محسن آزماینده
6th January 2011, 11:32 AM
● كاني هاي ليتيم دار
مهمترين كاني هاي پگماتيتي ليتيم عبارتند از اسپودومن (Spodumen) با فرمول LiAlSi۲o۶ كه يك پيروكسن منوكلينيك است، لپيدوليت (Lepidolite) كه يك ميكاي Liدار است و آمبلي گونيت (Ambligonite) كه يك فسفات Li مي باشد. كاني هاي ليتيم دار براي تهيه فلز ليتيم كه كاربردهاي فراواني در تهيه آلياژهاي سبك، انرژي هسته اي، تهيه ويتامين، صنايع شيميايي و باتري دارد، استحصال مي شوند.
▪ ميكاها
مهمترين ميكاي پگماتيتي مسكوويت يا ميكاي سفيد است. اين كاني از لحاظ مصرف در نوع صفحه اي و پولكي توليد مي شود. ميكاي صفحه اي براي مصارف الكترونيك، اپتيك و عايق سازي حرارت و جريان الكتريسيته بكار برده مي شود. اما ميكاي پولكي به عنوان پركننده در سيمان، آسفالت، رنگ، تزئين بتون، تهيه گل حفاري مي رود. ايالات متحده آمريكا بزرگترين توليدكننده ميكالي سفيد جهان است و پس از آن روسيه، هندوستان و كر ه جنوبي در مقام هاي بعدي قرار مي گيرند.
▪ كاني هاي بريليوم دار
پگماتيت ها مهمترين منبع كاني هاي بريليوم محسوب مي شوند. ۹۰ درصد بريليوم جهت تهيه آلياژهاي مقاوم و سخت بكار برده مي شود. روسيه توليد كننده بيش از ۷۰% بريليوم جهان است و كشورهاي برزيل و آرژانتين و زيمباوه و رواندا در مقام هاي بعدي قرار دارند.
مهمترين كاني هاي پگماتيتي بريليوم عبارتند از : بريل، بريليونيت، برترانديت و كريزوبريل.
▪ فلدسپاتهاي آلكالن
مهمترين منبع استحصال فلدسپاتهاي آلكالن پگماتيت هاي بسيار عميق مي باشند. بيش از ۵۰ درصد آلكالي فلدسپانهاي توليد شده، در صنايع شيشه به مصرف مي رسند. نقش اين كاني در تهيه شيشه بالا بردن مقاومت خمشي شيشه و جلوگيري از تبلورهاست. همچنين به عنوان ماده زمينه رنگ سراميك ها و سفال ها و نيز در لاستيك سازي و توليد صابون نيز بكار برده مي شود.
▪ كاني هاي حاوي عناصر كمياب
بيش از ۳۰۰ كاني حاوي عناصر كمياب در پگماتيت ها شناسايي شده اند. مصارف مهم عناصر كمياب عبارتند است از : پالايش نفت خام، صنايع شيشه و سراميك، صنعت توليد لامپ تصوير رنگي تلويزيون، تهيه آهنرباهاي دائمي و نيروهاي نوري و آلياژها.
مهمترين اين كاني ها عبارتند از : مونازيت، زينوتايم، زيركن، آلانيت و بايدليت.
● پگماتيت ها
توده هاي نفوذي گرانيتي معمولاً بين ۱ تا ۴ درصد آب دارند كه همراه با ساير مواد فرار از مراحل آغازين و اصلي تبلور ماگما رانده شده و در فازهاي پاياني تبلور تجمع مي يابند. بخش رقيق باقيمانده ماگما كه سرشار از مواد فرار است، انباشته از عناصري است كه به دليل داشتن شعاع يوني بسيار بزرگ و يا خيلي كوچك از شبكه تبلور كاني هاي اصلي ماگما به فازهاي پاياني تبلور رانده شده اند. اين ماگماي داغ و رقيق به بخش هاي فوقاني توده نفوذي رانده شده و به درون شكاف ها و فضاهاي خالي توده نفوذي و حتي سنگ هاي در برگيرنده توده نفوذ مي كند. در اين فضاهاي خالي به دليل كاهش فشار و كاهش دما مذاب در دماهاي بين ۶۵۰ تا ۵۵۰ درجه سانتيگراد شروع به تبلور مي نمايد.
