سن گندم

[moji5]

http://www.agroatlas.ru/content/pests/Eurygaster_integriceps/Eurygaster_integriceps.jpgسن گندم (Eurygaster integriceps) حشره‌ای است به طول 8/12-8 و به عرض 8 -5 میلیمتر و علت اصلی دامنه نسبتاً وسیع تغییرات در اندازه حشره کامل، شیوه زندگی آفت است. بر اساس بررسیها و مشاهدات در سراسر مناطق سن خیز کشور این حشره دو شیوه زندگی دارد که این خود منجر به تغییراتی در اندازه آفت شده است.
جمعیتی از این حشره که در زیستگاههای طبیعی واقع در ارتفاعات زندگی می‌کنند ضمن تغذیه از گیاهان غیر زراعی به خصوص گندمیان و بدون آنکه پروازهای قابل توجهی انجام دهند، به زاد و ولد می‌پردازند، افراد این گروه کوچک و طول و عرض آنها به ترتیب 5/10-8 و 8/6- 5 میلیمتر است در حالی که گروه دوم از این حشره که از گندم و جو تغذیه می‌کنند به خصوص آنهایی که به مزارع آبی حمله ور می‌شوند جثه ای بزرگتر دارند و طول و عرض آنها به ترتیب 8/12-8/9 و 6/8 – 2/6 میلیمتر می‌باشد.
رنگ حشره کامل بسیار متغیر بوده و رنگ عمومی آنها قهوه ای و زرد خاکی است که این نیز از روشن تا تیره تغییر می‌کند .به علاوه نمونه‌هایی به رنگ سیاه، قرمز، مسی و زرد کهربایی نیز دیده می‌شود .
سطح پشتی حشره کامل ممکن است عاری از هر گونه لکه مشخص و یا دارای لکه های تیره با ابعاد و شکلهای مختلف به خصوص روی سپر دیده می‌شود .در روی سپر و در حد فاصل آن با پیش گرده 2 لکه روشن کوچک به چشم می خورد. سر حشره مثلثی است و نوک آن به جلو امتداد دارد. نزدیک خط فاصل بین سر و سینه دو چشم ساده و در دو گوشه جانبی سر دو چشم مرکب دیده می‌شود .
شاخک 5 بندی است که بند پنجم آن بلندترین بند می‌باشد و پس از آن بند دوم بلند تر از بقیه است و بند سوم کوچکترین و بند اول و چهارم مساوی می‌باشد .پیش گرده شش ضلعی است و پا ها رنگ کلی بدن را دارند .و هر پنجه 3 بند دارد. سپر بسیار بزرگ و رشد کرده است و به استثنای قسمت کوچکی از کوریوم، بالهای رویی و دو حا شیه جانبی شکم، همه پشت حشره را می پوشاند. در حاشیه جانبی شکم که از زیر سپر بیرون می ماند 5 لکه تیره رنگ دیده می‌شود که مشخص کننده موقعیت 5 بند شکمی است.
تنها اختلاف در شکل ظاهری حشرات کامل نر و ماده مربوط به قطعات بیرونی دستگاه تناسل آنهاست که در انتهای قسمت زیرین شکم واقع است. این قطعه در حشرات نر ساده است و هیچ گونه تقسیم بندی در آن دیده نمی‌شود در حالی که در حشرات ماده به 6 قسمت بزرگ و دو قسمت کوچک تقسیم می‌شود.
... بقیه در ادامه مطلب

تخم حشره کروی و قطر آن یک میلیمتر است. رنگ تخم تازه سبز روشن است و روی تخم سوراخهای تنفسی (MICROPYLE) واقع است. رنگ پوره های سن اول بلافاصله بعد از خروج از تخم سبز بسیار روشن است که پس از چند ساعت متمایل به سیاه می‌شود .
از سن دوم به بعد رنگ اصلی پوره هآنمایان می‌شود . وجه تمایز پوره ها به خصوص پوره های سنین 4 و 5 بسیار بارز است و بدین معنی که بال از سن چهارم پورگی جوانه می زند و در سن پنجم مشخصتر می‌شود.
مناطق انتشار سن گندم در حال حاضر از طرف باختر به مرزهای ایران با عراق و ترکیه و از طرف خاور به مرز های کشور با افغانستان و پاکستان می رسد، به عبارت دیگر از مرز های غربی تا شرقی بجز کویرهای مرکزی فلات ایران زیر پوشش این حشره قرار دارد. در شمال کشور این حشره به جز در نوار ساحلی دریای خزر در بقیه مناطق فعالیت خود را گسترش داده است و تا مرزهای ترکمنستان، آذربایجان و ارمنستان پیش رفته است در جنوب کشور نیز فقط نوار ساحلی دریای عمان و خلیج فارس و قسمتی از جلگه خوزستان از حملات این آفت مصون مانده است .
انتشار سن گندم در ایران به 3 عامل اصلی زیر بستگی دارد:
1- وجود منابع غذایی
2 - وجود اماکن مناسب جهت دوره طولانی دیاپوز
3 – وجود شرایط اقلیمی مناسب جهت فعالیت آفت
گیاهان میزبان سن گندم
سن گندم عمدتا از گرامینه‌ها تغذیه می‌کنند، بخصوص از گندم و جو و چاودار و ذرت و نازک برگان و گیاهان وحشی دیگر مثل شاهدانه و علف های پهن برگ به عنوان میزبان دوم که عمدتا شامل خار شتر می‌باشد و نیز بعضی درختان خزان کننده مثل درخت بلوط .
در طول دوره زیستی سن گندم فقط 1 تا 5/2 ماه را به عنوان یک حشره کامل بر روی گیاه سبز به سر می برد و بقیه سال را به حالت استراحت در زیر پوشش گیاهی دامنه تپه ها می گذرانند . این دوره استراحت شامل 2 فاز است
1- تابستان گذرانی در طول ماههای گرم و خشک آخر تابستان و پا ئیز
2- زمستان گذرانی در طول ماههای خیلی سرد و زمستان
جمعیت آفت در محلهای استراحت یا زمستانگذرانی اغلب خیلی کپه ای و مجتمع هستند، با تراکم 10 تا 60 سن در هر متر مربع .کوهستانهای مخصوص زمستآنگذرانی آفت معمولا در حدود 10 تا 20 کیلو متر از مزارع گندم فاصله دارند .اگر چه حشره می تواند تا مسافت 150 کیلومتری دورتر نیز پرواز کند و در بهار سن های بالغ زمستانگذران به پایین به سمت مزارع مهاجرت می‌کنند . مهاجرت می تواند متناوب صورت گیرد و حد اکثر در طول یک ماه کامل شود. بعد از تغذیه جفت گیری صورت می گیرد و سپس تخمریزی انجام می‌شود ، با تکمیل سن پورگی و در نهایت ظهور حشره کامل نسل جدید یک نسل کامل تشکیل می‌شود .
*قابل ذکر است که اولین پیشتازها در اولین فرودها معمولا حشرات نر هستند

