ریپورتر
8th February 2011, 03:39 PM
1 - مقدمه:
از زماني كه قرآن مجيد رنگ زرد روشن را رنگي شاديبخش ناميد ( بقره : 69 ) تا زماني كه روانشناسي رنگها مورد بحث علمي قرارگرفت بيش از 13 قرن مي گذرد . امروزه روانشناسان به ارزش رواني رنگهاي گوناگون پي برده اند و متخصصان مواد غذايي از كارايي آن ها در جلب و جذب مشتريان استفاده مي كنند . گذشته از رنگ طرح و نماد بسته بندي نيز نقش مهمي در بازاريابي مواد غذايي به خصوص غذاهاي دريايي ايفا مي كند.
طراحان بسته بندي فرآوردههاي شيلاتي مهمترين عامل تعيين كنندهي فروش يا عدم فروش يك محصول را رنگ بسته بندي و نماد و نشانهي به كار گرفته شده در آن مي دانند. وقتي محصول توليدي در داخل كشوري توليد و نيز مصرف ميشود طراحان معمولا در طراحي بستهبندي و رنگ هاي استفاده شده در آن كمتر اشتباه ميكنند ولي در طراحي بسته بندي فرآوردههايي كه قرار است در كشور(هاي) ديگر مصرف شود بايد كليهي جوانب نظير عقيده ها و سليقه هاي مصرفكنندگان را در نظر گرفت. در سال هاي اخير عدم توجه به اين مهم مخاطرههاي اقتصادي زيادي را به صنعت غذاهاي دريايي وارد كردهاست.
2 - اهميت رنگ ها و نمادها در بازاريابي غذاهاي دريايي
در فرهنگهاي مختلف رنگ ها و نمادها معناي متفاوتي دارند و به دليل اهميتي كه در بازاريابي غذاهاي دريايي دارند بايد در استفاده از آن ها دقت شود. ممكن است رنگ ويا نمادي در يك كشور داراي مفهوم خوبي باشد ولي در فرهنگ يا كشور ديگر اين مهم برعكس باشد. به طور نمونه رنگ ارغواني كه در فرهنگ غرب نشانهي عظمت و شكوه است در چين نشانهي بديمني و بداقبالي است. در فرهنگ هاي شرقي فيل نشانهي قدرت است. استفاده از اين نماد در طراحي بسته هاي فرآوردههاي شيلاتي در تايوان باعث افزايش فروش محصول ميشود حال آنكه در تايلند استفاده از اين نماد مشكلات بازاريابي محصول را به دنبال خواهد داشت. از اينروبي توجهي به اهميت رنگ ها و نمادها در بازاريابي غذاهاي دريايي ميتواند مخاطرههاي اقتصادي زيادي را بر صنعت غذاهاي دريايي تحميل كند.
در دههي 1990 يكي از توليدكنندگان غذاهاي دريايي در اروپا با عدم فروش محصول خود در بازار چين مواجه شد. كارشناسان اين شركت پس از بررسيهاي لازم متوجه شدند كه رنگ استفاده شده در بستهبندي (كه رنگ سبز بود) مورد علاقهي مردم چين نيست و در بستهبندي غذاها نبايد از آن استفاده شود. با طراحي مجدد بستهبندي محصول ياد شده اين مشكل رفع شد .
در سال 1995 كنسرو ماهي تون يكي از شركت هاي آمريكايي در ژاپن به فروش نرفت. پس از بررسي هاي لازم مشخص شد عكس ماهي تون موجود در برچسب قوطي طوري طراحي شده بود كه نزد مردم ژاپن مفهوم بدي داشته است. در اين برچسب جهت حركت ماهي تون به سمت پايين طراحي شده بود و در ژاپن اگر بيني ماهي به سمت پايين باشد نشانهي مرده است. توليد كنندهي محصول ياد شده پس از اصلاح عكس ماهي شاهد فروش محصول در بازار ژاپن بود.
هدف اين مقاله آشنا كردن خوانندگان با مفاهيم و روانشناسي رنگ ها و نمادها در فرهنگها و كشورهاي مختلف و استفادهي صحيح از اين موارد در طراحي برچسبها و بستهبندي غذاهاي دريايي صادراتي و نيز مصرف داخل است .
3 - روانشناسي رنگها و مفهوم آن ها در فرهنگ هاي مختلف
1-3- طبقهبندي رنگ ها
به طور كلي رنگها به سه دستهي اصلي تقسيم ميشوند : رنگهاي خنثا گرم و سرد كه هر يك در بيننده تاثير متفاوتي دارد .
• رنگهاي خنثا : سفيد خاكستري بو قهوهيي سياه .
رنگهاي خنثا آنهايي هستند كه در طيف رنگي وجود نداشته و از تركيب رنگهاي ديگر به وجود ميآيند و ميتوانند اثرهاي مثبت يا منفي داشته باشند . سفيد در واقع يك رنگ نيست بلكه عدم حضور رنگ به شمار ميرود .
• رنگهاي گرم : نارنجي زرد سبز چمني ارغواني قرمز .
رنگ هاي گرم محرك سيستم عصبي بوده و احساسات را تشديد ميكنند . اين دسته از رنگها به وضوح قابل ديدن بوده و موجب جلب توجه ميشوند . مردم كشورهاي گرمسيري به رنگهاي گرم علاقه دارند .
• رنگهاي سرد : آبي بنفش فيروزهيي , سبز , سبز مايل به آبي .
رنگهاي سرد , رنگهاي ملايمي هستند كه اثرهايي آرامبخشي دارند . مردم كشورهاي سردسيري به رنگهاي سرد علاقه دارند .
2-3- معني و مفهوم رنگ ها
از قديم رنگ ها داراي مفاهيم شناخته شده يي بوده اند. در پيش و پس از اسلام رنگ سبز نشان بنيهاشم بود و بعدها نشان علويان شد چرا كه اين رنگ را نشانهي معصوميت ميانگاشتند. عباسيان رنگ سياه را نشانهي وقار ميدانستند و از اين رو لباس سياه ميپوشيدند. بعدها سبز و سياه نشانهي سادات و علماي شيعه شد. از زمانهاي دور سفيد نشانهي صلح و سرخ نشانهي خونخواهي و انقلابيگري بوده است و هنوز هم اين رنگها مفهوم خود را در بسياري از كشورهاي جهان حفظ كرده اند .
