B a R a N
6th February 2011, 08:07 PM
پیمایش (http://www.njavan.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fwww.pajoohe.com%2F fa%2Findex.php%3FPage%3Ddefinition%26UID%3D32000)
«در فرانسه از مصدر Sonder در معنای بررسی عمیق و ماهیت یك شیء ناپیدا و یا دوردست، با استفاده از سوند، گرفته شده است. در بررسیهای اقتصادی و اجتماعی آنگاه كه بررسی تمامی افراد یا موضوعات مورد مطالعه امكان‌پذیر نیست، تحقیق از طریق بررسی با نمونه‌گیری صورت می‌گیرد؛ به این معنی كه تعدادی از كل جمعیت برگزیده می‌شود و حاصل مطالعه بر آن تعمیم می‌یابد». بطور مصطلح پیمایش یكی از روشهای تحقیق اجتماعی است كه در آن اعضای جامعه آماری به پرسشهایی در مورد موضوع مورد مطالعه تحقیق، پاسخ می‌دهند. آنها این كار را یا از طریق پركردن پرسشنامه‌ای كه در اختیار آنها قرار می‌گیرد و یا شفاهاً از طریق مصاحبه انجام می‌دهند. فلذا روش تحقیق پیمایشی از روشهای کمی است نه کیفی. به عقیده برخی از جامعه‌شناسان، پیمایش بهترین شیوه روش تحقیق جامعه‌شناسانه است. «اما مارش معتقد است پیمایش دقیقاً به معنی تكنیك خاصی در گردآوری اطلاعات نیست؛ هر چند عمدتاً ار پرسشنامه استفاده می‌شود؛ اما فنون دیگری از قبیل مصاحبه عمیق، مصاحبه ساخت‌مند، مشاهده، تحلیل محتوا و جز اینها هم به كار می‌روند.
مشخصه پیمایش، مجموعه ساخت‌مند یا منظمی از داده‌هاست كه آن را ماتریس متغیر بر حسب داده‌های موردی می‌نامیم. بدین معنا كه اطلاعاتی درباره متغیرها با خصوصیات یكسان، دست كم دو مورد، جمع‌آوری می‌كنیم و به یك ماتریس داده‌ها می‌رسیم. به عبارت دیگر؛ صفت یا ویژگی هر دو مورد را بر حسب متغیر گردآوری می‌كنیم و با كنار هم گذاشتن این اطلاعات به مجموعه ساخت‌مند یا مستطیلی از داده‌ها می‌رسیم».
یكی از كاركردهای تحلیل پیمایشی، توصیف واحدهای تحلیل است. مثلاً اگر بخواهیم نحوه رأی دادن افراد یك گروه را بسنجیم، لازم است نظر تك‌تك آنان را درباره انتخابات بدانیم. تحلیل‌گر پیمایش با مقایسه موردها در صدد تبیین پدیده‌ها برمی‌آید. برای مثال اگر از لحاظ گرایش سیاسی افراد به دو گروه سنتی و ترقی‌خواه تقسیم شده باشند، تحلیل‌گر پیمایش سعی می‌كند بداند، ترقی‌خواهان از لحاظ صفات یا متغیرهای دیگر، چه تفاوتهایی با سنت‌گرایان دارند و آیا این تفاوتها منشأ طبقاتی دارند؟ بدین ترتیب هدف تحقیق پیمایشی آن است كه با مقایسه دقیق ویژگیهای مختلف موردها، به استنباط علی نائل آید.
روش تحقیق پیمایشی: (http://www.njavan.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fwww.azadbakht.com% 2Fmodules.php%3Fname%3DContent%26pa%3Dshowpage%26p id%3D31)
روش تحقيق پيمايشي صرفاٌ روشي گام به گام نيست بلكه فرايندي است كه مستلزم خلاقيت، قدرت تخيل، مهارت، مصالحه و يافتن راه‌حل‌هاي مناسبي براي مشكلات پيش‌بيني نشده است. انجام دادن تحقيق پيمايشي درست، هنري اكتسابي است.
