سیاست شعر

[AreZoO]

سياستِ شعر

http://img.tebyan.net/big/1388/07/841574823813210116416513856245521815714551.jpg
http://img.tebyan.net/big/1388/07/13223424218410651180112177482112163102117243.jpg








سه نوع شاعر داريم : اول شاعري که شعر مي‌گويد تا امري از دست رفته را بازيابد. او چيزي را از دست داده و نوستالژي آن را دارد. او مي‌گويد بازي با زبان براي من عرصه‌ي غلبه بر پدر و بازيافتن آغوش مادر است. او در بهترين نوع خود به بازي زباني مي انديشد. دوم شاعري که مي‌گويد آنچه از زبان به ما ميراث رسيده است خود داراي ارزش است و بايد حفظ شود. و اگر هم نو آوري اي در کار است، بايد در قالب تلفيق آنچه در گذشته داشته ايم و آنچه امروز به دست آورده ايم حاصل شود. او شعر مي‌گويد تا آنچه بدست آورده را حفظ کند. و سوم ، شاعري که چيزي براي از دست دادن ندارد. او شعر مي‌گويد تا نشان دهد آنچه هست بديهي و ازلي و ابدي نيست. تا نشان دهد خودِ زبانِ موجود عرصه‌ي تخاصم اجتماعي است. اين زبان براي هر کس يک چيز است. اگر زبان براي طبقه‌ي فرادست عرصه‌اي براي نشان دادن خلاقيت و احساس است، همين زبان براي طبقه‌ي فرودست قرار است به نفع رهايي‌اش دستکاري شود.