رنگها بر عادت هاي خريد مردم نيز تاثير ميگذارند. قرمز متمايل به نارنجي سياه و آبي سير خريداران را به خود جذب ميكنند. صورتي آبي متمايل به خاكستري آبي روشن و آبي تيره خريداران پولدار را به خود جلب ميكنند. صورتي كمرنگ و آبي آسماني افراد آرام و مطيع را به خود جذب ميكنند. در اينجا با معني و مفهوم رنگ ها و نيز تاثير آنها در حالت ها فعاليت ها و احساس انسان و بستهبندي غذاها آشنا خواهيد شد.
رنگ قرمز
قرمز نشانهي عشق خطر نيرو و نشاط است. قرمز انروي دهنده و محرك بسيار نيرومندي است. با ديدن رنگ قرمز تپش قلب و فشار خون افزايش مييابد. كودكان اغلب به رنگ قرمز علاقه دارند. در چين رنگ قرمز نشانهي جشن و خوشبختي است و در بسياري از مراسم فرهنگي از آن استفاده ميشود. در اين كشور قرمز رنگ خلوص و پاكي است. در بسياري از پرچمهاي كشورها اين رنگ ديده ميشود. در غرب قرمز نشانهي خوشاقبالي است.
قرمز در كنار ساير رنگها معناي متفاوتي دارد. در آمريكا قرمز و سبز نشان كريسمس است. در بسياري از فرهنگهاي شرقي قرمز در كنار سفيد به معناي خوشحالي است. در آمريكا چنانچه قرمز در كنار صورتي قرار گيرد دلالت بر روز عشق ورزي دارد. در سنگاپور رنگ قرمز به معني موفقيت و خوشحالي است.
رنگ نارنجي
نارنجي نشانه ي گرمي اشتياق و علاقهي زياد و جديت در كار است. اين رنگ دستگاه عصبي را نحريك ميكند و محرك اشتها است. رنگ نارنجي حافظه را نحريك ميكند. اين رنگ اثر شديدي در جذاب كردن و فروش محصولات غذايي و دريايي دارد. رنگ نارنجي هم چنين بيان گر كيفيت عالي محصول است. جوانان بيشتر از ساير گروه هاي جامعه به اين رنگ توجه ميكنند.
در مذهب پروتستان به رنگ نارنجي توجه مي شود. اين رنگ در هند و مكزيك رنگ مورد علاقهي مردم است. در آمريكا كالاهاي ارزان قيمت به رنگ نارنجي هستند. در بعضي ازفرهنگهاي شرقي نارنجي نشانه ي تجمل و نيز نعمت و بركت است. رنگ لباس روحانيان بودايي نيز نارنجي است.
رنگ سبز
رنگ سبز چون در طبيعت زياد ديده ميشود نشانهي باروري تازگي ايمني و كاميابي است. در فرآوردههاي كشاورزي و دريايي رنگ سبز بسته بندي دلالت بر طبيعي بودن و ارگانيك بودن آن است. سبز در آمريكا به معني ثروت است از اين رو بسياري از شركتهاي بزرگ غذايي آمريكا از رنگ سبز در بسته بنديها و برچسب هاي محصولات خود استفاده ميكنند.
در چين رنگ سبز دلالت بر فريبكاري و تقلب دارد. از اين رو در طراحي بستهبندي غذاهاي دريايي كه راهي اين كشور خواهند شد بايد از اين رنگ پرهيز كرد. تحقيقات ا نجام شده در فرانسه حاكي از آن است كه رنگ سبز رنگ مناسبي براي بستههاي مواد غذايي و دريايي در اين كشور نيست. در بعضي از كشورهاي گرمسيري رنگ سبز نشانهي خطر است. در كشورهاي اسلامي رنگ سبز نشانهي اسلام است و فرآورده هايي كه در طراحي بستهبنديشان از رنگ سبز استفاده شده باشد با اقبال عمومي مواجه ميشوند.
در مسيحيت رنگ سبز به معناي اميد و شادي است. در آمريكا رنگ سبز به معناي ايمني سازگاري با محيط زيست و نشان كريسمس ( همراه با قرمز) است. در مالزي اين رنگ به معني طول عمر است.
رنگ سياه
سياه نشانهي قدرت مرموز بودن رسمي بودن و وقار است. در بسياري از فرهنگها رنگ سياه نشانهي سوگواري و عزاداري است. در طراحي بستهبندي غذاهاي دريايي براي صدور به بازار تايوان نبايد از رنگ سياه استفاده كرد.
رنگ سفيد
سقيد نشانهي صلح پاكي كمال معنويت و سادگي است. ايرانيان باستان عقيده داشتند كه فرشتگان لباسي سفيد بر تن دارند از اين رو رنگ سفيد مورد علاقهي ايرانيان است. رنگ سفيد براي هندوها رنگ عزا و سوگواري است. در چين اين رنگ به معني مرگ است. در برزيل اين رنگ نشانه ي جلال و شكوه است. در كشورهاي عربي از رنگ سفيد در بستهبندي مواد غذايي و دريايي بايد اجتناب شود. در آمريكا رنگ سفيد نشانهي پاكي و خلوص است.
رنگ آبي
رنگ آبي در طبيعت زياد ديدهميشود از اين رو نشانه ي آرامش و پاكي است. رنگ آبي اشتهاي انسان را كم ميكند از اين رو در بستههاي مواد غذايي از اين رنگ نبايد استفاده شود. رنگ آبي ضربان قلب را كم مي كند و دماي بدن را كاهش ميدهد. اين رنگ چون به طور طبيعي در مواد غذايي وجود ندارد چنانچه در بسته بندي مواد غذايي آورده شود جذابيت محصول را كم ميكند.
در آمريكا رنگ آبي محبوبيت زيادي دارد و نشانهي صداقت و امانت است از اين رو در نماد همهي بانك هاي آمريكا از رنگ آبي استفاده ميشود. در چين رنگ آبي نشانهي ابديت است. براي يهودي ها رنگ آبي مقدس است. در كشورهاي عربي رنگ آبي به معني ايمني و محافظت است. در كلمبيا رنگ بيشتر صابونها آبي است و اين رنگ در طراحي بسته بندي غذاها كاربردي ندارد. در كشورهاي مسيحي رنگ آبي مفهوم صلح و بهشت را همراه دارد. در هنگ كنگ رنگ آبي مورد علاقهي مردم نيست و نبايد از آن در طراحي بسته بندي غذاها استفاده كرد.