سیکل زندگی
تخم ها در دسته های کوچک، معمولا 14 تایی روی برگهای گیاه در مناطق آلوده گذاشته می‌شود . دوره رشد و نمو تخم ها که در eurygaster spp سبز رنگ هستند در شرایط مزارع و در دمای 20 درجه سانتی گراد حدودا 9 تا 10 روز طول می کشد .بعد از تفرخ تخمها پوره ها قبل از آنکه به سمت خوشه ها پراکنده شوند به صورت دسته جمعی در اطراف پوسته های تخمشان باقی می مانند . قبل از تبدیل شدن به حشره کامل پوره ها 5 بار پوست اندازی می‌کنند و 4 سن پورگی هر کدام حدود 4 روز طول می کشد و در حالیکه آخرین مرحله رشد طولانی تر بوده و در حدود 10 تا 11 روز به طول می انجامد . مراحل رشد و نمو از تخم تا حشره کامل حداقل 35 تا 37 روز و حداکثر 50 تا 60 روز بوده که بستگی به 2 فاکتور دارد:
1- دسترسی به غذا
2- شرایط آب و هوایی

تغذیه حشره
پوره ها بیشتر عمرشان را روی ساقه و خوشه غلات سپری می‌کنند و در صو رت گر می هوا قادرند تغذیه خود را در طول شب انجام دهند . با این وجود در طول گرمای روز بیشتر
پوره ها در جستجوی پناهگاهی در برگهای پایین و یا در خاک هستند . 5 مرحله پورگی وجود دارد و سن های بالغ نسل جدید به بیشترین وزن نیاز دارند چرا که بقای انها در آینده بستگی به
ذخایر چربی دارد که انباشته اند .
در سنین آخر پوره ها تحرک کمتری دارند و اغلب به مدت چند ساعت بی حر کت باقی می مانند در این مرحله اگر گندم ها زود برداشت شده باشند، این حشرات قادر نخواهند بود که به میزان کافی ذخیره چربی در بدنشان بسازند و این مسئله در بقاء آنها در آینده تاثیرزیادی دارد.

تغییرات جمعیت
جمعیت سن گندم بوسیله :
- عوامل زنده: شامل شکارچی ها و پارازیتها
- عوامل غیر زنده: شامل عوامل اقلیمی، عملیات کشاورزی، و کاربرد آفتکش ها تنظیم می‌شود.
عوامل زنده:
سن های غلات اگر چه مورد حمله تعداد کثیری قرار می گیرند ولی در این میان شکارچیان بند پا مانند عنکبوتها، سوسکها از خانواده carabidae و مگس های tachinid کلیدی تر هستند. اگر چه حشرات شکارچی دیگری مثل زنبورها, سن های Nabidae و بالتوری ها نیز میتوانند تحت شرایط خاصی مهم باشند. سن های گندم همچنین مورد حمله پارازیتهای اختصاصی تر قرار می گیرند گه مهمترین انها از (Hymenoptera) بوده و تخم سن را پارازیته می‌کند و عوامل زنده دیگر شامل نماتد ها و میکروارگانیسم ها هستند که در مورد آنها مطالعات و شواهد کمتری وجود دارد .

عوامل غیر زنده در کنترل جمعیت سن گندم
1) اقلیم و هوا ( محیط )
به عوامل مختلفی مثل در دست بودن یآنبودن غذا، شرایط اقلیمی، کاربر د حشره کش ها و
غیره به عنوان عوامل غیر زنده موثر بر دینامیسم جمعیت افت اشاره کرده اند.
الف – غذا
نا کافی بودن غذا اغلب می تواند عامل اصلی مرگ ومیر باشد .این رخداد در طول طغیانهای بزرگ و یا بعد از آن روی می دهد . یعنی وقتی که سن های مادر مزارع گندم ر ا قبل از آن که گندم به خوشه بنشیند از بین می برند . بنابراین پوره ها قبل از بلوغ به دلیل عدم وجود غذا و یا عدم توانایی در ذخیره کردن چربی کامل در مراحل زمستانگذرانی می میرند .
ب – شرایط اقلیمی :
در بهار شرایط اقلیمی بسیار مهم است چرا که اگر هوا سرد و مرطوب باشد مانعی جدی برای تولید مثل و بقای پوره ها ی جوان محسوب می‌شود .
اگر غذای فراوان وجود داشته باشد و هوا مطلوب باشد این حشرات می توانند ذخایر چربی مورد نیاز خود را در طول 10 روز و یا کمی بیشتر انباشته نمایند ، با این وجود بارانهای سنگین می تواند تغذیه را کم کند یا مانع آن شود. این ذخایر چربی است که تعیین می‌کند چه
مسافتی را حشره می تواند به نواحی زمستانگزرانی مناسبتری مهاجرت کند و یا چه مدت می تواند در اماکن تابستان گذران یا زمستان گذران زنده بماند . گفتنی است که سن گندم
یک حشره گرما وآفتاب دوست است و تمام مراحل زیستی از قبیل مهاجرت بهاره، بلوغ جنسی، تغذیه، تخمریزی، تفرخ تخمها و رشد و نمو پورگی و... اگر هوای گرم و مرطوب
و بادهای شدید وجود نداشته باشد با موفقیت بیشتری روی می دهد . هوای نمناک و بادهای شدید اثر نا مطلوب بر رشد و نمو جمعیت و در نتیجه بقای آنها دارد .
ج – دما:
مطالعات در مورد واکنش سن گندم به درجه حرارت نشان داده است که بسته به حالت فیزیولوپیکی حشره از درجه حرارت 6 تا 25 درجه سیلیسیوس بصورت افزایشی فعال می‌شوند و بین 25 تا 37 درجه فعالیتشان کاهش می یابد و این در حالی است که در فاصله 37 تا 48 درجه افزایش فعالیت مجدد وجود دارد که به این مقطع فعالیت بیماریزایی یا Pathologic activity گویند. بعد از این مرحله و در درجه حرارت حدود 5/49 درجه سیلیسیوس حشره می میرد . در نواحی ایران سن گندم حداکثر دمای 30 درجه و حداقل دمای5/2- تا 3 - درجه سانتی گراد را می تواند تحمل کند .
د –آب، باران و رطوبت نسبی :
حشره کامل نسل جدید می تواند بر روی گندم خشک تغذیه کرده و آب مورد نیاز خود را به
صورت آب آزاد یا از طریق شیره گیاهی تا مین کند . در صورت وجود غذا و عدم وجود آب
حشره 9 تا 10 روز بعد می میرد . گفتنی است که بارانهای سنگین مرگ و میر تخم ها و پوره
ها را افزایش می دهد .
ه – باد:
وقتی سن های با لغ برای پرواز آماده شدند و در عین حال شرایط د ر مزارع مناسب باشد آنها شروع به پرواز مهاجرتی می‌کنند، باید توجه کرد که اکثریت سن ها شروع به پرواز در جهت باد می‌کنند و اگر این جهت انها را به نواحی مساعد ببر ( کوهستانها در مهاجرت تابستانی و دشتهای زیر کشت در بهار ) پرواز موفقیت امیز خواهد بود . در غیر این صورت مرگ ومیر زیادی در نتیجه این پروازها حادث می‌شود که دلیلی است بر ضرورت مهاجرت آفت.

