kanaani
24th December 2008, 09:23 AM
با سلام. مقاله اي با عنوان "ارگونومي، ايمني و بهره وري" را براي دوستان در سايت مي گذارم كه آنرا در نخستين كنفرانس بين المللي ارگونومي ايران ارائه داده ام. اميدوارم كه براي دوستان و ارتقاي دانش بهداشت حرفه اي آنها مفيد باشد. خوشحال مي شوم كه نظرات شما را درباره اين مقاله دريافت نمايم.
ارگونومي، ايمني و بهره وري
چکیده:
افزايش بهره وري، ايمني و بهداشت شغلي نیروی کار از جمله مسائل اصلي در صنايع مي باشد. برخي مشكلات معمول در این راستا عبارتند از طراحي نامناسب محل كار، عدم انطباق بين قابليتهاي كارگر و الزامات شغلي، وجود محيط كار و مشاغل زيان آور، طراحي نامناسب سيستم انسان-ماشين و برنامه هاي ضعيف مديريت. اين مشكلات منجر به ايجاد مخاطرات در محل كار، ضعف سلامتي كارگران، صدمات ناشي از كار با تجهيزات، معلوليتها،كاهش بهره وري كارگر و كيفيت توليد و افزايش هزينه مي شود. هدف از این مقاله تعيين نقش ارگونومي در طراحي ايمن كار، محيط و تجهيزات كار، تعيين اثرات ناشي از عدم توجه توام به ارگونومي و ايمني در كار و بررسي كارها و تحقيقات انجام شده در دنيا در زمينه ارتباط بين ارگونومي و ايمني می باشد. روش انجام این بررسی مرور مقالات و كتاب های ارگونومي و ايمني است. نتیجه این بررسی نشان می دهد که كاربرد ارگونومي منجر به ارتقاء بهداشت، ايمني، رضايت شغلي و بهره وري كارگر مي گردد؛ به بيان ديگر رسيدن به اهداف مورد نظر صنعت بدون ملاحظه مسائل ارگونومي، بسيار دشوار است؛ نقص ارگونومي در صنعت علت ريشه اي مخاطرات بهداشتي و ايمني محل كار مي باشد. طبق يافته ها، درصورتيكه فناوري ارگونومي بدرستي بكار گرفته شود، مي تواند موجب حذف يا كاهش صدمات و مشكلات بهداشت و ايمني شغلي در محيط كار و افزايش كارايي گردد. بسياري از مطالعات آثار مثبت كاربرد اصول ارگونومي را بر طراحي ماشين، شغل، محيط كار و تاسيسات نشان داده اند. با وجود اين هنوز پذيرش و كاربرد آن در صنعت محدود است و توجه ناكافي به طراحي سيستمهاي كاري اعمال مي گردد. هرچه مديران صنايع نسبت به مسائل ارگونوميكي بي توجه تر باشند ميزان ايمني در محيطهاي كاري كاهش مي يابد.
واژه های كليدي: ارگونومي، ايمني، تجهيزات، محيط كار، بهره وري
1-مقدمه:
ارگونومي علم تطابق مشاغل با افراد است. يكي از عمده ترين دغدغه هاي مهندسين، طراحي كار براي بهينه سازي ايمني و بهره وري است. ارگونومي در جستجوي افزايش ايمني، كارايي و راحتي افراد توسط ساماندهي محيط كار متناسب با قابليتهاي كاربران است. اين علم به مطالعه و تحليل چگونگي انجام وظايف توسط افراد، نوع تجهيزات مورد استفاده آنها، چارچوب زماني و جنبه هاي فيزيكي و روانشناسي محيط كار مي پردازد[6]. افزايش بهره وري، ايمني و بهداشت شغلي نیروی کار از جمله نگرانيهاي اصلي در صنايع مي باشد. برخي مشكلات معمول در صنایع شامل طراحي نامناسب محل كار، عدم انطباق بين قابليتهاي كارگر و الزامات شغلي، وجود محيط كار و مشاغل زيان آور، طراحي نامناسب سيستم انسان-ماشين و برنامه هاي ضعيف مديريت می باشد. اين مشكلات منجر به ايجاد مخاطرات در محل كار، ضعف سلامتي كارگران، صدمات ناشي از كار با تجهيزات، معلوليتها و درعوض كاهش بهره وري كارگر و كيفيت توليد و افزايش هزينه مي شود.كاربرد مؤثر ارگونومي در طراحي سيستم كاري مي تواند تعادلي را بين ويژگيهاي كارگر و نيازهاي شغلي برقرار نمايد. اين علم،گستره وسيعي را در زمينه طراحي كار، ابزار، تجهيزات، ماشين آلات، ايستگاه كار و سيستمها در موارد مختلف صنعتي، آموزشي، ورزشي و غيره در بر مي گيرد.
2-مواد و روشها:
مطالب این تحقیق با استفاده از بررسی و مرور مقالات و كتب معتبر ارگونومي و ايمني گردآوری شده است.