-ماهيت روش تحقيق پيمايشي:
روش پيمايشي از روش‌هاي تحقيق اجتماعي است، كه مانند هر روش ديگر طرفداران و منتقداني دارد. هدف اين بخش در وهله اول ارائه دستورالعمل مفيدي براي اجراي درست روش پيمايشي است و قصد دفاع از آن را ندارد. منتها بايد دانست كه بسياري از انتقادهايي كه از اين روش مي‌شود، ناشي از برداشت‌هاي نادرست از اين روش است.
روش پيمايشي چيست؟
مارش تاكيد مي‌كند، روش پيمايشي به معناي فن خاصي براي جمع‌آوري اطلاعات نيست. با اين وجود آنكه پرسشنامه در اين روش كاربرد گسترده‌اي دارد، اما براي جمع‌آوري اطلاعات مي‌توان از فنون ديگري هم استفاده كرد. مثل مصاحبه‌هاي عميق و ساختار يافته، مشاهده و تحليل محتوا ، و بسياري فنون مناسب ديگر.
- ويژگيهاي روش تحقيق پيمايشي :
الف- شكل گردآوري داده‌ها:
روش پيمايشي با مجموعه‌اي از اطلاعات سازمان يافته و منظم، كه مي‌توان آن را « ماتريس داده‌ها » يا « جدول مادر » ناميد، مشخص مي‌شود. منظور جدولي است كه در هر سطر آن اطلاعات مربوط به يك متغير و در هر ستون آن اطلاعات مربوط به يك «مورد» ديگر درج شده است.
آنچه در ماتريس داده ها اهميت دارد، اين است که صفت "هر مورد" را درباره هر يک از متغير ها پيدا نمائيم، ولی برای اين کار استفاده از پرسشنامه الزام آور نيست. منتها به دليل سهولت اجراء، پرسشنامه رايج ترين فن جمع آوری اطلاعات در روش پيمايشی است. در جدول ماتريس داده ها هر "مورد" که از اين پس آن را واحد تحليل می ناميم، يک شخص است، اما هميشه واحد تحليل شخص نيست، بلکه می تواند کشور، سال يا هر چيز ممکن ديگری که به توان صفات مربوط به آن جمع آوری کرد باشد.
ب- روش تحليل مقايسه‌اي داده‌ها:
يكي از كاركردهاي تحليل پيمايشي توصيف خصوصيات مجموعه‌اي از واحدهاي تحليل است. مثالاً اگر بخواهيم نحوه رأي دادن افراد يك گروه را بسنجيم، لازم است نظر تك تك آنان را درباره انتخابات بدانيم. ماتريس داده‌ها، اطلاعات لازم را براي اين منظور در اختيار ما مي‌گذارد. اما محقق روش پيمايشي در صدد تبيين پديده‌ها نيز برمي‌آيند. تحليل‌گر روش پيمايشي از طريق مقايسه موارد (واحدهاي تحليل) مي‌كوشد پديده را شناسايي كند، و با در نظر گرفتن صفات ويژه هر يك از « موارد» اين كار را انجام مي‌دهد. به عنوان مثال، هر گاه واحدهاي تحليل از لحاظ گرايش سياسي به دو گروه اصول‌گرا سنتي، اصلاح‌طلب تقسيم شده باشند، تحليل‌گر پيمايشي سعي مي‌كند بداند اصلاح‌طلب از لحاظ صفات يا متغيرهاي ديگر چه تفاوت‌هايي با اصول‌گرا سنتي دارند و آيا اين تفاوتها منشاء طبقاتي دارد؟ به عبارت ديگر، تحقيق پيمايشي با مشاهده تغيير صفت در واحدهاي تحليل و دنبال كردن تغييرات ديگري كه با آن همبسته است، در پي درك علل پديده است. بدين لحاظ هدف اين روش استنتاج روابط علّي است كه از مقايسه دقيق ويژگيهاي متفاوت واحدهاي تحليل به دست مي‌آيد(هم چون تاثير پايگاه طبقاتي بر نحوه راي دادن) اما كار بدينجا خاتمه نمي‌يابد. قدم بعدي پاسخ به اين پرسش است كه:« چرا پايگاه طبقاتي شخص بر نحوه راي دادن او اثر مي‌گذارد؟»
پژوهشگراني كه روش پيمايشي را به كار مي‌برند بايد محتاط باشند و از ايجاد حلقه‌هاي ارتباط علّي نادرست بپرهيزند. زيرا همراهي و تقارن دو پديده به معناي وجود رابطه علّي ميان آنها نيست.