پیشگیری و کنترل
به منظور پیشگیری و کنترل سن گندم از کاربرد مداوم آفت کش ها در بلند مدت می بایست خوداری کرد . در اغلب آفات مثل حشرات، کنه‌ها، نماتدها و بیماریها و علفهای هرز ثابت شده است که یک مدریت تلفیقی، شامل بکارگیری عملیات زراعی و کنترل بیولوژیکی می‌باشد. آفت کشها فقط زمانی به کار گرفته می‌شوند که سایر روشهای کنترل نتواند جمعیت آفت را به زیر سطح زیان اقتصادی پایین بیاورد . بهترین روش برای کنترل آفت روشی است که بتواند بر مبنای محاسبات اقتصادی قابل دوام و بی خطر برای محیط زیست باشد .
1- کنترل زراعی:
این روش ها شامل مجموعه اقداماتی است که می تواند از طغیانهای جدی سن گندم بدون نیاز به کاربرد آفت کش جلوگیری کند و غالباً نقش پیشگیری دارند، عبارتند از:
- برداشت زود هنگام
- زود کاشتن ویا کاشت واریاته های مقاوم تر
- وجین کردن کامل علفهای هرز در تمام طول فصل
- تناوب کشت با محصولاتی غیر از غلات
- به زراعی در کشت غلات که باعث می‌شود گیاه بهترین رشد ونمو را داشته و در نتیجه زودتر برداشت شود .
2- کنترل بیولوژیکی :
به دلیل اثرات فوری و آشکار بسیاری از آفتکشهای در دسترس، استراتژی مبارزه بیولوژیک در مقایسه با مزایای روش های شیمیایی کاملا مورد غفلت قرار گرفته است .
3 – کنترل شیمیایی :
به صورت کلی همه آفت کش ها اثر مرگ و میر لازم روی سن گندم را دارند ولی کاربرد آفت
کشها همیشه با عث کاهش جمعیت سن گندم نمی‌شود . از سم هایی که برای کنترل این آفت استفاده می‌شود می توان پیرتروئیدهای مصنوعی مانند دلتامترین (دسیس، دلتامترین و دلتارین ) به دلیل سمیت کم برای پستانداران به کار گرفته می‌شود و نیز از آفت کش های متداول دیگر میتوان هیدروکربنهای کلره, و ارگانوفسفاتها مرگ ومیر بالا برای سن گندم دارند .
باید دقت شود که اگر کاربرد سموم در زمان مناسب از نظر شرایط آب و هوایی صورت نگیرد اثرات لازم رآنخواهد داشت و سم پاشی باید تکرار شود .
به طور کلی حشرات کوچکتر خیلی راحتر توسط یک حشره کش کشته می‌شوند، بهترین زمان سم پاشی در سن های غلات به خصوص سن گندم وقتی است که پوره های جوان شروع به تفرخ می‌کنند . باید توجه کرد که سن های بالغ زمستان گذران در صورت داشتن تراکم بالا باید قبل از جفتگیری کنترل شوند. (http://giyah.iranblog.com/?mode=DirectLink&id=474199)

[آبجی]

گسترش و طغیان سن گندم Eurygaster integriceps را در ایران میتوان مثا ل خوبی برای گسترش و طغیان حشرات در اثر دخا لت انسان در محیط طبیعی ذکر کرد. در گذشته های دور محیط اصلی و محل دائمی زندگی سن گندم دامنه های نواحی کوهستانی بوده و پوشش گیاهی این مناطق را گرامینه های وحشی تشکیل می داده که میزبان اصلی این حشره به شمار می رفته است . علاوه بر این گیاهان چند سا له مثل گون Astragalus و درمنه Artemisia)) و برگهای خزان کرده درختانی مثل بلوط پناهگاههای زمستانه این آفت را تشکیل می دهند. در سالهای اخیر دخا لت های انسان در محیط طبیعی نظیره چرای بی رویه دام و مصرف گیاها ن چند ساله و مصرف درختان و درختچه های جنگلی به عنوان سوخت و تخریب مراتع و کشت گندم در این منا طق با عث به هم خوردن تعادل زیستی محیط و گسترش مناطق انتشار و افزایش جمعیت این آ فت گردیده است . انجام سم پاشی های بی رویه بر علیه سن گندم و نابودی دشمنان طبیعی ان از جمله عوا ملی است که سبب گردیده است سن گندم بعنوان یکی از مهمترین آ فا ت گندم و جو مطرح شود و گفتنی است که سن گندم در ایران در اکثر منا طق خصوصا مناطق معتدل کشور انتشار دارد. همانطور که گفته شد سن گندم مهمترین افت گندم و جو در ایران می باشد و سن های غلات یا سن های حقیقی وابسته به زیر راسته Heteroptera می باشند که عمده ترین گو نه های آن متعلق 2 جنس Eurygaster و Aelia می باشد .
حشره شناسی Eurygaster integriceps
طول حشره کامل 8/12-8 و عرض آن 8 -5 میلیمتر است و علت اصلی دامنه نسبتا وسیع تغییرات در اندازه حشره کامل شیوه زندگی آ فت است که بر اساس بررسیها و مشا هدات در سراسر مناطق سن خیز کشور این حشره 2 شیوه زندگی دارد که این خود منجر به تغییراتی دراندازه آ فت شده است . جمعیتی از این حشره که در زیستگاههای طبیعی واقع در ارتفا عات زندگی می کنند و ضمن تغذیه از گیاهان غیره زراعی به خصوص گندمیا ن و بدون آ نکه پروازهای قا بل توجهی انجام دهند , به زاد و ولد می پردازند , افراد این گروه کوچک و طول و عرض آ نها به ترتیب 5/10-8 و 8/6- 5 میلیمتر است در حالی که گروه دوم از این حشره که از گندم و جو تغذیه می کنند به خصوص آ نهایی که به مزارع آ بی حمله ور می شوند جثه ای بزرگتر دارند و طول و عرض آ نها به ترتیب 8/12-8/9 و 6/8 – 2/6 میلیمترمی باشد .



