غزل بارون
13th March 2011, 07:35 AM
غذاها و مواد مغذی موجود در آن‌ها از مهم‌ترین و متغیرترین عواملی هستند که بر عملکرد داروهای خوراکی در بدن تأثیر می‌گذارند.این اثرات به دلیل وجود ترکیبات متنوعی از مواد معدنی، مواد آلی، پروتئین‌ها و ویتامین‌ها در غذاها و همچنین فرمولاسیون داروها بسیار پیچیده است و در بسیاری از موارد قابل پیش‌بینی نیست.
به همین جهت، پیشگیری از تداخل غذا – دارو، بسیار دشوار است و به دلیل همین پیچیدگی، در حال حاضر نیز مطالعات بیشتری توسط مراکز تحقیقاتی و شرکت‌های داروسازی نسبت به تداخل دارو – دارو انجام شده است تا تداخل غذا – دارو.
غذاها نیز از طرق مختلف بر اثر بخشی داروها اثر می‌گذارند:
۱- تأثیر بر قدرت جذب داروها:
همان‌طور که داروها غالباً باعث کاهش جذب مواد مغذی می‌شوند مواد غذایی نیز در اغلب موارد باعث کاهش اثر داروها می‌شوند، بنابراین به عنوان یک قانون کلی، داروسازان حداقــل نیم ساعت فاصله را قبل و بعد از صرف غذا برای مصرف دارو و یا مصرف دارو را با معده خالی، یعنی یک ساعت قبل از غذا و یا دو ساعت بعد از غذا، توصیه می‌کنند، به جز در موارد استثناء که ذکر می‌شود و در مواردی که پزشک تجویز دیگری کرده باشد.
چنانچه مجبور به مصرف دارو همراه با غذا هستید، باید یک روال ثابت را داشته باشید به این معنا که ساعت صرف غذای خود را با دارو تنظیم کنید به جای آن که ساعت صرف دارو را با زمان وعده غذایی تنظیم کنید، مثلاً اگر قرار است دارویی را با صبحانه میل کنید، زمان صرف صبحانه نباید یک روز ساعت ۷ و روز دیگر ساعت ۱۰ باشد. این کار در جذب دارو در بدن شما اشکال ایجاد می‌کند، مخصوصاً اگر داروها را به مدت طولانی مصرف می‌کنید، مانند داروهای هورمونی(مثل لووتیروکسین)، داروهای ضددیابت(متفورمین و گلی‌بن‌کلامید) و بعضی از داروهای قلبی- عروقی.
* وجود غذا در معده باعث تأخیر در جذب پنی‌سیلین و آموکسی‌سیلین و داروهای ضدفشارخون نظیر کاپتوپریل می‌شود. همچنین وجود غذا در معده و تماس اسید معده برای مدت طولانی با کاپتوپریل و همچنین آریترومایسین باعث تجزیه سریع‌تر دارو می‌شوند.
* مواد معدنی موجود در برخی مواد غذایی مثل آهن موجود در گوشت با اتصال به آنتی‌بیوتیک‌هایی نظیر تتراسایکلین و سیپروفلوکساسین باعث کاهش جذب دارو و غلظت خونی آن می‌شوند.
* فرآورده‌های لبنی باعث کاهش اثر تتراسایکلین و سیپروفلوکساسین می‌شوند، بنابراین مصرف مکمل کلسیم نیز باید حداقل با دو ساعت فاصله از مصرف این آنتی‌بیوتیک‌ها باشد. در غیر این صورت غلظت خونی آنتی‌بیوتیک به مقدار مورد نیاز نمی‌رسد.
* مصرف فیبرهای غلات، سبوس، حبوبات و اگزالات ریواس و اسفناج جذب قرص‌های کلسیم را کاهش می‌دهد.
* مصرف همزمان چای و قهوه، حبوبات، تخم‌مرغ و لبنیات با مکمل آهن(فروس سولفات)، آن را به صورت کمپلکس نامحلول در می‌آورند و مانع جذب آن می‌شوند.
* داروهای ضدقارچ مثل گریزوفلووین و فلوکونازول که محلول در چربی هستند، در صورت مصرف با غذاهای چرب، بهتر جذب می‌شوند.
