ایمان

[محسن آزماینده]

ایمان

دلمشغولی دیرپای و مقدس انسان نیل به سعادت و جاودانگی است و تنها راه رسیدن به این مقصود ایمان است. ایمان، به انسان حیات و پویایی میبخشد. مؤمن کسی است که دیوارهای بلند خودیت را فرو ریخته و با تمام وجود با خدای هستی پیوند خورده است. تنها ایمان است که انسان را از لبهی تاریکی رانده او را به وادی نور و بهجت وارد میکند. انسان بیایمان به تاریکیها و تیرگیها چشم دوخته است و نومیدی را تجربه میکند. ایمان به انسان آرمان، عقیده، انتخاب، تحول و روشندلی میبخشد. مسألهی ایمان و چالشهای آن، از مهمترین مباحث کلامی و فلسفی است.که آقای محمدتقی فعالی به دو پرسش در این زمینه پاسخ دادهاند.
ایمان چیست؟ حقیقت و ماهیت آن کدام است و چه عناصری را میتوان برای تعریف آن ذکر کرد؟ محمد تقی فعالی

اگر با شیوهی دروندینی سیر کنیم، میتوانیم ویژگیهای مختلفی برای ایمان در آیات و احادیث به دست آوریم و در نهایت، به تصویر روشنی از ایمان برسیم و ناشناختههای این امر سرنوشتساز را از طریق استقرا در آیات و احادیث واضح سازیم.
ویژگیهای ایمان