رنگ حشره کامل بسیار متغیر بوده و رنگ عمومی آ نها قهوه ای و زرد خاکی است که این نیزاز روشن تا تیره تغییر می کند .به علاوه نمونه هایی به رنگ سیاه , قرمز ,مسی و زرد کهربایی نیز دیده می شود . سطح پشتی حشره کامل ممکن است عاری از هر گونه لکه مشخص و یا دارای لکه های تیره با ابعاد و شکلهای مختلف به خصوص روی سپر دیده می شود .در روی سپر و در حد فاصل آن با پیش گرده 2 لکه روشن کوچک به چشم می خورد. سر حشره مثلثی است و نوک آن به جلو امتداد دارد. نزدیک خط فاصل بین سر و سینه دو چشم ساده و در دو گوشه جانبی سر دو چشم مرکب دیده می شود . شاخک 5 بندی است که بند پنجم آن بلندترین بند می باشد و پس از آن بند دوم بلند تر از بقیه است و بند سوم کوچکترین و بند اول و چهارم مساوی می باشد .پیش گرده شش ضلعی است و پا ها رنگ کلی بدن را دارند .و هر پنجه 3 بند دارد. سپر بسیار بزرگ و رشد کرده است و به استثنای قسمت کوچکی از کوریوم , بالهای رویی و دو حا شیه جانبی شکم , همه پشت حشره را می پوشاند . در حاشیه جانبی شکم که از زیر سپر بیرون می ماند 5 لکه تیره رنگ دیده می شود که مشخص کننده مو قعیت 5 بند شکمی است . تنها اختلاف در شکل ظاهری حشرات کامل نر و ماده مربوط به قطعات بیرونی دستگاه تناسل آنهاست که در انتهای قسمت زیرین شکم واقع است . این قطعه در حشرات نر ساده است و هیچ گونه تقسیم بندی در آن دیده نمی شود در حالی که در حشرات ماده به 6 قسمت بزرگ و دو (2) قسمت کوچک تقسیم می شود .
تخم حشره کروی و قطر آن یک میلیمتر است . رنگ تخم تازه سبز روشن است و روی تخم سوراخهای تنفسی (MICROPYLE) واقع است . رنگ پوره های سن اول بلافاصله بعد از خروج از تخم سبز بسیار روشن است که پس از چند ساعت متمایل به سیاه می شود . از سن دوم به بعد رنگ اصلی پوره ها نمایان می شود . وجه تمایز پوره ها به خصوص پوره های سنین 4 و 5 بسیار بارز است و بدین معنی که بال از سن چهارم پورگی جوانه می زند و در سن پنجم مشخصتر می شود. مناطق انتشار سن گندم در حال حاضر از طرف باختر به مرز های ایران با عراق و ترکیه و از طرف خاور به مرز های کشور با افغانستان و پاکستان می رسد , به عبارت دیگر از مرز های غربی تا شرقی بجز کویرهای مرکزی فلات ایران زیر پوشش این حشره قرار دارد . در شمال کشور این حشره به جز در نوار ساحلی دریای خزر در بقیه مناطق فعالیت خود را گسترش داده است و تا مرزهای ترکمنستان , آذربایجان و ارمنستان پیش رفته است در جنوب کشور نیز فقط نوار ساحلی دریای عمان و خلیج فارس و قسمتی از جلگه خوزستان از حملات این آفت مصون مانده است .
انتشار سن گندم در ایران به 3 عامل اصلی زیر بستگی دارد:
1- وجود منابع غذایی
2 - وجود اماکن مناسب جهت دوره طولانی دیاپوز
3 – وجود شرایط اقلیمی مناسب جهت فعالیت آفت
گیاهان میزبان سن گندم
سن گندم عمدتا از گرامینه ها تغذیه می کنند , بخصوص از گندم و جو و چاودار و ذرت و نازک برگان و گیاهان وحشی دیگر مثل شاهدانه و علف های پهن برگ به عنوان میزبان دوم که عمدتا شامل خار شتر می باشد و نیز بعضی درختان خزان کننده مثل درخت بلوط .
در طول دوره زیستی سن گندم فقط 1 تا 5/2 ماه را به عنوان یک حشره کامل بر روی گیاه سبز به سر می برد و بقیه سال را به حالت استراحت در زیر پوشش گیاهی دامنه تپه ها می گذرانند . این دوره استراحت شامل 2 فاز است
1- تابستان گذرانی در طول ماههای گرم و خشک آخر تابستان و پا ئیز
2- زمستان گذرانی در طول ماههای خیلی سرد و زمستان
جمعیت آفت در محلهای استراحت یا زمستانگذرانی اغلب خیلی کپه ای و مجتمع هستند , با تراکم 10 تا 60 سن در هر متر مربع .کوهستانهای مخصوص زمستا نگذرانی آفت معمولا در
حدود 10 تا 20 کیلو متر از مزارع گندم فاصله دارند .اگر چه حشره می تواند تا مسافت 150
کیلومتری دورتر نیز پرواز کند و در بهار سن های بالغ زمستانگذران به پایین به سمت مزارع مهاجرت می کنند . مهاجرت می تواند متناوب صورت گیرد و حد اکثر در طول یک ماه کامل شود. بعد از تغذیه جفت گیری صورت می گیرد و سپس تخمریزی انجام می شود , با تکمیل سن پورگی و در نهایت ظهور حشره کامل نسل جدید یک نسل کامل تشکیل می شود .
*قابل ذکر است که اولین پیشتازها در اولین فرودها معمولا حشرات نر هستند
سیکل زندگی :
تخم ها در دسته های کوچک , معمولا 14 تایی روی برگهای گیاه در مناطق آلوده گذاشته می شود . دوره رشد و نمو تخم ها که در eurygaster spp سبز رنگ هستند در شرایط مزارع و
در دمای 20 درجه سانتی گراد حدودا 9 تا 10 روز طول می کشد .بعد از تفرخ تخمها پوره ها
قبل از آنکه به سمت خوشه ها پراکنده شوند به صورت دسته جمعی در اطراف پوسته های تخمشان باقی می مانند . قبل از تبدیل شدن به حشره کامل پوره ها 5 بار پوست اندازی می کنند و 4 سن پورگی هر کدام حدود 4 روز طول می کشد و در حالیکه آخرین مرحله رشد طولانی تر بوده و در حدود 10 تا 11 روز به طول می انجامد . مراحل رشد و نمو از تخم تا
حشره کامل حداقل 35 تا 37 روز و حداکثر 50 تا 60 روز بوده که بستگی به 2 فاکتور دارد:
1- دسترسی به غذا
2- شرایط آب و هوایی
تغذیه حشره:
پوره ها بیشتر عمرشان را روی ساقه و خوشه غلات سپری می کنند و در صو رت گر می هوا قادرند تغذیه خود را در طول شب انجام دهند . با این وجود در طول گرمای روز بیشتر
پوره ها در جستجوی پناهگاهی در برگهای پایین و یا در خاک هستند . 5 مرحله پورگی وجود دارد و سن های بالغ نسل جدید به بیشترین وزن نیاز دارند چرا که بقای انها در آینده بستگی به
ذخایر چربی دارد که انباشته اند . در سنین آخر پوره ها تحرک کمتری دارند و اغلب به مدت چند ساعت بی حر کت باقی می مانند در این مرحله اگر گندم ها زود برداشت شده باشند , این حشرات قادر نخواهند بود که به میزان کافی ذخیره چربی در بدنشان بسازند و این مسئله در بقاء آنها در آینده تاثیرزیادی دارد.
تغییرات جمعیت :
جمعیت سن گندم بوسیله :
- عوامل زنده: شامل شکارچی ها و پارازیتها
- عوامل غیر زنده: شامل عوامل اقلیمی , عملیات کشاورزی , و کاربرد آفتکش ها تنظیم می شود.
عوامل زنده:
سن های غلات اگر چه مورد حمله تعداد کثیری قرار می گیرند ولی در این میان شکارچیان بند پا مانند عنکبوتها , سوسکها از خانواده carabidae و مگس های tachinid کلیدی تر هستند .اگر چه حشرات شکارچی دیگری مثل زنبورها, سن های nabidae و بالتوری ها نیز
می توانند تحت شرایط خاصی مهم باشند . سن های گندم همچنین مورد حمله پارازیتهای اختصاصی تر قرار می گیرند گه مهمترین انها از ( Hymenoptera ) بوده و تخم سن را پارازیته می کند و عوامل زنده دیگر شامل نماتد ها و میکروارگانیسم ها هستند که درمورده
آنها مطالعات و شواهد کمتری وجود دارد .
عوامل غیر زنده در کنترل جمعیت سن گندم:
1) اقلیم و هوا ( محیط )
به عوامل مختلفی مثل در دست بودن یا نبودن غذا , شرایط اقلیمی , کاربر د حشره کش ها و
غیره به عنوان عوامل غیر زنده موثر بر دینامیسم جمعیت افت اشاره کرده اند.
الف – غذا
نا کافی بودن غذا اغلب می تواند عامل اصلی مرگ ومیر باشد .این رخداد در طول طغیانهای بزرگ و یا بعد از آن روی می دهد . یعنی وقتی که سن های مادر مزارع گندم ر ا قبل از آن که گندم به خوشه بنشیند از بین می برند . بنابراین پوره ها قبل از بلوغ به دلیل عدم وجود غذا و یا عدم توانایی در ذخیره کردن چربی کامل در مراحل زمستانگذرانی می میرند .
ب – شرایط اقلیمی :
در بهار شرایط اقلیمی بسیار مهم است چرا که اگر هوا سرد و مرطوب باشد مانعی جدی برای تولید مثل و بقای پوره ها ی جوان محسوب می شود .
اگر غذای فراوان وجود داشته باشد و هوا مطلوب باشد این حشرات می توانند ذخایر چربی مورد نیاز خود را در طول 10 روز و یا کمی بیشتر انباشته نمایند , با این وجود بارانهای سنگین می تواند تغذیه را کم کند یا مانع آن شود. این ذخایر چربی است که تعیین می کند چه
مسافتی را حشره می تواند به نواحی زمستانگزرانی مناسبتری مهاجرت کند و یا چه مدت می تواند در اماکن تابستان گذران یا زمستان گذران زنده بماند . گفتنی است که سن گندم
یک حشره گرما وآفتاب دوست است و تمام مراحل زیستی از قبیل مهاجرت بهاره , بلوغ جنسی , تغذیه , تخمریزی , تفرخ تخمها و رشد و نمو پورگی و... اگر هوای گرم و مرطوب
و بادهای شدید وجود نداشته باشد با موفقیت بیشتری روی می دهد . هوای نمناک و بادهای شدید اثر نا مطلوب بر رشد و نمو جمعیت و در نتیجه بقای آنها دارد .
ج – دما:
مطالعات در مورد واکنش سن گندم به درجه حرارت نشان داده است که بسته به حالت فیزیولوپیکی حشره از درجه حرارت 6 تا 25 درجه سیلیسیوس بصورت افزایشی فعال می شوند و بین 25 تا 37 درجه فعالیتشان کاهش می یابد و این در حالی است که در فاصله 37 تا 48 درجه افزایش فعالیت مجدد وجود دارد که به این مقطع فعالیت بیماریزایی یا
Pathologic activity ) ) گویند . بعد از این مرحله و در درجه حرارت حدود 5/49
درجه سیلیسیوس حشره می میرد . در نواحی ایران سن گندم حداکثر دمای 30 درجه و حداقل
دمای5/2- تا 3 - درجه سانتی گراد را می تواند تحمل کند .
د –آب , باران و رطوبت نسبی :
حشره کامل نسل جدید می تواند بر روی گندم خشک تغذیه کرده و آب مورد نیاز خود را به
صورت آب آزاد یا از طریق شیره گیاهی تا مین کند . در صورت وجود غذا و عدم وجود آب
حشره 9 تا 10 روز بعد می میرد . گفتنی است که بارانهای سنگین مرگ و میر تخم ها و پوره
ها را افزایش می دهد .
ه – باد:
وقتی سن های با لغ برای پرواز آماده شدند و در عین حال شرایط د ر مزارع مناسب باشد آنها شروع به پرواز مهاجرتی می کنند , باید توجه کرد که اکثریت سن ها شروع به پرواز در جهت باد می کنند و اگر این جهت انها را به نواحی مساعد ببر ( کوهستانها در مهاجرت تابستانی و دشتهای زیر کشت در بهار ) پرواز موفقیت امیز خواهد بود . در غیر این صورت
مرگ ومیر زیادی در نتیجه این پروازها حادث می شود که دلیلی است بر ضرورت مهاجرت آفت .
پیشگیری و کنترل :
به منظور پیشگیری و کنترل سن گندم از کاربرد مداوم آفت کش ها در بلند مدت می بایست خوداری کرد . در اغلب آفات مثل حشرات – کنه ها- نماتدها و بیماری ها و علفهای هرز ثابت شده است که یک مدریت تلفیقی , شامل بکارگیری عملیات زراعی و کنترل بیولوزیکی
می باشد . آفت کش ها فقط زمانی به کار گرفته می شوند که سایر روشهای کنترل نتواند جمعیت آفت را به زیر سطح زیان اقتصادی پایین بیاورد . بهترین روش برای کنترل آفت روشی است که بتواند بر مبنای محاسبات اقتصادی قابل دوام و بی خطر برای محیط زیست
باشد .
1- کنترل زراعی:
این روش ها شامل مجموعه اقداماتی است که می تواند از طغیانهای جدی سن گندم بدون نیاز به کاربرد آفت کش جلوگیری کند و غالبا نقش پیشگیری دارند ,متنند:
- برداشت زود هنگام
- زود کاشتن ویا کاشت واریاته های مقاوم تر
- وجین کردن کامل علفهای هرز در تمام طول فصل
- تناوب کشت با محصولاتی غیر از غلات
- به زراعی در کشت غلات که باعث می شود گیاه بهترین رشد ونمو را داشته و در نتیجه زودتر برداشت شود .
2- کنترل بیولوزیکی :
به دلیل اثرات فوری و آشکار بسیاری از آفت کش ها ی در دسترس , استراتزی مبارزه بیولوزیک در مقایسه با مزایای روش های شیمیایی کاملا مورد غفلت قرار گرفته است .
3 – کنترل شیمیایی :
به صورت کلی همه آفت کش ها اثر مرگ ومیر لازم روی سن گندم را دارند ولی کاربرد آفت کشها همیشه با عث کاهش جمعیت سن گندم نمی شود . از سم هایی که برای کنترل این آفت استفاده می شود می توان پیرتروئیدهای مصنوعی ما نند دلتامترین ( دسیس- دلتا مترین و دلتارین ) به دلیل سمیت کم برای پستانداران به کار گرفته می شود و نیز از آفت کش های متداول دیگر می توان هیدروکربنهای کلره, و ارگانوفسفاتها مرگ ومیر بالا برای سن گندم دارند . باید دقت شود که اگر کاربرد سموم در زمان مناسب از نظر شرایط آب و هوایی صورت نگیرد اثرات لازم را نخواهد داشت و سم پاشی باید تکرار شود .به طور کلی حشرات کوچکتر خیلی راحتر توسط یک حشره کش کشته می شوند , بهترین زمان سم پاشی در سن های غلات به خصوص سن گندم وقتی است که پوره های جوان شروع به تفرخ می کنند . باید توجه کرد که سن های بالغ زمستان گذران در صورت داشتن تراکم بالا
باید قبل از جفتگیری کنترل شوند .