- شيوه تحقيق پيمايشي با ساير روشها مغايرت دارد:
براي مثال در روش « مطالعه موردي» تنها يك واحد تحليل وجود دارد و تمام داده‌ها براي همان يك « مورد» جمع‌آوري مي‌شود و چون مورد ديگري براي مقايسه وجود ندارد، براي فهم رفتار و گرايش‌هاي آن مورد بايد تدابير كاملاً متفاوتي را بكار برد. «روش آزمايشي» از اين لحاظ كه داده‌ها را در يك ماتريس داده‌ها گرد مي‌آورد با روش پيمايشي مشابهت دارد، اما از اين نظر كه تغيير ميان واحدهاي تحليل را با مداخله آزمايشگر ايجاد مي‌كند، اساساً با روش پيمايشي متفاوت است. در اين مورد مي‌توان برخي تحقيقات پزشكي را مثال زد. آزمايشگري مي‌خواهد اثر دارويي را بر يك نوع بيماري بيازمايد. براي اين منظور گروهي از بيماران را مشخص كرده و آنها را به دو گروه همسان تقسيم مي‌كند. دارو تنها براي يكي از دو گروه تجويز مي‌شود و بعد از تجويز، ميزان بهبودي دو گروه مقايسه مي‌شود. اينجا تفاوت ميان دو گروه را آزمايشگر ايجاد كرده است.
روش پيمايشي تغييري ايجاد نمي‌كند، بلكه به دنبال يافتن تفاوت‌هاي موجود است. در مورد مثال بالا، اين روش به دنبال گروهي از بيماران است كه از دارو استفاده نكرده‌اند، مقايسه مي‌كند. در اينجا مشكل آن است كه نمي‌توان از همساني كامل دو گروه مطمئن بود. در حاليكه آزمايشگر كار تحقيق را از دو گروه همسان كه تنها در مصرف دارو متفاوت‌اند شروع كرده‌است و مي‌تواند هر گونه تغيير در بهبودي را به استفاده از دارو نسبت دهد «البته تنها از لحاظ نظري دو گروه كاملاٌ همسان فرض مي‌شوند و در عمل كمتر با دو گروه همسان سروكار داريم». روش آزمايشي صرف‌نظر از مسائل اخلاقي، به تبع رويكردهاي متفاوت ايجاد تغيير در گروه، روش‌هاي تحليلي كاملاً متفاوتي را نيز در پيش مي‌گيرد. براي هر تحقيق مي‌توان از روش‌هاي متفاوتي استفاده كرد: به عنوان مثال براي بررسي علل اعتصاب مي‌توان از روش پيمايشي كه به بررسي گرايش‌هاي مديران و كارگران مي‌پردازد سود جست، يا با استفاده از مطالعه موردي، يك اعتصاب يا جو كارخانه خاصي را بررسي كرد و يا دو گروه، از كارگران را كه در شرايط متفاوت كار مي‌كنند، انتخاب كرده و تفاوت شرايط كاريشان را در رابطه با احتمال وقوع اعتصاب سنجيد.
تحقيق پيمايشي فرآيندي است كه در آن كنش و واكنش مستمري ميان نظريه و داده‌ها و نيز ميان تحليل مقدماتي و تحليل‌هاي بعدي وجود دارد.تحقيق پيمايشي صرفاً، روش گام به گام نيست، بلكه فرآيندي است كه مستلزم خلاقيت، قدرت تخيل، مهارت، مصالحه و يافتن راه‌حل‌هاي مناسبي براي مشكلات پيش‌بيني شده است.
