AtIsHpArE
27th March 2011, 06:46 PM
اهمیت و ارزش معماری کلاسیک ایران بر هیچکس پوشیده نیست ، بویژه پس از انقلاب اسلامی و همزمان با کنار گذاشته شدن ارزش های معماری مغرب زمین ، قدر سنت های والای معماری این آب و خاک بیش از پیش معلوم گردید .
معماری سنتی ایران را از آغاز سلسله های هخامنشیان تا پایان سلسله قاجاریه به 6 دوره مختلف تقسیم می کنند . در هر یک از این ادوار شش گانه ، شیوه معماری خاصی در ایران رایج بوده است که بنابر مقتضیات زمان ، اوضاع اجتماعی آن دوره ، قدرت حکومت مرکزی یا محلی ، میزان علاقه حکام وقت به فرهنگ و هنر این آب و خاک ( چه قبل و چه بعد از اسلام ) و ... شکل گرفته است ، که به ترتیب عبارتند از : شیوه پارسی ، پارتی ، خراسانی ، رازی ، آذری ، اصفهانی .
شیوه معماری پارسی پس از غلبه قوم « پارس » بر قوم « ماد » و تسلط ایشان بر ایران شروع می شود و تا انقراض سلسله پارسی هخامنشیان ( سال 330 قبل از میلاد ) ادامه پیدا می کند .پس از انقراض هخامنشیان بدست اسکندر مقدونی ( پسر فیلیپ دوم ) دوران حکومت جانشینان اسکندر بر ایران شروع می شود که « سلوکیان » نامیده می شوند . در این دوره هنر و معماری ایران بیشتر تحت نفوذ فرهنگ یونانی واقع می گردد . بهرحال پس از سپری شدن دوره تسلط جانشینان اسکندر بر ایران ، قدرت اداره کشور بدست قوم ایرانی نژاد « پارت » می افتد که بنیان گذار سلسله اشکانیان اند . از این دوره به بعد شیوه معماری جدیدی در ایران آغاز می شود که تا انقراض حکومت ساسانیان بدست اعراب مسلمان و حتی کمی بعد از آن ادامه پیدا می کند و به شیوه معماری « پارتی » معروف است . در واقع این شیوه در برگیرنده روش های معماری اشکانیان و ساسانیان در ایران است با این توضیح که معماری و هنرهای دیگر عهد اشکانی بیشتر تحت نفوذ فرهنگ یونان که توسط سلوکیان در ایران اشاعه یافته قرار دارد . بنابراین شیوه های معماری پارسی و پارتی روش های معماری ایران قبل از اسلام اند .
پس از استیلای اعراب بر ایران تحولات مهمی در کلیه شئونات زندگی و بطور کلی در فرهنگ مردم ایران زمین بوجود می آید که بدیهی است معماری و سایر هنرهای پلاستیک ایران نیز دستخوش این دگرگونیهای بنیادی می شوند . از این به بعد معماری و سایر شاخه های هنرهای زیبای ایران تحت تاثیر فرهنگ جدیدی که اسلام به ارمغان می آورد واقع می گردند و صرف نظر از دوران نزول چند صد ساله اولیه ، باب جدیدی در شکوفایی هنرهای زیبای ایران گشوده می شود که حائز کمال اهمیت است . بهرحال سومین شیوه معماری ایران « خراسانی » نام گرفته است که از تسلط اعراب بر ایران شروع شده و تا روی کار آمدن « دیالمه » ادامه پیدا می کند . پس از خراسانی شیوه معماری رازی آغاز می گردد که تا حمله چنگیز مغول به ایران ادامه پیدا می کند . در این دوره است که پس از سپری شدن دوران سستی و فترت اولیه صدر اسلام ، ذوق و سلیقه و هنر معمار ایرانی به همراه درک والای او از مسائل تکنیکی و فنی به ظهور می رسد و معماری همپای سایر رشته های هنری و ضمنا" کاربردی رو به رشد و تکامل می گذارد ، متاسفانه حمله مغول به ایران که همراه با کشتار ، خونریزی ، ویرانی ، خرابی ، هرج و مرج است مانع رشد و شکوفایی بیشتر هنری دوره رازی می گردد . بسیاری از مراکز تمدن و شهرهای آباد و بزرگ ویران شده و هنرمندان پراکنده می گردند و برای رهایی از ظلم و تعدی حکام مغول بعضا" به کشورهای همسایه که از این هجوم در امان مانده اند پناه می برند . این بدبختی ، ویرانی و از هم پاشیدگی دیری نمی پاید و پس از گذشت چند دهه که بتدریج حکام مغول تحت تاثیر فرهنگ غنی کشور قرار می گیرند به فکر جبران خرابی ها و صدمات بسیار گذشته می افتند . بدیهی است که ساختمان ها و شهر های ویران شده پس از بازسازی و مرمت دارای کیفیت اولیه خود نمی گردند ، چون وسعت و میزان خرابی بسیار زیاد و فرصت و زمان بازسازی نسبتا" کم و اندک است . بهرحال شیوه معماری ایران در دوره حکام مغول « آذری » نام گرفته است . این شیوه در واقع ادامه دهنده شیوه معماری رازی است که تا شروع سلسله صفویه در ایران ادامه پیدا می کند . آخرین شیوه معماری سنتی ایران « اصفهانی » نام دارد که روش های معماری دوره های صفویه ، افشاریه ، زندیه و قاجاریه را در بر می گیرد . اما گل سرسبد معماری این دوران آن است که سلسله صفویه بویژه توسط شاه عباس کبیر و در شهر اصفهان ارائه شده است . بعد از پایان دوره قاجاریه معماری این دوران وارد دوره جدیدی می شود که متاسفانه بدلیل هجوم فرهنگ غرب و فراموش شدن سنت های پر ارج معماری و معماران گذشته ، فاقد اهمیت و اعتبار است و بجز چند مورد استثناء حرفی برای گفتن ندارد .