من شاعري از دسته‌ي سوم هستم. پروژه ماترياليسم در شعر چگونه چيزي مي‌تواند باشد؟ وقتي مي‌گويم من يک شاعر ماترياليست هستم چه چيز را منظور دارم؟ وقتي مي‌گويم من يک شاعر ماترياليست هستم، منظورم فقط اين نيست که من تاکيد خود را بر ماتريال و ماده‌ي شعر (واژگان) يا به بيان فرماليستها «ادبيّت» مي‌گذارم. نزد يک شاعر ماترياليست آنچه مهم است توليد مادّي شعر در اجتماع است. اينطور تصور مي شود که ما همه محصول بازي هاي زبان هستيم، در حالي که زبان که ماده‌ي شعر دانسته مي‌شود در واقع خودش يک محصول اجتماعي است. و تغيير و دستکاري در آن زبان به موازات يک تغيير اجتماعي رخ خواهد داد. شاعر ماترياليست ماده‌ي شعر را محصول توليدي اجتماعي مي‌داند. اين توليد مادي ديگر نمي‌تواند آنچنان که ياکوبسن مي‌پنداشت چيزي جز خود نباشد، بلکه همواره به ويروس‌هايي آلوده است. آيا تاکيد من بر مرکزيتِ خودِ اثر يا به زعم فرماليستها «آنچه در متن بازتاب يافته» است؟ خير، تاکيد من بر ويروس‌هايي است که يک متن و يک اثر را آلوده مي‌کند. مسئله فقط اين نيست که هر اثر بنا به ويروس هايي که منتشر مي کند، آلودگي اي را ايجاد مي کند، بل مسئله مهم تر اين است که هر متن خودش محصول نوعي آلودگي ست. پس مسئله فقط «خود اثر»نيست. «خود اثر»را من به فرماليستها وامي‌نهم تا سرگرم باشند. ما نمي پرسيم فلان شعر، همچون روابط دال و مدلول، چه معنايي مي دهد. ما مي پرسيم فلان شعر به چه ويروس هايي آلوده است. به چه موقعيتي «در بيرون»سرايت مي کند. بي‌شک تز «آشنايي‌زدايي» شکلوفسکي گامي بزرگ در انکار هرگونه قاعده‌ي از پيش تعيين‌شده‌اي حتي چنانکه خود شکلوفسکي نيز خاطر نشان مي‌کند، قواعدي نظير «مالکيت خصوصي» بود. اما همچنان در قلمرو «ادراک حسّي» پرسه‌ مي‌زند. اين آشنايي‌زدايي از آنرو که نهايتاً در جهت درکي زيبايي‌شناختي از اثر و خلق حسي تازه، نو و بديع برمي‌آيد، نهايتاً مي‌خواهد درک دلالت‌هاي معاني و نشانه‌ها را پيچيده‌تر کند. اين پيشروي به نظر من نابسنده است، و در اين ميان مي‌توانم به برشت اشاره کنم که در تکنيک بيگانه‌سازي خود نه فقط به نامتعارف بودن روش بيان، بل به جنبه‌اي مهم‌تر از قضيه اشاره دارد، يعني «بسياري از آنچه طبيعي و بديهي مي‌نمود مي‌بايست چون چيزي ساختگي نمايان شود.» ما بيگانه‌سازي مي‌کنيم تا نشان دهيم هيچ چيز بديهي نيست و از نفي به نفي نفي برسيم. تا نشان دهيم آنچه بديهي انگاشته شده صرفاً آن چيزي است که تسلط يافته است. اين نکته‌ي بسيار مهمي است و نقش بزرگي را به گردن ادبيات مي‌اندازد. چنانکه بقول بنيامين اگر تاريخ را فاتحان مي‌نويسند، ادبيات تاريخِ شکست‌خوردگان است.
بنابراين من سعي دارم در اينجا به طور اوليه يک چرخش را در نظريه ادبي نشان دهم. مسئله اين نيست که ما بايد بر ماده‌ي شعر تاکيد کنيم، مساله اين است که نشان دهيم اين شعر بواقع توليدي مادي در اجتماع دارد. اين شعر جايي در اجتماع شکل گرفته است و بدان شکل داده شده است. تا اينجا اينطور در نظر بگيريد که اين شعر هر نوع شعري که مي‌خواهد باشد. حافظ (http://www.njavan.com/Celebrated_Authors/2008/10/9/76301.html)باشد يا براهني. و يک شاعر ماترياليست را شما از نقطه‌نگاه چنين موضعي مي‌توانيد شناسايي کنيد.
http://img.tebyan.net/big/1388/07/751741561522186966167251147777230224227218.jpg
اما چرا «شاعر» را انتخاب کردم، و چرا اين شاعر را ماترياليست ناميدم؟ شعر مادّه ي زبان را عملاً در حال شدن نشان مي دهد، در حالي که نثر زبان را در حالي که هست. نگاه سوژگانيِ من شاعري را در نظر مي‌گيرد که از کار کردن بر روي کلمات در پي رهايي خويش است. او بر روي کلمات کار مي‌کند، نه براي اينکه ادراکي حسي، تازه و نو خلق کند، او با کار بر روي شعر در واقع دارد بر روي خودش کار مي‌کند. او با اين کار در واقع قلمرو زبان مسلّط را نيز اندازه مي‌گيرد. پس شاعر ماترياليست بيش از هر چيز يک «مسّاح» است. مسّاحي که اتفاقاً همچون ک. در رمان قصر کافکا هيچکس او را به کار مسّاحي فرانخوانده بود. او يک نابهنگامي ست که مثل روغن از لابلاي چرخ هاي زبان مسلّط چکه مي کند. و مشروعيتش را نيز از همين عدم مشروعيت و نابهنگامي اش مي‌گيرد. يافتن فلمروهاي زبان مسلّط، و کشف رمز توليد مادّي شعر در قلمرو اين زبان.
اين کاري است که يک مسّاح نخست انجام مي‌دهد، کار او جراحي و کالبدشکافي زبان مسلّط است. به همين خاطر است که او بيش از هر چيز بايد يک «شاعر» باشد. شاعر کسي ست که بيش از هر کس ديگر مي تواند در کار بر روي زمين زبان مسلّط و در توليد مادّي شعر در اجتماع يک «نفي» را موجب شود. او مي تواند نقاط التهاب زبان مسلّط را کشف کند. نه به اين خاطر که بيش از بقيه به امکانات زبان آشناست، بل به اين خاطر که موجوديت خودش وابسته به نابهنگامي اي است که از نقطه اي ملتهب در زبان مسلّط بيرون مي افتد. شعر وقتي سروده مي شود که ساختار زبان مي خواهد ملتهب شود. با اينحال همانطور که گفتم اين بدين معنا نيست که شاعر بيش از ديگران به امکانات زبان آشناست. او دقيقاً به اين دليل که با زبان مسلّط بيگانه است رويدادي همچون شعر را پديد مي آورد. اگر بخواهم از اصطلاحات دلوز استفاده کنم، مي‌گويم او صرفاً يک «قلمروزدايي» از استفاده‌ي رايج کلمات را ايجاد مي‌کند. اما نه صرفاً به معناي يک خلاقيت و پيشنهاداتي تازه براي فرم شعر، بلکه به معناي «سياستِ شعر». سياستِ شعر ديگر داراي آن تقسيم‌بندي بين شعر سياسي و شعر غير سياسي، شعر اجتماعي و غير اجتماعي و اين‌جور چيزها نيست. استفاده‌ي رايج از کلمات، زبان مسلط و غيره همگي «تقدير» هستند. و تقدير شاعر اين است که با تقدير مبارزه کند. سياستِ شعر نمي گويد فلان شعر «بازتاب محتواي خواست يک گروه اجتماعي» ست. سياست شعر مي گويد فلان شعر «فرم آگاهيِ يک گروه اجتماعي» ست. شعر تجلي اراده‌ي ما بر مادّه‌ي زبان مسلّط است. نه يک بازنمايي ساده از محتواي آگاهي يک گروه اجتماعي معين، بلکه يک بيان و جلوه ي ويروسي در قالب فرم آگاهي آن گروه اجتماعي.
ما چه وقت به شعر گفتن روي مي‌آوريم؟ وقتي که مي‌خواهيم زمين زبان مسلط را مسّاحي کنيم. ما هميشه در زباني که از آن ما نيست شعر مي‌گوئيم. و کار شاعر بر روي مادّه ‌ي شعر خود حامل نوعي از بيگانگي است. شاعر بر زباني که متعلق به او نيست کار مي کند. شاعر در درون زبان مسلّط به آلوده کردن آن مي‌پردازد. بنابراين ما زمين زبان مسلّط را در يک سو، و شعر بردگان را در سوي ديگر خواهيم داشت. شاعران بزرگ جايشان توي ويترين زبان مسلّط است. شاعران ماترياليست جايشان در نقاط التهاب اين زبان.
بابک سليمي زاده

