Rez@ee
29th April 2011, 08:56 AM
http://www.aftabir.com/lifestyle/images/6c2e662693b92f812fad3de13c8f916b.jpg
منیره پنج تنی؛مصاحبه با دکتر مهدی گلشنی
دكتر مهدي گلشني رئيس و بنيانگذار گروه فلسفه علم دانشگاه صنعتي شريف و عضو هيأت علمي اين دانشگاه و همچنين عضو شوراي عالي انقلاب فرهنگي ، سالهاست كه به تدريس و تأليف در حوزه هاي مختلف علمي مشغول بوده است. او همچنين برنده جايزه علم و دين تمپلتون است و پس از آن به مدت 3 سال داوري اين جايزه را به عهده داشته است. جايزه تمپلتون بزرگ ترين جايزه در جهان به لحاظ مبلغ بوده و به فردي كه فعاليت چشمگير و موثر در زمينه علم و دين داشته باشد،اهدا مي گردد.از آثار دكتر گلشني مي توان به كتاب «قرآن و علوم طبيعت» اشاره كرد كه تا كنون به زبان هاي انگليسي،عربي، تايلندي، آلبانيايي،اندونزيايي، آلماني و … ترجمه شده است. عربي آن اخيرا با تقريظ مرحوم شيخ محمد غزالي در مصر به چاپ رسيده است؛ اندونزيايي آن بيش از 12 چاپ داشته است؛ و انگليسي آن در نيويورک چاپ شده است و اخيراً توسط انجمن بين المللي علم و دين مستقر در دانشگاه کمبريج انگليس جزو کتب مرجع در زمينه علم و دين انتخاب شد که به 150 کتابخانه مهم جهان اهداء شود. براي بررسي رابطه و نسبت ميان علم و دين خدمت ايشان در گروه فلسفه علم دانشگاه شريف رفتيم و كوشيديم در طول اين گفتگو به بررسي آراء مختلف در اين حوزه و تحليل برخي از انديشه هاي ايشان بپردازيم.
براي شروع گفتگو مهمترين مسأله اي که نياز داريم آن را تحليل و بررسي کنيم و در ضمن مطمئن شويم که به يک توافق اجمالي بر سر آن رسيده ايم، تعريف کليد واژه هاي اساسي مورد استفاده ما يعني علم و دين است. با توجه به تعاريف متعدد از اين دو واژه مي خواهم بدانم که شما دقيقا چه معاني را از آن ها مراد مي کنيد؟ دين در نظر شما به کداميک از تعاريف متداول آن اشاره دارد و وقتي مي گوييد «علم» مراد شما از آن «knowledge» (مطلق دانايي) يا « science » (علم به معناي جزيي و علوم تجربي) است؟
وقتي ما در محيطي زندگي مي کنيم و الفاظي در آن محيط رايج مي شود، نمي توانيم نحوه كاربرد آن ها را ناديده بگيريم. ابتدا واژه علم به معناي مطلق آن يعني «knowledge» در جوامع رايج بود، اما از اواسط قرن نوزدهم به بعد واژه « science » به کار رفت.« science » يعني علمي که به نحوي به تجربه بر مي گردد. آن در ابتدا در مورد علوم فيزيکي بود که شامل علوم زيستي هم مي شد ولي بعدها به مرور براي علوم انساني هم روش علوم طبيعي را به کار بردند. بنابراين امروزه اگر « science » گفته مي شود، برداشتي که از آن مي شود صرفا «علم تجربي» است و بقيه چيزهاي ديگر را فقط به عنوان معلومات و اطلاعات مي شناسند. مراد من از «علم» در اين مكالمه معناي اصطلاحي و رايج آن است و مقصودم علوم تجربي و علوم اجتماعي و انساني به معنايي است که امروزه در غرب رايج شده است. البته من شخصا خودم اين تفکيک را قائل نيستم و ترجيح مي دهم که واژه «دانش» را به کار ببرم. اما در مورد دين بايد بگويم که دين يک مفهوم عام دارد که عبارت از يک سري معتقدات و آداب مي باشد. اما من فقط اديان الهي را در نظر دارم. زيرا به نظر من اگر دين به عنوان چيزي که ادعا مي کند در حال قاعده وضع کردن براي بشر است، منشأ فوق بشري نداشته باشد، تبعيت از دستوراتش الزام آور نخواهد بود و از همين روست که من فقط اديان الهي، يعني اديان خداباور، را مطرح مي كنم. البته تعداد زيادي اديان غير خدا باور هم وجود دارند که داراي شاخه هاي متعدد هستند . براي مثال مي توانم به بوديسم و هندويسم اشاره کنم که هر کدام انواع و شاخه هايي دارند. البته در ادياني که منشأ الهي دارند، مانند اديان ابراهيمي، خداوند متعالي که داراي علم مطلق و قدرت مطلق است بين تمام آن ها مشترک است و در اديان غير خدايي چنين چيزي را نمي بينيم.