3-يافته ها:
در سطح دنیا مطالعات مختلفی در زمينه توجه توام ارگونومي و ايمني در محيطهاي كاري انجام شده است که برخی از آنها به قرار زیر می باشند:
3-1-شركت نفتي Halliburton :
اخيرا اين شركت در سطح دنيا، تلاشهايي را در جهت ارزشيابي فرايندها و روشهاي انجام كار از جنبه مديريتي انجام داده است. نتايج این اقدامات نشان مي دهد كه علي رغم افزايش راندمان ايمني در اين صنايع، هنوز احتمال وارد شدن آسيب به كمر و دست وجود دارد. براي همین منظور، این شركتيك گروه مشاور متشكل از متخصصين ارگونومي را جهت بررسي شرايط كار و رفتار نيروهاي كاري در اختيار گرفت. هدف از اين طرح ارزشيابي، افزايش سطح آگاهي،گسترش عملكرد بهينه و تغيير رفتار كاركنان و در نهايت رفع صدمات كمر و دستها بود. اين پروژه درسه مرحله صورت گرفت:
3-1-1-مرحله اول-ارزشيابي ارگونومي:
فعاليتهاي شغلي بسياري در خطوط مختلف توليدي و موقعيتهاي متفاوت جغرافيايي، ارزيابي گرديد.نتيجه اين ارزشيابي 3 ريسك فاكتور مهم ارگونومي را نشان داد كه شامل مهندسي و طراحي، مكانيك بدن و برنامه ريزي و آمادگي قبل از انجام كار بود.
3-1-1-1-مكانيك بدن:
شواهد نشان داد كه با وجود آموزش در چند سال اخير، هنوز هم در مورد روش صحيح بلند كردن و جابجايي تجهيزات و مواد، درك درستي وجود ندارد(شكل3). پس از اين بررسي، روش صحيح بلند كردن بار بتدريج براي كليه مشاغل، آموزش داده شد. علاوه براين آگاهيهاي لازم در مورد صدمات مربوط به دست، تناسب اندام و تغذيه مناسب، در اختيار كارگران قرار گرفت.
شكل 3- بلند كردن بار در حالتي كه زانوها خم هستند وبدن به سمت جلو خم
شده است و انحنايي درناحيه كمر وجود دارد .
3-1-1-2-مهندسي و طراحي تجهيزات:
يكي از روشهاي كاهش ريسك ايجاد تغيير در مهندسي و طراحي است. براي اجراي اين برنامه نظرات نيروي كار در مورد تعويض تجهيزات در جهت كاهش آسيب هاي جسماني، جمع آوري شد(شكل هاي4و 5).
شكل4-اصلاح خط ريل برداشت قطعات سنگين براي سهولت انتقال آنها
شكل5-وسيله قرار دادن قطعات سنگين آهني در نزديكي محل استفاده
3-1-1-3-برنامه ريزي و آمادگي قبل از انجام كار:
بسياري از عمليات فاقد برنامه ريزي و آمادگي قبل از انجام كار بودند. منظور ازآمادگي، عمل گرم كردن بدن و انجام حركات كششي قبل از شروع به كار است.گروه ارگونومي پس از انجام مشاهدات دريافتند كه در بسياري از قسمتها، كارگران بلافاصله بعد از رسيدن به ايستگاه كاري، مشغول انجام كار مي شوند در حالي كه بدن انسان در ابتداي شيفت كاري براي شروع فعاليتهايي مانند بلند كردن بارهاي سنگين آماده نيست. بنابراين يك برنامه مناسب براي گرم كردن بدن و انجام نرمش و ورزش، بطور آزمايشي به اجرا در آمد(شكل 6).
شكل6-گرم كردن كمر قبل از شروع به كار، مطابق با مطالعات ارگونوميك
3-1-2-مرحله دوم- بررسي نتايج:
گروه كاري در اين مرحله متشكل از مشاورين ارگونومي،كارشناسان بهداشت، ایمنی و محیط زیست( HSE) و عملياتي صنعت بود. بر اساس نظر اين گروه ايجاد تغيير در اين سه مورد همراه با تغيير فرهنگ انجام كار مي تواند در كاهش صدمات، موفقيت آميز باشد.
3-1-3-مرحله سوم- استقرار طرح:
اين طرح در دو خط توليد اصلي بصورت پايلوت به اجرا در آمد. افراد شركت كننده در اين طرح، بيش از 4000 نفر از اين دو خط توليد بودند. مباحث لازم جهت افزايش آگاهي شركت كنندگان توسط مديران عملياتي محل ارائه شد. برنامه آموزش بسيار فشرده بود تا در عرض 4 ماه طرح به پايان برسد. نتايج پايش استقرار طرح بطور مفصل بر روي يك وب سايت داخلي قرار گرفت. علاوه براين گروهي نيز تهيه شد كه بازخورد اصلاحات صورت گرفته بر روي روشهاي بلند كردن بار، تغييرات مهندسي و طراحي و روشهاي برنامه ريزي قبلي كار را بر روی شركت كنندگان و درنتيجه اثر بر روي كارايي شغل را ارزيابي مي كرد[ 8].
