بانك اطلاعات معادن متروكه

[مـحمدرضا]

بانك اطلاعات معادن متروكه مقدمه:
يكي از اركان توسعه پايدار هر كشور استفاده بهينه از سرمايههاي موجود و بلااستفاده ميباشد. در اين راستا بازنگري معادن متروكه كشور از جمله مواردي است كه اهميت بسزائي دارد و لازم است جهت افزايش بهرهوري و استفاده صحيح از اين معادن و سرمايههاي بلااستفاده مورد ارزيابي مجدد قرار گيرند.
به همين منظور پايگاه دادههاي علوم زمين كشور در نظر دارد با جمعآوري كليه اطلاعات موجود اين معادن و ساماندهي آنها تحت يك ساختار مناسب و قابل اجرا، زمينهساز بستري مناسب براي بازنگري و احياي اين معادن باشد تا با ارائه اطلاعات تحت ساختارهاي مناسب و مدلسازي هندسي سه بعدي اين معادن، بستري مناسب جهت جذب سرمايه گذاران خارجي و داخلي آماده گشته و گامي مثبت در جهت توسعه پايدار اقتصادي برداشته شود. بديهي است بازگشت اين سرمايهها به چرخه صنعت معدني همراه با توسعه اقتصادي و اشتغالزائي خواهد بود.
از سوي ديگر در صورت پايان پذيرفتن ذخيره نيز نبايد اين معادن به حال خود رها شوند، چرا كه خطرات فراواني براي ساكنين، محيط زيست و اكوسيستم منطقه به همراه خواهند داشت. اميد است با بررسي مجدد اين معادن و ايمن سازي آنها از ادامه خسارات ناشي از متروكه ماندن آنها جلوگيري به عمل آيد.
1-1- تعريف معدن متروكه:
در دنيا چرخه فعاليت معدني از عمليات اكتشافي(Exploration) شروع ميشود و اصولا مهمترين مرحله كار، انجام عمليات اكتشافي دقيق جهت بدست آوردن اطلاعات كافي از ذخيرهمعدني است. در آخرين مراحل اكتشاف، مرحله توسعه و امكانسنجي(development/Feasibility) آغاز مي شود كه در اين مرحله به كمك اطلاعات بدست آمده از عمليات اكتشافي و مطالعات امكانسنجي، اقتصادي يا غيراقتصادي بودن فعاليت معدني در محل مورد نظر بررسي مي گردد. پس از ارزيابي مثبت نتايج مرحله امكانسنجي، عمليات معدنكاري(Mine operation) شروع و بهره برداري از معدن آغاز ميشود.
پس از اتمام اين مرحله، معدن بسته شده و فعاليت بهره برداري متوقف مي گردد ولي عمليات اكتشافي مجددي(clauster/rehabilitation) صورت ميگيرد تا جنبه هاي ديگر اقتصادي ذخيره مورد ارزيابي قرار گيرد و در صورت امكان، معدن مجددا احياء گردد. اگر ارزيابي صورت گرفته مثبت بود و معدن به لحاظ وجود ماده معدني پتانسيل مناسب را جهت احياء دارا باشد مجددا فعال ميگردد، در غيراينصورت مرحله ديگري بنام مرحله بعد از تعطيلي(Post clouser) آغاز ميگردد تا منطقه از نظر زيست محيطي و امنيت براي ساكنين محل ايمن گردد.
خلاصه مواردي كه در بالا اشاره شد در شكل زير نمايش داده شده است.
http://www.ngdir.ir/Data_SD/GeoportalInfo/Subjects/Pics/RRa.jpg




در كشورهاي پيشرفته معادن متروكه به معادني اطلاق مي شود كه قسمت اقتصادي ذخائر آنها در گذشته به پايان رسيده است با اين حال هنوز اهميت خود را دارا هستند، چرا كه ممكن است در بازنگري اين معادن، با توجه به شرايط اقتصادي و تكنيكي حاضر بهره برداري از آنها مقرون به صرفه باشد يا حتي برخي عناصر به صورت همراه با ماده معدني بوده كه با توجه به شرايط معدنكاري جديد و تكنولوژيهاي پيشرفته امروزي، قابل بهرهبرداري باشند. در بدترين شرايط اگر اين معادن هيچگونه ذخيرهاي نداشته باشند، به لحاظ اثرات زيست محيطي مورد بررسي قرار گرفته و محدوده معدن براي ساكنين ايمن ميشود.