الف) ایمان و معرفت

از آیات قران کریم به روشنی میتوان استنباط کرد که میان ایمان و عقل، ایمان و علم، و ایمان و معرفت، ارتباطی نزدیک و تنگاتنگ وجود دارد که برای نمونه میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
1. در آیهای از قرآن میخوانیم:
(لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَ یُؤْمِنْ بِاللَّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقی...);[1] در دین اجبار نیست. راه هدایت و ضلالت بر همه کس روشن گردید; پس هر که از راه کفر و سرکشی برگردد و به راه ایمان و پرستش خدا گراید، به رشتهی محکم و استواری چنگ زده است.
این آیه نخست اکراه و اجبار در دین را نفی میکند; سپس ضمن اشاره به تمایز آشکار میان حق و باطل، یا رشد و غیّ، مسئلهی کفر و ایمان را مطرح میفرماید. حاصل آنکه، انسان با تأمل و تفکر و به کار بستن عقلانیت در زمینهی حق و باطل، میتواند بدون هیچ اکراه و اجباری، یکی را برگزیده، خود را بدان متعهد سازد و به آن ایمان آورد و به دیگری کفر ورزد; بنابراین، کفر و ایمان بعد از حصول معرفت و تعقل است.
2. در سورهی طه، بعد از نقل داستان موسی(علیه السلام)، داستان ساحران فرعون نقل شده و در پایان چنین آمده است:
(فَأُلْقِیَ السَّحَرَةُ سُجَّداً قالُوا آمَنَّا بِرَبِّ هارُونَ وَ مُوسی);[2] ساحران (چون معجزهی موسی را دیدند) سر به سجده فرود آورده، گفتند: ما به خدای موسی و هارون ایمان آوردیم.
میدانیم که ساحران فرعون از اطرافیان و نزدیکان او بودند و سالیان درازی در فضای فرعونی زندگی میکردند و به ناگاه با دعوت موسی(علیه السلام) مواجه شدند و بعد از حوادثی، تمام همت خود را برای شکست موسی جمع کردند; اما خداوند بیّنهای آشکار به دست پیامبر خود فرستاد و ساحران فرعون بعد از مشاهدهی آن، موسی را برحق دیدند; بنابراین به رغم مخالفتها و تهدیدهای فرعون، به پروردگار هارون و موسی ایمان آوردند. این ایمان در آن فضا و اوضاع زمانهی فرعون بدون هیچ شکی، بعد از تأمل و قانع شدن عقلانی است و چنین ایمانی ارزش والایی دارد.
3. در آیهای دیگر چنین آمده است:
(وَ إِذا یُتْلی عَلَیْهِمْ قالُوا آمَنَّا بِهِ إِنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّنا);[3] و چون آیات ما بر آنان تلاوت شود، گویند: ایمان آوردیم که این قرآن، به حق از جانب پروردگار ما نازل شده است.
با توجه به این آیه، آیاتی از قرآن برای برخی تلاوت شد و آنان حق و حقیقت را در این آیات یافتند; پس به آن ایمان آوردند و سرسپردند. در این آیه، به روشنی، تأمل در آیات و مشاهدهی برحق بودن آنان منشأ ایمان دانسته شده است. همین معنا و مضمون، در مقام توبیخ و سرزنش کفار بیان شده است:
(وَ کَیْفَ تَکْفُرُونَ وَ أَنْتُمْ تُتْلی عَلَیْکُمْ آیاتُ اللَّهِ);[4] و چگونه کافر خواهید شد، در صورتی که برای شما آیات خدا تلاوت میشود؟!
هرچند علم و معرفت، عامل ایمان و دخیل در آن است، اما تمامِ ایمان نیست. ایمانْ بدون معرفت حاصل نمیشود، ولی ظرف آن را تنها علم و دانش پر نمیکند. آیهایاز قرآن کریم به این امر اشارهای گویا دارد:
(وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَیْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ);[5] با آنکه پیش خود به یقین دانستند که معجزهی خداست، باز آن را انکار کردند.
قوم بنیاسرائیل در عین حال که یقین و معرفت داشتند، عناد و کفر ورزیدند; پس معرفت شرط کافی و علت تامهی ایمان نیست. حق آن است که ایمان، به جز معرفت، باید به زیور تسلیم و خضوع نیز آراسته شود. اگر اسلام به معنای تسلیم باشد، در متن ایمان حضور جدی دارد و همین امر است که ایمان را از دانش صرف و خشک متمایز میسازد. به این ترتیب، با وجود آنکه ایمان عین معرفت نیست، ولی با معرفت نسبت و پیوندی ناگسستنی دارد.
همین دیدگاه از کلمات مرحوم علامه طباطبایی نیز به دست میآید. در اوایل سورهی مبارکهی بقره، قرآن، تنها برای متقین، کتاب هدایت معرفی شده است. اهل تقوی ویژگیهایی دارند که از آن جمله ایمان به غیب است. مرحوم علامه ایمان را اینگونه تعریف کردهاند:
ایمان تمکّن یافتن اعتقاد در قلب انسان است و از مادّهی امن گرفته شده است. گویا شخص مؤمن، با ایمان، از ریب و شک که آفت اعتقاد است، ایمن میشود.[6]
از این عبارت دو نکتهی مهم به دست میآید:
اول اینکه ایمان از سنخ اعتقاد و معرفت است، اما صرف معرفت نیست. ایمان معرفتی است که به دل نشسته، در قلب انسان وارد شده، و وجود او را فرا گرفته باشد و به همین دلیل، به آن «عقیده یا اعتقاد» گویند; زیرا معرفت باید به عقد قلب درآید و با هستی انسانی گره بخورد.
دوم این که، ایمان از امن است و از آن روی ایمان نامیده شده که انسان را از آفات اعتقاد، یعنی شک و تزلزل، در امان میدارد; بنابراین، ایمان با شک جمع نمیگردد، و این نکتهای بس مهم است که به آن بازخواهیم گشت.
4. در آیاتی از قرآن علم با کفر جمع شده است و این نشان میدهد که ایمان معرفت صرف نیست. مثل:
(وَ جَحَدُوا بِها وَ اسْتَیْقَنَتْها أَنْفُسُهُمْ);[7] با وجود یقین به معجزه بودن آن، باز آن را انکار کردند.
(وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلی عِلْم);[8] خدا او را پس از اتمام حجت گمراه ساخته است.
(إِنَّ الَّذِینَ ارْتَدُّوا عَلی أَدْبارِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمُ الْهُدَی);[9] آنان که پس از بیان شدن راه هدایت بر ایشان، باز به دین پشت کرده، مرتد شدند.
در تمام این موارد، علم، آگاهی، وضوح و حتی یقین وجود دارد; اما از ایمان خبری نیست. دقیقاً به همین دلیل باید گفت ایمان مسبوق به معرفت است و آگاهی و علمْ شرط لازم ایمان; اما شرطی دیگر باید به آن افزود تا ایمان به دست آید. مرحوم علامه گاهی این شرط دیگر را «تمکّن عقیده در قلب» معرفی میکند و گاهی «التزام عملی» را در مفهوم ایمان دخالت میدهد.
الایمان هو الاذعان و التصدیق بشیء بالتزام بلوازمه;[10] ایمان اذعان و تصدیق به یک چیز است به همراه التزام به لوازم آن.
بنابراین ایمان واقعی ایمانی است که خاستگاه آن معرفت باشد و منشأ عمل صالح گردد; و عمل صالح عملی است که ریشهاش در زمین ایمان قرار گرفته باشد و از آن جا آبیاری شود.
همین مضمون در پارهای روایات نیز آمده است:
عن علی(علیه السلام) لا یذوق المرء من حقیقة الایمان حتی یکون فیه ثلاث خصال: الفقه فی الدین و الصبر علیالمصائب و حسن التقدیر فی المعاش;[11] حضرت علی(علیه السلام) فرمود: انسان حقیقت ایمان را نمیچشد، مگر آنکه در او سه ویژگی باشد: تفقه در دین و صبر بر مصایب و تقدیر و تدبیر نیکو در امر معاش.
طبق این حدیث ایمان سه ویژگی به همراه خود میآورد:
1. باریکبینی و تیزبینی در امور دینی; به عبارت دیگر، شخص مؤمن هم دین و مسائل دینی، اعم از امور اعتقادی و امور عملی را خوب می شناسد و هم در تشخیص مسائلی که در حیات فردی یا اجتماعی او رخ میدهد و تطبیق آنها بر امور دینی، بیناست.
2. بر مشکلات و مصایب، صبور است; یعنی ناگواریها و دشواریهای زندگی را هدفدار میبیند; چرا که مشکلات یا برای تکامل انسان است، یا کاهش بار گناه را به دنبال دارد.
3. مؤمن عاقل است و در معاش خود حساب و کتاب دارد و برای امور زندگی با برنامه است; نه اینکه مبتلا به روزمرگی و آنچه پیش آید، باشد. در این حدیث میفرماید: مؤمن نهتنها تقدیر و برنامه دارد، بلکه دارای حسن تقدیر و تدبیر است. نکتهی جالب توجه در این حدیث، تعبیر «ذوق ایمان» است که اشاره به این نکته دارد که ایمان چشیدنی و یافتنی است.
حضرت علی(علیه السلام)در بیانی بسیار واضح، معرفت ایمان را از سنخ معرفت قلبی معرفی میکند که اقرار به زبان و رفتار دینی دو علامت آن است.
و قد سئل عن الایمان، فقال (علیه السلام): الایمان معرفة بالقلب و اقرار باللسان و عمل بالارکان;[12] ایمان معرفت قلبی، اقرار لسانی و رفتار جوارحی است.
از مجموع این مباحث برمیآید که علم و معرفت، جزء مقوّم ایمان است; هرچند در مفهوم ایمان عناصر دیگری هم دخالت دارند; بنابراین ایمان، آنگونه که اشاعره و مرجئه و ماتریدیه میگویند، صرف «تصدیق» نیست.[13]
همچنین ایمان فقط «عمل» نیست ـ آنگونه که معتزله پنداشتهاند ـ[14] ایمان حلقهی وصل معرفت و عمل است. اگر دل رنگ ایمان به خود بگیرد، قطعاً در رفتار تأثیر خواهد گذاشت. ایمان پذیرفتن با تمام وجود است و پذیرفتن غیر از دانستن و بیش از آن است. چه تفاوتی است میان ما و یک غسّال، در حالی که هر دو میدانیم مرده آزاری ندارد، ولی ما از یک جسد هراس داریم و او با کمال آرامش به او دست میزند؟ تفاوت در «پذیرفتن، باور کردن، به عقد قلب در آوردن و ایمان داشتن» است.
بنابراین مؤمن و کافر ممکن است در علم و معرفت مشترک باشند، اما مؤمن دانستههای خویش را با جان و قلب پذیرفته است و این ایمان است; کافر، چه بسا به معارف صحیح خود اعتماد و باوری پیدا نکرده و از این رو فاقد ایمان است.
ب) ایمان و اراده