3-2-شركت نفت عمان:
در بررسي انجام شده در شركت نفتي واقع در منطقه سلطانات كشور عمان مشخص شد كه اكثر مديران آگاهي يا دسترسي به اطلاعات ارگونومي ندارند و يا به لحاظ محدوديت منابع و هزينه ها براحتي از اهميت آن صرفنظر كرده اند اما آموزشهاي ايمني براي كليه كاركنان توسط متخصصين بهداشت حرفه اي در گروه HSE، فراهم گرديده است. يكسري اطلاعات ارگونوميكي در قالب جزوه و وب سايت در دسترس كاركنان مي باشد ولي هيچگونه دوره آموزش ارگونومي دراختيار كاركنان صنعت قرار ندارد. عوارض اسكلتي-عضلاني، خستگي، استرس و نارضايتي در بين كاركنان شايع است(شكل1). طراحي نامناسب كار، محل كار، جابجايي دستي اجسام، ابزارهاي دستي، ماشين آلات و ايستگاه هاي كاري نامناسب کاملا مشهود است. در بيشتر واحدها آناليز شغل و مخاطرات انجام مي شود؛ اما تعداد كمي از آنها ارزيابي ارگونومي را انجام مي دهند و آگاهي كافي از ارگونومي ندارند(شكل2). اين نتايج نشان مي دهد كه ارگونومي بطور گسترده در محيطهاي كاري اين صنعت به كار برده نمي شود. كار در صنايع نفتی بويژه در يك منطقه بياباني مي تواند از نظر دارا بودن برنامه هاي زماني متفاوت(از 6صبح تا 6 بعد از ظهر و از 6بعد از ظهر تا 6 صبح)، ساعت هاي كاري طولانی(شيفت كاري 12ساعته) و محيط گرم، منحصر بفرد باشد لذا بيشتر مديران در ايجاد انگيزه دركارگران، با مشكل مواجه هستند. بطوركلي واحدهايي كه داراي مشكلات ارگونومي، ايمني و بهداشت حرفه اي(OHS) بيشتري هستند نرخ صدمات بيشتري را دارند[7 ]
3-3-صنايع چوب نيوزيلند:
در صنايع چوب نيوزيلند يك برنامه در مورد ارگونومي، ايمني و بهداشت كاركنان و راهكارهاي افزايش بهره وري آنها اجرا گرديد. در اين برنامه به كاربرد، ارزيابي، طراحي و ارزشيابي ارگونومي پرداخته شد. مشاغل پر ريسك از نظر عوارض اسكلتي و عضلاني در صنايع چوبي شناسايي شدند و مداخلات موفقيت آميزي بر روي آنها صورت گرفت. اين برنامه سهم عمده اي درجهت بهبود ايمني، بهداشت و بهره وري كارگران در صنايع جنگلداري و صنايع مرتبط داشت.[1]
3-4-دانشگاه UCL:
بسياري از دانشگاه هاي دنيا دوره هاي ويژه ارگونومي و ايمني را براي دانشجويان رشته هاي مختلف در كنار دروس تخصصي آنها برگزار مي كنند تا افراد از همان دوران دانشجويي با مسائل ارگونومي و ايمني خاص شغل خود آشنا شوند. بعنوان مثال دانشگاه UCL يك دوره آموزشي ويژه اي را تحت عنوان ارگونومي و مديريت شغلي براي دانشجويان رشته دندانپزشكي برگزار نموده است كه هدف آن كار كردن دانشجويان اين رشته در شرايط بهداشتي و بدور از استرس براي تسلط بيشتر به كار و مديريت هر چه بهتر محيط كار خود مي باشد[2] .
3-5-سازمان OSHA:
اين سازمان در مورد پيشگيري از حوادث شغلي و عوارض اسكلتي-عضلاني داراي برنامه ای است كه اجراي آن منجر به افزايش بهره وري، كاهش شكايات و غيبتهاي كارگران و افزايش رضايت شغلي مي شود:
1) رهبري مديريت و مشاركت كاركنان: كاركنان بايد صدمات را گزارش دهند و پيشنهادات خود را اعلام نمايند و مديريت بايد به خواسته هاي كاركنان پاسخ دهد .
2) اطلاع رساني و شناسايي خطر: مديريت بايد مشاغل را بشناسد و اطلاعات لازم را در مورد اين شغلها در اختيار كاركنان قرار دهد.
3) آناليز و كنترل مخاطرات شغلي: سازمان بايد مشاغلي را كه داراي خطر ابتلاي افراد به بيماريهاي اسكلتي و عضلاني هستند را بشناسد و اصلاحات لازم را در آنها ايجاد نمايد.
4) آموزش: كاركنان بايد با ارگونومي كار خود و عوارض اسكلتي عضلاني ناشي از كار و طرق كنترل آنها آشنا شوند.
5) مديريت پزشكي: ساماندهي به كاركنان مبتلا به عوارض اسكلتي عضلاني ناشي از كار
6) ارزشيابي برنامه: اين برنامه بايد بطور دوره اي مورد بازنگري قرار گيرد و به روز شود. [6]
6-بحث و نتيجه گيری:
يك برنامه ارگونومي بايد منجر به كاهش ريسكهاي مواجهه، جراحات، عوارض و درنتيجه كاهش هزينه هاي ناشي از آنها و افزايش قابل قبول بهره وري و كارايي گردد. گسترش و اجراي اهداف، خط مشي و روشهاي اين برنامه منجر به نيل به اهداف سازمان بهداشت، ايمني و محيط زيست (HSE) مي گردد. در صورتيكه مديران فاقد دانش ارگونومي باشند و كاركنان در زمينه ارگونومي آموزش نديده باشند، قادر به اجراي آن نخواهند بود. نقص ارگونومي در صنعت علت ريشه اي مخاطرات بهداشتي و ايمني محل كار ميباشد. بسياري از مطالعات آثار مثبت كاربرد اصول ارگونومي را بر طراحي ماشين، شغل، محيط كار و تاسيسات نشان داده اند. باوجوداين هنوز پذيرش و كاربرد آن در صنعت محدود است و توجه ناكافي به طراحي سيستمهاي كاري اعمال ميگردد. هرچه مديران صنايع نسبت به مسائل ارگونوميكي بي توجه تر باشند ميزان ايمني در محيطهاي كاري كاهش مي يابد. طبق يافته ها فناوري ارگونومي، درصورتيكه بدرستي بكار گرفته شود، ميتواند موجب حذف يا كاهش صدمات و مشكلات بهداشت و ايمني شغلي درمحيط كار و افزايش كارايي گردد. صدمات كمتر مساوي است با كاهش هزينه هاي پزشكي و غرامت، كاهش افت دستمزد و اتلاف روزهاي كاري و افزايش سود مالي براي صنعت.
v پيشنهادات در مورد توسعه برنامه هاي ارگونوميكي:
به منظور معرفي سيستماتيك ارگونومي، بهبود ايمني و بهداشت محيط كار و بهره وري كارگر لازم است كه در صنعت استراتژي هايي تدوين و اجرا گردد.