۲- برخی مواد غذایی باعث تغییر سرعت متابولیسم داروها از طریق تشدید یا مهار عملکرد آنزیم‌های موثر بر آن‌ها می‌شوند:
* گریپ فروت مهم‌ترین مثال برای این مورد است که به علت مهار آنزیم تجزیه‌کننده داروها باعث کاهش سرعت متابولیسم داروهای متعدد می‌شود. لازم به ذکر است که اثر گریپ فروت حتی تا ۲۴ ساعت بعد از مصرف در بدن باقی می‌ماند. داروهایی که گریپ فروت نباید با آن‌ها مصرف شود، عبارت هستند از:
داروهای ضدکلسترول از خانواده استاتین‌ها (لوستاتین و آترووستاتین) خصوصاً اگر افراد برای بار اول از آن داروها استفاده می‌کنند، زیرا آب گریپ فروت اثر این داروها را به راحتی تا دو برابر افزایش می‌دهد. همچنین بیمارانی که از سیزاپراید، سرترالین، بوسپیرون، دیازپام، تربازولام، میدازولام کاربامازپین، داروهای کاهنده فشارخون نظیر لوزارتان، داروهای ضدآریتمی، ضد آنژین، داروهای مهار کننده سیستم ایمنی، داروهای هورمونی نظیر اتینیل استرادیول، پروژسترون و ضدبارداری خوراکی استفاده می‌کنند باید اکیداً از مصرف گریپ فروت خودداری کنند.
* ترکیبات غیرمغذی موجود در مواد غذایی نظیر ترکیبات اندول موجود در خانواده کلم، فلاوون‌ها در مرکبات و میوه‌ها و ترکیبات ایجاد شده در غذاهایی که مستقیماً با زغال تهیه می‌شوند سرعت متابولیسم داروها را افزایش می‌دهند، برای مثال مصرف همزمان گوشت قرمز کباب شده با داروهای ضدآسم(تئوفیلین، پزدوافدرین و…)، باعث کاهش اثر این داروها به علت افزایش متابولیسم دارو می‌شود.
* ترکیبات اسیدی موجود در آب میوه‌ها می‌توانند اثربخشی آنتی‌بیوتیک‌ها(نظیر پنی‌سیلین) را کاهش دهند. در عین حال مصرف داروی کینیدین همراه با آب مرکبات به علت کاهش متابولیسم دارو در بدن باعث افزایش طول اثر دارو می‌شود.
۳- مواد غذایی با تغییر اسیدیته ادرار باعث افزایش یا کاهش سرعت دفع داروها می‌شوند.
برخی داروها به محیط اسیدی‌تر برای دفع نیاز دارند و اگر ادرار به اندازه کافی اسیدی نباشد به مقدار بیشتری توسط کلیه باز جذب می‌شوند، نظیر آنتی‌بیوتیک جنتامایسین و داروی ضدآریتمی پروکاینامید. مصرف بیش از حد آب‌میوه، دریافت کم پروتئین در رژیم غذایی و مصرف آنتی‌اسیدها باعث به وجود آمدن این وضعیت می‌شود
به همین جهت، پیشگیری از تداخل غذا – دارو، بسیار دشوار است و به دلیل همین پیچیدگی، در حال حاضر نیز مطالعات بیشتری توسط مراکز تحقیقاتی و شرکت‌های داروسازی نسبت به تداخل دارو – دارو انجام شده است تا تداخل غذا – دارو.
غذاها نیز از طرق مختلف بر اثر بخشی داروها اثر می‌گذارند:
۱- تأثیر بر قدرت جذب داروها:
همان‌طور که داروها غالباً باعث کاهش جذب مواد مغذی می‌شوند مواد غذایی نیز در اغلب موارد باعث کاهش اثر داروها می‌شوند، بنابراین به عنوان یک قانون کلی، داروسازان حداقــل نیم ساعت فاصله را قبل و بعد از صرف غذا برای مصرف دارو و یا مصرف دارو را با معده خالی، یعنی یک ساعت قبل از غذا و یا دو ساعت بعد از غذا، توصیه می‌کنند، به جز در موارد استثناء که ذکر می‌شود و در مواردی که پزشک تجویز دیگری کرده باشد.
چنانچه مجبور به مصرف دارو همراه با غذا هستید، باید یک روال ثابت را داشته باشید به این معنا که ساعت صرف غذای خود را با دارو تنظیم کنید به جای آن که ساعت صرف دارو را با زمان وعده غذایی تنظیم کنید، مثلاً اگر قرار است دارویی را با صبحانه میل کنید، زمان صرف صبحانه نباید یک روز ساعت ۷ و روز دیگر ساعت ۱۰ باشد. این کار در جذب دارو در بدن شما اشکال ایجاد می‌کند، مخصوصاً اگر داروها را به مدت طولانی مصرف می‌کنید، مانند داروهای هورمونی(مثل لووتیروکسین)، داروهای ضددیابت(متفورمین و گلی‌بن‌کلامید) و بعضی از داروهای قلبی- عروقی.
