تكنولوژي آموزشي

[نازخاتون]

تعریف تکنولوژی آموزشی


برای تکنولوژی آموزشی تعاریف متعددی ارائه شده که در هر کدام بر بعد یا جنبه ای از آن تاکید خاص گذاشته شده است ما کاملترین و جامع ترین تعریف را که می تواند بیشترین کاربرد را در ایران داشته باشد مورد توجه قرار می دهیم. تعریف تکنولوژی آموزشی از نظر جیمز براون و همکاران او در کتاب « تکنولوژی، رسانه ها و روشها » : تکنولوژی آموزشی فراتر از کاربرد ابزار و وسایل آموزشی است. بدین ترتیب تکنولوژی آموزشی بیشتر از مجموعه قسمتهای مختلف تشکیل دهنده آن است. و به ظور کلی عبارتست از ؛ روش یا راه منظم طراحی، اجرا وارزیابی کل فرایند تدریس و یادگیری با استفاده از هدفهای بخصوص و بهره گیری از یافته های پژوهش در روانشناسی و ارتباط انسانی و غیر انسانی بمنظور ایجاد یادگیری عمیقتر، موثرتر و پایدارتر.

توجه عمیق به تعریف یاد شده فوق خواننده را به چند نتیجه گیری اساسی هدایت می کند، اینها عبارتند از:
1. اولین نتیجه گیری که از قسمت اولیه تعریف بدست می آید آن است که تکنولوژی آموزشی به کاربرد صرف ابزار و وسایل آموزشی خلاصه نمی شود بلکه دامنه ای وسیعتر از کاربرد ابزار و وسایل آموزشی را داراست و کاربرد مواد و وسایل آموزشی به عنوان قسمتی از آن محسوب می شود.
2. نظر به اینکه تکنولوژی آموزشی نوعی راه یا روش سیستماتیک به حساب می آید، بنابر این مانند هر پدیده سیستماتیک از مجموعه قسمتهای مختلف تشکیل دهنده خود بیشتر است زیر کنش و واکنش و یا تعامل میان اجزا تشکیل دهنده آن منتج به آثار و تاثیرات و نتایجی می شود که از حاصل جمع عناصر تشکیل دهنده آن بیشتر است.
3. تکنولوژی آموزشی راه یا روشی است جهت طراحی، اجرا و ارزیابی کل فرایند تدریس و یادگیری. به عبارت دیگر ما می توانیم با استفاده از آن قبل از اجرای تدریس طراحی کرده و برای یادگیری فراگیران خود نیز طرح از پیش تدوین شده داشته باشیم. سپس بر اساس طرح تهیه شده تدریس را اجرا کرده و از طریق آن یادگیری طراحی و پیش ینی شده را در فراگیران خود به وجود آوریم و سرانجام از تدریس به عمل آمده و یادگیری ایجاد شده ارزیابی لازمه را به عمل آوریم.
4. تکنولوژی آموزشی به منظور طراحی، اجرا و ارزیابی کل فرایند تدریس و یادگیری از یافته های علومی چون روانشناسی و علم ارتباط انسانی بهره می گیرد. چگونگی این بهره گیری در مباحث آینده مورد بحث قرار خواهد گرفت.
5. تکنولوژی آموزشی ترکیب مناسبی از منابع انسانی و غیر انسانی را به خدمت می گیرد به عبارت دیگر بر خلاف کاربرد صرف مواد و وسایل آموزشی و یا آموزش دیداری و شنیداری که در آنها کاربرد صرف وسایل و ابزار مادی مطرح است، در تکنولوژی آموزشی از منابع انسانی مناسب استفاده منطقی به عمل می آید.
6. همانگونه که در پایان تعریف مطرح است استفاده از تکنولوژی آموزشی در کنار مزایای بیشماری که داراست، می تواند به ایجاد نوعی یادگیری منجر شود که عبارتند از عمیق بودن، موثر بودن و پایدار بودن یادگیری.