مديران بايد درمورد محاسن ارگونومي و تاثير اجراي آن در پيشگيري از صدمات آگاه و هشيار باشند و در زمينه ارگونومي آموزش ببينند تا مهارتهايي را در مورد اجراي آن در محيط كار كسب نمايند.
به منظور ارتقاء ارگونومي، بهداشت، ايمني شغلي و افزايش كارايي انساني لازم است كه كاركنان بطور سيستماتيك در زمينه ارگونومي(مخاطرات ارگونوميكي، كنترل و ارزيابي ايستگاههاي كاري) تحت آموزش قرار گيرند.
از آنجاييكه نياز به ايجاد يك محيط كار ايمن وجود دارد ضروري است طراحي كار و محيط كار با استفاده از دستورالعملها و قوانين ارگونومي و با در نظر گرفتن جمعيت كاربر، صورت گيرد.
بدليل افزايش نرخ صدمات فيزيكي در صنايع نياز به راه حلهاي ابتكاري براي مقابله با اين مشكل ديرينه، وجود دارد. اين راه حلها بايد بطور اختصاصي متناسب و هم هدف با سطح فعاليتها باشند و با روشهاي جديد بكارگيري نيروي كار، هماهنگ بوده و با ايجاد تغييرات لازم در نحوه ي انجام كار، صنايع را به هدف «صفركردن حوادث» برساند.
توسعه و اجراي يك برنامه ارگونوميكي همراه با مديريت يكپارچه ايمني و محيط زيست باعث تمركز بر روي شناسايي مخاطرات ارگونوميكي براي سايتهاي كامپيوتري، محيطهاي پيچيده آزمايشگاهي، كارگاههاي ماشين آلات و ساير محيطهاي غير اداري مي گردد.
تدوین دستورالعمل های انتخاب تجهيزات و ابزارهاي ارگونوميكي ضروری است.
اطلاعات اینترنتی و مواد و وسايل آموزشي براي برطرف كردن كمبود منابع آموزشي توسعه یابد تا به موثرترين شيوه، گروههاي شغلي با ريسكهاي بالاي ارگونوميكي را تحت پوشش قرار دهد.
ايجاد كميته ارگونومي با تخصصهاي ذیل براي راهنمايي در زمينه شناسايي و آناليز مخاطرات ارگونوميكي و ايجاد مداخلات:
مسلط به قوانين، مقررات، دستورالعملها و فناوريهاي جديد و مرتبط با موضوعات ارگونومي، ايمني و بهداشت حرفه اي
مجرب در انجام بررسيها و مميزيهاي ارگونوميكي موثر و نيز قابليت در ارزشيابي يافته ها و ارائه پيشنهادات
مجرب در انجام اقدامات كنترلي براي عوامل استرس زاي ارگونوميكي، فيزيكي و بهداشت حرفه اي
ماهر و مجرب در زمينه اصول و كاربرد برنامه هاي ارگونومي، ايمني و بهداشت حرفه اي با توجه به نوع محيط كار
تاثيرگذاري مداخلات و اصلاح برنامه ها باید مورد پايش قرار گیرد.
تمام پروژه هاي ساخت و اصلاح طراحي چيدمان ايستگاههاي كاري، تاسيسات و بهينه سازي راندمان عملياتي و پيشگيري از بيماريهاي اسكلتي-عضلاني باید از نظر ارگونومي، كارشناسي گردد.
باتوجه به افزايش شب كاري در بسياري از مشاغل، ضروري است كه اقداماتي در جهت سهولت برنامه كار در شب صورت گيرد.
براي پيشگيري از كاهش انگيزه در كار از شيوه هايي نظير گردش كار، توسعه و غني سازي شغلي استفاده شود.
براي كاهش استرس ناشي از بار كاري زياد باید مديريت و برنامه ريزي مناسب اعمال گردد.
گرچه انتظار نمي رود كه مديران در زمينه ارگونومي متخصص باشند اما جهت ارتقاء ايمني و بهداشت حرفه اي در واحدهاي خود بايد داراي حداقل دانش ارگونومي باشند تا قادر به اجراي آن شوند.
مراجع:
1- Richard Parker, 2003, Ergonomics, Safety and Health in Forestry and Related Industries, COHFE Parl report.