از آیات متعددی اختیاری بودن ایمان به خوبی برمیآید. تصویری که قرآن از ایمان و کفر ارائه میدهد به گونهای است که این دو را کاملا به اراده و اختیار انسان گره میزند. در برخی آیات خداوند انسان را به ایمان یا فزونی آن فرا خوانده است و میدانیم که دعوتْ به امر غیر اختیاری تعلق نمیگیرد:
(وَ إِذا قِیلَ لَهُمْ آمِنُوا کَما آمَنَ النَّاسُ...);[15] و چون به ایشان گفته میشود که بگروید همچنان که گرویدند مردمان...
(یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا آمِنُوا...);[16] ای کسانی که (به زبان) ایمان آوردهاید، به حقیقت و از (دل) هم ایمان آورید...
قرآن دستهای از گمراهان را کسانی میداند که ایمان را به کفر تبدیل کردهاند و آنها را در این عمل توبیخ و سرزنش میکند.
(وَ مَنْ یَتَبَدَّلِ الْکُفْرَ بِالاِْیمانِ فَقَدْ ضَلَّ سَواءَ السَّبِیلِ);[17] هر که ایمان را مبدّل به کفر گرداند، بیشک راه راست را گم کرده و راه ضلالت را پیموده است.
تبدیل ایمان به کفر در صورتی معقول است که هر دو امر در اختیار انسان باشد و انسان به ارادهی خود جای یکی را به دیگری دهد. همچنین در این آیه، توبیخ و سرزنش صورت گرفته و میدانیم که ذمّ و نکوهش، نشان دهندهی اختیاری بودن امر مذموم است.
خداوند در سورهی مبارکهی بقره به طور مطلق اکراه در امر دین و ایمان و کفر را نفی فرموده است:
(لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَ یُؤْمِنْ بِاللَّهِ...;[18] کار دین به اجبار نیست، راه هدایت و ضلالت بر همه کس روشن گردید; پس هر کس که از راه کفر و سرکشی، به راه ایمان و پرستش خدا گراید ... .
اگر در دین و ایمان، اکراه و اجباری نیست و اگر رشد و غیّ آشکار شده است، پس در ایمان هیچگونه الزامی چه از بیرون و چه از درون وجود ندارد.
غیر از این موارد، خداوند در پارهای مواضع به صراحت از اختیاری بودن ایمان سخن میگوید; مثلا میفرماید:
(وَ قُلِ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکُمْ فَمَنْ شاءَ فَلْیُؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْیَکْفُرْ);[19] و بگو دین حق همان است که از جانب پروردگار شما آمد; پس هر که میخواهد ایمان آورد و هر که میخواهد کافر شود.
یکی از نتایج ارادی و اختیاری بودن عمل ایمانی این است که آغاز ایمان، معرفت است; زیرا اعمال ارادی انسان با دانش و معرفت آغاز میشوند و هرگونه گزینش و انتخابی در انسان رخ دهد شروعی جز دانش ندارد، تا چه رسد به انتخاب ایمان که امری سرنوشتساز و حیاتی است.
ج) موانع ایمان