[نازخاتون]

تاریخچه تکنولوژی آموزشی در ایران

افراد مختلف درباره تکنولوژی آموزشی و معنی آن دارای نظرهای گوناگون می باشند. بعضی آن را ابزار، گروهی کاربرد ابزار در آموزش و عده ای آن را کاربرد مواد می دانند. دلیل گوناگونی تصورات ذهنی از تکنولوژی اموزشی نحوه وارد شدن این رشته به سیستم آموزشی کشور است. گرچه ممکن است کشورهای مختلف الزاما از این مراحل گذر نکرده باشند ولی بیشتر کشورها با این مراحل روبرو بوده اند. این مراحل عبارتند از:
مرحله اول :
در کشور ما از سال 1306(ه.ش) به بعد بعضی از مدارس اقذام به ایجاد آزمایشگاههای فیزیک، شیمی و علوم زیستی کردند، اما عواملی چون نداشتن متخصص، کمبود ابزار و مواد مورد نیاز و عدم اعتقاد به کاربرد این ابزار و روش ازآن جمله اند. به عبارت دیگر، در ایران نیز ابتدا ابزار سمعی و بصری بدون توجه به نیازها خریداری و در مراکزی نگهداری می شد. فیلم ها و مواد مورد نیاز بدون توجه به فرهنگ و زبان مردم و عدم امکان ترجمه همه آنها از خارج خریداری و در اختیار مدارس و دانشگاهها قرار می گرفت. هنوز هم در پاره ای از مدارس شاهد قفسه های خاک گرفته پر از ابزار هستیم که هیچگونه استفاده معقولی از انها به عمل نمی آید. در این مرحله صرفا ابزار مورد توجه است.
مرحله دوم :
در سال 1341 اداره ای به نام اداره آموزش فعالیتهای سمعی و بصری در وزارت فرهنگ تشکیل گردید که بعدا به نام دفتر اموزش سمعی و بصری فعالیتهای خود را ادامه داد. توجه به فیلم به عنوان یک رسانه آموزشی در سطح جهانی سبس گردید که این اداره اقدام به تشکیل جشنواره های بین المللی فیلم های آموزشی کند. فیلمهایی که در این جشنواره ها کاندید جایزه می شدند خریداری شده و در ارشیو هایی که در مراکز استانها بوجود آمدند (1343) نگهداری می شدند. این جشنواره ها هنوز هم ادامه دارد و در جشنواره ای که در مهر ماه سال 1367 در تهران تشکیل شد تکنولوژی آموزشی به عنوان یکی از موضوعها مورد توجه قرار داده شد. تلویزیون آموزشی در سال 1343 زیر نظر وزارت آموزش و پرورش تاسیس شد و کار خود را بعد از دو سال با پخش برنامه های درسی در زمینه فیزیک، شیمی و . . . . شروع کرد. هدف از پخش برنامه ها جبران کمبود معلمهای متخصص و جبران کمبود آزمایشگاهها بود، اما به علت عدم تطابق وقت آن با برنامه دبیران و مدارس پخش آن متوقف شد. در سال 1352 تهیه برنامه های آموزشی به سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران واگذار شد و برنامه های آموزشی با پخش دروس راهنمایی در سال 1353 مجددا شروع به فعالیت کرد. همزمان با آن حدود سه هزار دستگاه تلویزیون بین مدارس شهرهای بزرگ کشور توزیع شد، اما به دلیل عدم برنامه ریزی صحیح و عدم انتشارات اطلاعات درست مربوط به زمان پخش منجر به شکست گردید. در این دوره مواد آموزشی بدون توجه به معلم و شاگرد جهت مدارس تولید می شوند.
مرحله سوم :
در سال 1353 دوره فوق لیسانس تکنولوژی آموزشی تاسیس شد. گرچه قبل از این سال در دروس دوره لیسانس تربیت معلم و علوم تربیتی دروسی با عنوان های مقدمات تکنولوژی آموزشی، تولید و کاربرد مواد آموزشی، یا نقش وسایل ارتباط جمعی در آموزش و پرورش گنجانده شده بود ولی مسئولین هیچوقت به طور جدی با این رشته برخورد نکرده بودند. هدف از تاسیس دوره فوق لیسانس تهیه کادر متخصص برای سرپرستی مراکز یادگیری در بیست منطقه از استانهای کشور بود.