به دليل رقيق بودن مذاب و در نتيجه كاهش هسته اي تبلور كاني هاي متبلور شده غالباً بسيار بزرگ هستند و مي توانند با سرعت زيادي آزادانه و بدون برخورد با بلورهاي مجاور رشد نمايند. محصول نهايي اين فرآيند، سنگي است درشت بلور با كاني هاي بسيار درشت و حاوي عناصر كمياب، بعضاً سرعت رشد برخي از بلورها تا ۳۰ سانتيمتر در روز برآورد شده است. مواد معدني مهمي كه از پگماتيت ها بدست مي آيند عبارتند از : كاني هاي ليتيم دار، كاني هاي بريليوم دار، ميكاها، كاني هاي حاوي عناصر كمياب، كاني هاي قيمتي، كاني هاي تنگستن، فلدسپات ها، كاني هاي حاوي قلع، اورانيوم و نيوبيوم. از طرفي برخي از اين مواد معدني نظير كاني هاي بريليوم دار منحصراً از كانسارهاي پگماتيتي بدست مي آيند و منبع ديگري براي استحصال آنها در طبيعت وجود ندارد و از طرف ديگر پگماتيت ها بهشت كاني شناسان و علاقمندان جمع آوري بلورهاي طبيعي زينتي و بلورهاي جواهري است.
پگماتيت ها را بر اساس عمق تشكيل آنها به چهار گروه تقسيم مي كنند پگماتيتهاي كم عمق، با عمق متوسط، عميق و بسيار عميق.
▪ پگماتيت هاي عمق متوسط يا پگماتيت هاي حاوي عناصر كمياب
اين گروه از پگماتيت ها كه در عمق ۳/۵ الي ۷ كيلومتري از سطح زمين تشكيل شده اند حاوي كاني هاي داراي عناصر كميابي نظير Li ، Rb ، Cs، Be، Nb-Ta، Hf، Zr ، Ge ، B ، F ، P مي باشند.ارزش اقتصادي اين پگماتيت ها از سه نوع ديگر بيشتر است.
▪ پگماتيتهاي كم عمق يا پگماتيتهاي حفره دار
اين نوع پگماتيت ها در عمق ۱/۵ الي ۳/۵ كيلومتري از سطح زمين تشكيل شده اند و به دليل فشار كم محيط تشكيل داراي فضاهاي خالي در بين بلورها مي باشند. اين گروه گاهي حاوي كانيهاي قيمتي بريل و توپاز و بندرت كاني هاي Li ، Sn و عناصر كمياب است.
▪ پگماتيت هاي بسيار عميق يا پگماتيت هاي سراميكي
اين پگماتيت ها كه اعماق بيش از ۱۱ كيلومتر تشكيل شده اند معمولاً فاقد كاني سازي بوده و تنها براي توليد انواع سراميك مناسب اند.
▪ پگماتيتهاي عميق يا پگماتيتهاي ساده يا پگماتيتهاي ميكادار
پگماتيت ها در عمق ۷ تا ۱۱ كيلومتري تشكيل شده اند. اكثراً واجد ۲ نوع ميكا و كا ني هاي فرعي نظير گارنت، تورمالين، كيانيت، زيركن، آپاتيت و مونازيت هستند. اين گروه معمولاً به شكل پرشدگي شكستگي ها در سطح وسيعي توزيع شده است. پتانسيل اقتصادي اين گروه بسيار كم و بندرت براي اورانيوم و عناصر كمياب مقرون به صرفه اقتصادي است.