در قرآن اموری ذکر شده که مانع تحقق یا تشدید ایمان است; از قبیل:
ختم قلب: (خَتَمَ اللَّهُ عَلی قُلُوبِهِمْ وَ عَلی سَمْعِهِمْ وَ عَلی أَبْصارِهِمْ غِشاوَةٌ);[20]خدا بر دلهای ایشان و بر گوششان مهر نهاد، و بر چشمهایشان پردهای است....
مرض قلب: (فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَهُمُ اللَّهُ مَرَضاً);[21] در دلهای ایشان مرضی است; پس خداوند مرضی بر دلهایشان افزود... .
مرحوم علامه در بخش مستقلی به تحلیل معنای «مرض قلب» در قرآن پرداخته و بعد از بررسی آیات به این نتیجه رسیدهاند که مرض قلب چیزی جز شک، دودلی، ریب و تزلزل، که در محدودهی درک و معرفت پیدا میشود، نیست:
فالظاهر أن مرض القلب فی عرف القرآن هو الشک و الریب المستولی علی ادراک الانسان فیما یتعلق بالله و آیاته، و عدم تمکن القلب من العقد علی عقیدة دینیة.[22]
در برابر، سلامت قلب آن است که دل و جان آدمی از انواع آسیبهای معرفت که «شک و خلأ معرفتی» در رأس آن است در امان باشد. درمان قلب مریض، توبه است و توبه تفکر صحیح و عمل صالح و در نهایت، پدید آمدن شعلههای نورانی ایمان در قلب است:
(وَ أَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَتْهُمْ رِجْساً إِلَی رِجْسِهِمْ وَ ماتُوا وَ هُمْ کافِرُونَ أَوَ لا یَرَوْنَ أَنَّهُمْ یُفْتَنُونَ فِی کُلِّ عام مَرَّةً أَوْ مَرَّتَیْنِ ثُمَّ لا یَتُوبُونَ وَ لا هُمْ یَذَّکَّرُونَ);[23] و اما آنان که دلهاشان به مرض (شک و نفاق) مبتلاست، هم بر خبث ذاتی آنان خبائث افزوده گردید تا در حال کفر جان دادند.
نتیجهای که از این بخش به دست میآید این است که ایمان «امری معرفتی» است; بدین معنا که معرفت شرط لازم برای ایمان است و از این رو، ایمان، با معرفتی هرچند ساده و ناچیز، آغاز میشود و معنا ندارد که با شک و شکاکیت جمع گردد.
آیا میتوان ایمان دینی را صرفاً نوعی امید به حساب آورد؟ محمد تقی فعالی