مراحل مختلف تنظيم تحقيق پيمايشي:
الف- انتخاب موضوع، به عبارت ديگر حقيقت يا خصوصيتي را كه قصد آشكار ساختن آن را داريد، مشخص نمائيد.
ب- مساله مورد تحقيق را از نظر مكان و زمان محدود و بيان كنيد.
ج- اهداف و فرضيه‌هايي براي مساله مورد تحقيق تدوين نمائيد
د- به سئوالات ذيل پاسخ مناسبي ارائه نمائيد:
(1) چگونگي انتخاب جامعه آماري و جامعه نمونه؟
(2) چگونگي و نوع جمع‌آوري اطلاعات؟
(3) آيا براي جمع‌آوري اطلاعات به آزمايش نمونه‌اي نياز است؟
(4) آيا افرادي كه مامور جمع‌آوري اطلاعات مي‌شوند، آموزش نياز دارند؟
(5) چگونگي استفاده از آمار توصيفي و آمار استنباطي
(6) انتخاب واحد تحليل، شاخص‌سازي مفاهيم و تعريف عملياتي آنها
(7) اعتبارسنجي ابزار جمع‌آوري اطلاعات
هـ- اطلاعات جمع‌آوري شده را تجزيه و تحليل و با يافته‌هاي ادبيات تحقيق مقايسه و نتيجه‌گيري كنيد، پس از نتيجه‌گيري از يافته‌ها، گزارش تحقيق را تنظيم نمائيد.
* در روش تحقيق پيمايشي توجه محقق بيشتر به شناخت و مطالعه ميزان تغييرات عوامل و اثر معني داري كنش و واكنش‌هاي ميان عوامل معطوف مي‌باشد، لذا اين روش براي بررسي ميزان تغييرات يك و يا چند عامل در اثر تغييرات يك و يا چند عامل ديگر بكار مي‌رود مي‌باشد و به صورت ميداني بكمك تكنيك‌هاي مشاهده و correlation اين پژوهش مبتني بر روش همبستگي نا همنوائي مصاحبه (شفاهي) به جمع‌آوري اطلاعات بر اساس شيوه‌هاي نمونه‌گيري نائل مي‌آيد كه در عين حال قابل مقايسه، تجزيه و تحليل جهت مدل‌سازي و ترسيم مدلهاي علي مي‌باشد. اين روش پژوهش از نوع مطالعات كمي بوده كه مي‌تواند قابليت آزمون‌پذيري و تعميم‌پذيري داشته باشد و در بعد خرد قرار دارد. اين روش تحقيق درصدد پاسخگويي به سه سوال اساسي ذيل مي‌باشد:
الف- نوع رابطه بين عوامل يا متغيرها؟ رابطه يكسويه/ دو سويه/ فقدان رابطه
ب- جهت همبستگي بين عوامل يا متغيرها مثبت/ مستقيم يا معكوس/ بي‌تاثير
ج- شدت همستگي بين عوامل يا متغيرها
- انواع روش پيمايشي:
الف- پيمايش توصيفي (پيمايشهاي آماري)بررسي تمام افراد جامعه (سرشماري) يا معرفي از جمعيت نمونه و تعميم نتايج به كل جامعه آماري
(1) انواع روش پيمايش توصيفي:
(الف) تحقيقات مقطعي يا عرضي:پژوهشي است كه در يك زمان معين و براي كنكاش يك واقعيت بكار برده مي‌شود.
(ب) تحقيقات طولي يا تداومي: پژوهشي است در چند مقطع سري زماني جهت مقايسه و تجزيه و تحليل مقاطع مختلف زماني مي‌باشد.