در اين گفت وگو، اگر من واژه «دين» را به کار مي برم منظورم اديان خداباور است و اگر واژه «علم» را به کار مي برم، به خاطر مماشات با اصطلاح رايج ، مرادم علوم فيزيکي است و آن را به علوم انساني هم توسعه مي دهم، و البته منشأ علوم تجربي و علوم انساني را صرفا در طبيعت نمي بينم.
بنابراين از منظر شما «علم» به معناي «علوم فيزيکي و طبيعي و علوم انساني» است و مراد شما از «دين» نيز «اديان خدا باور» است. همانطور که مي دانيم در طول تاريخ به ويژه در مقاطع مشخصي، مناقشاتي ميان علم و دين ايجاد شد. اما صرف نظر از روابط تاريخي ميان آنها مي خواهم بدانم نظر شما درباره رابطه ميان علم و دين چيست؟ آيا ديدگاه شما توافق و سازگاري بين آن ها را مي پذيرد يا تضاد و ناسازگاري را؟
در رابطه ميان علم و دين تقسيم بندي هاي زيادي وجود دارد که مي توان به تقسم بندي هاي چهارگانه، هشت گانه و پنج گانه اشاره کرد. يکي از اين تقسيم بندي هاي معروف تقسيم بندي «ايان باربور» است، اولين کسي که در دهه شصت ميلادي کتاب معروف «علم ودين» را نوشت. ايان باربور در اين اثر رابطه علم و دين را در چهار مقوله تعارض، استقلال ، گفتگو و هماهنگي طبقه بندي كرد. اما من رابطه اين دو را به گونه ديگري مي بينم. ابتدا بايد توضيح بدهم که برداشت من از دين با برداشت عاميانه مقداري متفاوت است، يعني من دين را در يکسري آداب و عبادات خلاصه نمي کنم، بلکه به نظر من محيط بر اينها جهان بيني قرار دارد و آن است كه در سطح بسيار بالا تکليف امور ديگر را روشن مي کند. همچنين در مورد علم هم برداشت ديگري دارم و علم به مفهوم اسلامي و مسيحي آن را بخشي از فعاليت ديني مي دانم؛ زيرا مثلاً در اسلام مکرراً توصيه شده است که بايد طبيعت مطالعه بشود تا به عظمت صنع الهي پي ببريم. البته اين کاوش روش هاي مخصوص به خود را دارد و من در کتاب «قرآن و علوم طبيعت» درباره اين روش ها استدلال کرده ام که شامل تجربه، نظريه پردازي و شهود و … مي شود. بنابراين من علم را بخشي از دين مي دانم که البته ابزار خاص خودش را دارد. نکته مهم اين است که دين دخالتي در جزييات کار علم نمي کند که مثلا کدام آزمايش انجام بشود و يا حتي به چه شيوه اي صورت بگيرد. بلکه وقتي علم به جمع بندي هاي کلي در بالاترين سطح مي رسد جهان بيني ديني وارد مي شود. براي مثال اگر علم به اين ادعا برسد که جهان آفرينش مقصدي ندارد، دين با آن روبرو مي شود و مي گويد هيچ چيزي در اين دنيا واقع نمي شود مگر آنكه هدفي داشته باشد. يعني دين در بالاترين سطح با علم تماس پيدا مي کند.علمي که من آن را بخشي از فعاليت ديني مي دانم در بالاترين سطح با جهان بيني ديني تماس پيدا مي کند که مي تواند آن را ناديده بگيرد و جهان بيني ديگري را اختيار کند يا از همان جهان بيني ديني تبعيت کند. در مقام عمل هم وقتي قرار است علم وارد کار شود در مواقعي که كاربرد علم به نفع سعادت بشر نيست، يعني مثلاً براي انسان مضر است و يا به محيط زيست آسيب مي رساند، دين دخالت مي کند. زيرا دين براي انسان نسبت به حفظ محيط زيست، حفظ نظم، و تعادل جهاني مسئوليت قائل است. بنابراين من به تقسيم بندي هاي موجود، تقسيم بندي ديگري مي افزايم که البته افراد زيادي در آن با من هم نظرند. مثلا يکي از برندگان جايزه نوبل فيزيك، آقاي «تاونز»، نيز همين نظر را دارد و بسياري از عالمان درجه اول در دنياي مسيحت با من موافقند و فعاليت علمي را نوعي وظيفه ديني تلقي مي کنند که دين آن را مقرر کرده است.