برخی معتقدند که عنصر محوری ایمان، امید است نه یقین:
در ایمان درجهای از باور لازم است، و همین مقدار که شخص، احتمال وجود چیزی و کسی و نیکی او را، بیش از احتمال عدم او بداند و بر همین اساس، خطر کند و به او دل ببندد و امید بورزد و بر اثر پارهای کامیابیها، امید و توکل و باور خود را افزونتر کند و آمادهی امید ورزیدنها و قربانی کردنهای بیشتر شود، او را میتوان مؤمن خواند.[24]
درست است که ایمان با امید همراه است:
(أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّیْلِ ساجِداً وَ قائِماً یَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ یَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ...);[25] آیا آن کسی که شب را به طاعت خداوند به سجود و قیام پردازد و از عذاب آخرت ترسان و به رحمت الهی امیدوار است ....
اما باید دانست که امید از علایم و پیامدهای ایمان است، چنانکه یقین، به یک اصطلاح، از مراتب عالی ایمان است. به این ترتیب، نه امید جزء مقوّم مفهوم ایمان است و نه یقین.
بنابراین نمیتوان امید را تعریفی مستقل برای ایمان به شمار آورد; یعنی نمیتوان گفت «ایمان، امید است»; هرچند ایمان بدون شک همراه با امید است. چنانکه میتوان گفت: انسان مستقیمالقامه است; اما این خصوصیت جزء تعریف انسان نیست. دلایلی چند، این مطلب را تأیید میکند:
1. با دقت معلوم میشود که متعلق ایمان، خداست; اما متعلق امید، رحمت خداست; چنانکه در آیهی سابق هم همین نکتهی دقیق به کار رفته است: (و یرجو رحمة ربه). به عبارت دیگر، انسان مؤمن ایمان دارد که «خدا هست و حضور دارد»; اما انسان امیدوار، به «رحمت، امداد و لطف او» امید بسته است.
به بیان واضحتر، ایمان، به وجود خدا تعلق دارد و امید، به فعل او; و پیداست که قبل از عنایت به فعل او باید به ذات او معتقد بود، و این ایمان است; بنابراین، ایمان بر امید مقدم است و امید پیامد ایمان است، نه همان.
2. ممکن است شخصی اهل ایمان نباشد، اما در دلش اعتقاد و امیدی به مقولههای دینی وجود داشته باشد. مصداق این سخن را میتوان در برخی از کشورهای دیگر یافت; چنان که گاه در برخی شهرهای ایران دیده میشود که شخصی زرتشتی به امام حسین(علیه السلام)یا به حضرت ابوالفضل(علیه السلام) عنایت خاصی نشان میدهد و حتی برای آنان نذر میکند و پاسخ میگیرد; اما نمیتوان او را مؤمن واقعی به دین اسلام دانست.
3. گاهی شخص مؤمنی امید خود را از دست میدهد; مثلا دچار افسردگی میشود یا تحت فشارهای شدید روحی قرار میگیرد، ولی نمیتوان او را بیایمان دانست و برای وی پروندهی کفر ساخت.
به عبارت دیگر، امید از مقولههای آزمونپذیر است و مفاهیم آزمونپذیر و کاربردی، گاه در مقام عمل پاسخ نمیدهد و لااقل در ظاهر ناموفق از آب درمیآید. در این صورت، آیا میتوان آن شخص را نامؤمن دانست و آیا هر انسان ناامیدی، نامؤمن است؟
روح سخن در دو اشکال اخیر این است که یکی از بهترین شیوههای شناخت «اینهمانی»، قاعدهی وضع و رفع است; مثلا اگر خواستیم بدانیم ایمان «همان» امید است یا خیر، میتوانیم وضعیتی را فرض کنیم که ایمان هست اما امید نیست، یا امید هست ولی ایمان نیست، که در این صورت، نتیجه میگیریم که ایمان همان امید نیست. هر چند باز با تأکید میگوییم که اگر کسی اهل ایمان شد، به طور قطع، دلبسته و امیدوار به لطف و عنایت حق خواهد شد.
4. امید نوعی تجارت است; زیرا شخص به یاری کسی دل بسته و امیدوار است که کمک و مددی از او دریافت کند; در حالی که ایمان یک مفهوم تجاری نیست، بلکه خود ارزش است و قداست دارد. از این رو، اگر ایمان را از سنخ امید تلقی کنیم، به «ایمان تاجرانه» فتوا دادهایم!








ترجمه مضامين منتخب از کتابی " او آمد تا شما را دين تانرا بياموزد "
حديث جبريل (ِع) بيانگری تهدابی اسلام، ايمان و احسان نويسنده جمال الدين زره بوزو

مفهوم ايمان




ايمان چيست؟ مومن واقعی کيست؟ مرکز ايمان، اجزای ضروری آن و ماده های که اساس نامه آنرا تشکيل ميدهد چه ميباشند؟ به عباره ديگر آن چيز که يک مسلمان به ان ايمان دارد چه است. اين از جمله سئوال های است که در يک حديث مشهور حضرت پيغمبر (صلعم) در حضوری اصحابی کرام به حضرت جبريل (ع) پاسخ ميدهند تا امت از آن مستفيد شوند. در متن اين حديث که از حضرت عمر (رض) روايت شده ميخوانيم




... و او گفت برايم راجع به ايمان بگو. ايشان (حضرت پيغمبر صلعم) در جواب عرض مينمايند که ايمان باور داشتن به خداوند، ملايک، کتاب ها و پيغمبران او و باور داشتن به روز آخرت ميباشد. همچنان باور داشتن به اينکه قدر از جانب خداوند ميباشد و خير و شر آن ...