بعد از ایمن سازی
http://www.ngdir.ir/Data_SD/GeoportalInfo/Subjects/Pics/Rb.jpg



قبل از ایمن سازی
http://www.ngdir.ir/Data_SD/GeoportalInfo/Subjects/Pics/Rc.jpg





http://www.ngdir.ir/Images/Common/BoxBullet2.gif معدنكاري در ايران با كشورهاي پيشرفته كاملا متفاوت بوده و تحت هيچ ساختار مشخص و استانداردي انجام نمي گيرد. در كشور ما تمام معادن متروكه به دليل اتمام ذخيره تعطيل نشده اند، بلكه دلايل مختلفي در تعطيلي آنها دخيل بوده است. همين امر باعث شده تا معادن متروكه ايران علاوه بر لزوم توجه به مسائل زيست محيطي آنها، داراي ويژگي هاي اقتصادي منحصر به فردي نيز باشند كه به اهميت اين معادن افزوده و لزوم بررسي مجدد اين معادن را سبب ميشود.
به دلايل مذكور تعريفي كه ازمعدن متروكه در ايران مطرح است نيز با تعريف ديگر كشورها كاملا متفاوت ميباشد. طبق آخرين تعريف صورت گرفته توسط وزارت معادن و فلزات، معادن به دو دسته فعال و غيرفعال تقسيم ميگردند كه معادن غيرفعال خود به دو زير گروه معادن راكد و معادن متروكه تقسيم ميشوند. طبق اين تعاريف:
- معادن راكد به معادني اطلاق مي شود كه در سال مورد نظر فاقد مجوز بهره برداري يا آمادهسازي ميباشند.
- معادن متروكه به معادني اطلاق مي شود كه در سال مورد نظر فاقد مجوز بهرهبرداري و يا آمادهسازي بوده و از اتمام اعتبار مجوز آنها بيش از 5 سال گذشته باشد.
اما از آنجا كه هدف گرد آوري اطلاعات معادن متروكه، ايجاد بستري مناسب جهت بررسي مجدد آنها است، لذا در اين پروژه معادن متروكه به كليه معادني اطلاق ميشود كه به هر دليل فعاليت معدني آنها متوقف شده و مجوز آنها باطل گرديده است، لذا تمامي موارد معادن راكد و متروكه در تعريف وزارت صنايع و معادن را شامل مي گردد.

1-2- ويژگيهاي معادن متروكه:


همانطور كه در تعريف معادن متروكه اشاره شد تمام معادن ايران لزوما به دليل اتمام ذخيره تعطيل نشده و بعضا داراي ذخيره معدني مي باشند. وجود ذخيره از ويژگي هاي اقتصادي بارز اين معادن به شمار رفته و در راهاندازي و استفاده مجدد آنها مورد توجه قرار ميگيرد. اصولا عوامل متعددي در تعطيل شدن فعاليت معدني معادن ايران دخيل بوده كه تعدادي از آنها شامل موارد زير است:
- مسائل سياسي. بسياري از معادن فعال در ايران پس از انقلاب اسلامي تعطيل شده اند كه تعدادي از آنها متروكه باقي مانده است.
- مسائل اقتصادي، از عمده دلائل تعطيلي معادن بوده و اصولا ضعف و عدم علاقه سرمايه گذاران به سرمايه گذاري در بخش معدن و نيز ضعيف بودن توان مالي معدنكاران موجب آن ميشود كه در صورت بوجود آمدن ركود بازار ماده معدني، معادن مربوطه به سرعت تعطيل گردند. در بهترين حالت نيز اگر ذخيره اقتصادي در گذشته مورد بهره برداري قرار گرفته باشد، ممكن است با شرايط اقتصادي فعلي بتواند مورد بهره برداري مجدد قرار گيرد.
- ضعف مديريت معدنكاري از ديگر عوامل مهمي است كه منجر به تعطيلي بسياري از معادن شده است.
- ضعف عمليات اكتشافي اصولا موجب آن گرديده كه برنامه ريزي صحيحي براي عمليات معدنكاري بسياري از ذخاير انجام نگيرد و در نهايت به تعطيلي معدن منجر شود.
- ضعف عمليات استخراجي و كانه آرايي نيز از ديگر عوامل تعطيلي پاره اي از معادن بوده است.
- مسائل فرهنگي و اختلافات قومي نيز از دلائل تعطيلي تعدادي از معادن بوده است .
- مسائل قوانين دولتي نيز از مواردي بوده كه به تعطيلي برخي معادن كمك نموده است.
از ديگر ويژگي هاي اين معادن ميتوان به وجود تسهيلات معدني در اينگونه معادن اشاره كرد كه هر كدام از آنها سرمايههايي هستند بلا استفاده، ودر صورت راهاندازي مجدد، اين سرمايههاي راكد به چرخه مالي كشور برگشته و توسعه اقتصادي را به همراه خواهند داشت. از اين تسهيلات ميتوان به وجود جاده، تونل، ريل، آب و غيره اشاره كرد كه وجود آنها براي راهاندازي هر معدن ضروري و مستلزم صرف هزينه خواهد بود.
آنچه مسلم است ريسك بسيار زياد عمليات اكتشافي، مانع اصلي جريان سرمايهگذاري در بخش معدن بوده و از مسئوليتهاي بزرگ كارشناسان اكتشاف، هدايت سرمايهگذاران در جهتي است كه كمترين ريسك را داشته باشد
معمولا بيشترين ريسك عمليات اكتشافي و سرمايهگذاري اكتشافي در مرحلهاي است كه نياز به تحقيق و تفحص در عمق ميباشد. در مرحلهاي كه با بهره گيري از شواهد سطحي و نتايج اميد بخش آنها، جهت صرف هزينه براي بررسي عمق و اكتشاف تفصيلي تصميم گيري مي شود. از ديگر ويژگي هاي معادن متروكه آن است كه اصولا مرحله فوق در آنها انجام گرفته است. لذا چنانچه اين معادن بدرستي معرفي شوند اصولا از ريسك كمتر و جذابيت بيشتري براي سرمايه گذاران برخوردار خواهند بود.



1-3- فرايند متروكه شدن معدن:

در كشورهاي خارجي هر انديس مراحل مختلفي را طي ميكند تا به ذخيره قطعي تبديل شود، در گذر از هر مرحله به مرحله بعد ممكن است فرآيندي صورت گيرد كه به متروكه شدن معدن منتهي گردد. مراحل مذكور به شرح زير مي باشد:
براي هر مرحله از عمليات اكتشافي كه منجر به اخذ اطلاعات از يك محدوده كانهزا ميشود، تعريف ويژهاي ارائه شده است. آخرين تعريف كه مراحل مختلف را توضيح ميدهد نمودارJorcdiagramمي باشد:
http://www.ngdir.ir/Data_SD/GeoportalInfo/Subjects/Pics/Red.jpg
گروه ذخاير معدني يا Mineral Reserves: اين واژه به توده هاي معدني كه موجوديت آنها به كمك حفاري يا ساير روشهاي اكتشافي مشخص شده و بالاخره توده هاي معدني كه وجودشان در مناطق خاصي با درصد بالايي از اطمينان حدس زده شده است، اطلاق مي گردد.
هر يك از اين گروه ها با توجه به نوع فعاليت اكتشافي صورت گرفته و ميزان اطلاعات موجود به چند زير گروه تقسيم ميشود كه عبارتند از:
منابع استنباط شده يا حدسي(Mineral Resources Inferred): اين واژه به منابعي اطلاق مي گردد كه در آنها بخشي از توده معدني فاقد رخنمون بوده و يا فقط در يك بُعد رخنمون دارد و تعيين ذخيره با استفاده از استدلالهاي زمينشناسي صورت گرفته است. به عبارت ديگر، اگر از يك توده تعداد كمي نمونه در اختيار داشته باشيم اما با استفاده از اطلاعات ديگر نظير شواهد زمينشناسي و مقايسه با كانسارهاي مشابه بتوانيم عيار و مقدار ذخيره را حدس بزنيم، اين توده معدني يك منبع استنباط شده تلقي ميشود(اين نوع تعيين ذخيره ممكن است از 30 تا 95 درصد خطا داشته باشد). به دليل خطاي بالايي كه در اين نوع منبع معدني وجود دارد، بهره برداري ازآن صورت نخواهد گرفت و لازم است عمليات اكتشافي و اطلاعات دقيقتري از توده معدني بدست آيد.
منابع نشانداده شده يا مشخص(Indicated Mineral Resources): اگر بخشي از يك توده معدني از 2 يا 3 جهت توسط تونلها ، چاه ها يا حفاري هاي سطحي باز شده باشد به طوريكه براي نمونه برداري، تمام اين حفاري ها قابل دسترسي باشد، ذخيره اي كه با اين اطلاعات تعيين مي شود ذخيره نشانداده شده نام مي گيرد . به عبارت ديگر در اين مرحله هنوز نمونهبرداري كامل و از چهار سمت ماده معدني صورت نگرفته اما اطلاعات زمينشناسي در حدي است كه بتوان به صورت معقول تناژ و عيار توده معدني را حدس زد. در اين مرحله اگر با توجه به مساعد بودن شرايط سياسي، اقتصادي، تكنولوژيكي و غيره بهره برداري از اين توده معدني صورت گيرد، اين منبع نشانداده شده تبديل به يك ذخيره ممكن يا mineral reserves probable ميگردد.
http://www.ngdir.ir/Images/Common/BoxBullet2.gif منبع اندازهگيري شده يا mineral resources measured: اگر از ذخيرهاي نمونه برداري كامل و از چهار سمت توده صورت گيرد و به وسيله اين برداشتها شكل دقيق، عيار و تناژ توده معدني تعيين گردد اين ذخيره يك منبع اندازهگيريشده خواهد بود و اگر با در نظر گرفتن شرايط معدنكاري(تكنولوژيكي، اقتصادي وغيره) مورد بهره برداري قرار گيرد تبديل به يك ذخيره قطعي proved mineral reserves خواهد شد.
لازم به ذكر است براي تبديل يك منبع معدني به يك ذخيره معدنيفاكتورهايي در نظر گرفته ميشود كه عبارتند از : فاكتورهاي متالورژيكي، اقتصادي، بازاريابي، قوانين زيست محيطي، اجتماعي، دولتي و غيره.
عدم ادامه عمليات بين هر يك از سه مرحله Measured ،Indicated و Probable نيز منجر به متروكه شدن يك ذخيره ميگردد كه در اين پروژه، چنين ذخايري نيز در كنار معادن متروكه مورد بررسي قرار گرفته اند.
در كشورهاي پيشرفته معادن متروكه به معادني اطلاق ميشود كه با توجه به شرايط اقتصادي حاكم و تكنولوژي موجود، قسمت اقتصادي ذخيره آنها كاملا برداشت و استخراج شده باشد. وجود شرايط ديگر موجب شده است كه تعريف معادن متروكه اندكي گسترده باشد. يكي از اولين مسائل مربوط آنست كه اصولا اكتشاف در ايران به صورت سيستماتيك انجام نمي گيرد و تفاوتهاي بين ذخاير و منابع معدني كاملا مشخص نميباشد و چه بسا معادني كه اطلاعات اكتشافي آنها بسيار اندك بوده در نتيجه اصولا تعريفي از معادن ارائه نشده است. همچنين مشاهده مي شود كه برخي از انديسها نيز به عنوان معدن معرفي شدهاند يا يك كانسار بدون استخراج ماده معدني و بدون بررسي شرايط اقتصادي آن به عنوان معدن معرفي شده است. در نتيجه به صورت مشخص فرآيند استانداردي براي متروكه شدن معادن ايران طراحي نشده است.
در ايران مسائل مختلفي در متروكه شدن معادن موثر بوده كه مي توان مسائل سياسي، فرهنگي، اقتصادي، صنعتي، تكنولوژي و غيره را نام برد. بعبارت ديگر عمده معادني كه امروزه متروكه بشمار ميروند بعلت اتمام ذخيره، فرآيند معدنكاري و غيره تعطيل نشده اند و ميتوان اميدوار بود كه هنوز قسمتهايي از ذخيره آنها باقي مانده باشد.
http://www.ngdir.ir/Images/Common/BoxBullet2.gif در نمودار فوق، مواد معدني با توجه به ميزان فعاليت اكتشافي انجام شده در آنها به دو گروه اصلي تقسيم مي شوند:


گروه منابع معدني يا Mineral Resources: اين واژه به ذخاير و مواد كشف شده اي كه در حال حاضر استخراج آنها غير اقتصادي بوده و توده هاي معدني در آنها هنوز كشف نشده است، اطلاق ميگردد.
گروه ذخاير معدني يا Mineral Reserves: اين واژه به تودههاي معدني كه موجوديت آنها به كمك حفاري يا ساير روشهاي اكتشافي مشخص شده و بالاخره تودههاي معدني كه وجودشان در مناطق خاصي با درصد بالايي از اطمينان حدس زده شده است، اطلاق ميگردد.



1-4- لزوم اهميت مطالعه معادن متروكه
لزوم مطالعه و بررسي مجدد اين معادن در ويژگي هاي آنها نهفته است. همانطور كه پيش از اين مطرح شد ميتوان نتيجه گرفت كه اين معادن سرمايههاي بلااستفاده كشور هستند. اين سرمايهها قادرند سود فراواني را به پيكره اقتصادي جامعه تزريق نمايند. علاوه بر جنبه اقتصادي، مسائل زيست محيطي و سلامت ساكنين منطقه نيز از ديگر دلائل انجام اين مهم به شمار ميآيد. چرا كه هر فرد سالم در جامعه جزء سرمايههاي آن كشور محسوب مي شود و با رها كردن اين معادن بدون ايمن سازي آنها، جان افراد بسياري به خطر خواهد افتاد. پس در يك جمعبندي كلي اين امر از دو ديدگاه اقتصادي و زيست محيطي حائز اهميت ميباشد. از سوي ديگر با راه اندازي اين معادن و با ايجاد اشتغال در مناطق محروم كشور بهمراه آباداني در اين محدودهها، از مهاجرت افراد بومي به شهرها كه خود موجب بيماري اقتصاد كشور مي شود جلوگيري ميگردد.

2- معادن متروكه در ايران:


2-1- تاريخچه معدنكاري در ايران:

آنگونه كه نوشتههاي تاريخي و شواهد موجود نشان ميدهد، ايران از نظر معدنكاري كشوري بسيار قديمي بوده و طبق شواهد بدست آمده از مناطق كرمانشاه و لرستان اين سن به دوران پارينه سنگي باز مي گردد.
طبق مطالعات باستانشناسي مردمان ساكن تل ابليس از 600 سال پيش به ارزش مس پي برده و بعد از استخراج آن، ادوات مسي ساخته اند. از نيمه دوم هزاره اول پيش از ميلاد با تأسيس دولت هخامنشي تا ظهور اسلام، فن معدنكاري و استخراج فلزات و گوهرها رونق فراوان داشته است و با ظهور اسلام و در نخستين سدههاي بعدي دانشمندان بزرگي در ايران مطرح شده اند و آثار فراواني از آنها در زمينه علوم زمين و معدن بر جاي مانده است.
البته امروزه معادني كه در قرون گذشته مورد بهره برداري قرار گرفته اند، بعنوان معادن متروك به حساب نمي آيند و عمده آنها در زمره انديس هاي معدني به شمار مي روند، مگر آنكه مطالعات اكتشافي خلاف آنرا ثابت كند.
عمده معادن متروكه موجود در سطح كشور متعلق به 50 سال گذشته ميباشد. با توجه به وجود اطلاعات معدنكاري براي اين معادن، بررسي و مدلسازي آنها جهت ارائه به سرمايه گذاران، در اولويت قرار گرفته است. تعدادي از اين معادن كه توسط شركت هاي خارجي مورد بهره برداري قرار داشتهاند بعد از انقلاب اسلامي، بصورت تعطيل درآمدهاند.
قسمت عمده اي از اين معادن بعلت ضعف تكنولوژي متروكه شدهاند و گروهي نيز بر اساس شرايط اقتصادي حاكم يا اختلافات محلي بحالت تعطيل درآمدهاند، لذا تعطيلي اين معادن عموما بعلت اتمام ذخيره آنها نميباشد.