2-UCL /MD ,2006, Study Programme,DENT2370
3- http://www.ehs.ucr.edu (http://www.ehs.ucr.edu/)., 2005, UCR ENVIRONMENTAL HEALTH & SAFETY ,Ergonomic Safety Specialist
4- Hazard Prevention Data Sheet;Ergonomics Safety, Prevention of
Repetitive Motion Injuries and Back and Joint Injuries,2005
5- REDWOODS COMMUNITY COLLEGE DISTRICT, 2005,Ergonomic Safety Program
6- Robert A , 1999,OSHA’s Regulatory Role in Ergonomic Safety, Vance
Iowa State University
7-Ashraf A. Shikdar, Naseem M. Sawaqe, 2003,Ergonomics, and occupational health and safety in the oil industry,bDepartment of Mechanical Engineering, Mutah University, Amman, Jordan
8- Joel Disatell; Tom Knode ,Halliburton Corp.Houston, 2004, New solutions fix old problems with back and hand injuries,Oil & Gas Journal;102, 26; ProQuest Science Journals
9- N.Santhi,J.F.Duffy,T.S.Horowitz,C.A.Czeisler, 2005, Scheduling of sleep/darkness affects the circadian phase of night shift workers,Harvard Medical School
10- Valerie J. Sutherland Cary L, 1996, Stress prevention in the offshore oil and gas exploration and production industry, School of Management, University of Manchester Institute of Science and Technology,International Labour Office, Geneva
ارگونومي، ايمني و بهره وري
چکیده:
افزايش بهره وري، ايمني و بهداشت شغلي نیروی کار از جمله مسائل اصلي در صنايع مي باشد. برخي مشكلات معمول در این راستا عبارتند از طراحي نامناسب محل كار، عدم انطباق بين قابليتهاي كارگر و الزامات شغلي، وجود محيط كار و مشاغل زيان آور، طراحي نامناسب سيستم انسان-ماشين و برنامه هاي ضعيف مديريت. اين مشكلات منجر به ايجاد مخاطرات در محل كار، ضعف سلامتي كارگران، صدمات ناشي از كار با تجهيزات، معلوليتها،كاهش بهره وري كارگر و كيفيت توليد و افزايش هزينه مي شود. هدف از این مقاله تعيين نقش ارگونومي در طراحي ايمن كار، محيط و تجهيزات كار، تعيين اثرات ناشي از عدم توجه توام به ارگونومي و ايمني در كار و بررسي كارها و تحقيقات انجام شده در دنيا در زمينه ارتباط بين ارگونومي و ايمني می باشد. روش انجام این بررسی مرور مقالات و كتاب های ارگونومي و ايمني است. نتیجه این بررسی نشان می دهد که كاربرد ارگونومي منجر به ارتقاء بهداشت، ايمني، رضايت شغلي و بهره وري كارگر مي گردد؛ به بيان ديگر رسيدن به اهداف مورد نظر صنعت بدون ملاحظه مسائل ارگونومي، بسيار دشوار است؛ نقص ارگونومي در صنعت علت ريشه اي مخاطرات بهداشتي و ايمني محل كار مي باشد. طبق يافته ها، درصورتيكه فناوري ارگونومي بدرستي بكار گرفته شود، مي تواند موجب حذف يا كاهش صدمات و مشكلات بهداشت و ايمني شغلي در محيط كار و افزايش كارايي گردد. بسياري از مطالعات آثار مثبت كاربرد اصول ارگونومي را بر طراحي ماشين، شغل، محيط كار و تاسيسات نشان داده اند. با وجود اين هنوز پذيرش و كاربرد آن در صنعت محدود است و توجه ناكافي به طراحي سيستمهاي كاري اعمال مي گردد. هرچه مديران صنايع نسبت به مسائل ارگونوميكي بي توجه تر باشند ميزان ايمني در محيطهاي كاري كاهش مي يابد.
واژه های كليدي: ارگونومي، ايمني، تجهيزات، محيط كار، بهره وري
1-مقدمه:
ارگونومي علم تطابق مشاغل با افراد است. يكي از عمده ترين دغدغه هاي مهندسين، طراحي كار براي بهينه سازي ايمني و بهره وري است. ارگونومي در جستجوي افزايش ايمني، كارايي و راحتي افراد توسط ساماندهي محيط كار متناسب با قابليتهاي كاربران است. اين علم به مطالعه و تحليل چگونگي انجام وظايف توسط افراد، نوع تجهيزات مورد استفاده آنها، چارچوب زماني و جنبه هاي فيزيكي و روانشناسي محيط كار مي پردازد[6]. افزايش بهره وري، ايمني و بهداشت شغلي نیروی کار از جمله نگرانيهاي اصلي در صنايع مي باشد. برخي مشكلات معمول در صنایع شامل طراحي نامناسب محل كار، عدم انطباق بين قابليتهاي كارگر و الزامات شغلي، وجود محيط كار و مشاغل زيان آور، طراحي نامناسب سيستم انسان-ماشين و برنامه هاي ضعيف مديريت می باشد. اين مشكلات منجر به ايجاد مخاطرات در محل كار، ضعف سلامتي كارگران، صدمات ناشي از كار با تجهيزات، معلوليتها و درعوض كاهش بهره وري كارگر و كيفيت توليد و افزايش هزينه مي شود.كاربرد مؤثر ارگونومي در طراحي سيستم كاري مي تواند تعادلي را بين ويژگيهاي كارگر و نيازهاي شغلي برقرار نمايد. اين علم،گستره وسيعي را در زمينه طراحي كار، ابزار، تجهيزات، ماشين آلات، ايستگاه كار و سيستمها در موارد مختلف صنعتي، آموزشي، ورزشي و غيره در بر مي گيرد.
2-مواد و روشها:
مطالب این تحقیق با استفاده از بررسی و مرور مقالات و كتب معتبر ارگونومي و ايمني گردآوری شده است.
3-يافته ها:
در سطح دنیا مطالعات مختلفی در زمينه توجه توام ارگونومي و ايمني در محيطهاي كاري انجام شده است که برخی از آنها به قرار زیر می باشند:
3-1-شركت نفتي Halliburton :
اخيرا اين شركت در سطح دنيا، تلاشهايي را در جهت ارزشيابي فرايندها و روشهاي انجام كار از جنبه مديريتي انجام داده است. نتايج این اقدامات نشان مي دهد كه علي رغم افزايش راندمان ايمني در اين صنايع، هنوز احتمال وارد شدن آسيب به كمر و دست وجود دارد. براي همین منظور، این شركتيك گروه مشاور متشكل از متخصصين ارگونومي را جهت بررسي شرايط كار و رفتار نيروهاي كاري در اختيار گرفت. هدف از اين طرح ارزشيابي، افزايش سطح آگاهي،گسترش عملكرد بهينه و تغيير رفتار كاركنان و در نهايت رفع صدمات كمر و دستها بود. اين پروژه درسه مرحله صورت گرفت:
3-1-1-مرحله اول-ارزشيابي ارگونومي:
فعاليتهاي شغلي بسياري در خطوط مختلف توليدي و موقعيتهاي متفاوت جغرافيايي، ارزيابي گرديد.نتيجه اين ارزشيابي 3 ريسك فاكتور مهم ارگونومي را نشان داد كه شامل مهندسي و طراحي، مكانيك بدن و برنامه ريزي و آمادگي قبل از انجام كار بود.
