مفهوم نگرش سیستمی

[ساناز فرهیدوش]

مفهوم وتعريف نگرش سيستمي :
نگرش سيستمي در برابر نگرش مكانيستي قرار دارد . در اين نگرش براي شناخت يك موجود يا مجموعه به جاي اين كه آن را به اجزاءو عناصرش تجزيه كنيم ، آن را جزيي از كل بزرگتر در نظر گرفته وبا توجه به نقشي كه در كل بزرگتر ايفاء مي كند به شناخت آن مي پردازيم . در اين نگرش ، براي شناخت مجموعه يا موجود مورد نظر به اجزاء وروابط بين اجزاي آن از يك سو وبه رابطه مجموعه يا موجود با محيط يا كل بزرگتري كه آن را در بر مي گيرد ، از سوي ديگر توجه مي كنيم . در چنين نگرشي مجموعه مورد بررسي يك " سيستم " خوانده مي شود .

ايكاف ( Ackoff ) از صاحبنظران وبانيان تفكر سيستمي در تعريفي از سيستم چگونگي رفتار سيستم را نيز مورد توجه قرار مي دهد : يك سيستم، يك كل متشكل از حداقل دو جزء است كه پنج شرط زير را تامين كند :

1- كل مورد نظر يك ويا بيش از يك ويژگي يا كاركرد معين را دارا باشد .

2-هر يك از اجزاء مجموعه بتواند رفتار ويا ويژگي هاي كل مورد نظر را تحت تاثير قرار دهد .

به عنوان مثال يك مشاور در يك آموزشگاه مي تواند با رفتار هاي خود بر كل رفتارها وروابط بين دبيران ومديرو ساير عوامل اجرايي تاثير گذارد وبه عبارت ديگر در انسجام مجموعه وحركت به سوي آرمان اجتماعي آموزشگاه كه تعليم وتربيت است موثر باشد .

3- در كل مورد نظر ، زير مجوعه اي از اجزاء وجود دارد كه براي تحقق عملكرد معين وتعريف شده كل دريك يا بيش از يك محيط ، كافي است. وجود هر يك از اجزاء براي عملكرد مورد نظر لازم است ، ولي هيچ يك به تنهايي كافي نيست .

4- تاثير گذاري هر يك از اجزاء مجموعه بر رفتار وويژگي هاي مجموعه ، به رفتار وويژگي هاي حداقل يك جزء ديگر از همان مجموعه بستگي داشته باشد .( يعني هيچ يك از اجزاء نمي توانند مستقلا بر عملكرد مجموعه اثر بگذارد به عبارت ديگر اجزاي يك سيستم به هم پيوسته اند )

5- تاثير گذاري هر زير مجموعه از اجزاء بر آن مجموعه ، وابسته به رفتار حداقل يك زير مجموعه ديگر از همان مجوعه مي باشد . به عنوان مثال عملكرد خدمتگزار مدرسه بر فعاليت ورفتار آموزشي مدرسه اثر مي گذارد ولي اثر گذاري آن بر كل مدرسه از طريق اثر گذاري بر امور رفاهي ونظافتي صورت مي گيرد

[ساناز فرهیدوش]

اگر اجزاي يك مجموعه با هم داراي تعامل نباشند يك N"توده " ( Aggregation ) را تشكيل مي دهند نه يك سيستم را ،يعني يك نا سيستم ( non-system) را به وجود مي اورند . مفهوم سيستم در تعامل بين اجزاي فوق نهفته است ويژگي هاي اصلي يك سيستم (مانند كاركرد آن )حاصل تعامل بين اجزاء است نه عمل مستقل هر يك از اجزاء. بعضي از نتايج حاصل از نگرش سيستمي عبارتند از : الف ) به يك جزء سيستم ، بايد در ارتباط با كل توجه كرد . به عبارت ديگر اگر عملكرد يك جزئ مستقل از ساير اجزاي يك سيستم بهبود يابد ، عملكرد كل لزوما بهبود نخواهد يافت . در واقع ممكن است سيستم عملكرد نامطلوب تري نشان دهد ويا حتي مم كن است از بين برود . اين درست مانند رشد نا متناسب ونا موزون يكي از اعضاء وعدم رشد ساير اعضاي يك موجود زنده است .