* وجود غذا در معده باعث تأخیر در جذب پنی‌سیلین و آموکسی‌سیلین و داروهای ضدفشارخون نظیر کاپتوپریل می‌شود. همچنین وجود غذا در معده و تماس اسید معده برای مدت طولانی با کاپتوپریل و همچنین آریترومایسین باعث تجزیه سریع‌تر دارو می‌شوند.
* مواد معدنی موجود در برخی مواد غذایی مثل آهن موجود در گوشت با اتصال به آنتی‌بیوتیک‌هایی نظیر تتراسایکلین و سیپروفلوکساسین باعث کاهش جذب دارو و غلظت خونی آن می‌شوند.
* فرآورده‌های لبنی باعث کاهش اثر تتراسایکلین و سیپروفلوکساسین می‌شوند، بنابراین مصرف مکمل کلسیم نیز باید حداقل با دو ساعت فاصله از مصرف این آنتی‌بیوتیک‌ها باشد. در غیر این صورت غلظت خونی آنتی‌بیوتیک به مقدار مورد نیاز نمی‌رسد.
* مصرف فیبرهای غلات، سبوس، حبوبات و اگزالات ریواس و اسفناج جذب قرص‌های کلسیم را کاهش می‌دهد.
* مصرف همزمان چای و قهوه، حبوبات، تخم‌مرغ و لبنیات با مکمل آهن(فروس سولفات)، آن را به صورت کمپلکس نامحلول در می‌آورند و مانع جذب آن می‌شوند.
* داروهای ضدقارچ مثل گریزوفلووین و فلوکونازول که محلول در چربی هستند، در صورت مصرف با غذاهای چرب، بهتر جذب می‌شوند.
۲- برخی مواد غذایی باعث تغییر سرعت متابولیسم داروها از طریق تشدید یا مهار عملکرد آنزیم‌های موثر بر آن‌ها می‌شوند:
* گریپ فروت مهم‌ترین مثال برای این مورد است که به علت مهار آنزیم تجزیه‌کننده داروها باعث کاهش سرعت متابولیسم داروهای متعدد می‌شود. لازم به ذکر است که اثر گریپ فروت حتی تا ۲۴ ساعت بعد از مصرف در بدن باقی می‌ماند. داروهایی که گریپ فروت نباید با آن‌ها مصرف شود، عبارت هستند از:
داروهای ضدکلسترول از خانواده استاتین‌ها (لوستاتین و آترووستاتین) خصوصاً اگر افراد برای بار اول از آن داروها استفاده می‌کنند، زیرا آب گریپ فروت اثر این داروها را به راحتی تا دو برابر افزایش می‌دهد. همچنین بیمارانی که از سیزاپراید، سرترالین، بوسپیرون، دیازپام، تربازولام، میدازولام کاربامازپین، داروهای کاهنده فشارخون نظیر لوزارتان، داروهای ضدآریتمی، ضد آنژین، داروهای مهار کننده سیستم ایمنی، داروهای هورمونی نظیر اتینیل استرادیول، پروژسترون و ضدبارداری خوراکی استفاده می‌کنند باید اکیداً از مصرف گریپ فروت خودداری کنند.
* ترکیبات غیرمغذی موجود در مواد غذایی نظیر ترکیبات اندول موجود در خانواده کلم، فلاوون‌ها در مرکبات و میوه‌ها و ترکیبات ایجاد شده در غذاهایی که مستقیماً با زغال تهیه می‌شوند سرعت متابولیسم داروها را افزایش می‌دهند، برای مثال مصرف همزمان گوشت قرمز کباب شده با داروهای ضدآسم(تئوفیلین، پزدوافدرین و…)، باعث کاهش اثر این داروها به علت افزایش متابولیسم دارو می‌شود.
* ترکیبات اسیدی موجود در آب میوه‌ها می‌توانند اثربخشی آنتی‌بیوتیک‌ها(نظیر پنی‌سیلین) را کاهش دهند. در عین حال مصرف داروی کینیدین همراه با آب مرکبات به علت کاهش متابولیسم دارو در بدن باعث افزایش طول اثر دارو می‌شود.
۳- مواد غذایی با تغییر اسیدیته ادرار باعث افزایش یا کاهش سرعت دفع داروها می‌شوند.
برخی داروها به محیط اسیدی‌تر برای دفع نیاز دارند و اگر ادرار به اندازه کافی اسیدی نباشد به مقدار بیشتری توسط کلیه باز جذب می‌شوند، نظیر آنتی‌بیوتیک جنتامایسین و داروی ضدآریتمی پروکاینامید. مصرف بیش از حد آب‌میوه، دریافت کم پروتئین در رژیم غذایی و مصرف آنتی‌اسیدها باعث به وجود آمدن این وضعیت می‌شود