رنگ زرد
قرآن كريم رنگ زرد روشن را رنگي شاديبخش ناميده است ( بقره : 69). زرد اعصاب را تقويت كرده و توانايي ذهنيت برتر را به تحريك وا ميدارد. زرد اعصاب حركتي را فعال و در عضلات انروي توليد ميكند. زرد در بيش تر كشورها مفهوم خوشحالي و مطلوب بودن را دارد.
در آسيا رنگ زرد نشانهي تقدس و پرهيزكاري است. در كشورهاي مسيحي زرد نشانه ي نور خورشيد و دانايي است. در مالزي كه جمعيت آن مخلوطي از مالاييها هنديها و چينيها است رنگ زرد دلالت بر خاندان پادشاهي دارد و طلايي نشانهي عمر زياد است. در سنگاپور از رنگ زرد در طراحي بسته بندي غذاها نبايد بهره گرفت. كاربرد بيش ار حد زرد در بستهبندي مصرف كننده را از محصول دور ميكند.
ارغواني
ارغواني نشانهي تشريفات و شكوه است. در بعضي از كشورهاي غربي اين رنگ نشانهي دلتنگي براي ميهن است. رنگ ارغواني بيشتر مورد توجه كودكان به خصوص دختر بچه ها است. اگر چه اين رنگ در بعضي از كشورها دلالت بر سوگواري و مرگ نيز دارد ولي در بسياري از فرهنگ ها نشانهي نجابت و شرافت است. اين رنگ چون كمتر در طبيعت ديده ميشود استفاده از آن در طراحي بستهبندي غذاهاي دريايي بايد با احتياط انجام شود. لئوناردو داوينچي معتقد بود كه رنگ ارغواني ميتواند قدرت تفكر انسان را تا 10 برابر افزايش دهد. اين رنگ قدرت تخيل را در كودكان افزايش ميدهد. در كشورهاي مسيحي رنگ ارغواني به معناي ثروت و توان گري است. در چين رنگ ارغواني يك رنگ بد يمن و بد اقبال است.
قهوهيي
قهوهيي نشانهي راحتي و اعتماد است. در آمريكا استفاده از اين رنگ در طراحي بستهبندي مواد غذايي و دريايي با موفقيت همراه است. وجود رنگ قهوهيي در بستهبندي مواد غذايي در كلمبيا باعث كاهش فروش محصول ميشود. در كشورهاي غربي قهوهيي نشانهي فروتني است.
خاكستري
رنگ خاكستري نشانهي فساد و تباهي است. از اين رنگ در طراحي بسته بندي مواد غذايي و دريايي بايد پرهيز كرد.
بنفش
رنگ بنفش در بسياري از فرهنگها به معني رنج و همدردي است. استفاده از اين رنگ در طراحي بسته بندي مواد غذايي و دريايي توصيه نميشود.
و...
- در ژاپن رنگ هاي طلايي سفيد ارغواني نقره يي و صورتي دلالت بر خوشبختي و كيفيت خوب محصول دارد.
- در پاكستان رنگ هاي سبز و نارنجي مورد علافه ي مردم است و استفاده از اين رنگ در طراحي بسته بندي مواد غذايي و دريايي توصيه ميشود.
- در ايران رنگ هاي سفيد سبز و قرمز كه رنگ هاي پرچم ملي است در طراحي بسته بندي مواد غذايي ارجحيت دارند.
- در سنگاپور رنگهاي قرمز قرمز و نارنجي و قرمز و سفيد دلالت بر موفقيت و خوشبختي دارد.
- در انگلستان و فرانسه رنگ هاي سفيد قرمز و ارغواني مورد علاقهي مردم است.
- در آلمان و بلويك رنگهاي زرد و قرمز و در دانمارك و كانادا و اطريش رنگ هاي سفيد و قرمز ارجحيت دارند.
- در فنلاند و يونان رنگ هاي سفيد و بنفش و در نروژ و هلند رنگ هاي سقيد قرمز و بنفش مورد علاقهي مردم هستند.
- در ايتاليا و بلغارستان رنگ هاي سفيد سبز و قرمز مورد اقبال عموم واقع شدهاند.
- در ايرلند رنگهاي سفيد سبز و نارنجي و در اسپانيا رنگهاي زرد و قهوه يي مورد توجه مردم قرار دارند.
- مردم روسيه به رنگ هاي سفيد آبي آسماني و نارنجي توجه ميكنند.
4 - روانشناسي نمادها در فرهنگهاي مختلف
نمادها نيز مانند رنگ ها تاثير زيادي بر روان آدميان دارند. بعضي از نمادها مفهومي جهاني دارند به طور مثال صليب سرخ از اولين نمادهاي جهاني بود كه در خلال جنگ جهاني اول شكل گرفت و به سرعت فراگير شد. پس از آن با پيشنهاد كشورهاي عربي و ايران و پذيرش آن در سازمان ذيربط هلال احمر و شير و خورشيد سرخ به عنوان نمادهاي امنيت و امدادرساني مطرح شدند.
بسياري ديگر از نمادها در فرهنگ هاي مختلف داراي قدمت بوده ومفاهيم متفاوتي دارند. در چين بامبوي سبز نشاندهندهي ميانسالي و كهنسالي است و درج آن در بستهبندي به معناي مناسب بودن براي اين گروه سني جامعه است. موج به معناي نظم و انضباط است و وجود آن در برچسب موادغذايي و دريايي به معناي دقت انجام شده در توليد محصول است. خرس نمادي از قدرت زياد و زنبور نشانهي صنعت گري و توان گري است. نماد ماهي كپور در بستهبندي غذاهاي دريايي به معناي آرزوي موفقيت و كاميابي است. ابر نشانهيي از آيندهي خوب است به خصوص اگر چند ابر در كنار هم قرار داده شود. اودها مرغوبيت و سلامت محصول را بيان مي كند. عقاب مظهري از قدرت و با كيفيت بودن محصول است. فيل قدرت و هوشياري را نويد ميدهد. اسب مظهر قدرت و سرعت است. نشان ماهي در بستهبنديها اشاره به تندرستي و وفور نعمت است. دو ماهي چسبيده به هم از طرف سر نمادي از بركت و باروري است. اين نشان نماد مذهبي بودايي ها نيز ميباشد. ماهي قرمز نشانهي فرآواني است.
در كشورچين شكوفهي ماگنوليا نشانهي زيبايي و اميد به زندگي است. گل رز جواني و ببر مظهر شجاعت و جسارت است. شمشير نماد نابودي بديها است و درج آن در بستهبندي به معناي شفابخش بودن محصول است. گلدان نمادي از صلح و آرامش است.