3-1-1-1-مكانيك بدن:
شواهد نشان داد كه با وجود آموزش در چند سال اخير، هنوز هم در مورد روش صحيح بلند كردن و جابجايي تجهيزات و مواد، درك درستي وجود ندارد(شكل3). پس از اين بررسي، روش صحيح بلند كردن بار بتدريج براي كليه مشاغل، آموزش داده شد. علاوه براين آگاهيهاي لازم در مورد صدمات مربوط به دست، تناسب اندام و تغذيه مناسب، در اختيار كارگران قرار گرفت.
شكل 3- بلند كردن بار در حالتي كه زانوها خم هستند وبدن به سمت جلو خم
شده است و انحنايي درناحيه كمر وجود دارد .
3-1-1-2-مهندسي و طراحي تجهيزات:
يكي از روشهاي كاهش ريسك ايجاد تغيير در مهندسي و طراحي است. براي اجراي اين برنامه نظرات نيروي كار در مورد تعويض تجهيزات در جهت كاهش آسيب هاي جسماني، جمع آوري شد(شكل هاي4و 5).
شكل4-اصلاح خط ريل برداشت قطعات سنگين براي سهولت انتقال آنها
شكل5-وسيله قرار دادن قطعات سنگين آهني در نزديكي محل استفاده
3-1-1-3-برنامه ريزي و آمادگي قبل از انجام كار:
بسياري از عمليات فاقد برنامه ريزي و آمادگي قبل از انجام كار بودند. منظور ازآمادگي، عمل گرم كردن بدن و انجام حركات كششي قبل از شروع به كار است.گروه ارگونومي پس از انجام مشاهدات دريافتند كه در بسياري از قسمتها، كارگران بلافاصله بعد از رسيدن به ايستگاه كاري، مشغول انجام كار مي شوند در حالي كه بدن انسان در ابتداي شيفت كاري براي شروع فعاليتهايي مانند بلند كردن بارهاي سنگين آماده نيست. بنابراين يك برنامه مناسب براي گرم كردن بدن و انجام نرمش و ورزش، بطور آزمايشي به اجرا در آمد(شكل 6).
شكل6-گرم كردن كمر قبل از شروع به كار، مطابق با مطالعات ارگونوميك
3-1-2-مرحله دوم- بررسي نتايج:
گروه كاري در اين مرحله متشكل از مشاورين ارگونومي،كارشناسان بهداشت، ایمنی و محیط زیست( HSE) و عملياتي صنعت بود. بر اساس نظر اين گروه ايجاد تغيير در اين سه مورد همراه با تغيير فرهنگ انجام كار مي تواند در كاهش صدمات، موفقيت آميز باشد.
3-1-3-مرحله سوم- استقرار طرح:
اين طرح در دو خط توليد اصلي بصورت پايلوت به اجرا در آمد. افراد شركت كننده در اين طرح، بيش از 4000 نفر از اين دو خط توليد بودند. مباحث لازم جهت افزايش آگاهي شركت كنندگان توسط مديران عملياتي محل ارائه شد. برنامه آموزش بسيار فشرده بود تا در عرض 4 ماه طرح به پايان برسد. نتايج پايش استقرار طرح بطور مفصل بر روي يك وب سايت داخلي قرار گرفت. علاوه براين گروهي نيز تهيه شد كه بازخورد اصلاحات صورت گرفته بر روي روشهاي بلند كردن بار، تغييرات مهندسي و طراحي و روشهاي برنامه ريزي قبلي كار را بر روی شركت كنندگان و درنتيجه اثر بر روي كارايي شغل را ارزيابي مي كرد[ 8].