مرحله چهارم :
نمونه مرحله چهارم تکنولوژی آموزشی در ایران ایجاد دانشگاه آزاد ایران است. این دانشگاه با استفاده از روش چند رسانه ای هدفش آموزش بر اساس نیازهای فردی و تربیت افراد متخصص مورد نیاز جامعه بود. دانشجویان این دانشگاه بدون دور شدن از محلزندگی خود در آموزش و یادگیری شرکت می کردند. تصمیم بر این بود که این نظام آموزشی از امکانات رادیو و تلویزیون آموزشی در رساندن پیام به یادگیرندگان استفاده کند. در این مرحله مواد آموزشی نوشتاری، دیداری-شنیداری، شنیداری به مطالعه جامعه ای که فرد در آن رشد کرده است و با توجه به نیازهای جامعه تهیه می شود. یعنی هم به فردیت شخص و نیازهای او توجه می شود و هم به نیازهای جامعه. آموزش افراد با توجه به نیازهای آنها در رابطه با جامعه خاص خود آنها مطرح می شود و مواد آموزشی با توجه به نیازهای جامعه و با مطالعه جامعه ای که فرد در آن رشد کرده است ساخته می شود.

مرحله پنجم :
مفهوم تکنولوژی آموزشی هماهنگ کردن فعالیتهای همه سازمانهای اجرائی و آموزشی بخش دولتی و خصوصی برای انجام فعالیتهای آموزشی است. فعالیتهایی که سازمانها را به هدف رشد و توسعه خود نزدیک می کند.
در اکثرکشورهای جهان سوم برنامه ها بیشتر به صورت مقطعی اجرا می گردد و اجرای برنامه های طولانی مدت با اهداف دقیق و منسجم، به ندرت جامعه عمل به خود می پوشند. هر کدام از برنامه ها خوب پیشنهادی با عوض شدن یک وزیر یا یک مدیر کل به بوته فراموشی سپرده می شوند. به نظر می رسد که تکنولوژی آموزشی در ایران دستخوش همین دگرگویها است.

اکنون ما در چه مرحله ای هستیم ؟
اختلاف سطح مفهوم تکنولوژی آموزشی بین دست اندرکاران زیاد است. هنوز هم بعضی اعتقاد به برنامه ریزی صحیح و طولانی مدت برای همگانی کردن آموزش ندارد. ولی هر چه باشد تکنولوژی آموزشی همیشه هدفهای اصلی خود را که همگانی کردن آموزش و بالابردن کیفیت آن و سطح یادگیری است، دنبال می کند. از آنجا که اگر تکنولوژی آموزشی را با مفهومی که از آن در مرحله سوم وجود دارد شروع کنیم و متخصصین را برای این دوره تربیت کنیم بعدا در خواهیم بود آنها را برای مراحل چهارم و پنجم نیز به کار گیریم.

[نازخاتون]

ضرورت کاربرد تکنولوژي آموزشي :