ب- پيمايش تحليلي (پيمايشهاي ربطي) بررسي و تجزيه و تحليل روابط بين متغيرهاي معين، جهت بيان خصوصيات معرف گروه مطالعه .
«در فرانسه از مصدر Sonder در معنای بررسی عمیق و ماهیت یك شیء ناپیدا و یا دوردست، با استفاده از سوند، گرفته شده است. در بررسیهای اقتصادی و اجتماعی آنگاه كه بررسی تمامی افراد یا موضوعات مورد مطالعه امكان‌پذیر نیست، تحقیق از طریق بررسی با نمونه‌گیری صورت می‌گیرد؛ به این معنی كه تعدادی از كل جمعیت برگزیده می‌شود و حاصل مطالعه بر آن تعمیم می‌یابد». بطور مصطلح پیمایش یكی از روشهای تحقیق اجتماعی است كه در آن اعضای جامعه آماری به پرسشهایی در مورد موضوع مورد مطالعه تحقیق، پاسخ می‌دهند. آنها این كار را یا از طریق پركردن پرسشنامه‌ای كه در اختیار آنها قرار می‌گیرد و یا شفاهاً از طریق مصاحبه انجام می‌دهند. فلذا روش تحقیق پیمایشی از روشهای کمی است نه کیفی. به عقیده برخی از جامعه‌شناسان، پیمایش بهترین شیوه روش تحقیق جامعه‌شناسانه است. «اما مارش معتقد است پیمایش دقیقاً به معنی تكنیك خاصی در گردآوری اطلاعات نیست؛ هر چند عمدتاً ار پرسشنامه استفاده می‌شود؛ اما فنون دیگری از قبیل مصاحبه عمیق، مصاحبه ساخت‌مند، مشاهده، تحلیل محتوا و جز اینها هم به كار می‌روند.
مشخصه پیمایش، مجموعه ساخت‌مند یا منظمی از داده‌هاست كه آن را ماتریس متغیر بر حسب داده‌های موردی می‌نامیم. بدین معنا كه اطلاعاتی درباره متغیرها با خصوصیات یكسان، دست كم دو مورد، جمع‌آوری می‌كنیم و به یك ماتریس داده‌ها می‌رسیم. به عبارت دیگر؛ صفت یا ویژگی هر دو مورد را بر حسب متغیر گردآوری می‌كنیم و با كنار هم گذاشتن این اطلاعات به مجموعه ساخت‌مند یا مستطیلی از داده‌ها می‌رسیم».
یكی از كاركردهای تحلیل پیمایشی، توصیف واحدهای تحلیل است. مثلاً اگر بخواهیم نحوه رأی دادن افراد یك گروه را بسنجیم، لازم است نظر تك‌تك آنان را درباره انتخابات بدانیم. تحلیل‌گر پیمایش با مقایسه موردها در صدد تبیین پدیده‌ها برمی‌آید. برای مثال اگر از لحاظ گرایش سیاسی افراد به دو گروه سنتی و ترقی‌خواه تقسیم شده باشند، تحلیل‌گر پیمایش سعی می‌كند بداند، ترقی‌خواهان از لحاظ صفات یا متغیرهای دیگر، چه تفاوتهایی با سنت‌گرایان دارند و آیا این تفاوتها منشأ طبقاتی دارند؟ بدین ترتیب هدف تحقیق پیمایشی آن است كه با مقایسه دقیق ویژگیهای مختلف موردها، به استنباط علی نائل آید.
روش تحقیق پیمایشی: (http://www.njavan.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fwww.azadbakht.com% 2Fmodules.php%3Fname%3DContent%26pa%3Dshowpage%26p id%3D31)
روش تحقيق پيمايشي صرفاٌ روشي گام به گام نيست بلكه فرايندي است كه مستلزم خلاقيت، قدرت تخيل، مهارت، مصالحه و يافتن راه‌حل‌هاي مناسبي براي مشكلات پيش‌بيني نشده است. انجام دادن تحقيق پيمايشي درست، هنري اكتسابي است.