منابع :
----------------------
aftab.ir
مهمترين كاني هاي پگماتيتي ليتيم عبارتند از اسپودومن (Spodumen) با فرمول LiAlSi۲o۶ كه يك پيروكسن منوكلينيك است، لپيدوليت (Lepidolite) كه يك ميكاي Liدار است و آمبلي گونيت (Ambligonite) كه يك فسفات Li مي باشد. كاني هاي ليتيم دار براي تهيه فلز ليتيم كه كاربردهاي فراواني در تهيه آلياژهاي سبك، انرژي هسته اي، تهيه ويتامين، صنايع شيميايي و باتري دارد، استحصال مي شوند.
▪ ميكاها
مهمترين ميكاي پگماتيتي مسكوويت يا ميكاي سفيد است. اين كاني از لحاظ مصرف در نوع صفحه اي و پولكي توليد مي شود. ميكاي صفحه اي براي مصارف الكترونيك، اپتيك و عايق سازي حرارت و جريان الكتريسيته بكار برده مي شود. اما ميكاي پولكي به عنوان پركننده در سيمان، آسفالت، رنگ، تزئين بتون، تهيه گل حفاري مي رود. ايالات متحده آمريكا بزرگترين توليدكننده ميكالي سفيد جهان است و پس از آن روسيه، هندوستان و كر ه جنوبي در مقام هاي بعدي قرار مي گيرند.
▪ كاني هاي بريليوم دار
پگماتيت ها مهمترين منبع كاني هاي بريليوم محسوب مي شوند. ۹۰ درصد بريليوم جهت تهيه آلياژهاي مقاوم و سخت بكار برده مي شود. روسيه توليد كننده بيش از ۷۰% بريليوم جهان است و كشورهاي برزيل و آرژانتين و زيمباوه و رواندا در مقام هاي بعدي قرار دارند.
مهمترين كاني هاي پگماتيتي بريليوم عبارتند از : بريل، بريليونيت، برترانديت و كريزوبريل.
▪ فلدسپاتهاي آلكالن
مهمترين منبع استحصال فلدسپاتهاي آلكالن پگماتيت هاي بسيار عميق مي باشند. بيش از ۵۰ درصد آلكالي فلدسپانهاي توليد شده، در صنايع شيشه به مصرف مي رسند. نقش اين كاني در تهيه شيشه بالا بردن مقاومت خمشي شيشه و جلوگيري از تبلورهاست. همچنين به عنوان ماده زمينه رنگ سراميك ها و سفال ها و نيز در لاستيك سازي و توليد صابون نيز بكار برده مي شود.
▪ كاني هاي حاوي عناصر كمياب
بيش از ۳۰۰ كاني حاوي عناصر كمياب در پگماتيت ها شناسايي شده اند. مصارف مهم عناصر كمياب عبارتند است از : پالايش نفت خام، صنايع شيشه و سراميك، صنعت توليد لامپ تصوير رنگي تلويزيون، تهيه آهنرباهاي دائمي و نيروهاي نوري و آلياژها.
مهمترين اين كاني ها عبارتند از : مونازيت، زينوتايم، زيركن، آلانيت و بايدليت.
● پگماتيت ها
توده هاي نفوذي گرانيتي معمولاً بين ۱ تا ۴ درصد آب دارند كه همراه با ساير مواد فرار از مراحل آغازين و اصلي تبلور ماگما رانده شده و در فازهاي پاياني تبلور تجمع مي يابند. بخش رقيق باقيمانده ماگما كه سرشار از مواد فرار است، انباشته از عناصري است كه به دليل داشتن شعاع يوني بسيار بزرگ و يا خيلي كوچك از شبكه تبلور كاني هاي اصلي ماگما به فازهاي پاياني تبلور رانده شده اند. اين ماگماي داغ و رقيق به بخش هاي فوقاني توده نفوذي رانده شده و به درون شكاف ها و فضاهاي خالي توده نفوذي و حتي سنگ هاي در برگيرنده توده نفوذ مي كند. در اين فضاهاي خالي به دليل كاهش فشار و كاهش دما مذاب در دماهاي بين ۶۵۰ تا ۵۵۰ درجه سانتيگراد شروع به تبلور مي نمايد.