از نگاه اهل سنة و جماعة مرکز ايمان مشتمل بر قلب، زبان و اعمال ميباشد. ايمان کم و زياد ميشود اعمال اجزای ايمان بوده که بعضی آن نسبت به ايمان در اصل واقع ميشوند، بعضی ضروری بوده و بعضی ديگر در رابطه با ايمان توصيه شده اند. ايمان داشتن، امکانيت مرتکب شدن به کناه را رفع نميکند. گناه اگر چه کبيره، اگر از شرک و کفر کرده کمتر باشد انسان را خارج از ايمان نميسازد. گناهکار در روز آخرت يا در آتش دوزخ جزا خواهد ديد و يا از جانب خداوند متعال بخشيده خواهد شد. و اين عقيده ای است که از پيغمبر (صلعم) به ما انتقال داده شده.
ابن ابو العز مينويسد:
پيغمر (صلعم) به ما واضح ساخته که يک شخص قطعاً مومن بوده نميتواند، اگر آنشخص با وجود ايمان داشتن به پيغمبر (صلعم) در زبان از اين ايمان اقرار نکند حال آنکه او توانايی آنرا داشته باشد، و يا او نماز نخواند و يا روزه نگيرد و يا خداوند (ج) و پيغمبری او را دوست نداشته باشد و يا از او ترس نداشته باشد و يا از پيغمبر (صلعم) نفرت داشته باشد و بر عليه او بجنگد (که در اينصورت هيچ جای شک باقی نميماند که او خارج از ايمان شده) او همچنان به ما واضح گردانيده که سعادت و مقام ما در آخرت وابسته به ابراز از کلمه شهادت با کمال خلوص به وحدانيت خداوند باور داشتن و بنا بر آن عمل نمودن ميباشد. بطور مثال پيغمبر (صلعم) به ما ارشاد نموده که ايمان دارای بيشتر از هفتاد شاخه ميباشد. بلندترين آن اقرار به اينکه بدون خداوند معبودی ديگری نيست و پايانترين آن يک شی مضر را از سری راه دور کردن ميباشد. شکسته نفسی و يا تواضع جزی ايمان ميباشد. مکمل ترين مومن آنست که بهترين اخلاق را دارا باشد. ساده گی در لباس نيز جزی ايمان ميباشد.
اگر ايمان دارای اجزای مختلف بوده و هر جز را ايمان خوانده اند، پس نماز ايمان است، زکاة و حج ايمان استند. فضيلت های مثلی شکسته نفسی، اعتماد، تقواﺀ داشتن و تسليم بودن به الله (ج) و معانی را از راه دور کردن همه اجزای ايمان ميباشند. بعضی از اين اجزا بی نهايت بسيط ميباشد مثلی دو کلمه های شهادة که اگر شخصی اين اجزا را از دست داد، کاملاً ايمال خود را از دست داده. بعضی ديگر از اين اجزا در آستانه ای حاشيه واقع ميشوند. مانندی دور کردن معانی از راه، که از دست رفتن اين اجزا باعث از دست رفتن کامل ايمان نميشود. در بين اين هر دو، اجزای متعددی ديگر با اهميت های متنوع واقع ميشوند. بعضی تنها بعد از شهادة قرار ميگيرند و بعضی ديگر يکمی مهمتر از دور کردن معانی از راه ميباشند. چنانچه اجزای ايمان، ايمان استند، اجزای کفر، کفر ميباشد. قضاوت کردن از روی قوانين که از جانب الله (ج) نازل شده ايمان و قضاوت کردن بر عليه آن کفر است.




برادران و خواهران محترم شما هم ميتوانيد برخی از اين کتاب را از انگليسی به دری ترجمه نموده و از اين عمل صالح و صدقه جاريه مستفيد شويد. و توفيق از جانب خداوند متعال است.




ايمان از ديدگاه حضرت على (ع)