تکنولوژی در هر دوره از زندگی بشر بسته به امکانات و توسعه خود آموزش را تحت تاثیر قرار می دهد . به بیان کلی تر گسترش و توسعه تکنولوژی همه ابعاد اقتصاد ، فرهنگ ، آموزش و ... را پوشش می دهد ، اما برخی جوامع میخواهند با توسعه تکنولوژی به همراه جوامع پیشرفته تر حرکت کنند ، به همین دلیل فقط همین بُعد وارد کردن ابزارها و تجهیزات را مورد توجه قرار می دهند و تاثیر ورود آنها بر زمینه های دیگر را نادیده می گیرند و تلاشی برای همسو کردن این امور نمی کنند ، در واقع متخصص کارآمد تکنولوژی آموزشی برای همسو کردن دو متغیر تکنولوژی و آموزش ( که حیطه وسیعی از زندگی را در بر دارد ) پا به عرصه جهانی گذارده ، تا بتواند پیش نیازها و بسترهای ورود هر نوع تکنولوژی جدیدی را در آموزش فراهم کند . تکنولوژی آموزشی خود نیز در این تغییر و تحولات گرایشات نوینی نسبت به قبل پیدا کرده است ، که به طور مختصر به بعضی از آنها اشاره می شود :
þ گسترش کامپیوترها در سطح مدارس و موسسات آموزشی
þ دست یابی همگانی مدارس به منابع تلویزیونی
þ افزایش جانبداری سیاستگذاران از بهره گیری تکنولوژی آموزشی
þ افزایش تکنولوژی آموزشی در خانه و محیط اجتماعی
þ توسعه شیوه های نوین در ارائه کاربرد تکنولوژی آموزشی
þ لزوم سواد تکنولوژی آموزشی برای معلمان
þ تکنولوژی آموزشی محل عمده برای حرکت به سمت اصلاحات آموزشی
تکنولوژی آموزشی در هر دوره از زندگی بشر بسته به امکانات و توسعه خود ، آموزش را تحت تاثیر قرار می دهد . اگر تکنولوژی و آموزش را دو متغییر فرض کنیم با هم دارای همبستگی مثبت هستند ؛ یعنی اگر تکنولوژی توسعه یافت این توسعه باید در آموزش هم دیده شود.

[نازخاتون]

تفاوتهای تکنولوژی آموزشی با تکنولوژِی ارتباطات :

تکنولوژی آموزشی اغلب با تکنولوژی ارتباطات اشتباه می شود :
it یا همان تکنولوژی ارتباطات فرآیند یکپارچه و پیچیده ای است که به افراد عقاید تدابیر ، دستورالعملها و سازماندهی برای تحلیل مسائل و ابداع به کارگیری ارزشیابی مدیریت راه حل های آن مسائل می پردازد . در it راه حل مسائل از شکل عناصر و اجزاء سیستم آموزشی اتخاذ می شود که در طراحی ، انتخاب و کاربرد پیش ساخت شده و برای تکمیل سیستم آموزشی تلفیق شده اند .
در et یا همان تکنولوژی آموزشی توسعه و مدیریت عملکردها حساب شده تر هستند چرا که آنها در منابع یادگیری بیشتر به کار می روند نسبت به وقتی که فقط عناصر سیستم آموزشی مدنظر هستند . « انجمن تکنولوژی و ارتباطات آموزشی » تکنولوژی آموزشی را این چنین تعریف می کند : « به کارگیری دانش علمی برای تکالیف علم و فرایند تدریس و تعلیم » .
در سال 1977 انجمن مورد نظر تعریف زیر را در مورد تکنولوژی آموزشی ارائه نمود : « تکنولوژی آموزشی فرآیندی است پیچیده که به افراد ، خط مشی ها ، آراء تدبیر و سازمان ها برای حل مسائل و ابداع ، به کارگیری ، ارزشیابی و مدیریت راه حل این مسائل در همه جنبه های یادگیری انسان می پردازد » .
جدیدترین تعریف این انجمن از تکنولوژی آموزشی در سال 1994 ارائه شده است و بیان می دارد که: «تکنولوژی آموزشی رویکرد طراحی ، تولید ، کاربرد ، مدیریت و ارزشیابی فرآیندها و منابع یادگیری است».

وبلاگ انجمن تخصصي تكنولوژي آموزشي دانشگاه تهران

[ساناز فرهیدوش]

تکنولوژی آموزشی واژه ایی بس زیباست که کاربرد آن در تبلیغ مدارس جای خوش کرده است.
با کاربرد این واژه ازمایشگاه ها و امکانات خاص تداعی می شود که تا حدودی درست است .
اما تکنیک های شناخت وقتی معلم خلاق و علاقه مندی بر سر کلاس برود تمام ابزار با ارزش و بی ارزش وقتی فرایند یادگیری را تسهیل می کند به وقوع می پیوندد.
اموزش یک فرایند است که استفاده از ابزار ها برای آموزش بهتر جزئی از ان محسوب می گردد .
نی هایی که در سال اول ابتدایی با ان ها ریاضیات اموختید را به یاد دارید ؟