[shirin22]

سن گندم Eurygaster integriceps يكي از مهمترين آفات اين محصول در ايران مي باشد كه به علت اهميت خسارات حاصله هر ساله سطوح وسيعي از از گندمزارهاي كشور تحت مبارزه شيميايي با آن قرار مي گيرد كه 14 گونه از اين جنس شناخته شده است
افت اين به صورت حشره كامل در دامنه كوهها و زير بوته ها (خصوصا بوته هاي گون و درمنه)و زير پوستكهاي درختان زمستان گذراني كرده هنگاميكه دما در كوه به 10 درجه سانتيگراد مي رسد فعال شده و در صورتيكه ميانگين حرارت به 12 در جه سانتيگراد برسد به سمت دشت ريزش و به مزارع گندم كه هنوز به خوشه نرفته اند حمله و از شيره گياهي وبرگها و ساقه هاي آن تغذيه مي كند در اين مرحله به علت تغذيه آفت خوشه هاي حاصله سقيد رنگ بوده ، پوكند و در آن دانه اي تشكيل نشده است.(در صورت تغذيه سن از جوانه انتهايي خوشه اي تشكيل نمي شود) پس از تغذيه و جفت گيري ، حشره ماده تخمگذاري مي كند
(در پشت و يا روي برگ دستجات تخم در 2-3 رديف گذارده شده كه تعداد انها در هر دسته به 14 عدد مي رسد) در عرض 7 -10 روز تخم ها تفريخ شده و در عرض يك ماه در شرايط مساعد مراحل پورگي طي شده و سن هاي كامل نسل جديد ظاهر مي گردد
تغذيه پوره ها معمولا در اواخر سن 2 آغاز مي شود و بر اثر تداوم ان دانه ها لاغر و پوك شده و ارزش نانوايي خود را از دشت مي دهد ( در حين تغذيه بزاق حشره كه حاوي آنزيم پپتيداز است از طريق خرطوم آفت به دانه منتقل شده كه سسب تجزيه گلوتن آن مي شود از طرق ديگر عمل تغذيه باعث تغيير شكل و چروكيدگي دانه شده حباب هاي تاول مانندي بر روي آن ظاهر مي شودجاي نيش حشره بر روي دانه به صودت نقطه سياهرنگي كه حلقه كرم رنگي آن را احاطه كرده اشت به چسم مي خورد)در نهايت حشره بالغ نسل جديد پس از تغذيه كافي از خوشه هاي ميزبان به سمت ارتفاعات پرواز مي كند


روش مبارزه شيميايي
نام عمومي سم : فنيتروتيون ( EC50%) نام تجاري : سوميتيون 1 ليتر در هكتار
نام عمومي سم : فنتيون ( EC50%) نام تجاري : لباسيد 1-2/1 ليتر در هكتار
نام عمومي سم : تري كلروفن ( SP80% ) نام تجاري : ديپتركس 2/1 كيلو گرم در هكتار در جاهايي كه احتمال باد بردگي بر روي محصولات نزديك به برداشت وجود نداشته باشد استقاده گردد
نام عمومي سم : دلتا مترين( EC2.5%) نام تجاري :دسيس 300 سي سي منحصرا جهت مبارزه با پوره استفاده شود

الف) مبارزه با سن مادر :
اين مبارزه با توجه به نرم اعلام شده از سوي سازمان حقظ نباتات در ارتباط با تعداد سن مادر در متر مربع در مزارع آبي و ديم زماني انجام شود كه سن ها در مزرعه استقرار يافته اند و تغيير مكان ندهند ك در نهايت مبارزه صحيح و به موقع باعث باعث سطح مبارزه با پوره سن منتج مي گردد .


ب) مبارزه با پوره سن:
زمان مبارزه مناسب هنگامي است كه اكثريت جمعيت آفت در سن دوم پورگي باشند با توجه به نرم اعلام شده در متر مربع از سو ي سازمان حفظ نباتات در مزارع آبي و ديم


توضيح : با توجه به انواع سموم مصرفي كه در بالا ذكر شد ميزان محلول سمي در سمپاشي هوايي 25 ليتر در هكتار و سمپاشي زميني در سيستم معمول با توجه به وضعيت رويش محصول 300-400 ليتر در هكتار مي باشد


ساير روش ها:
مديريت آبياري – استقاده از ارقام مقاوم و كنترل بيولوژيك مي باشد


[golrooz][golrooz][golrooz][golrooz]

[*مرتضی]

سلام خدمت شما
یک آفت جدید که هم اکنون شالیزارهای غرب استان گلستان را در مرحله خوشه دهی تحدید میکند سن برنج است که در مرحله شیری شدن به گیاه برنج حمله کرده و درون دانه را پوک میند ودانه برنگ سفید در می آید
این عکس شدت خسارت را نشان میدهد.
البته نوع مبارزه شیمیایی که اجرا شده سم دسیس میباشد. http://up.iranblog.com/Files/2708806eeae7446ab855.jpg

http://up.iranblog.com/Files/e49ace7638e24f529629.jpg

[shirin22]

ممنون
از اطلاع رساني
من نمي دونستم سن برنج هم داريم
خيلي مفيد بود و اموزنده
موفق باشي و پيروز[golrooz][golrooz][tashvigh]

[*مرتضی]

ممنون
از اطلاع رساني
من نمي دونستم سن برنج هم داريم
خيلي مفيد بود و اموزنده
موفق باشي و پيروز[golrooz][golrooz][tashvigh]

خواهش میکنم .
شما سعی کنید قبل از گذاشتن تاپیک در مورد موضوعتون یک سرچی کنید تا تکراری نشه،آخه در مورد سن گندم قبلا یکی دیگه نوشته بود.

[سجاد عابدی]

(http://www.agricultureir.blogfa.com/post-555.aspx)
نام علمی : Eurygaster integriceps
http://www.agroatlas.ru/content/pests/Eurygaster_integriceps/Eurygaster_integriceps.jpg

این گونه مهم ترین آفت کشاورزی کشور ما به شمار می آید. به جز مناطق خوزستان، اراضی ساحلی خلیج فارس، دریای عمان ، دریای خزر و کویرهای مرکزی فلات ایران، این آفت در سایر مناطق کشور وجود دارد.
بر اساس میانگین سطح مبارزة شیمیایی با سن گندم طی سال های 79-1375 استان های فارس، همدان، کرمانشاه، مرکزی، کردستان، اصفهان، لرستان و تهران به ترتیب با 24، 7/13، 6/13، 8 ، 9/7، 1/7، 9/4 و 5/4 درصد سهم مبارزه شیمیایی با سن گندم در کشور، از مهم ترین مناطق سن خیز کشور به شمار می آیند.