-ماهيت روش تحقيق پيمايشي:
روش پيمايشي از روش‌هاي تحقيق اجتماعي است، كه مانند هر روش ديگر طرفداران و منتقداني دارد. هدف اين بخش در وهله اول ارائه دستورالعمل مفيدي براي اجراي درست روش پيمايشي است و قصد دفاع از آن را ندارد. منتها بايد دانست كه بسياري از انتقادهايي كه از اين روش مي‌شود، ناشي از برداشت‌هاي نادرست از اين روش است.
روش پيمايشي چيست؟
مارش تاكيد مي‌كند، روش پيمايشي به معناي فن خاصي براي جمع‌آوري اطلاعات نيست. با اين وجود آنكه پرسشنامه در اين روش كاربرد گسترده‌اي دارد، اما براي جمع‌آوري اطلاعات مي‌توان از فنون ديگري هم استفاده كرد. مثل مصاحبه‌هاي عميق و ساختار يافته، مشاهده و تحليل محتوا ، و بسياري فنون مناسب ديگر.
- ويژگيهاي روش تحقيق پيمايشي :
الف- شكل گردآوري داده‌ها:
روش پيمايشي با مجموعه‌اي از اطلاعات سازمان يافته و منظم، كه مي‌توان آن را « ماتريس داده‌ها » يا « جدول مادر » ناميد، مشخص مي‌شود. منظور جدولي است كه در هر سطر آن اطلاعات مربوط به يك متغير و در هر ستون آن اطلاعات مربوط به يك «مورد» ديگر درج شده است.
آنچه در ماتريس داده ها اهميت دارد، اين است که صفت "هر مورد" را درباره هر يک از متغير ها پيدا نمائيم، ولی برای اين کار استفاده از پرسشنامه الزام آور نيست. منتها به دليل سهولت اجراء، پرسشنامه رايج ترين فن جمع آوری اطلاعات در روش پيمايشی است. در جدول ماتريس داده ها هر "مورد" که از اين پس آن را واحد تحليل می ناميم، يک شخص است، اما هميشه واحد تحليل شخص نيست، بلکه می تواند کشور، سال يا هر چيز ممکن ديگری که به توان صفات مربوط به آن جمع آوری کرد باشد.
ب- روش تحليل مقايسه‌اي داده‌ها:
يكي از كاركردهاي تحليل پيمايشي توصيف خصوصيات مجموعه‌اي از واحدهاي تحليل است. مثالاً اگر بخواهيم نحوه رأي دادن افراد يك گروه را بسنجيم، لازم است نظر تك تك آنان را درباره انتخابات بدانيم. ماتريس داده‌ها، اطلاعات لازم را براي اين منظور در اختيار ما مي‌گذارد. اما محقق روش پيمايشي در صدد تبيين پديده‌ها نيز برمي‌آيند. تحليل‌گر روش پيمايشي از طريق مقايسه موارد (واحدهاي تحليل) مي‌كوشد پديده را شناسايي كند، و با در نظر گرفتن صفات ويژه هر يك از « موارد» اين كار را انجام مي‌دهد. به عنوان مثال، هر گاه واحدهاي تحليل از لحاظ گرايش سياسي به دو گروه اصول‌گرا سنتي، اصلاح‌طلب تقسيم شده باشند، تحليل‌گر پيمايشي سعي مي‌كند بداند اصلاح‌طلب از لحاظ صفات يا متغيرهاي ديگر چه تفاوت‌هايي با اصول‌گرا سنتي دارند و آيا اين تفاوتها منشاء طبقاتي دارد؟ به عبارت ديگر، تحقيق پيمايشي با مشاهده تغيير صفت در واحدهاي تحليل و دنبال كردن تغييرات ديگري كه با آن همبسته است، در پي درك علل پديده است. بدين لحاظ هدف اين روش استنتاج روابط علّي است كه از مقايسه دقيق ويژگيهاي متفاوت واحدهاي تحليل به دست مي‌آيد(هم چون تاثير پايگاه طبقاتي بر نحوه راي دادن) اما كار بدينجا خاتمه نمي‌يابد. قدم بعدي پاسخ به اين پرسش است كه:« چرا پايگاه طبقاتي شخص بر نحوه راي دادن او اثر مي‌گذارد؟»
پژوهشگراني كه روش پيمايشي را به كار مي‌برند بايد محتاط باشند و از ايجاد حلقه‌هاي ارتباط علّي نادرست بپرهيزند. زيرا همراهي و تقارن دو پديده به معناي وجود رابطه علّي ميان آنها نيست.