در كتاب شريف نهج البلاغه كه حاوى سخنان نغز و حكيمانه حضرت على عليه‏السلام مى‏باشد، مساله ايمان از جايگاه و اهميت ويژه‏اى برخوردار است و به جهات گوناگون آن پرداخته شده است كه در اين نوشتار به نمونه‏هايى از آن اشاره مى‏شود:
الف) فضيلت ايمان
«همانا بهترين چيز كه نزديكى خواهان به خدا سبحان بدان توسل مى‏جويند ايمان به خدا و پيامبر ... است‏» (1)
ب) اقسام ايمان
«برخى ايمان در دلها برقرار است، و برخى ديگر ميان دلها و سينه‏ها عاريت و ناپايدار» (2)
ج) پايه‏هاى ايمان
«ايمان بر چهار پايه استوار است‏بر شكيبائى، و يقين، و عدالت و جهاد. شكيبائى و صبر را چهار شاخه است: آرزومند بودن، ترسيدن، و پارسائى و چشم اميد داشتن. پس آن كه مشتاق و آرزومند بهشت‏بود شهوتها را از دل زدود، و آن كه از دوزخ ترسيد، از آنچه حرام است دورى گزيد، و آن كه خواهان دنيا نبود و پارسائى داشت مصيبتها بروى آسان نمود، و آن كه مرگ را چشم داشت، در كارهاى نيك پاى پيش گذاشت.
و يقين بر چهار شعبه است: بر بينائى زيركانه، و دريافت عالمانه و پند گرفتن از گذشت زمان و رفتن به روش پيشينيان. پس آن كه زيركانه ديد حكمت‏بروى آشكار گرديد، و آن را كه حكمت آشكار گرديد عبرت آموخت، و آن كه عبرت آموخت چنان است كه پشينيان زندگى را در نورديد.
و عدل بر چهار شعبه است: بر فهمى ژرف نگرنده، و دانشى پى به حقيقت‏برنده و نيكو داورى فرمودن، و در بردبارى استوار بودن. پس آن كه فهميد به ژرفاى دانش رسيد و آنكه به ژرفاى دانش رسيد از آبشخور شريعت‏سيراب گرديد و آن كه بردبار بود، تقصير نكرد و ميان مردم با نيكنامى زندگى نمود.
و جهاد بر چهار شعبه است: به نيك وادار نمودن و از كار زشت منع فرمودن و پايدارى در پيكار با دشمنان، و دشمنى با فاسقان. پس آنكه به كار نيك واداشت، پشت مومنان را استوار داشت، و آن كه از كار زشت منع فرمود بينى منافقان را به خاك سود؛ و آن كه در پيكار با دشمنان پايدار بود، حقى را كه برگردن دارد ادا نمود؛ و آن كه با فاسقان دشمن بود و براى خدا به خشم آيد، خدا به خاطر او خشم آورد و روز رستاخيز وى را خشنود نمايد» (3)
و در جاى ديگر درباره حقيقت ايمان فرمودند
«ايمان، شناختن به دل، و اقرار به زبان و فرمان بردن با اندامها است‏» (4)
د) نشانه‏هاى ايمان
1 - «ايمان بنده راست نباشد، جز آنگاه كه اعتماد او بدانچه در دست‏خداست‏بيش از اعتماد وى بدانچه در دست‏خود اوست‏بود.» (5)
2 - كلمه 333 كلمات قصار ص 420 نهج البلاغه:
(در صفت مؤمن فرمود:) شادمانى مؤمن در رخسار اوست و اندوه وى در دلش. سينه او هر چه فراختر است و نفس وى هر چه خوارتر. برترى جستن را خوش نمى‏دارد، و شنواندن نيكى خود را به ديگران دشمن مى‏شمارد. اندوهش دراز است، همتش فراز. خاموشى‏اش بسيارست، اوقاتش گرفتار؛ سپاسگزار است، شكيبايى پيشه است، فرو رفته در انديشه است، نياز خود به كس نگويد، خوى آرام دارد، راه نرمى پويد. نفس او سخت‏تر از سنگ خارا - در راه ديندارى - و او خوارتر از بنده - در فروتنى و بى‏آزارى -.
و نيز فرمود: «ايمان آن است كه راستى را برگزينى كه به زيان تو بود بر دروغى كه تو را سود دهد، و گفتارت بركردارت نيفزايد و چون از ديگرى سخن گويى ترس از خدا در دست آيد» (6)
ه) آفات ايمان
1 - همنشينى با اهل هوى و هوس
2 - دروغ گفتن
3 - حسد ورزيدن
«همنشينى پيروان هوا فراموش كردن ايمان و جاى حاضر شدن شيطان است. از دروغ دورى گزينيد كه از ايمان به دور است ... بر هم حسد مبريد كه حسد ايمان را مى‏خورد چنانكه آتش هيزم را» (7)
و) عوامل تقويت ايمان
1 - اعمال صالح
«ايمان را بر كرده‏هاى نيك دليل توان ساخت، و از كردار نيك ايمان را توان شناخت‏» (8)
2 - سلامت قلب
«ايمان بنده‏اى استوار نگردد تا دل او استوار نشود و دل او استوار نشود تا زبان او استوار نگردد» (9)
3 - صبر
«صبر و شكيبائى نسبت‏به ايمان مثل سر است نسبت‏به تن، همانطور كه تنى سر ندارد فايده‏اى ندارد، ايمانى هم كه صبر و شكيبائى در او نباشد فائده‏اى ندارد» (10)
4 - حياء
«هيچ ايمانى مثل حياء نيست‏» (11)
ز) نتائج ايمان
1 - شهود حق
«ديده‏ها او را آشكارا نتوان ديد، اما دلها با ايمان درست‏بدو خواهد رسيد» (12)
2 - توان فهم معارف عالى
«دانستن امر ما (ولايت) كارى سخت است و تحمل آن دشوار كسى آن را تحمل نكند جز انسان با ايمانى كه خداوند قلب او رابراى ايمان آزموده باشد» (13)