منیره پنج تنی؛مصاحبه با دکتر مهدی گلشنی
دكتر مهدي گلشني رئيس و بنيانگذار گروه فلسفه علم دانشگاه صنعتي شريف و عضو هيأت علمي اين دانشگاه و همچنين عضو شوراي عالي انقلاب فرهنگي ، سالهاست كه به تدريس و تأليف در حوزه هاي مختلف علمي مشغول بوده است. او همچنين برنده جايزه علم و دين تمپلتون است و پس از آن به مدت 3 سال داوري اين جايزه را به عهده داشته است. جايزه تمپلتون بزرگ ترين جايزه در جهان به لحاظ مبلغ بوده و به فردي كه فعاليت چشمگير و موثر در زمينه علم و دين داشته باشد،اهدا مي گردد.از آثار دكتر گلشني مي توان به كتاب «قرآن و علوم طبيعت» اشاره كرد كه تا كنون به زبان هاي انگليسي،عربي، تايلندي، آلبانيايي،اندونزيايي، آلماني و … ترجمه شده است. عربي آن اخيرا با تقريظ مرحوم شيخ محمد غزالي در مصر به چاپ رسيده است؛ اندونزيايي آن بيش از 12 چاپ داشته است؛ و انگليسي آن در نيويورک چاپ شده است و اخيراً توسط انجمن بين المللي علم و دين مستقر در دانشگاه کمبريج انگليس جزو کتب مرجع در زمينه علم و دين انتخاب شد که به 150 کتابخانه مهم جهان اهداء شود. براي بررسي رابطه و نسبت ميان علم و دين خدمت ايشان در گروه فلسفه علم دانشگاه شريف رفتيم و كوشيديم در طول اين گفتگو به بررسي آراء مختلف در اين حوزه و تحليل برخي از انديشه هاي ايشان بپردازيم.
براي شروع گفتگو مهمترين مسأله اي که نياز داريم آن را تحليل و بررسي کنيم و در ضمن مطمئن شويم که به يک توافق اجمالي بر سر آن رسيده ايم، تعريف کليد واژه هاي اساسي مورد استفاده ما يعني علم و دين است. با توجه به تعاريف متعدد از اين دو واژه مي خواهم بدانم که شما دقيقا چه معاني را از آن ها مراد مي کنيد؟ دين در نظر شما به کداميک از تعاريف متداول آن اشاره دارد و وقتي مي گوييد «علم» مراد شما از آن «knowledge» (مطلق دانايي) يا « science » (علم به معناي جزيي و علوم تجربي) است؟
وقتي ما در محيطي زندگي مي کنيم و الفاظي در آن محيط رايج مي شود، نمي توانيم نحوه كاربرد آن ها را ناديده بگيريم. ابتدا واژه علم به معناي مطلق آن يعني «knowledge» در جوامع رايج بود، اما از اواسط قرن نوزدهم به بعد واژه « science » به کار رفت.« science » يعني علمي که به نحوي به تجربه بر مي گردد. آن در ابتدا در مورد علوم فيزيکي بود که شامل علوم زيستي هم مي شد ولي بعدها به مرور براي علوم انساني هم روش علوم طبيعي را به کار بردند. بنابراين امروزه اگر « science » گفته مي شود، برداشتي که از آن مي شود صرفا «علم تجربي» است و بقيه چيزهاي ديگر را فقط به عنوان معلومات و اطلاعات مي شناسند. مراد من از «علم» در اين مكالمه معناي اصطلاحي و رايج آن است و مقصودم علوم تجربي و علوم اجتماعي و انساني به معنايي است که امروزه در غرب رايج شده است. البته من شخصا خودم اين تفکيک را قائل نيستم و ترجيح مي دهم که واژه «دانش» را به کار ببرم. اما در مورد دين بايد بگويم که دين يک مفهوم عام دارد که عبارت از يک سري معتقدات و آداب مي باشد. اما من فقط اديان الهي را در نظر دارم. زيرا به نظر من اگر دين به عنوان چيزي که ادعا مي کند در حال قاعده وضع کردن براي بشر است، منشأ فوق بشري نداشته باشد، تبعيت از دستوراتش الزام آور نخواهد بود و از همين روست که من فقط اديان الهي، يعني اديان خداباور، را مطرح مي كنم. البته تعداد زيادي اديان غير خدا باور هم وجود دارند که داراي شاخه هاي متعدد هستند . براي مثال مي توانم به بوديسم و هندويسم اشاره کنم که هر کدام انواع و شاخه هايي دارند. البته در ادياني که منشأ الهي دارند، مانند اديان ابراهيمي، خداوند متعالي که داراي علم مطلق و قدرت مطلق است بين تمام آن ها مشترک است و در اديان غير خدايي چنين چيزي را نمي بينيم.
