِ هم‌سمتِ (سمت در برابر ارتفاع در دستگاه نجومی) دارای
مسافت
مساوی قطبی را از کره آسمان شرح داد. هنگامی که پای نقشه‌برداری شهرها و اندازه‌گیری فواصل میانشان وسط می‌آمد، او به عنوان ماهرترین فرد شناخته‌شده‌بود که در شهرهای بسیاری در
خاور میانه
و شبه‌قارهٔ هند این کار را انجام داده‌بود. وی هم‌چنین به هنگام اندازه‌گیری ارتفاع کوه‌ها، ژرفای دره‌ها و پهنای افق فنون مشابه را گسترش بخشید، و موضوع جغرافیای انسانی و سکنه‌پذیری سیارهٔ زمین را مطرح نمود. وی مسکونی بودن تقریبا یک چهارم از
سطح زمین
برای بشر را برانگاشت؛ هم‌چنین عرض جغرافیایی کاث (کاج، کاظ یا کات، از شهرهای دیرینهٔ در خوارزم) را با استفاده از بیشینهٔ بلندای خورشید محاسبه‌کرد، و معادله‌های پیچیدهٔ زمین‌سنجشی را به منظور محاسبهٔ دقیق محیط زمین واگشود، که به اندازه‌های امروزین محیط زمین خیلی نزدیک بود. او شعاع زمین را 6339,9 کیلومتر برآورد که تنها 8/16 کیلومتر کمتر از مقدار کنونی 6356,7 کیلومتر می‌باشد. در مقایسه با پیشینیانی که محیط زمین را با
نشانه‌روی
هم‌زمان خورشید از دو محل مختلف اندازه‌گرفتند، بیرونی روش تازه‌ای را بر پا کرد که با استفادهٔ محاسبات مثلثاتی بر پایهٔ زاویهٔ میان یک دشت و بر فراز کوه بود -که اندازه‌گیری‌های دقیق‌تری از محیط زمین را نتیجه داد- و انجام این کار را با یک شخص برای اندازه‌گیری از یک موقعیت انجام‌پذیر ساخت. او هم‌چنین بررسی‌ای از طرح نمایش تصویر نقشه، نقشه‌نگاری، منتشر کرد که شامل روشی برای نمایش
نیم‌کره
در صفحه بود.
جرجی زیدان در تاریخ تمدن اسلام ذیل جغرافیا می‌آورد: «لفظ جغرافی می‌رساند که این علم را
عرب
وضع نکرده اما چون جغرافی به تاریخ مربوط است و چون عرب‌ها به واسطهٔ مقتضیات شریعت اسلام پیش از ترجمهٔ جغرافی به زبان عربی کتاب‌هایی در توصیف راه‌ها و شهرها نگاشته‌اند، لذا در این‌جا از جغرافی اسلامی هم اسمی می‌بریم.»
منبع: ویکی پیدیا

[Mr.Engineer]

جغرافیا پس از اسلام

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fc/Cantino_Planisphere.jpg/300px-Cantino_Planisphere.jpg (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Cantino_Plani sphere.jpg)

http://bits.wikimedia.org/skins-1.17/common/images/magnify-clip.png (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Cantino_Plani sphere.jpg)
نقشه جهان کانتینو، نخستین نقشه‌ای از جهان که یافته کریستف کلمب را می‌نماید.


عصر کاوش (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8%B5%D8%B1_%DA%A9%D8%A7%D9%88%D8%B4) اروپا در سده‌های نهم و دهم و یازدهم، جایی که یابندگان اروپایی همانند کریستف کلمب (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D9%81_%DA%A9%D9%84% D9%85%D8%A8)، مارکوپولو (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D9%88%D9%BE%D9%88%D9%84%D 9%88) و جیمز کوک (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%DB%8C%D9%85%D8%B2_%DA%A9%D9%88%DA%A9) بسیاری از زمین‌های جدید را یافتند و محاسبه‌کردند، اشتیاقی تازه برای ریزه‌کاری‌های دقیق جغرافیایی، و شالودهٔ نظریه‌های خام در اروپا باززنده‌شد. مشکلی که با جغرافی‌دانان و کاوشگران روبه‌رو شد، پیدا کردن طول و عرض یک مکان جغرافیایی بود. اگرچه مشکل عرض جغرافیایی مدت‌ها پیش حل شده‌بود، ولی طول جغرافیایی هم‌چنان باز مانده بود؛ توافق بر سر نصف‌النهار صفردرجه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%B5%D9%81%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%8 7%D8%A7%D8%B1_%D9%85%D8%A8%D8%%E2%80%8BAF%D8%A3) تنها بخشی از مشکل بود. جان هریسون (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AC%D8%A7%D9%86_%D9%87%D8%B1%DB %8C%D8%B3%D9%88%D9%86&action=edit&redlink=1) با نوآوری زمان‌سنج اچ‌4 (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A7%DA%86%E2%80%8C4&action=edit&redlink=1) در سال 1138/9 خورشیدی مشکل حل کرد، و بعدا در سال 1263در فراهمایی جهانی مریدین، نصف‌النهار گرینویچ (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%B5%D9%81%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%8 7%D8%A7%D8%B1_%DA%AF%D8%B1%DB%%E2%80%8B8C%D9%86%D9 %88%DB%8C%DA%86) به عنوان نصف النهار صفر اتخاذ شد.