به دليل رقيق بودن مذاب و در نتيجه كاهش هسته اي تبلور كاني هاي متبلور شده غالباً بسيار بزرگ هستند و مي توانند با سرعت زيادي آزادانه و بدون برخورد با بلورهاي مجاور رشد نمايند. محصول نهايي اين فرآيند، سنگي است درشت بلور با كاني هاي بسيار درشت و حاوي عناصر كمياب، بعضاً سرعت رشد برخي از بلورها تا ۳۰ سانتيمتر در روز برآورد شده است. مواد معدني مهمي كه از پگماتيت ها بدست مي آيند عبارتند از : كاني هاي ليتيم دار، كاني هاي بريليوم دار، ميكاها، كاني هاي حاوي عناصر كمياب، كاني هاي قيمتي، كاني هاي تنگستن، فلدسپات ها، كاني هاي حاوي قلع، اورانيوم و نيوبيوم. از طرفي برخي از اين مواد معدني نظير كاني هاي بريليوم دار منحصراً از كانسارهاي پگماتيتي بدست مي آيند و منبع ديگري براي استحصال آنها در طبيعت وجود ندارد و از طرف ديگر پگماتيت ها بهشت كاني شناسان و علاقمندان جمع آوري بلورهاي طبيعي زينتي و بلورهاي جواهري است.
پگماتيت ها را بر اساس عمق تشكيل آنها به چهار گروه تقسيم مي كنند پگماتيتهاي كم عمق، با عمق متوسط، عميق و بسيار عميق.
▪ پگماتيت هاي عمق متوسط يا پگماتيت هاي حاوي عناصر كمياب
اين گروه از پگماتيت ها كه در عمق ۳/۵ الي ۷ كيلومتري از سطح زمين تشكيل شده اند حاوي كاني هاي داراي عناصر كميابي نظير Li ، Rb ، Cs، Be، Nb-Ta، Hf، Zr ، Ge ، B ، F ، P مي باشند.ارزش اقتصادي اين پگماتيت ها از سه نوع ديگر بيشتر است.
▪ پگماتيتهاي كم عمق يا پگماتيتهاي حفره دار
اين نوع پگماتيت ها در عمق ۱/۵ الي ۳/۵ كيلومتري از سطح زمين تشكيل شده اند و به دليل فشار كم محيط تشكيل داراي فضاهاي خالي در بين بلورها مي باشند. اين گروه گاهي حاوي كانيهاي قيمتي بريل و توپاز و بندرت كاني هاي Li ، Sn و عناصر كمياب است.
▪ پگماتيت هاي بسيار عميق يا پگماتيت هاي سراميكي
اين پگماتيت ها كه اعماق بيش از ۱۱ كيلومتر تشكيل شده اند معمولاً فاقد كاني سازي بوده و تنها براي توليد انواع سراميك مناسب اند.
▪ پگماتيتهاي عميق يا پگماتيتهاي ساده يا پگماتيتهاي ميكادار
پگماتيت ها در عمق ۷ تا ۱۱ كيلومتري تشكيل شده اند. اكثراً واجد ۲ نوع ميكا و كا ني هاي فرعي نظير گارنت، تورمالين، كيانيت، زيركن، آپاتيت و مونازيت هستند. اين گروه معمولاً به شكل پرشدگي شكستگي ها در سطح وسيعي توزيع شده است. پتانسيل اقتصادي اين گروه بسيار كم و بندرت براي اورانيوم و عناصر كمياب مقرون به صرفه اقتصادي است.
منابع :
----------------------
aftab.ir