[AreZoO]

جادوي شعر

صياد روح

http://img.tebyan.net/big/1388/07/194149218170317325139872081352262422724130.jpg (http://www.njavan.com/bigimage.aspx?img=http://img.tebyan.net/big/1388/07/1632224823774106236699307313624725579175.jpg)
آيا تا به حال، به شعر به‌عنوان يك پديده حياتي و اثرگذار نگريسته‌ايد و حتي براي لحظاتي آن را جدّي گرفته‌ايد؟ آيا از روح شعر متأثر شده‌ايد و در حال و هواي مجموعه‌ها و ديوان‌هاي شاعران ديروز و امروز نفس كشيده‌ايد و با راز و رمزهاي صوري و معنوي شعر، درگير شده‌ايد؟ كشش و كوشش، بيانگر رابطه‌اي دوجانبه و كامل‌كننده است كه معمولاً بر اثر يك حادثه يا يك تذكّر تجلّي مي‌كند. دلي كه متذكر شود، كشش را حس خواهد كرد و در تلاش باطني و تكاپويي بي‌انقطاع، مسافر ابدي عالم معنا خواهد شد. اگر شما احياناً يك بار، با خواندن يا شنيدن شعري زنده و باروح، عميقاً متأثر شويد و آن شعر در قلب و جان شما نفوذ كند، آن‌گاه حسّ ماجراجويي شما بيدار خواهد شد و قدم در راهي خواهيد نهاد كه سرشار از هيجان و تكاپو و حيرت و ترسي آميخته با احترام است.