معماری سنتی ایران را از آغاز سلسله های هخامنشیان تا پایان سلسله قاجاریه به 6 دوره مختلف تقسیم می کنند . در هر یک از این ادوار شش گانه ، شیوه معماری خاصی در ایران رایج بوده است که بنابر مقتضیات زمان ، اوضاع اجتماعی آن دوره ، قدرت حکومت مرکزی یا محلی ، میزان علاقه حکام وقت به فرهنگ و هنر این آب و خاک ( چه قبل و چه بعد از اسلام ) و ... شکل گرفته است ، که به ترتیب عبارتند از : شیوه پارسی ، پارتی ، خراسانی ، رازی ، آذری ، اصفهانی .
شیوه معماری پارسی پس از غلبه قوم « پارس » بر قوم « ماد » و تسلط ایشان بر ایران شروع می شود و تا انقراض سلسله پارسی هخامنشیان ( سال 330 قبل از میلاد ) ادامه پیدا می کند .پس از انقراض هخامنشیان بدست اسکندر مقدونی ( پسر فیلیپ دوم ) دوران حکومت جانشینان اسکندر بر ایران شروع می شود که « سلوکیان » نامیده می شوند . در این دوره هنر و معماری ایران بیشتر تحت نفوذ فرهنگ یونانی واقع می گردد . بهرحال پس از سپری شدن دوره تسلط جانشینان اسکندر بر ایران ، قدرت اداره کشور بدست قوم ایرانی نژاد « پارت » می افتد که بنیان گذار سلسله اشکانیان اند . از این دوره به بعد شیوه معماری جدیدی در ایران آغاز می شود که تا انقراض حکومت ساسانیان بدست اعراب مسلمان و حتی کمی بعد از آن ادامه پیدا می کند و به شیوه معماری « پارتی » معروف است . در واقع این شیوه در برگیرنده روش های معماری اشکانیان و ساسانیان در ایران است با این توضیح که معماری و هنرهای دیگر عهد اشکانی بیشتر تحت نفوذ فرهنگ یونان که توسط سلوکیان در ایران اشاعه یافته قرار دارد . بنابراین شیوه های معماری پارسی و پارتی روش های معماری ایران قبل از اسلام اند .
پس از استیلای اعراب بر ایران تحولات مهمی در کلیه شئونات زندگی و بطور کلی در فرهنگ مردم ایران زمین بوجود می آید که بدیهی است معماری و سایر هنرهای پلاستیک ایران نیز دستخوش این دگرگونیهای بنیادی می شوند . از این به بعد معماری و سایر شاخه های هنرهای زیبای ایران تحت تاثیر فرهنگ جدیدی که اسلام به ارمغان می آورد واقع می گردند و صرف نظر از دوران نزول چند صد ساله اولیه ، باب جدیدی در شکوفایی هنرهای زیبای ایران گشوده می شود که حائز کمال اهمیت است . بهرحال سومین شیوه معماری ایران « خراسانی » نام گرفته است که از تسلط اعراب بر ایران شروع شده و تا روی کار آمدن « دیالمه » ادامه پیدا می کند . پس از خراسانی شیوه معماری رازی آغاز می گردد که تا حمله چنگیز مغول به ایران ادامه پیدا می کند . در این دوره است که پس از سپری شدن دوران سستی و فترت اولیه صدر اسلام ، ذوق و سلیقه و هنر معمار ایرانی به همراه درک والای او از مسائل تکنیکی و فنی به ظهور می رسد و معماری همپای سایر رشته های هنری و ضمنا" کاربردی رو به رشد و تکامل می گذارد ، متاسفانه حمله مغول به ایران که همراه با کشتار ، خونریزی ، ویرانی ، خرابی ، هرج و مرج است مانع رشد و شکوفایی بیشتر هنری دوره رازی می گردد . بسیاری از مراکز تمدن و شهرهای آباد و بزرگ ویران شده و هنرمندان پراکنده می گردند و برای رهایی از ظلم و تعدی حکام مغول بعضا" به کشورهای همسایه که از این هجوم در امان مانده اند پناه می برند . این بدبختی ، ویرانی و از هم پاشیدگی دیری نمی پاید و پس از گذشت چند دهه که بتدریج حکام مغول تحت تاثیر فرهنگ غنی کشور قرار می گیرند به فکر جبران خرابی ها و صدمات بسیار گذشته می افتند . بدیهی است که ساختمان ها و شهر های ویران شده پس از بازسازی و مرمت دارای کیفیت اولیه خود نمی گردند ، چون وسعت و میزان خرابی بسیار زیاد و فرصت و زمان بازسازی نسبتا" کم و اندک است . بهرحال شیوه معماری ایران در دوره حکام مغول « آذری » نام گرفته است . این شیوه در واقع ادامه دهنده شیوه معماری رازی است که تا شروع سلسله صفویه در ایران ادامه پیدا می کند . آخرین شیوه معماری سنتی ایران « اصفهانی » نام دارد که روش های معماری دوره های صفویه ، افشاریه ، زندیه و قاجاریه را در بر می گیرد . اما گل سرسبد معماری این دوران آن است که سلسله صفویه بویژه توسط شاه عباس کبیر و در شهر اصفهان ارائه شده است . بعد از پایان دوره قاجاریه معماری این دوران وارد دوره جدیدی می شود که متاسفانه بدلیل هجوم فرهنگ غرب و فراموش شدن سنت های پر ارج معماری و معماران گذشته ، فاقد اهمیت و اعتبار است و بجز چند مورد استثناء حرفی برای گفتن ندارد .