در كره ماهي به معناي نظم و انضباط است و استفاده از آن به معناي توليد محصول در شرايط كنترل شده است.
در مسيحيت ماهي يك نشان مذهبي است و در كشورهاي مسيحي به آن توجه ميشود.
خفاش در شرق آسيا نمادي از آيندهي خوب است.
در هند گاو نماد مقدسي است و نبايد در بستهبندي مواد غذايي و دريايي درج شود. در اين كشور نيلوفر آبي نشاندهندهي زيبايي است.
در ژاپن شكوفهي گيلاس نماد محبوب در بين مردم است ولي گل داوودي دلالت بر خانواده ي امپراتور دارد ونبايد بر روي برچسب ويا بستهبندي چاپ شود. در اين كشور ميخك سفيد نشانهي مرگ است.
در كشورهاي اسلامي خوك نشان ناپاكي و حرام بودن غذاي بسته بندي شده است.
در ايران خورشيد نماد روشنايي و نور خدايي است و شير نمادي از قدرت است كه هزاران سال مورد توجه مردمان اين كشور بوده است. همچنين شير شمشير به دست مظهري از قدرت حضرت علي (ع) اسدالله و ذولفقار علي (ع) است كه مورد توجه شيعيان ايران در چند صد سال اخير واقع شده است. ايرانيان ساكن در كشورهاي ديگر به نمادهاي ياد شده بيشتر توجه ميكنند.
در سنگاپور لاك پشت نماد كثيفي و شيطان است در حالي كه در بعضي از كشورها مظهر پاكدامني و نجابت است. مار نماد مسموميت و جهنم است. از درج آن روي بسته هاي مواد غذايي و دريايي بايد اجتناب كرد.
در تايوان فيل نماد قدرت است و استفاده از آن در برچسب / بستهبندي غذاها به خصوص غذاهي دريايي توصيه شده است.
در تايلند فيل نمادي ملي است و نبايد روي بستهبندي غذاها درج شود.
صليب نمادي از مسيحيت و كشورهاي مسيحي است.
ستارهي داوود نمادي از دين يهوديت است. نمادهايي كه در آنها از حروف k و u استفاده شده است به معناي حلال بودن محصول (kosher) براي يهوديان است.
هلال ماه و ستاره نمادي از دين اسلام است و وجود آن بر روي بستهبندي نشاندهندهي حلال بودن غذا و يا توليد در شرايط توصيه شده ي اسلام است. در سال هاي اخير از مهر دايره يي شكلي كه در وسط آن عبارت حلال و در حاشيهي آن عبارت halal وجود دارد استفاده ميشود.
در كشورهاي عربي شتر نمادي از استقامت وپايداري است و درج آن در بسته بندي مواد غذايي حاكي از آن است كه محصول در يك كشور عربي توليد شدهاست. خرما مظهري از زيبايي و كاميابي ا ست.
عقاب سفيد نماد كشور آمريكا است و نشانهي قدرت و ذكاوت است. در اين كشور پر به معني صلح و دوستي است.
در كشورهاي غربي قورباغه نشان خوشي و خوشحالي و قو نماد فريب كاري و رياكاري است. گربه نماد آزادي و اشتياق و مورچه نشان دانايي و اعتماد است. همچنين لنگر به معني اميد و ثابت قدمي است. در اين كشورها از نشان قو در بسته بندي مواد غذايي و دريايي نبايد استفاده شود.
در اسپانيا گل زعفران به معناي بركت و فراواني است.
دلفين در كشورهاي غربي نمادي از امنيت و شادي است. درج اين نماد روي بسته بندي به معناي سالم بودن محصول و نشاط آور بودن آن است.
درخت سرو مظهر فساد ناپذيري است. استفاده از اين نماد در برچسب ويا بسته بندي غذاها نشان دهنده ي عمر و ماندگاري بالاي محصول است.
سيب نشانهي صلح و دوستي در بسياري از كشورها است. در فرهنگ شيعه سيب نمادي از معنويت حرم امام حسين (ع) و شهداي كربلا (ره) است.
5 - نتيجه
رنگها و نمادها داراي مفاهيم و معاني مختلفي هستند كه ريشه در تاريخ كشورها و عقايد مردمان دارد. هنگام طراحي برچسبها ويا بستهبندي غذاهاي دريايي بايد در انتخاب رنگها و نمادها دقت كرد تا از بروز مشكلات بازاريابي پيشگيري شود. از اين رو ضمن توجه به روانشناسي رنگها و نمادها بايد به موارد زير توجه كرد:
1- بازار هدف و مصرفكنندگان مورد نظر
2- فرهنگ عقايد و مذهب كشورهاي مورد نظر
3- فصل مصرف محصول مورد نظر
4- مراسم مذهبي / ملي كشور مورد نظر.
با اين حال كارآمدي برچسبها و بسته بندي هاي طراحي شده واثر آن ها بر فروش و بازاريابي محصول را بايد از طريق بررسيهاي آماري جامعهي مورد نظر ارزيابي كرد.
نويسنده: غلامرضا شويك لو / كارشناس فرآوري و كنترل كيفيت مواد غذايي
منابع :
1- روانشناسي رنگ در قرآن فروردين 1384, مركز اطلاع رساني آموزش و پرورش
http://regions.roshd.ir/region15/gora/ravan.htm
2 - روانشناسي رنگ ها فروردين 1384, مركز اطلاع رساني مردمان
.www.mardoman.com
3- رنگ درماني پايؤلين ويلز ( مترجم : مرجان فرجي ) 1374 انتشارات درسا تهران .
4- history of irans flag .2004 .
www.parchment.net
5- sun & lion , the 3000 years emblem .2004.engheta naser
www.sanibrite.ca/iran/flaghistory.asp
6-patter , norman (2000) food science .
www.greatfxbusinesscards.com 7- using color to your marketting advantages (2005)
8-color meaning & perceptions around the world (2005) .
www.aphic.com
9-color symbolism (2005 )
www.colorvoodoo.com
10- color symbolism by culture (2005 )
www.wired4success.com
11-chainese painting , art & culture (2005)
www.chinesepating.com
12-what something mean (2005)
http://hennaking.com
13- meaning of flags (2005 )
www.theodora.com.
14-fotw.fivestarflags.com.