ماجراجويي شاعران، براي كساني كه اين روند دروني را تجربه نكرده‌اند درك‌پذير نيست، زيرا به‌ندرت، نمود بيروني دارد و غالباً در عوالم درون او پنهان است. اگر آن اتفاق شگفت و سحرانگيز، يعني شكار روح شما توسط شعر، حادث شود، آن‌گاه ماجراجويي ظاهراً ارادي شما آغاز مي‌شود و در گذر زمان، درمي‌يابيد كه به عالم بي‌انتهايي قدم نهاده‌ايد كه ناشناخته، تكان‌دهنده، حيرت‌انگيز و كاملاً متضاد با معيارهاي منطق عقلاني و روزمره شماست. مسافر اين وادي باطني، در سير متعالي خويش و با هر قدمي كه برمي‌دارد و با هر بالي كه مي‌زند، حقيقت يگانه‌اي را مي‌بيند كه در صور بي‌نهايت وجود، آشكارا خود را پنهان كرده‌است و موجب بروز توهّم كثرت و كثرت توهّم در ما مي‌شود. شاعراني كه مشتاق رويارويي با راز و رمزها و اسرار لاينحل حيات خويش‌اند و نمي‌توانند لاقيد و بي‌توجه از كنار لحظه‌هاي عمر محدود خود عبور كنند، بي‌ترديد در آينه شعر، خود و نفس خود را به تماشا مي‌نشينند و پس از مدتي، از آينه هم مي گذرند و حيات را در صورت‌هاي ديگري احساس و تجربه مي‌كنند. عالم شعر، خصوصاً شعري كه جوهره خود را يافته و بروز داده و با حكمت و دين و عرفان يگانه شده است، عالم پر جاذبه و مسحور كننده‌اي است؛ خصوصاً براي جوانان هوشمند و اهل ايماني كه از الفاظ و جذابيت‌هاي زباني عبور مي‌كنند و به مغز و معناي شعر توجه دارند، به اين معنا كه مي‌خواهند راز اندوه و شادماني توأمان شاعراني هم‌چون مولانا (http://www.njavan.com/celebrated_authors/2009/9/29/103546.html)و بيدل (http://www.njavan.com/Celebrated_Authors/2005/6/21/11856.html)و حافظ (http://www.njavan.com/celebrated_authors/2009/10/11/104624.html)و عطار (http://www.njavan.com/Celebrated_Authors/2009/4/14/89416.html)را دريابند و از پنجره چشم آنان به هستي نگاه كنند.

شعر، در كوتاه‌ترين و موجزترين و خوش‌آهنگ‌ترين و مناسب‌ترين همنشيني واژه‌هايي آشنا، ما را با معنايي درگير مي‌كند كه براي عقل، نامفهوم و موهوم و بيگانه است، اما براي دل و جان، آشنا و حس‌شدني است. شاعر با بهره‌گيري از الفاظ، برآن است تا صورت مناسبي بيابد براي معناي يگانه‌اي كه جهت نگاه او را تغيير داده است و در حقيقت، اين صورت و ساختار كه با واژه‌ها ساخته شده است، لباس زيبايي است بر قامت ناديدني و نامرئي معنا، تا مخاطبان بتوانند به احساس و انديشه‌اي كه شاعر را به تكاپو و حيرت واداشته است، نزديك شوند و با شاعر هم ذات پنداري كنند. بد نيست در اين‌جا متوسل به مثالي ساده و در عين حال بغرنج و پيچيده شويم. اين مصراع از بيدل (http://www.njavan.com/celebrated_authors/2005/6/21/11856.html)كه مي‌گويد: «از هر چه گذشتي نگذشتي مگر از خويش»، چه احساس و انديشه‌اي را در شما بيدار مي‌كند؟ آيا موجب ظهور و بروز پرسش‌هايي در ذهن شما نمي‌شود؟ آنچه شاعر مي‌گويد، ظاهراً ساده است. او با كلماتي آشنا به مخاطب خويش هشدار مي‌دهد كه دنيا و هرچه در آن است بازتاب آينه وجود خويشتن اوست و از هرچه عبور كند، از خود گذشته است. همين يك مصراع، كه واژه‌هاي قابل فهمي هم دارد، معنايي را در خود پنهان كرده كه اساس جهان‌بيني مبتني بر توحيد و وحدت وجود است و جز در عمل، حس و درك نخواهد شد. مولانا (http://www.njavan.com/celebrated_authors/2009/9/29/103546.html)مي‌گويد:
بيرون ز تو نيست هرچه در عالم هست/از خود بطلب هرآن‌چه خواهي كه تويي
http://img.tebyan.net/big/1388/07/3825527238911310513421719311687518465.jpg (http://www.njavan.com/bigimage.aspx?img=http://img.tebyan.net/big/1388/07/524510310086171122061818301971305014054.jpg)
و اين بيت، آن سوي سكه مصرعي از بيدل است و در نهايت هر دو به يك معنا اشاره دارند و آن اين‌كه اگر متعلقات و حجاب‌ها و غبارها از ميان برخيزند، تو و او و من، يگانه مي‌شوند و جز حقيقت مطلق، برجاي نمي‌ماند كه به قول بيدل (http://www.njavan.com/celebrated_authors/2005/6/21/11856.html): «حق دمد آن دم كه كني باطلم». به اين ترتيب، ما با خواندن يك مصراع از بيدل، درگير معنايي مي‌شويم كه مي‌توانيم سال‌ها درباره آن حرف بزنيم و بنويسيم. به بيان ديگر هرچه شاعران عارف و حكيم اين مرز و بوم گفته‌اند، صورت‌هاي متكّثر همان معني يگانه است كه در كثرتي ديوانه‌كننده، خود را نشان مي‌دهد.
شعر، ميزباني صادق است كه قلب مخاطبان مستعدّ خود را هدف قرار مي‌دهد و آنان را به ساحت ناممكن‌ها و ناباوري‌ها فرامي‌خواند تا خود ببينند و باور كنند كه اگر ايمان و عشق باشد، هر ناممكني ممكن مي‌شود. شعر، پيام‌آور عشقي تنيده در جنون است و با عالم عقل، هزار سال نوري فاصله دارد و مُراد از عقل، سيستم پيچيده بخشي از ادراك آدمي است كه براي تداوم حيات خويش، ناگزير به مبارزه با عشق است؛ يعني مبارزه با ادراكي كه نه با مغز، بلكه با تماميت وجود آدمي تجلّي خواهد كرد و هم‌چون سيل، جاري خواهد شد و خانه پوشالي عقل خودانديش و كارافزا را ويران خواهد كرد؛ همان خانه‌اي كه مولانا (http://www.njavan.com/celebrated_authors/2009/9/29/103546.html)نيز ما را به ويران كردن آن ترغيب مي‌كند و مي‌گويد:
هم خويش را بيگانه كن، هم خانه را ويرانه كن/وانگه بيا با عاشقان هم‌خانه شو هم‌خانه شو
شعر ما را با خود مي‌برد و در خانه عشق كه سقف آن بيكران و زمين آن بي‌انتهاست، ساكن مي‌سازد، اما ساكني كه روان است و هماره در سفري شگفت به سوي مقصدي دور و دست‌نيافتني كه به قول بيدل (http://www.njavan.com/celebrated_authors/2005/6/21/11856.html): «رفتم اما همه جا تا نرسيدن نرفتم» و به قول مولانا (http://www.njavan.com/celebrated_authors/2009/9/29/103546.html): «کي شود اين روان من ساکن/اين چنين ساکن روان که منم».
شعر، ساحري قدرتمند و صيادي مقتدر است و خوشا آنان‌كه صيد شعر مي‌شوند و زندگي يك‌نواخت و كسل‌كننده آنان، كه پر از افسردگي،روزمرّه‌گي و يأسي مبهم است، تبديل به حياتي تپنده و پرفراز و نشيب و باشكوه و درعين حال خوفناك مي‌شود.