- شيوه تحقيق پيمايشي با ساير روشها مغايرت دارد:
براي مثال در روش « مطالعه موردي» تنها يك واحد تحليل وجود دارد و تمام داده‌ها براي همان يك « مورد» جمع‌آوري مي‌شود و چون مورد ديگري براي مقايسه وجود ندارد، براي فهم رفتار و گرايش‌هاي آن مورد بايد تدابير كاملاً متفاوتي را بكار برد. «روش آزمايشي» از اين لحاظ كه داده‌ها را در يك ماتريس داده‌ها گرد مي‌آورد با روش پيمايشي مشابهت دارد، اما از اين نظر كه تغيير ميان واحدهاي تحليل را با مداخله آزمايشگر ايجاد مي‌كند، اساساً با روش پيمايشي متفاوت است. در اين مورد مي‌توان برخي تحقيقات پزشكي را مثال زد. آزمايشگري مي‌خواهد اثر دارويي را بر يك نوع بيماري بيازمايد. براي اين منظور گروهي از بيماران را مشخص كرده و آنها را به دو گروه همسان تقسيم مي‌كند. دارو تنها براي يكي از دو گروه تجويز مي‌شود و بعد از تجويز، ميزان بهبودي دو گروه مقايسه مي‌شود. اينجا تفاوت ميان دو گروه را آزمايشگر ايجاد كرده است.
روش پيمايشي تغييري ايجاد نمي‌كند، بلكه به دنبال يافتن تفاوت‌هاي موجود است. در مورد مثال بالا، اين روش به دنبال گروهي از بيماران است كه از دارو استفاده نكرده‌اند، مقايسه مي‌كند. در اينجا مشكل آن است كه نمي‌توان از همساني كامل دو گروه مطمئن بود. در حاليكه آزمايشگر كار تحقيق را از دو گروه همسان كه تنها در مصرف دارو متفاوت‌اند شروع كرده‌است و مي‌تواند هر گونه تغيير در بهبودي را به استفاده از دارو نسبت دهد «البته تنها از لحاظ نظري دو گروه كاملاٌ همسان فرض مي‌شوند و در عمل كمتر با دو گروه همسان سروكار داريم». روش آزمايشي صرف‌نظر از مسائل اخلاقي، به تبع رويكردهاي متفاوت ايجاد تغيير در گروه، روش‌هاي تحليلي كاملاً متفاوتي را نيز در پيش مي‌گيرد. براي هر تحقيق مي‌توان از روش‌هاي متفاوتي استفاده كرد: به عنوان مثال براي بررسي علل اعتصاب مي‌توان از روش پيمايشي كه به بررسي گرايش‌هاي مديران و كارگران مي‌پردازد سود جست، يا با استفاده از مطالعه موردي، يك اعتصاب يا جو كارخانه خاصي را بررسي كرد و يا دو گروه، از كارگران را كه در شرايط متفاوت كار مي‌كنند، انتخاب كرده و تفاوت شرايط كاريشان را در رابطه با احتمال وقوع اعتصاب سنجيد.
تحقيق پيمايشي فرآيندي است كه در آن كنش و واكنش مستمري ميان نظريه و داده‌ها و نيز ميان تحليل مقدماتي و تحليل‌هاي بعدي وجود دارد.تحقيق پيمايشي صرفاً، روش گام به گام نيست، بلكه فرآيندي است كه مستلزم خلاقيت، قدرت تخيل، مهارت، مصالحه و يافتن راه‌حل‌هاي مناسبي براي مشكلات پيش‌بيني شده است.