3-2-شركت نفت عمان:
در بررسي انجام شده در شركت نفتي واقع در منطقه سلطانات كشور عمان مشخص شد كه اكثر مديران آگاهي يا دسترسي به اطلاعات ارگونومي ندارند و يا به لحاظ محدوديت منابع و هزينه ها براحتي از اهميت آن صرفنظر كرده اند اما آموزشهاي ايمني براي كليه كاركنان توسط متخصصين بهداشت حرفه اي در گروه HSE، فراهم گرديده است. يكسري اطلاعات ارگونوميكي در قالب جزوه و وب سايت در دسترس كاركنان مي باشد ولي هيچگونه دوره آموزش ارگونومي دراختيار كاركنان صنعت قرار ندارد. عوارض اسكلتي-عضلاني، خستگي، استرس و نارضايتي در بين كاركنان شايع است(شكل1). طراحي نامناسب كار، محل كار، جابجايي دستي اجسام، ابزارهاي دستي، ماشين آلات و ايستگاه هاي كاري نامناسب کاملا مشهود است. در بيشتر واحدها آناليز شغل و مخاطرات انجام مي شود؛ اما تعداد كمي از آنها ارزيابي ارگونومي را انجام مي دهند و آگاهي كافي از ارگونومي ندارند(شكل2). اين نتايج نشان مي دهد كه ارگونومي بطور گسترده در محيطهاي كاري اين صنعت به كار برده نمي شود. كار در صنايع نفتی بويژه در يك منطقه بياباني مي تواند از نظر دارا بودن برنامه هاي زماني متفاوت(از 6صبح تا 6 بعد از ظهر و از 6بعد از ظهر تا 6 صبح)، ساعت هاي كاري طولانی(شيفت كاري 12ساعته) و محيط گرم، منحصر بفرد باشد لذا بيشتر مديران در ايجاد انگيزه دركارگران، با مشكل مواجه هستند. بطوركلي واحدهايي كه داراي مشكلات ارگونومي، ايمني و بهداشت حرفه اي(OHS) بيشتري هستند نرخ صدمات بيشتري را دارند[7 ]
3-3-صنايع چوب نيوزيلند:
در صنايع چوب نيوزيلند يك برنامه در مورد ارگونومي، ايمني و بهداشت كاركنان و راهكارهاي افزايش بهره وري آنها اجرا گرديد. در اين برنامه به كاربرد، ارزيابي، طراحي و ارزشيابي ارگونومي پرداخته شد. مشاغل پر ريسك از نظر عوارض اسكلتي و عضلاني در صنايع چوبي شناسايي شدند و مداخلات موفقيت آميزي بر روي آنها صورت گرفت. اين برنامه سهم عمده اي درجهت بهبود ايمني، بهداشت و بهره وري كارگران در صنايع جنگلداري و صنايع مرتبط داشت.[1]
3-4-دانشگاه UCL:
بسياري از دانشگاه هاي دنيا دوره هاي ويژه ارگونومي و ايمني را براي دانشجويان رشته هاي مختلف در كنار دروس تخصصي آنها برگزار مي كنند تا افراد از همان دوران دانشجويي با مسائل ارگونومي و ايمني خاص شغل خود آشنا شوند. بعنوان مثال دانشگاه UCL يك دوره آموزشي ويژه اي را تحت عنوان ارگونومي و مديريت شغلي براي دانشجويان رشته دندانپزشكي برگزار نموده است كه هدف آن كار كردن دانشجويان اين رشته در شرايط بهداشتي و بدور از استرس براي تسلط بيشتر به كار و مديريت هر چه بهتر محيط كار خود مي باشد[2] .
3-5-سازمان OSHA:
اين سازمان در مورد پيشگيري از حوادث شغلي و عوارض اسكلتي-عضلاني داراي برنامه ای است كه اجراي آن منجر به افزايش بهره وري، كاهش شكايات و غيبتهاي كارگران و افزايش رضايت شغلي مي شود:
1) رهبري مديريت و مشاركت كاركنان: كاركنان بايد صدمات را گزارش دهند و پيشنهادات خود را اعلام نمايند و مديريت بايد به خواسته هاي كاركنان پاسخ دهد .
2) اطلاع رساني و شناسايي خطر: مديريت بايد مشاغل را بشناسد و اطلاعات لازم را در مورد اين شغلها در اختيار كاركنان قرار دهد.
3) آناليز و كنترل مخاطرات شغلي: سازمان بايد مشاغلي را كه داراي خطر ابتلاي افراد به بيماريهاي اسكلتي و عضلاني هستند را بشناسد و اصلاحات لازم را در آنها ايجاد نمايد.
4) آموزش: كاركنان بايد با ارگونومي كار خود و عوارض اسكلتي عضلاني ناشي از كار و طرق كنترل آنها آشنا شوند.
5) مديريت پزشكي: ساماندهي به كاركنان مبتلا به عوارض اسكلتي عضلاني ناشي از كار
6) ارزشيابي برنامه: اين برنامه بايد بطور دوره اي مورد بازنگري قرار گيرد و به روز شود. [6]
6-بحث و نتيجه گيری:
يك برنامه ارگونومي بايد منجر به كاهش ريسكهاي مواجهه، جراحات، عوارض و درنتيجه كاهش هزينه هاي ناشي از آنها و افزايش قابل قبول بهره وري و كارايي گردد. گسترش و اجراي اهداف، خط مشي و روشهاي اين برنامه منجر به نيل به اهداف سازمان بهداشت، ايمني و محيط زيست (HSE) مي گردد. در صورتيكه مديران فاقد دانش ارگونومي باشند و كاركنان در زمينه ارگونومي آموزش نديده باشند، قادر به اجراي آن نخواهند بود. نقص ارگونومي در صنعت علت ريشه اي مخاطرات بهداشتي و ايمني محل كار ميباشد. بسياري از مطالعات آثار مثبت كاربرد اصول ارگونومي را بر طراحي ماشين، شغل، محيط كار و تاسيسات نشان داده اند. باوجوداين هنوز پذيرش و كاربرد آن در صنعت محدود است و توجه ناكافي به طراحي سيستمهاي كاري اعمال ميگردد. هرچه مديران صنايع نسبت به مسائل ارگونوميكي بي توجه تر باشند ميزان ايمني در محيطهاي كاري كاهش مي يابد. طبق يافته ها فناوري ارگونومي، درصورتيكه بدرستي بكار گرفته شود، ميتواند موجب حذف يا كاهش صدمات و مشكلات بهداشت و ايمني شغلي درمحيط كار و افزايش كارايي گردد. صدمات كمتر مساوي است با كاهش هزينه هاي پزشكي و غرامت، كاهش افت دستمزد و اتلاف روزهاي كاري و افزايش سود مالي براي صنعت.
v پيشنهادات در مورد توسعه برنامه هاي ارگونوميكي:
به منظور معرفي سيستماتيك ارگونومي، بهبود ايمني و بهداشت محيط كار و بهره وري كارگر لازم است كه در صنعت استراتژي هايي تدوين و اجرا گردد.