افسون گل سرخ

تجربه‌هاي شاعر از سير در عوالم تودرتوي شعر، تجربه‌هايي است كه در طي زمان هول‌انگيزتر و عجيب‌تر مي‌شود و ساختار ذهني شاعر را اندك اندك، ويران مي‌كند و به جاي آن بنايي برپا مي‌سازد كه به زعم ديگران، خيالي است، اما براي شاعر واقعي‌تر از واقعيت است. بيدل (http://www.njavan.com/celebrated_authors/2005/6/21/11856.html)مي‌گويد:
صنعتي دارد خيال من كه در يك دم زدن/عالمي را ذره سازم ذره را عالم كنم!
عرفان، انقلاب ادراك و شعر، انقلاب زبان براي به تصوير كشيدن معرفتي است كه رو به يگانگي دارد و با شناسايي و تجزيه و تحليل، بيگانه است. وقتي سپهري (http://www.njavan.com/Celebrated_Authors/2009/4/21/89910.html)مي‌گويد: «كار ما نيست شناسايي راز گل سرخ/ كار ما شايد اين است/ كه در افسون گل سرخ شناور باشيم»، به همين نكته اشاره مي‌كند، يعني منقلب شدن ادراك و ظهور معرفتي كه بيننده را با گل سرخ، يگانه مي‌كند و همه فاصله‌هاي موهوم را، كه همانا شكل‌هاي هندسي محدود است، از ميان برمي‌دارد. مراد سپهري از شناسايي راز گل سرخ، همان كوشش بي‌حاصل عقل براي شناختن هستي و ماهيت پديده‌هايي است كه درك‌ناپذيرند و ما هيچ‌وقت نمي‌توانيم بفهميم آن‌چه را كه كوه و درخت و گل و رود مي‌ناميم، چيست؛ اما مي‌توانيم كوه و درخت و گل و رود شويم و در افسون اين معرفت جادويي، شناور باشيم.