مراحل مختلف تنظيم تحقيق پيمايشي:
الف- انتخاب موضوع، به عبارت ديگر حقيقت يا خصوصيتي را كه قصد آشكار ساختن آن را داريد، مشخص نمائيد.
ب- مساله مورد تحقيق را از نظر مكان و زمان محدود و بيان كنيد.
ج- اهداف و فرضيه‌هايي براي مساله مورد تحقيق تدوين نمائيد
د- به سئوالات ذيل پاسخ مناسبي ارائه نمائيد:
(1) چگونگي انتخاب جامعه آماري و جامعه نمونه؟
(2) چگونگي و نوع جمع‌آوري اطلاعات؟
(3) آيا براي جمع‌آوري اطلاعات به آزمايش نمونه‌اي نياز است؟
(4) آيا افرادي كه مامور جمع‌آوري اطلاعات مي‌شوند، آموزش نياز دارند؟
(5) چگونگي استفاده از آمار توصيفي و آمار استنباطي
(6) انتخاب واحد تحليل، شاخص‌سازي مفاهيم و تعريف عملياتي آنها
(7) اعتبارسنجي ابزار جمع‌آوري اطلاعات
هـ- اطلاعات جمع‌آوري شده را تجزيه و تحليل و با يافته‌هاي ادبيات تحقيق مقايسه و نتيجه‌گيري كنيد، پس از نتيجه‌گيري از يافته‌ها، گزارش تحقيق را تنظيم نمائيد.
* در روش تحقيق پيمايشي توجه محقق بيشتر به شناخت و مطالعه ميزان تغييرات عوامل و اثر معني داري كنش و واكنش‌هاي ميان عوامل معطوف مي‌باشد، لذا اين روش براي بررسي ميزان تغييرات يك و يا چند عامل در اثر تغييرات يك و يا چند عامل ديگر بكار مي‌رود مي‌باشد و به صورت ميداني بكمك تكنيك‌هاي مشاهده و correlation اين پژوهش مبتني بر روش همبستگي نا همنوائي مصاحبه (شفاهي) به جمع‌آوري اطلاعات بر اساس شيوه‌هاي نمونه‌گيري نائل مي‌آيد كه در عين حال قابل مقايسه، تجزيه و تحليل جهت مدل‌سازي و ترسيم مدلهاي علي مي‌باشد. اين روش پژوهش از نوع مطالعات كمي بوده كه مي‌تواند قابليت آزمون‌پذيري و تعميم‌پذيري داشته باشد و در بعد خرد قرار دارد. اين روش تحقيق درصدد پاسخگويي به سه سوال اساسي ذيل مي‌باشد:
الف- نوع رابطه بين عوامل يا متغيرها؟ رابطه يكسويه/ دو سويه/ فقدان رابطه
ب- جهت همبستگي بين عوامل يا متغيرها مثبت/ مستقيم يا معكوس/ بي‌تاثير
ج- شدت همستگي بين عوامل يا متغيرها
- انواع روش پيمايشي:
الف- پيمايش توصيفي (پيمايشهاي آماري)بررسي تمام افراد جامعه (سرشماري) يا معرفي از جمعيت نمونه و تعميم نتايج به كل جامعه آماري
(1) انواع روش پيمايش توصيفي:
(الف) تحقيقات مقطعي يا عرضي:پژوهشي است كه در يك زمان معين و براي كنكاش يك واقعيت بكار برده مي‌شود.
(ب) تحقيقات طولي يا تداومي: پژوهشي است در چند مقطع سري زماني جهت مقايسه و تجزيه و تحليل مقاطع مختلف زماني مي‌باشد.
ب- پيمايش تحليلي (پيمايشهاي ربطي) بررسي و تجزيه و تحليل روابط بين متغيرهاي معين، جهت بيان خصوصيات معرف گروه مطالعه .