مديران بايد درمورد محاسن ارگونومي و تاثير اجراي آن در پيشگيري از صدمات آگاه و هشيار باشند و در زمينه ارگونومي آموزش ببينند تا مهارتهايي را در مورد اجراي آن در محيط كار كسب نمايند.
به منظور ارتقاء ارگونومي، بهداشت، ايمني شغلي و افزايش كارايي انساني لازم است كه كاركنان بطور سيستماتيك در زمينه ارگونومي(مخاطرات ارگونوميكي، كنترل و ارزيابي ايستگاههاي كاري) تحت آموزش قرار گيرند.
از آنجاييكه نياز به ايجاد يك محيط كار ايمن وجود دارد ضروري است طراحي كار و محيط كار با استفاده از دستورالعملها و قوانين ارگونومي و با در نظر گرفتن جمعيت كاربر، صورت گيرد.
بدليل افزايش نرخ صدمات فيزيكي در صنايع نياز به راه حلهاي ابتكاري براي مقابله با اين مشكل ديرينه، وجود دارد. اين راه حلها بايد بطور اختصاصي متناسب و هم هدف با سطح فعاليتها باشند و با روشهاي جديد بكارگيري نيروي كار، هماهنگ بوده و با ايجاد تغييرات لازم در نحوه ي انجام كار، صنايع را به هدف «صفركردن حوادث» برساند.
توسعه و اجراي يك برنامه ارگونوميكي همراه با مديريت يكپارچه ايمني و محيط زيست باعث تمركز بر روي شناسايي مخاطرات ارگونوميكي براي سايتهاي كامپيوتري، محيطهاي پيچيده آزمايشگاهي، كارگاههاي ماشين آلات و ساير محيطهاي غير اداري مي گردد.
تدوین دستورالعمل های انتخاب تجهيزات و ابزارهاي ارگونوميكي ضروری است.
اطلاعات اینترنتی و مواد و وسايل آموزشي براي برطرف كردن كمبود منابع آموزشي توسعه یابد تا به موثرترين شيوه، گروههاي شغلي با ريسكهاي بالاي ارگونوميكي را تحت پوشش قرار دهد.
ايجاد كميته ارگونومي با تخصصهاي ذیل براي راهنمايي در زمينه شناسايي و آناليز مخاطرات ارگونوميكي و ايجاد مداخلات:
مسلط به قوانين، مقررات، دستورالعملها و فناوريهاي جديد و مرتبط با موضوعات ارگونومي، ايمني و بهداشت حرفه اي
مجرب در انجام بررسيها و مميزيهاي ارگونوميكي موثر و نيز قابليت در ارزشيابي يافته ها و ارائه پيشنهادات
مجرب در انجام اقدامات كنترلي براي عوامل استرس زاي ارگونوميكي، فيزيكي و بهداشت حرفه اي
ماهر و مجرب در زمينه اصول و كاربرد برنامه هاي ارگونومي، ايمني و بهداشت حرفه اي با توجه به نوع محيط كار
تاثيرگذاري مداخلات و اصلاح برنامه ها باید مورد پايش قرار گیرد.
تمام پروژه هاي ساخت و اصلاح طراحي چيدمان ايستگاههاي كاري، تاسيسات و بهينه سازي راندمان عملياتي و پيشگيري از بيماريهاي اسكلتي-عضلاني باید از نظر ارگونومي، كارشناسي گردد.
باتوجه به افزايش شب كاري در بسياري از مشاغل، ضروري است كه اقداماتي در جهت سهولت برنامه كار در شب صورت گيرد.
براي پيشگيري از كاهش انگيزه در كار از شيوه هايي نظير گردش كار، توسعه و غني سازي شغلي استفاده شود.
براي كاهش استرس ناشي از بار كاري زياد باید مديريت و برنامه ريزي مناسب اعمال گردد.
گرچه انتظار نمي رود كه مديران در زمينه ارگونومي متخصص باشند اما جهت ارتقاء ايمني و بهداشت حرفه اي در واحدهاي خود بايد داراي حداقل دانش ارگونومي باشند تا قادر به اجراي آن شوند.
مراجع:
1- Richard Parker, 2003, Ergonomics, Safety and Health in Forestry and Related Industries, COHFE Parl report.
2-UCL /MD ,2006, Study Programme,DENT2370
3- http://www.ehs.ucr.edu (http://www.ehs.ucr.edu/)., 2005, UCR ENVIRONMENTAL HEALTH & SAFETY ,Ergonomic Safety Specialist
4- Hazard Prevention Data Sheet;Ergonomics Safety, Prevention of
Repetitive Motion Injuries and Back and Joint Injuries,2005
5- REDWOODS COMMUNITY COLLEGE DISTRICT, 2005,Ergonomic Safety Program
6- Robert A , 1999,OSHA’s Regulatory Role in Ergonomic Safety, Vance
Iowa State University
7-Ashraf A. Shikdar, Naseem M. Sawaqe, 2003,Ergonomics, and occupational health and safety in the oil industry,bDepartment of Mechanical Engineering, Mutah University, Amman, Jordan
8- Joel Disatell; Tom Knode ,Halliburton Corp.Houston, 2004, New solutions fix old problems with back and hand injuries,Oil & Gas Journal;102, 26; ProQuest Science Journals
9- N.Santhi,J.F.Duffy,T.S.Horowitz,C.A.Czeisler, 2005, Scheduling of sleep/darkness affects the circadian phase of night shift workers,Harvard Medical School
10- Valerie J. Sutherland Cary L, 1996, Stress prevention in the offshore oil and gas exploration and production industry, School of Management, University of Manchester Institute of Science and Technology,International Labour Office, Geneva