15- franz ,catterine (2004) what colors make your services most attractive .
www.evrsoft.com
از زماني كه قرآن مجيد رنگ زرد روشن را رنگي شاديبخش ناميد ( بقره : 69 ) تا زماني كه روانشناسي رنگها مورد بحث علمي قرارگرفت بيش از 13 قرن مي گذرد . امروزه روانشناسان به ارزش رواني رنگهاي گوناگون پي برده اند و متخصصان مواد غذايي از كارايي آن ها در جلب و جذب مشتريان استفاده مي كنند . گذشته از رنگ طرح و نماد بسته بندي نيز نقش مهمي در بازاريابي مواد غذايي به خصوص غذاهاي دريايي ايفا مي كند.
طراحان بسته بندي فرآوردههاي شيلاتي مهمترين عامل تعيين كنندهي فروش يا عدم فروش يك محصول را رنگ بسته بندي و نماد و نشانهي به كار گرفته شده در آن مي دانند. وقتي محصول توليدي در داخل كشوري توليد و نيز مصرف ميشود طراحان معمولا در طراحي بستهبندي و رنگ هاي استفاده شده در آن كمتر اشتباه ميكنند ولي در طراحي بسته بندي فرآوردههايي كه قرار است در كشور(هاي) ديگر مصرف شود بايد كليهي جوانب نظير عقيده ها و سليقه هاي مصرفكنندگان را در نظر گرفت. در سال هاي اخير عدم توجه به اين مهم مخاطرههاي اقتصادي زيادي را به صنعت غذاهاي دريايي وارد كردهاست.
2 - اهميت رنگ ها و نمادها در بازاريابي غذاهاي دريايي
در فرهنگهاي مختلف رنگ ها و نمادها معناي متفاوتي دارند و به دليل اهميتي كه در بازاريابي غذاهاي دريايي دارند بايد در استفاده از آن ها دقت شود. ممكن است رنگ ويا نمادي در يك كشور داراي مفهوم خوبي باشد ولي در فرهنگ يا كشور ديگر اين مهم برعكس باشد. به طور نمونه رنگ ارغواني كه در فرهنگ غرب نشانهي عظمت و شكوه است در چين نشانهي بديمني و بداقبالي است. در فرهنگ هاي شرقي فيل نشانهي قدرت است. استفاده از اين نماد در طراحي بسته هاي فرآوردههاي شيلاتي در تايوان باعث افزايش فروش محصول ميشود حال آنكه در تايلند استفاده از اين نماد مشكلات بازاريابي محصول را به دنبال خواهد داشت. از اينروبي توجهي به اهميت رنگ ها و نمادها در بازاريابي غذاهاي دريايي ميتواند مخاطرههاي اقتصادي زيادي را بر صنعت غذاهاي دريايي تحميل كند.
در دههي 1990 يكي از توليدكنندگان غذاهاي دريايي در اروپا با عدم فروش محصول خود در بازار چين مواجه شد. كارشناسان اين شركت پس از بررسيهاي لازم متوجه شدند كه رنگ استفاده شده در بستهبندي (كه رنگ سبز بود) مورد علاقهي مردم چين نيست و در بستهبندي غذاها نبايد از آن استفاده شود. با طراحي مجدد بستهبندي محصول ياد شده اين مشكل رفع شد .
در سال 1995 كنسرو ماهي تون يكي از شركت هاي آمريكايي در ژاپن به فروش نرفت. پس از بررسي هاي لازم مشخص شد عكس ماهي تون موجود در برچسب قوطي طوري طراحي شده بود كه نزد مردم ژاپن مفهوم بدي داشته است. در اين برچسب جهت حركت ماهي تون به سمت پايين طراحي شده بود و در ژاپن اگر بيني ماهي به سمت پايين باشد نشانهي مرده است. توليد كنندهي محصول ياد شده پس از اصلاح عكس ماهي شاهد فروش محصول در بازار ژاپن بود.
هدف اين مقاله آشنا كردن خوانندگان با مفاهيم و روانشناسي رنگ ها و نمادها در فرهنگها و كشورهاي مختلف و استفادهي صحيح از اين موارد در طراحي برچسبها و بستهبندي غذاهاي دريايي صادراتي و نيز مصرف داخل است .
3 - روانشناسي رنگها و مفهوم آن ها در فرهنگ هاي مختلف
1-3- طبقهبندي رنگ ها
به طور كلي رنگها به سه دستهي اصلي تقسيم ميشوند : رنگهاي خنثا گرم و سرد كه هر يك در بيننده تاثير متفاوتي دارد .
• رنگهاي خنثا : سفيد خاكستري بو قهوهيي سياه .
رنگهاي خنثا آنهايي هستند كه در طيف رنگي وجود نداشته و از تركيب رنگهاي ديگر به وجود ميآيند و ميتوانند اثرهاي مثبت يا منفي داشته باشند . سفيد در واقع يك رنگ نيست بلكه عدم حضور رنگ به شمار ميرود .
• رنگهاي گرم : نارنجي زرد سبز چمني ارغواني قرمز .
رنگ هاي گرم محرك سيستم عصبي بوده و احساسات را تشديد ميكنند . اين دسته از رنگها به وضوح قابل ديدن بوده و موجب جلب توجه ميشوند . مردم كشورهاي گرمسيري به رنگهاي گرم علاقه دارند .
• رنگهاي سرد : آبي بنفش فيروزهيي , سبز , سبز مايل به آبي .
رنگهاي سرد , رنگهاي ملايمي هستند كه اثرهايي آرامبخشي دارند . مردم كشورهاي سردسيري به رنگهاي سرد علاقه دارند .
2-3- معني و مفهوم رنگ ها
از قديم رنگ ها داراي مفاهيم شناخته شده يي بوده اند. در پيش و پس از اسلام رنگ سبز نشان بنيهاشم بود و بعدها نشان علويان شد چرا كه اين رنگ را نشانهي معصوميت ميانگاشتند. عباسيان رنگ سياه را نشانهي وقار ميدانستند و از اين رو لباس سياه ميپوشيدند. بعدها سبز و سياه نشانهي سادات و علماي شيعه شد. از زمانهاي دور سفيد نشانهي صلح و سرخ نشانهي خونخواهي و انقلابيگري بوده است و هنوز هم اين رنگها مفهوم خود را در بسياري از كشورهاي جهان حفظ كرده اند .