2-2- كارهاي انجام شده قبلي در زمينه معادن متروكه:

طي بررسي هاي به عمل آمده، وزارت معادن و فلزات در سال 77 طرحي را تحت عنوان طرح شناخت و تعيين معادن متروكه و غير فعال تعريف نموده كه اين طرح در قالب 2 فاز به منظور بررسي و امكان راه اندازي مجدد معادن قابل بهرهبرداري اجرا شده است. در فاز اول اين طرح ابتدا كليه معادن متروكه موجود در كشور فهرست شده و در فاز دوم كه اولويتبندي معادن بوده است، 14 معدن به عنوان نمونه انتخاب و مورد بررسي قرار گرفتهاند كه اين معادن عبارتند از:
1- معدن نمك كفه سيرجان ـ پلاياي سيرجان 2- معدن نمك لوط شهداد و كريم آباد تكاب 3- معدن بورات شهر بابك 4- معدن عباس آباد شاهرود 5- معدن تالك جندق 6- معدن ميكاي جندق 7- معدن عباس آباد زنجان 8- ميكاي باريم قيه 9- تالك خانقاه خوي 10- ميكاي زارعان 11- معدن تنگستن نظام آباد و حسنآباد آستانه اراك 12- كروميت مردار كوه 13- خاك سرخ ابوموسي 14- خاك سرخ فخرآباد يزد
پايگاه ملي داده هاي علوم زمين كشور نيز به منظور تكميل بانك اطلاعات معادن، پرسشنامهاي به ادارات كل صنايع و معادن استانها ارسال و فهرستي از معادن متروكه را از طريق پاسخهاي كارشناسان ادارات كل جمع آوري نموده است.
كتابي نيز تحت عنوان معادن توسط كتابخانه منطقهاي علوم و تكنولوژي شيراز در سال 1375 به چاپ رسيده كه شامل ليست معادن فعال و غيرفعال در سال 1375 ميباشد.
اين سه مورد كليه منابع موجود درمورد معادن متروكه كشور بوده و در انجام اين پروژه براي تعيين ليست اوليه معادن متروكه ازآنها استفاده شده است.

2-3- آمار معادن متروكه كشور: با توجه به بررسي هاي انجام شده و منابع موجود، ابتدا فهرستي از معادن متروكه كشور تهيه و در آن معادن متروكه 28 استان كشور مشخص شد و تعداد معادن فلزي و غيرفلزي تفكيك گرديد كه نتايج آن در جدول زير مشاهده مي شود:
http://www.ngdir.ir/Data_SD/GeoportalInfo/Subjects/Pics/Re.jpg
2-4- نتايج ساماندهي اطلاعات معادن متروكه:
اجراي اين پروژه و ساماندهي كليه اطلاعات موجود معادن متروكه نتايج مفيدي به همراه خواهد داشت كه از آن جمله به موارد زير مي توان اشاره كرد:
1) جمع آوري كليه دادهها در يك مكان مشخص كه باعث سهولت دسترسي به آن خواهد شد
2) ايجاد ساختار مناسب و يكسان براي تمام دادهها به منظور سهولت در استفاده بهينه از آنها
3) شناخت كليه پتانسيلهاي معدني موجود هر استان
4) ايجاد بستري مناسب براي جذب سرمايهگذاران با طراحي ساختار اطلاعاتي مناسب و جذاب براي آنها
5) ايجاد يك ساختار مناسب براي اتخاذ تصميم صحيح در مورد اين معادن از قبيل فعالسازي يا ايمن سازي آنها
http://forum.p30parsi.com/images/statusicon/wol_error.gifاین تصویر تغییر اندازه داده شده است. روی نوار جهت مشاهده سایز اصلی تصویر کلیک کنید. سایز اصلی تصویر 653x490 می باشد.http://www.ngdir.ir/Data_SD/GeoportalInfo/Subjects/Pics/R5276.JPG


(http://forum.p30parsi.com/showthread.php?t=9741#ixzz0yrzeLIjX)