ایمان اسلامی، ایمانی که در قرآن کریم آمده است یعنی شناخت جهان به طور کلی آنچنانکه هست. ایمان یعنی شناخت مبدأ جهان، شناخت جریان جهان، شناخت نظام جهان و شناخت اینکه جهان به چه نقطه ای برمی گردد. می گویند اینکه در قرآن از ایمان به خدا، ایمان به ملائکه خدا که وسائط و پله های وجود هستند، ایمان به مخلوق بودن عالم، ایمان به اینکه خدا عالم را وانگذاشته و هدایت کرده و از آن جمله بشر را به وسیله انبیاء هدایت نموده و ایمان به اینکه همه چیز از خدا آمده است و به خدا برمی گردد که اسمش معاد است سخن به میان آمده، مقصود همان «شناخت جهان» است و چیز دیگری نیست. این حکما در تفاسیر خودشان همیشه ایمان را به صورت معرفت و شناخت و به صورت حکمت تفسیر می کنند، می گویند ایمان یعنی شناخت، اما شناختی که یک شناخت فلسفی و یک شناخت حکیمانه است، نه " شناخت علمی " که شناخت جزئی است. شناخت فلسفی و کلی و حکیمانه یعنی اینکه مبدأ و منتهای جهان و مراتب هستی و جریانهای کلی جهان را کشف کنیم و بدانیم

معمولا کتب فلسفی ما ایمان اسلامی را فقط به شناخت تفسیر می کنند. می گویند: ایمان در اسلام یعنی شناخت و بس، ایمان به خدا یعنی شناخت خدا، ایمان به پیغمبر یعنی شناخت پیغمبر، ایمان به ملائک یعنی شناخت ملائک، ایمان به " یوم الاخر " (معاد) یعنی شناخت معاد، و هر کجا که در قرآن (کلمه) " ایمان " آمده است معنایش معرفت و شناخت است و غیر از این چیزی نیست. این مطلب به هیچ وجه با آنچه که اسلام می گوید قابل انطباق نیست. در اسلام، " ایمان " حقیقتی است بیش از شناخت. شناختن همان دانستن است. کسی که آب شناس است، آب را می شناسد همچنانکه یک ستاره شناس ستاره ها را می شناسد، یک جامعه شناس جامعه را می شناسد، یک روانشناس روان را می شناسد، یک حیوان شناس حیوان را می شناسد. " می شناسد " یعنی چه؟ یعنی نسبت به آن روشن است، آن را درک می کند. آیا " ایمان " در قرآن یعنی فقط " شناخت "؟ ایمان به خدا یعنی فقط خدا را درک کردن؟ نه، درست است که شناخت، رکن ایمان است، جزء ایمان است و ایمان بدون شناخت، ایمان نیست ولی شناخت تنها هم ایمان نیست. ایمان گرایش است، تسلیم است، در ایمان عنصر گرایش، عنصر تسلیم، عنصر خضوع و عنصر علاقه و محبت هم خوابیده است ولی در شناخت، دیگر مسئله گرایش (مطرح) نیست. اگر یک نفر ستاره شناس است، معنایش این نیست که به ستاره گرایشی هم دارد، نه، ستاره را می شناسد. اگر یک نفر معدن شناس یا آب شناس است، معنایش این نیست که به معدن یا آب گرایشی هم دارد. ممکن است انسان چیزی را بشناسد که از آن بسیار تنفر دارد. احیانا در سیاستها، دشمن، دشمن خود را از خودش بهتر می شناسد. مثلا ممکن است افرادی که در اسرائیل عرب شناس و مسلمان شناس و حتی به یک معنا اسلام شناس باشند، از تعداد اینگونه افراد در بین خود مسلمانان، بیشتر باشند. مسلم است که در اسرائیل مصرشناس، سوریه شناس یا الجزایر شناس خیلی بیشتر از ایران وجود دارد. اصلا در ایران شاید مصر شناس واقعی یک نفر هم نداشته باشیم، ولی آنها صدها نفر دارند. در مصر هم اسرائیل شناس خیلی زیاد دارند. ولی آیا معنی اینکه اسرائیل، مصر را می شناسد این است که نسبت به آن گرایش دارد؟ یا معنی اینکه مصر، اسرائیل را می شناسد این است که نسبت به آن گرایش دارد؟ اتفاقا برعکس است، چون اینها از یکدیگر تنفر دارند