رنگها بر عادت هاي خريد مردم نيز تاثير ميگذارند. قرمز متمايل به نارنجي سياه و آبي سير خريداران را به خود جذب ميكنند. صورتي آبي متمايل به خاكستري آبي روشن و آبي تيره خريداران پولدار را به خود جلب ميكنند. صورتي كمرنگ و آبي آسماني افراد آرام و مطيع را به خود جذب ميكنند. در اينجا با معني و مفهوم رنگ ها و نيز تاثير آنها در حالت ها فعاليت ها و احساس انسان و بستهبندي غذاها آشنا خواهيد شد.
رنگ قرمز
قرمز نشانهي عشق خطر نيرو و نشاط است. قرمز انروي دهنده و محرك بسيار نيرومندي است. با ديدن رنگ قرمز تپش قلب و فشار خون افزايش مييابد. كودكان اغلب به رنگ قرمز علاقه دارند. در چين رنگ قرمز نشانهي جشن و خوشبختي است و در بسياري از مراسم فرهنگي از آن استفاده ميشود. در اين كشور قرمز رنگ خلوص و پاكي است. در بسياري از پرچمهاي كشورها اين رنگ ديده ميشود. در غرب قرمز نشانهي خوشاقبالي است.
قرمز در كنار ساير رنگها معناي متفاوتي دارد. در آمريكا قرمز و سبز نشان كريسمس است. در بسياري از فرهنگهاي شرقي قرمز در كنار سفيد به معناي خوشحالي است. در آمريكا چنانچه قرمز در كنار صورتي قرار گيرد دلالت بر روز عشق ورزي دارد. در سنگاپور رنگ قرمز به معني موفقيت و خوشحالي است.
رنگ نارنجي
نارنجي نشانه ي گرمي اشتياق و علاقهي زياد و جديت در كار است. اين رنگ دستگاه عصبي را نحريك ميكند و محرك اشتها است. رنگ نارنجي حافظه را نحريك ميكند. اين رنگ اثر شديدي در جذاب كردن و فروش محصولات غذايي و دريايي دارد. رنگ نارنجي هم چنين بيان گر كيفيت عالي محصول است. جوانان بيشتر از ساير گروه هاي جامعه به اين رنگ توجه ميكنند.
در مذهب پروتستان به رنگ نارنجي توجه مي شود. اين رنگ در هند و مكزيك رنگ مورد علاقهي مردم است. در آمريكا كالاهاي ارزان قيمت به رنگ نارنجي هستند. در بعضي ازفرهنگهاي شرقي نارنجي نشانه ي تجمل و نيز نعمت و بركت است. رنگ لباس روحانيان بودايي نيز نارنجي است.
رنگ سبز
رنگ سبز چون در طبيعت زياد ديده ميشود نشانهي باروري تازگي ايمني و كاميابي است. در فرآوردههاي كشاورزي و دريايي رنگ سبز بسته بندي دلالت بر طبيعي بودن و ارگانيك بودن آن است. سبز در آمريكا به معني ثروت است از اين رو بسياري از شركتهاي بزرگ غذايي آمريكا از رنگ سبز در بسته بنديها و برچسب هاي محصولات خود استفاده ميكنند.
در چين رنگ سبز دلالت بر فريبكاري و تقلب دارد. از اين رو در طراحي بستهبندي غذاهاي دريايي كه راهي اين كشور خواهند شد بايد از اين رنگ پرهيز كرد. تحقيقات ا نجام شده در فرانسه حاكي از آن است كه رنگ سبز رنگ مناسبي براي بستههاي مواد غذايي و دريايي در اين كشور نيست. در بعضي از كشورهاي گرمسيري رنگ سبز نشانهي خطر است. در كشورهاي اسلامي رنگ سبز نشانهي اسلام است و فرآورده هايي كه در طراحي بستهبنديشان از رنگ سبز استفاده شده باشد با اقبال عمومي مواجه ميشوند.
در مسيحيت رنگ سبز به معناي اميد و شادي است. در آمريكا رنگ سبز به معناي ايمني سازگاري با محيط زيست و نشان كريسمس ( همراه با قرمز) است. در مالزي اين رنگ به معني طول عمر است.
رنگ سياه
سياه نشانهي قدرت مرموز بودن رسمي بودن و وقار است. در بسياري از فرهنگها رنگ سياه نشانهي سوگواري و عزاداري است. در طراحي بستهبندي غذاهاي دريايي براي صدور به بازار تايوان نبايد از رنگ سياه استفاده كرد.
رنگ سفيد
سقيد نشانهي صلح پاكي كمال معنويت و سادگي است. ايرانيان باستان عقيده داشتند كه فرشتگان لباسي سفيد بر تن دارند از اين رو رنگ سفيد مورد علاقهي ايرانيان است. رنگ سفيد براي هندوها رنگ عزا و سوگواري است. در چين اين رنگ به معني مرگ است. در برزيل اين رنگ نشانه ي جلال و شكوه است. در كشورهاي عربي از رنگ سفيد در بستهبندي مواد غذايي و دريايي بايد اجتناب شود. در آمريكا رنگ سفيد نشانهي پاكي و خلوص است.
رنگ آبي
رنگ آبي در طبيعت زياد ديدهميشود از اين رو نشانه ي آرامش و پاكي است. رنگ آبي اشتهاي انسان را كم ميكند از اين رو در بستههاي مواد غذايي از اين رنگ نبايد استفاده شود. رنگ آبي ضربان قلب را كم مي كند و دماي بدن را كاهش ميدهد. اين رنگ چون به طور طبيعي در مواد غذايي وجود ندارد چنانچه در بسته بندي مواد غذايي آورده شود جذابيت محصول را كم ميكند.
در آمريكا رنگ آبي محبوبيت زيادي دارد و نشانهي صداقت و امانت است از اين رو در نماد همهي بانك هاي آمريكا از رنگ آبي استفاده ميشود. در چين رنگ آبي نشانهي ابديت است. براي يهودي ها رنگ آبي مقدس است. در كشورهاي عربي رنگ آبي به معني ايمني و محافظت است. در كلمبيا رنگ بيشتر صابونها آبي است و اين رنگ در طراحي بسته بندي غذاها كاربردي ندارد. در كشورهاي مسيحي رنگ آبي مفهوم صلح و بهشت را همراه دارد. در هنگ كنگ رنگ آبي مورد علاقهي مردم نيست و نبايد از آن در طراحي بسته بندي غذاها استفاده كرد.