عقل و عشق

http://img.tebyan.net/big/1388/07/143229206239144272220825187187150108250159.jpg (http://www.njavan.com/bigimage.aspx?img=http://img.tebyan.net/big/1388/07/2215951139801791911641232336791221965870.jpg)
تقابل اين دوگونه ادراك، يعني رويارويي ادراك حسي و عقلاني با ادراك باطني و روحاني، همان تقابل عقل و عشق است كه در آثار همه شاعران عارف اين مرز و بوم، و با صور گوناگون نمود يافته است. عشق در هيئتي نمود مي‌يابد كه عاقلان، جنونش مي‌نامند. مردم گذشته‌هاي دور، خصوصاً اعراب پيش از اسلام، معتقد بودند كه شاعران، تحت سيطره‌اي جنّي هستند كه شعر را به آنان القاء و الهام مي‌كند و از اينرو شاعران را مجنون مي‌ناميدند. از سوي ديگر عاشقان نيز به همان حكم شاعران محكوم مي‌شدند و آنان را مجنون مي‌خواندند. ويژگي‌هاي مشترك شاعران مجنون و عاشقان مجنون، در چگونگي درك و احساس نامتعارف آنان نهفته است؛ درك و احساسي كه آنان را از دنياي روزمره و معمولي آدم‌ها دور مي‌كند و آنان را به عوالمي مي‌برد كه براي درك عقلاني ما، دست‌نيافتني است؛ زيرا آن عوالم را باور ندارند و موهومش مي‌خوانند. عقل به مفهوم متعارف آن، بر قانون عليّت بنا شده و از اين‌رو هيچ دركي از يگانگي تناقضات و عالم صلح اضداد ندارد و معناي توحيد را درنمي‌يابد، زيرا غرق عالم كثرت است و درپي تكثير و تكثير و تكثير. مولانا (http://www.njavan.com/celebrated_authors/2009/9/29/103546.html)مي‌گويد:
جنگ اضداد است عمر اين جهان/صلح اضداد است عمر جاودان
و بيدل (http://www.njavan.com/celebrated_authors/2005/6/21/11856.html)مي‌گويد:
خاكم به باد مي‌رود و آتشم به آب/انشاي صلح‌نامه اضداد مي‌كنم
درباره عقل و عشق صفحات زيادي را مي‌توان سياه كرد و بسيار مي‌توان گفت، اما هرچه بگوييم و بشنويم و بخوانيم، هيچ دريافتي از اين دو واژه نخواهيم داشت، مگر آن‌كه عملاً با معناي اين واژه‌ها درگير شويم. ما با عالم عقل آشناييم و شاعران و عاشقاني كه پيش‌تر عاقل بوده‌اند، با هر دو عالم يعني عالم عشق و عقل آشنايند و مولانا (http://www.njavan.com/celebrated_authors/2009/9/29/103546.html)مي‌گويد:
آزمودم عقل دورانديش را/بعد از اين ديوانه سازم خويش را
نكته بسيار بسيار مهمي كه بايد عميقاً به آن توجه كرد اين است كه منظور از جنون عاشقي و شاعري، تظاهرات ديوانه‌وار در گفتار و رفتار نيست و چه بسا انساني سراپا عاشق و مجنون باشد و جنون در رفتار و گفتارش، هيچ نمودي نداشته باشد. درآميختگي ديوانگي و فرزانگي كه موجب پديدآمدن انساني مي‌شود كه شاعر و عارفش مي‌خوانيم و هيچ‌گاه درنمي‌يابيم كه پشت نقاب فرزانگي كودكانه او، چه جنون افسار گسيخته و خوفناكي نهفته است، زيرا خويشتن‌داري شاعراني كه نيستي من موهوم خود را عميقاً دريافته‌اند، در حد كمال است. عرفان، هيچ نسبتي با فهم ندارد و شاعراني كه از پنجره معرفت به جهان نگاه مي‌كند، سراپا مغز دانش مي‌شوند اما چيزي نمي‌فهمند. بيدل (http://www.njavan.com/celebrated_authors/2005/6/21/11856.html)مي‌گويد:
در اين غفلت‌سرا عرفان ما هم تازگي دارد/سراپا مغز دانش گشتن و چيزي نفهميدن
ادامه دارد ...
سعيد يوسف نيا