سطح مبارزه شیمیایی با سن گندم در 25 سال اخیر روند فزاینده ای داشته است به طوری که این سطح از 75000 هکتار در سال 1355 به 1200000 هکتار در سال 1380 رسیده است.خریب مراتع و توسعة دیم زار ها خصوصآ در غرب کشور از مهم ترین دلایل گسترش مناطق انتشار و طغیان سن گندم در سال های اخیر بوده است.در سال های اخیر 40 -50 درصد سهم مبارزة شیمیایی با سن گندم در اراضی دیم استان های غربی کشور که تخریب مراتع در آنها شدید بوده است، صورت گرفته است.
سن گندم هم به صورت کمی( خسارت به برگ، خشک کردن جوانه مرکزی، سفید کردن وخشک کردن سنبله ها و یا قسمتی از آنها توسط سن مادر) و هم به صورت کیفی ( سن زدگی دانه ها توسط پوره ها و سن های نسل جدید) خسارت وارد می کند. طبق یک برآورد نظری در 3 میلیون هکتار اراضی آلوده کشور، در صورت عدم مبارزه با سن گندم حدود 90 هزار تن خسارت کمی و 900 هزار تن خسارت کیفی ایجاد خواهد شد.
طبق بررسی ها هر سن مادر به طور متوسط 61 جوانه مرکزی و 2/12 سنبله را در شرایط دیم خسارت می زند و سطح زیان اقتصادی آن 6/1 سن مادر در متر مربع است. در طرح جامع سن گندم کاهش محصول به ازای هر سن مادر در شرایط دیم 8/43 کیلوگرم و سطح زیان اقتصادی آن 8/1 عدد در متر مربع برآورد گردیده است طبق بررسی ها هر سن مادر در مزارع آبی در شرایطی که ترمیم خسارت صورت نگیرد، 1/3 گرم(حدود 30 کیلو گرم در هکتار) خسارت می زند و سطح زیان اقتصادی آن حدود 3 عدد در متر مربع است.سطح زیان اقتصادی سن مادر را در شرایط آبی 7-8 عدد در متر مربع برآورد کرده است.
حد قابل تحمل سن زدگی دانه ها 2 درصد است و دانه هایی که بیشتر از 2 درصد دانه سن زده داشته باشند فاقد کیفیت نانوایی هسـتند. با افزودن برخی از افزودنی هـای مجاز می توان این نرم را کمی افزایـش داد.سن زدگی دانه ها به ازای هر پوره سن 5 را در زمان برداشت گندم دیم حدود 6/0 درصد برآورد کرده و سطح زیان اقتصادی پوره ها را 3-4 پوره در متر مربع ذکر کرده است. سطح زیان اقتصادی پوره ها را به طور متوسط 2/8 عدد در متر مربع برآورد کرده است. این میزان در ارقام رشید و سرداری به ترتیب 3/5 و 7/6 و در ارقام فلات و گلستان که تحمل بیشتری دارند، به ترتیب 8/11 و 6/9 عدد است. سطح زیان اقتصادی پوره ها را در شرایط آبی 11-12 پوره در متر مربع برآورد کرده است. از نظر زیست شناسی، سن گندم سرتاسر تابستان، پائیز و زمستان ( حدود 9 ماه از سال) را در پناهگاه های تابستانه و زمسـتانه آن در ارتـفـاعات، زیر بوتـــه های گــون (Astragalus spp.)، درمـــنـه ( Artemisia spp.)، کــلاه مـیر حــسن(Acantholimon spp.) و چوبک (Acanthophillum spp.) و در جنگل های بلوط غرب کشور در زیر برگ های ریزش کرده بلوط و برخی دیگر از درختان و درختچه ها به سر می برد. این سن ها دیاپوز داشته و در اوایل بهار به مزارع گندم و جو ریزش می کنند. سن گندم تنها یک نسل در سال دارد.
http://webzoom.freewebs.com/saturnids/Eurygaster%20integriceps.jpg

[ریپورتر]

سن هاي زيان آور گندم

--------------------------------------------------------------------------------

بيش از 10 گونه سن زيان آور غلات در ايران جمع آوري و شناسايي شده اند. در بين آنها سن گندم(eurygaster integriceps put.) از اهميت اقتصادي بيشتري برخوردار است(شكل 3).



سن گندم eurygaster integriceps put.

(scutelleridae, heteroptera)



اين گونه مهم ترين آفت كشاورزي كشور ما به شمار مي آيد. به جز مناطق خوزستان، اراضي ساحلي خليج فارس، درياي عمان ، درياي خزر و كويرهاي مركزي فلات ايران، اين آفت در ساير مناطق كشور وجود دارد
(رجبي، 1379). بر اساس ميانگين سطح مبارزة شيميايي با سن گندم طي سال هاي 79-1375 استان هاي فارس، همدان، كرمانشاه، مركزي، كردستان، اصفهان، لرستان و تهران به ترتيب با 24، 7/13، 6/13، 8 ، 9/7، 1/7، 9/4 و 5/4 درصد سهم مبارزه شيميايي با سن گندم در كشور، از مهم ترين مناطق سن خيز كشور به شمار مي آيند.

سطح مبارزة شيميايي با سن گندم در 25 سال اخير(شكل 2) روند فزاينده اي داشته است به طوري كه اين سطح از 75000 هكتار در سال 1355 به 1200000 هكتار در سال 1380 رسيده است (هيربد، 1380). تخريب مراتع و توسعة ديم زار ها خصوصآ در غرب كشور از مهم ترين دلايل گسترش مناطق انتشار و طغيان سن گندم در سال هاي اخير بوده است(رجبي،1372). در سال هاي اخير 40 -50 درصد سهم مبارزة شيميايي با سن گندم در اراضي ديم استان هاي غربي كشور كه تخريب مراتع در آنها شديد بوده است، صورت گرفته است (بغدادچي، 1371).



سن گندم هم به صورت كمي( خسارت به برگ، خشك كردن جوانه مركزي، سفيد كردن وخشك كردن سنبله ها و يا قسمتي از آنها توسط سن مادر) و هم به صورت كيفي ( سن زدگي دانه ها توسط پوره ها و سن هاي نسل جديد) خسارت وارد مي كند. طبق يك برآورد نظري در 3 ميليون هكتار اراضي آلوده كشور، در صورت عدم مبارزه با سن گندم حدود 90 هزار تن خسارت كمي و 900 هزار تن خسارت كيفي ايجاد خواهد شد.

طبق بررسي هاي بهرامي(1377) هر سن مادر به طور متوسط 61 جوانه مركزي و 2/12 سنبله را در شرايط ديم خسارت مي زند و سطح زيان اقتصادي آن 6/1 سن مادر در متر مربع است. در طرح جامع سن گندم كاهش محصول به ازاي هر سن مادر در شرايط ديم 8/43 كيلوگرم و سطح زيان اقتصادي آن 8/1 عدد در متر مربع برآورد گرديده است(بي نام، 1377). طبق بررسي هاي رضابيگي(1379) هر سن مادر در مزارع آبي در شرايطي كه ترميم خسارت صورت نگيرد، 1/3 گرم(حدود 30 كيلو گرم در هكتار) خسارت مي زند و سطح زيان اقتصادي آن حدود 3 عدد در متر مربع است. نور(1381) سطح زيان اقتصادي سن مادر را در شرايط آبي 7-8 عدد در متر مربع برآورد كرده است.

حد قابل تحمل سن زدگي دانه ها 2 درصد است و دانه هايي كه بيشتر از 2 درصد دانة سن زده داشته باشند فاقد كيفيت نانوايي هسـتند. با افزودن برخي از افزودني هـاي مجاز مي توان اين نرم را كمي افزايـش داد(عسگريان زاده، 1377). بهرام)1377) سن زدگي دانه ها به ازاي هر پوره سن 5 را در زمان برداشت گندم ديم حدود 6/0 درصد برآورد كرده و سطح زيان اقتصادي پوره ها را 3-4 پوره در متر مربع ذكر كرده است. رضابيگي(1379) سطح زيان اقتصادي پوره ها را به طور متوسط 2/8 عدد در متر مربع برآورد كرده است. اين ميزان در ارقام رشيد و سرداري به ترتيب 3/5 و 7/6 و در ارقام فلات و گلستان كه تحمل بيشتري دارند، به ترتيب 8/11 و 6/9 عدد است. نوري(1381) سطح زيان اقتصادي پوره ها را در شرايط آبي 11-12 پوره در متر مربع برآورد كرده است.