رنگ زرد
قرآن كريم رنگ زرد روشن را رنگي شاديبخش ناميده است ( بقره : 69). زرد اعصاب را تقويت كرده و توانايي ذهنيت برتر را به تحريك وا ميدارد. زرد اعصاب حركتي را فعال و در عضلات انروي توليد ميكند. زرد در بيش تر كشورها مفهوم خوشحالي و مطلوب بودن را دارد.
در آسيا رنگ زرد نشانهي تقدس و پرهيزكاري است. در كشورهاي مسيحي زرد نشانه ي نور خورشيد و دانايي است. در مالزي كه جمعيت آن مخلوطي از مالاييها هنديها و چينيها است رنگ زرد دلالت بر خاندان پادشاهي دارد و طلايي نشانهي عمر زياد است. در سنگاپور از رنگ زرد در طراحي بسته بندي غذاها نبايد بهره گرفت. كاربرد بيش ار حد زرد در بستهبندي مصرف كننده را از محصول دور ميكند.
ارغواني
ارغواني نشانهي تشريفات و شكوه است. در بعضي از كشورهاي غربي اين رنگ نشانهي دلتنگي براي ميهن است. رنگ ارغواني بيشتر مورد توجه كودكان به خصوص دختر بچه ها است. اگر چه اين رنگ در بعضي از كشورها دلالت بر سوگواري و مرگ نيز دارد ولي در بسياري از فرهنگ ها نشانهي نجابت و شرافت است. اين رنگ چون كمتر در طبيعت ديده ميشود استفاده از آن در طراحي بستهبندي غذاهاي دريايي بايد با احتياط انجام شود. لئوناردو داوينچي معتقد بود كه رنگ ارغواني ميتواند قدرت تفكر انسان را تا 10 برابر افزايش دهد. اين رنگ قدرت تخيل را در كودكان افزايش ميدهد. در كشورهاي مسيحي رنگ ارغواني به معناي ثروت و توان گري است. در چين رنگ ارغواني يك رنگ بد يمن و بد اقبال است.
قهوهيي
قهوهيي نشانهي راحتي و اعتماد است. در آمريكا استفاده از اين رنگ در طراحي بستهبندي مواد غذايي و دريايي با موفقيت همراه است. وجود رنگ قهوهيي در بستهبندي مواد غذايي در كلمبيا باعث كاهش فروش محصول ميشود. در كشورهاي غربي قهوهيي نشانهي فروتني است.
خاكستري
رنگ خاكستري نشانهي فساد و تباهي است. از اين رنگ در طراحي بسته بندي مواد غذايي و دريايي بايد پرهيز كرد.
بنفش
رنگ بنفش در بسياري از فرهنگها به معني رنج و همدردي است. استفاده از اين رنگ در طراحي بسته بندي مواد غذايي و دريايي توصيه نميشود.
و...
- در ژاپن رنگ هاي طلايي سفيد ارغواني نقره يي و صورتي دلالت بر خوشبختي و كيفيت خوب محصول دارد.
- در پاكستان رنگ هاي سبز و نارنجي مورد علافه ي مردم است و استفاده از اين رنگ در طراحي بسته بندي مواد غذايي و دريايي توصيه ميشود.
- در ايران رنگ هاي سفيد سبز و قرمز كه رنگ هاي پرچم ملي است در طراحي بسته بندي مواد غذايي ارجحيت دارند.
- در سنگاپور رنگهاي قرمز قرمز و نارنجي و قرمز و سفيد دلالت بر موفقيت و خوشبختي دارد.
- در انگلستان و فرانسه رنگ هاي سفيد قرمز و ارغواني مورد علاقهي مردم است.
- در آلمان و بلويك رنگهاي زرد و قرمز و در دانمارك و كانادا و اطريش رنگ هاي سفيد و قرمز ارجحيت دارند.
- در فنلاند و يونان رنگ هاي سفيد و بنفش و در نروژ و هلند رنگ هاي سقيد قرمز و بنفش مورد علاقهي مردم هستند.
- در ايتاليا و بلغارستان رنگ هاي سفيد سبز و قرمز مورد اقبال عموم واقع شدهاند.
- در ايرلند رنگهاي سفيد سبز و نارنجي و در اسپانيا رنگهاي زرد و قهوه يي مورد توجه مردم قرار دارند.
- مردم روسيه به رنگ هاي سفيد آبي آسماني و نارنجي توجه ميكنند.
4 - روانشناسي نمادها در فرهنگهاي مختلف
نمادها نيز مانند رنگ ها تاثير زيادي بر روان آدميان دارند. بعضي از نمادها مفهومي جهاني دارند به طور مثال صليب سرخ از اولين نمادهاي جهاني بود كه در خلال جنگ جهاني اول شكل گرفت و به سرعت فراگير شد. پس از آن با پيشنهاد كشورهاي عربي و ايران و پذيرش آن در سازمان ذيربط هلال احمر و شير و خورشيد سرخ به عنوان نمادهاي امنيت و امدادرساني مطرح شدند.
بسياري ديگر از نمادها در فرهنگ هاي مختلف داراي قدمت بوده ومفاهيم متفاوتي دارند. در چين بامبوي سبز نشاندهندهي ميانسالي و كهنسالي است و درج آن در بستهبندي به معناي مناسب بودن براي اين گروه سني جامعه است. موج به معناي نظم و انضباط است و وجود آن در برچسب موادغذايي و دريايي به معناي دقت انجام شده در توليد محصول است. خرس نمادي از قدرت زياد و زنبور نشانهي صنعت گري و توان گري است. نماد ماهي كپور در بستهبندي غذاهاي دريايي به معناي آرزوي موفقيت و كاميابي است. ابر نشانهيي از آيندهي خوب است به خصوص اگر چند ابر در كنار هم قرار داده شود. اودها مرغوبيت و سلامت محصول را بيان مي كند. عقاب مظهري از قدرت و با كيفيت بودن محصول است. فيل قدرت و هوشياري را نويد ميدهد. اسب مظهر قدرت و سرعت است. نشان ماهي در بستهبنديها اشاره به تندرستي و وفور نعمت است. دو ماهي چسبيده به هم از طرف سر نمادي از بركت و باروري است. اين نشان نماد مذهبي بودايي ها نيز ميباشد. ماهي قرمز نشانهي فرآواني است.
در كشورچين شكوفهي ماگنوليا نشانهي زيبايي و اميد به زندگي است. گل رز جواني و ببر مظهر شجاعت و جسارت است. شمشير نماد نابودي بديها است و درج آن در بستهبندي به معناي شفابخش بودن محصول است. گلدان نمادي از صلح و آرامش است.