در اين گفت وگو، اگر من واژه «دين» را به کار مي برم منظورم اديان خداباور است و اگر واژه «علم» را به کار مي برم، به خاطر مماشات با اصطلاح رايج ، مرادم علوم فيزيکي است و آن را به علوم انساني هم توسعه مي دهم، و البته منشأ علوم تجربي و علوم انساني را صرفا در طبيعت نمي بينم.
بنابراين از منظر شما «علم» به معناي «علوم فيزيکي و طبيعي و علوم انساني» است و مراد شما از «دين» نيز «اديان خدا باور» است. همانطور که مي دانيم در طول تاريخ به ويژه در مقاطع مشخصي، مناقشاتي ميان علم و دين ايجاد شد. اما صرف نظر از روابط تاريخي ميان آنها مي خواهم بدانم نظر شما درباره رابطه ميان علم و دين چيست؟ آيا ديدگاه شما توافق و سازگاري بين آن ها را مي پذيرد يا تضاد و ناسازگاري را؟
در رابطه ميان علم و دين تقسيم بندي هاي زيادي وجود دارد که مي توان به تقسم بندي هاي چهارگانه، هشت گانه و پنج گانه اشاره کرد. يکي از اين تقسيم بندي هاي معروف تقسيم بندي «ايان باربور» است، اولين کسي که در دهه شصت ميلادي کتاب معروف «علم ودين» را نوشت. ايان باربور در اين اثر رابطه علم و دين را در چهار مقوله تعارض، استقلال ، گفتگو و هماهنگي طبقه بندي كرد. اما من رابطه اين دو را به گونه ديگري مي بينم. ابتدا بايد توضيح بدهم که برداشت من از دين با برداشت عاميانه مقداري متفاوت است، يعني من دين را در يکسري آداب و عبادات خلاصه نمي کنم، بلکه به نظر من محيط بر اينها جهان بيني قرار دارد و آن است كه در سطح بسيار بالا تکليف امور ديگر را روشن مي کند. همچنين در مورد علم هم برداشت ديگري دارم و علم به مفهوم اسلامي و مسيحي آن را بخشي از فعاليت ديني مي دانم؛ زيرا مثلاً در اسلام مکرراً توصيه شده است که بايد طبيعت مطالعه بشود تا به عظمت صنع الهي پي ببريم. البته اين کاوش روش هاي مخصوص به خود را دارد و من در کتاب «قرآن و علوم طبيعت» درباره اين روش ها استدلال کرده ام که شامل تجربه، نظريه پردازي و شهود و … مي شود. بنابراين من علم را بخشي از دين مي دانم که البته ابزار خاص خودش را دارد. نکته مهم اين است که دين دخالتي در جزييات کار علم نمي کند که مثلا کدام آزمايش انجام بشود و يا حتي به چه شيوه اي صورت بگيرد. بلکه وقتي علم به جمع بندي هاي کلي در بالاترين سطح مي رسد جهان بيني ديني وارد مي شود. براي مثال اگر علم به اين ادعا برسد که جهان آفرينش مقصدي ندارد، دين با آن روبرو مي شود و مي گويد هيچ چيزي در اين دنيا واقع نمي شود مگر آنكه هدفي داشته باشد. يعني دين در بالاترين سطح با علم تماس پيدا مي کند.علمي که من آن را بخشي از فعاليت ديني مي دانم در بالاترين سطح با جهان بيني ديني تماس پيدا مي کند که مي تواند آن را ناديده بگيرد و جهان بيني ديگري را اختيار کند يا از همان جهان بيني ديني تبعيت کند. در مقام عمل هم وقتي قرار است علم وارد کار شود در مواقعي که كاربرد علم به نفع سعادت بشر نيست، يعني مثلاً براي انسان مضر است و يا به محيط زيست آسيب مي رساند، دين دخالت مي کند. زيرا دين براي انسان نسبت به حفظ محيط زيست، حفظ نظم، و تعادل جهاني مسئوليت قائل است. بنابراين من به تقسيم بندي هاي موجود، تقسيم بندي ديگري مي افزايم که البته افراد زيادي در آن با من هم نظرند. مثلا يکي از برندگان جايزه نوبل فيزيك، آقاي «تاونز»، نيز همين نظر را دارد و بسياري از عالمان درجه اول در دنياي مسيحت با من موافقند و فعاليت علمي را نوعي وظيفه ديني تلقي مي کنند که دين آن را مقرر کرده است.