جغرافیا در سده‌های دهم و یازدهم و دوازدهم خورشیدی به عنوان یک زمینهٔ دانشی جدا به رسمیت شناخته و بخشی از برنامهٔ درسی دانشگاه‌های اروپا (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7) به‌ویژه پاریس (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D9%BE% D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B3) و برلین (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8% A7%D9%87_%D8%A8%D8%B1%D9%84%DB%8C%D9%E2%80%8B%86&action=edit&redlink=1) شد. گسترش بسیاری از جوامع اطلاعاتی جغرافیایی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%85%D8%B9_%D8 %A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%E2%80%8B%AA%D B%8C_%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB %8C%DB%8C&action=edit&redlink=1) در سده‌های دوازدهم و سیزدهم خورشیدی بر پایهٔ جامعهٔ اطلاعاتی جغرافیایی، انجمن جغرافیایی پادشاهی (بریتانیا) (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A7%D9%86%D8%AC%D9%85%D9%86_%D8 %AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%E2%80%8B%A7%D B%8C%DB%8C_%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB %8C_%28%D8%A8%D8%B1%DB%8C%E2%80%8B%D8%AA%D8%A7%D9% 86%DB%8C%D8%A7%29&action=edit&redlink=1) در سال 1208/9 خورشیدی، [23] جامعه جغرافیایی روسیه (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87_%D8 %AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%E2%80%8B%A7%D B%8C%DB%8C_%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87&action=edit&redlink=1) در سال 1223/4 خورشیدی جامعه جغرافیایی آمریکا (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87_%D8 %AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%E2%80%8B%A7%D B%8C%DB%8C_%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7&action=edit&redlink=1) در 1229/30 خورشیدیو انجمن جغرافیای ملی(آمریکا) (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AC%D9%85%D9%86_%D8%AC%D8%BA%D8%B1% D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%E2%80%8B%D9%85%D9%8 4%DB%8C) در سال 1266/67 خورشیدی، در سال 1199/200 خورشیدی نمایان شد. اثرگذاری امانوئل کانت (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A6%D9%84_%DA%A9% D8%A7%D9%86%D8%AA)، الکساندر فون همبولت (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%B3%D8%A7%D9% 86%D8%AF%D8%B1_%D9%81%D9%88%D9%86_%D%E2%80%8B9%87% D9%85%D8%A8%D9%88%D9%84%D8%AA&action=edit&redlink=1)، کارل ریتر (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%84_%D8%B1%DB %8C%D8%AA%D8%B1&action=edit&redlink=1) و پول ویدال دلا بلاش (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%BE%D9%88%D9%84_%D9%88%DB%8C%D8 %AF%D8%A7%D9%84_%D8%AF%D9%84%D8%A7_%%E2%80%8BD8%A8 %D9%84%D8%A7%D8%B4&action=edit&redlink=1) را می‌توان نقطهٔعطف اصلی جغرافیا در انتقال از فلسفه به علم دانست.

طی دو سدهٔ گذشته، پیش‌رفت در فناوری مانند رایانه، به گسترش علوم نقشه‌برداری و راه و رسمی تازه انجامید، همانند مشاهدهٔ همراه مشارکت و زمین‌آمار که این شیوه‌های تازه در جغرافیای امروزی به کار رفته‌است. در غرب در طول سده‌های سیزدهم و چهاردهم، نظم و انضباط جغرافیا دست‌خوش چهار مرحلهٔ اساسی شد: جبر محیط زیست (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AC%D8%A8%D8%B1_%D9%85%D8%AD%DB %8C%D8%B7_%D8%B2%DB%8C%D8%B3%D8%AA&action=edit&redlink=1)، جغرافیای منطقه‌ای (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB% 8C%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%E2%80%8B%82%D 9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C&action=edit&redlink=1)، انقلاب کمّی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8% A8_%DA%A9%D9%85%D9%91%DB%8C&action=edit&redlink=1) و جغرافیای انتقادی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB% 8C%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%E2%80%8B%82%D 8%A7%D8%AF%DB%8C&action=edit&redlink=1). پیوند میان‌رشته‌ای نیرومند میان جغرافیا و علوم زمین‌شناسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A 7%D8%B3%DB%8C) و گیاه‌شناسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%AF%DB%8C%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%86%D8%A 7%D8%B3%DB%8C) و هم‌چنین دانش اقتصاد (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7% D8%AF)، جامعه‌شناسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%8 6%D8%A7%D8%B3%DB%8C) و مردم‌نگاری (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85%E2%80%8C%D9%86%DA%AF%D8%A 7%D8%B1%DB%8C) نیز تا حد زیادی افزایش یافته، به‌ویژه به عنوان پیامد سامانهٔ دانش (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D9% 87%D9%94_%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4&action=edit&redlink=1) زمین که در پی درک جهان در یک دید کلی‌نگر (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AF%DB%8C%D8%AF_%DA%A9%D9%84%DB %8C%E2%80%8C%D9%86%DA%AF%D8%B1&action=edit&redlink=1) می‌باشد.

http://sardashtpnu.ir/forum/showthread.php?tid=73