در كره ماهي به معناي نظم و انضباط است و استفاده از آن به معناي توليد محصول در شرايط كنترل شده است.
در مسيحيت ماهي يك نشان مذهبي است و در كشورهاي مسيحي به آن توجه ميشود.
خفاش در شرق آسيا نمادي از آيندهي خوب است.
در هند گاو نماد مقدسي است و نبايد در بستهبندي مواد غذايي و دريايي درج شود. در اين كشور نيلوفر آبي نشاندهندهي زيبايي است.
در ژاپن شكوفهي گيلاس نماد محبوب در بين مردم است ولي گل داوودي دلالت بر خانواده ي امپراتور دارد ونبايد بر روي برچسب ويا بستهبندي چاپ شود. در اين كشور ميخك سفيد نشانهي مرگ است.
در كشورهاي اسلامي خوك نشان ناپاكي و حرام بودن غذاي بسته بندي شده است.
در ايران خورشيد نماد روشنايي و نور خدايي است و شير نمادي از قدرت است كه هزاران سال مورد توجه مردمان اين كشور بوده است. همچنين شير شمشير به دست مظهري از قدرت حضرت علي (ع) اسدالله و ذولفقار علي (ع) است كه مورد توجه شيعيان ايران در چند صد سال اخير واقع شده است. ايرانيان ساكن در كشورهاي ديگر به نمادهاي ياد شده بيشتر توجه ميكنند.
در سنگاپور لاك پشت نماد كثيفي و شيطان است در حالي كه در بعضي از كشورها مظهر پاكدامني و نجابت است. مار نماد مسموميت و جهنم است. از درج آن روي بسته هاي مواد غذايي و دريايي بايد اجتناب كرد.
در تايوان فيل نماد قدرت است و استفاده از آن در برچسب / بستهبندي غذاها به خصوص غذاهي دريايي توصيه شده است.
در تايلند فيل نمادي ملي است و نبايد روي بستهبندي غذاها درج شود.
صليب نمادي از مسيحيت و كشورهاي مسيحي است.
ستارهي داوود نمادي از دين يهوديت است. نمادهايي كه در آنها از حروف k و u استفاده شده است به معناي حلال بودن محصول (kosher) براي يهوديان است.
هلال ماه و ستاره نمادي از دين اسلام است و وجود آن بر روي بستهبندي نشاندهندهي حلال بودن غذا و يا توليد در شرايط توصيه شده ي اسلام است. در سال هاي اخير از مهر دايره يي شكلي كه در وسط آن عبارت حلال و در حاشيهي آن عبارت halal وجود دارد استفاده ميشود.
در كشورهاي عربي شتر نمادي از استقامت وپايداري است و درج آن در بسته بندي مواد غذايي حاكي از آن است كه محصول در يك كشور عربي توليد شدهاست. خرما مظهري از زيبايي و كاميابي ا ست.
عقاب سفيد نماد كشور آمريكا است و نشانهي قدرت و ذكاوت است. در اين كشور پر به معني صلح و دوستي است.
در كشورهاي غربي قورباغه نشان خوشي و خوشحالي و قو نماد فريب كاري و رياكاري است. گربه نماد آزادي و اشتياق و مورچه نشان دانايي و اعتماد است. همچنين لنگر به معني اميد و ثابت قدمي است. در اين كشورها از نشان قو در بسته بندي مواد غذايي و دريايي نبايد استفاده شود.
در اسپانيا گل زعفران به معناي بركت و فراواني است.
دلفين در كشورهاي غربي نمادي از امنيت و شادي است. درج اين نماد روي بسته بندي به معناي سالم بودن محصول و نشاط آور بودن آن است.
درخت سرو مظهر فساد ناپذيري است. استفاده از اين نماد در برچسب ويا بسته بندي غذاها نشان دهنده ي عمر و ماندگاري بالاي محصول است.
سيب نشانهي صلح و دوستي در بسياري از كشورها است. در فرهنگ شيعه سيب نمادي از معنويت حرم امام حسين (ع) و شهداي كربلا (ره) است.
5 - نتيجه
رنگها و نمادها داراي مفاهيم و معاني مختلفي هستند كه ريشه در تاريخ كشورها و عقايد مردمان دارد. هنگام طراحي برچسبها ويا بستهبندي غذاهاي دريايي بايد در انتخاب رنگها و نمادها دقت كرد تا از بروز مشكلات بازاريابي پيشگيري شود. از اين رو ضمن توجه به روانشناسي رنگها و نمادها بايد به موارد زير توجه كرد:
1- بازار هدف و مصرفكنندگان مورد نظر
2- فرهنگ عقايد و مذهب كشورهاي مورد نظر
3- فصل مصرف محصول مورد نظر
4- مراسم مذهبي / ملي كشور مورد نظر.
با اين حال كارآمدي برچسبها و بسته بندي هاي طراحي شده واثر آن ها بر فروش و بازاريابي محصول را بايد از طريق بررسيهاي آماري جامعهي مورد نظر ارزيابي كرد.
نويسنده: غلامرضا شويك لو / كارشناس فرآوري و كنترل كيفيت مواد غذايي
منابع :
1- روانشناسي رنگ در قرآن فروردين 1384, مركز اطلاع رساني آموزش و پرورش
http://regions.roshd.ir/region15/gora/ravan.htm
2 - روانشناسي رنگ ها فروردين 1384, مركز اطلاع رساني مردمان
.www.mardoman.com
3- رنگ درماني پايؤلين ويلز ( مترجم : مرجان فرجي ) 1374 انتشارات درسا تهران .
4- history of irans flag .2004 .
www.parchment.net
5- sun & lion , the 3000 years emblem .2004.engheta naser
www.sanibrite.ca/iran/flaghistory.asp
6-patter , norman (2000) food science .
www.greatfxbusinesscards.com 7- using color to your marketting advantages (2005)
8-color meaning & perceptions around the world (2005) .
www.aphic.com
9-color symbolism (2005 )
www.colorvoodoo.com
10- color symbolism by culture (2005 )
www.wired4success.com
11-chainese painting , art & culture (2005)
www.chinesepating.com
12-what something mean (2005)
http://hennaking.com
13- meaning of flags (2005 )
www.theodora.com.
14-fotw.fivestarflags.com.
15- franz ,catterine (2004) what colors make your services most attractive .
www.evrsoft.com