ب) نكته جالب ديگر اين است كه از بهترين اجزاي نمي توان بهترين كل يا سيستم را بوجود اورد . به عنوان مثال با بهترين قطعات خود رو هاي مختلف ، نمي توان خودرويي ساخت كه حداقل كار آيي را داشته باشد . علت آن نيز عدم تناسب وتعامل قطعات و جفت وجور نشدن قطعات ، يا به عبارت ديگر عدم رابطه مناسب وتعامل بين قطعات است . روابط تعاملي بيسن اجزاء بايد از قبل طراحي شود ، رابطه مناسب وكار ساز بين اجزاء از خود آنها مهم ترست زيرا عولكرد يك سيستم حاصل تعامل بين اجزاء انست نه عمل اگر مربي بهترين بازيكنان هر پست در كرد مستقل آنها مثلا در مجموعه يك تيم فوتبال جهان را گرد هم آورد ولي به صورت اجزاء منفرد عمل كنند چنين تيمي حتي به تيمهاي دسته سه جهاني نيز خواهد باخت ، هر چند بهترين مهره ها را در اختيار داشته باشد. در نگرش سيستمي وظيفه بنيادي مدير عبارت است از مديريت بر :

1- تعامل يا ارتباط متقابل واحدها و اشخاصي كه مسئوليت آنها را بر عهده دارد.

2- تعامل واحد هاي تحت مسئوليت خود با ساير واحدهاي درون سازمان

3- تعامل واحدهاي تحت سرپرستي خود با سازمان هاي محيطي(5)

از مجموعه نكاتي كه در فوق به آنها اشاره شد، به اين نتيجه مهم سيستمي مي تو ان دست يافت كه مديران ، در كليه سطوح مديريت و سازمانها ، هيچ جزيي از نظام و سيستمي كه تحت نظر آنا ن است را نبايد تغيير دهند ، مگر آن كه تاثير اين تغيير بر عملكرد كل سيستم از قبل درك و فهميده شده باشد و سود مندي و فوايد آن بر " كل " قطعي شده باشد .

در نگرش سيستمي ، موضوع مورد مطالعه به عنوان جزيي از يك كل بزرگتر مورد بررسي قرار مي گيرد . هدف ، ماموريت و كاركرد نظام فراگير ابتدا شناخته مي شود و سپس رسالت يا كاركرد موضوع مورد مطالعه جزيي از نظام مذكور تعريف و تعيين مي گردد. آن گاه با توجه به رسالت تعريف شده ، اجزاي موضوع مورد مطالعه و روابط آنها تغيير داده مي شوند . به اين ترتيب ، تغييرات ، آثاري را در پي خواهند داشت كه از قبل تعريف گرديده اند .

در نگرش سيستمي ، به جاي برخورد تحليلي با مسايل و موضوعات ، برخورد تركيبي صورت مي گيرد . برخورد تحليلي به توصيف چگونگي كاركرد يك سيستم مي پردازد، در حاليكه برخورد تركيبي به فهم و تبيين و چرايي عملكرد يك سيستم پاسخ مي دهد. به عنوان مثال نگرش تحليلي، سرگذشت مبارزات سياسي و ااحزاب و چگونگي شكل گيري و عملكرد آنها را توصيف مي كند ولي نگرش سيستمي علت و دليل عدم توفيق مطلوب آنها را بيان ميكند. از جمله علت آن را مي توا ند فرهنگ فرد گرايانه و دليل آن را استراتژي هاي نا مناسب با اهداف كلان احزاب بيان نمايد . در نگرش تحليلي ، روش تغيير اين است كه كار هاي جاري را درست و موثرتر انجام داد و به اصطلاح كارآيي را افزايش داد ولي در نگرش سيستمي ، تاكيد بر اين است كه به جاي كار آيي اثر بخشي يك نظام يا سيستم را اافزايش داد. به عنوان مثال ممكن است يك گروه يا حزب سياسي در همه موارد بدون فوت وقت ، اعلاميه و بيانيه سياسي صادر كند ولي در تحقق اهداف اجتماعي و سياسي خود موفق نباشد ، ولي فرد يا گروهي با تشخيص و بيان درست مساله و نياز اصلي جامعه ، موفقيت غير منتظره اي به دست آورد. نگرش سيستمي با تاكيد بر تعريف درست هدف و رسالت ، مانع درست انجام دادن كارهاي نادرست ميگردد. اعتقاد دارد كه كار غلط را هر چه درست تر انجام دهيم سرنوشت فاجعه آميز تري در انتظار خواهد بود . نگرش سيستمي براين نكته وقوف دارد كه بهتر است كه كار درست را غلط انجام دهيم تا كار غلط را درست . اشتباه در انجام يك كار درست موجب ياد گيري و بهبود عملكرد در آينده مي گردد ( افزايش اثر بخشي ) ، در حالي كه اصرار برانجام درست يك كار نادرست هر روز ابعاد فاجعه را تشديد مي كند به عنوان نمونه نظام هاي پزشكي و درماني را در بسياري از جوامع در نظر بگيريد. اين نظامها هدف خود را بيشتر مراقبت از بيمار قرار داده اند ، تا مراقبت از سلامتي . هزينه مراقبت از سلامتي ( بهداشت ) با ره ا كمتر از مراقبت از مريض ( درمان ) است .