از نظر زيست شناسي، سن گندم سرتاسر تابستان، پائيز و زمستان ( حدود 9 ماه از سال) را در پناهگاه هاي تابستانه و زمسـتانه آن در ارتـفـاعات، زير بوتـــه هاي گــون (astragalus spp.)، درمـــنـه ( artemisia spp.)، كــلاه مـير حــسنacantholimon spp.)) و چوبك (acanthophillum spp.) و در جنگل هاي بلوط غرب كشور در زير برگ هاي ريزش كرده بلوط و برخي ديگر از درختان و درختچه ها به سر مي برد. اين سن ها دياپوز داشته و در اوايل بهار به مزارع گندم و جو ريزش مي كنند. سن گندم تنها يك نسل در سال دارد(رجبي، 1379).

[farzad879]

چكيده‌
سن‌ گندم‌، مهمترين‌ آفت‌ گندم‌ و جو در ايران‌ و كشورهاي‌ منطقه‌ است‌. اهميت‌ اين‌ آفت‌ بقدري‌ است‌ كه‌ در زمان‌هاي‌ قديم‌ باعث‌قحطي‌ و مرگ‌ و مير در مناطق‌ غربي‌ و مركزي‌ ايران‌ مي‌شد. با وجود تمام‌ پيشرفت‌هاي‌ حاصله‌ در زمينه‌ كنترل‌ آفات‌، سن‌ در اكثرمناطق‌ كشت‌ گندم‌ هنوز هم‌ يك‌ آفت‌ خطرناك‌ است‌. در اين‌ ميان‌ وضعيت‌ استان‌هاي‌ ديم‌ خيز كشور مانند همدان‌ بدتر از ساير نقاطاست‌، زيرا كشت‌ وسيع‌ ديم‌ و نابودي‌ مراتع‌ باعث‌ بيشتر شدن‌ جمعيت‌ سن‌ و خسارت‌ آن‌ شده‌ است‌. براي‌ بررسي‌ وضعيت‌ سن‌، ازجمعيت‌ حشرات‌ بالغ‌ و پوره‌هاي‌ سن‌ در زمان‌هاي‌ مختلف‌ نمونه‌برداري‌ به‌ عمل‌ آمد. براي‌ اين‌ منظور سه‌ منطقه‌ رزن‌، كبودرآهنگ‌ ولالجين‌ در استان‌ همدان‌ انتخاب‌ و از مزارع‌ تعيين‌ شده‌ براي‌ جمعيت‌ سن‌ گندم‌ و پوره‌هاي‌ آن‌ و همچنين‌ دشمنان‌ طبيعي‌نمونه‌برداري‌ بعمل‌ آمد. از مزارع‌ گندم‌ و جو همجوار نمونه‌برداري‌ مقايسه‌اي‌ بعمل‌ آمد. در اين‌ بررسي‌ ارتفاع‌ محل‌، جهت‌ شيب‌،وضعيت‌ پوشش‌ گياهي‌، فاصله‌ از كوه‌ و سابقه‌ سمپاشي‌ و نوع‌ مبارزه‌ شيميايي‌(هوايي‌ يا زميني‌) و ديم‌ يا آبي‌ بودن‌ و كرپه‌ يا هراكشت‌بودن‌ مزرعه‌ مدنظر بود. نتايج‌ بدست‌ آمده‌ نشان‌ داد تخريب‌ مراتع‌، كشت‌ وسيع‌ گندم‌ و جو ديم‌، برداشت‌ دير هنگام‌ محصول‌،سمپاشي‌هاي‌ بي‌رويه‌ و برخي‌ عوامل‌ ديگر در طغيان‌ سن‌ گندم‌ نقش‌ دارند. حاصل‌ بررسي‌هاي‌ مزبور در زير آمده‌ است‌.

مقدمه‌
اين‌ آفت‌ كه‌ بعنوان‌ Sun Pest نيز شهرت‌ يافته‌ است‌ آفت‌ اصلي‌ (Key pest) محصول‌ گندم‌ در ايران‌ مي‌باشد و علاوه‌ بر گندم‌ به‌ جو نيزخسارت‌ مي‌زند. مناطق‌ پراكنش‌ اين‌ آفت‌ شامل‌ ايران‌ و كشورهاي‌ مهم‌ مرز ايران‌ از جمله‌ افغانستان‌، تركمنستان‌، آذربايجان‌،ارمنستان‌، تركيه‌، عراق‌، سوريه‌، لبنان‌، فلسطين‌، قفقاز، جنوب‌ روسيه‌، شرق‌ اروپا، شمال‌ آفريقا و عربستان‌ مي‌باشند. نام‌ علمي‌ اين‌ آفت‌Eurygaster integriceps put مي‌باشد. جمعيت‌ اين‌ آفت‌ در مناطق‌ شمال‌ ايران‌، كشورهاي‌ قفقاز و برخي‌ ديگر از مناطق‌ داراي‌ آب‌و هواي‌ مديترانه‌اي‌، در مقايسه‌ با گونه‌ مشابه‌ و رقيب‌ به‌ نام‌ E.maura كاهش‌ يافته‌ است‌. بطوريكه‌ هرچه‌ شرايط اقليمي‌ مرطوب‌ترباشد، جمعيت‌ گونه‌ E.maura بيشتر مي‌گردد. سابقه‌ اين‌ آفت‌ در ايران‌ به‌ زمان‌هاي‌ بسيار دور باز مي‌گردد. مشهور است‌ كه‌ نادرشاه‌افشار جهت‌ كنترل‌ جمعيت‌ آفت‌ سن‌ دستور داد تا محل‌هاي‌ زمستان‌گذراني‌ سن‌ كه‌ بيشتر شامل‌ تپه‌ها و كوهپايه‌ها مي‌باشند. آتش‌زده‌شود و به‌ همين‌ جهت‌ سن‌هاي‌ سياهرنگ‌ را اصطلاحٹ سن‌ نادري‌، مي‌گفتند.

شكل‌شناسي‌ آفت‌
طول‌ بدن‌ اين‌ حشره‌ بين‌ 13ـ9 ميليمتر و عرض‌ بدن‌ آن‌ بين‌ 8ـ7 ميليمتر مي‌باشد. رنگ‌ بدن‌ از زرد خاكستري‌ تا قهوه‌اي‌ مايل‌ به‌ سياه‌متغير است‌ و گاهي‌ برنگ‌ سياه‌ ديده‌ مي‌شود. سر اين‌ آفت‌ مثلثي‌ شكل‌ و در وسط آن‌ شيار باريكي‌ وجود دارد. اين‌ آفت‌ داراي‌ دو شاخك‌نخي‌ شكل‌ در جلو سر مي‌باشد. اندازه‌ تخم‌ آفت‌ معمولا 0/7 ميليمتر است‌ و به‌ تعداد 14 عدد بطور منظم‌ در دو رديف‌ 7 عددي‌ روي‌برگ‌هاي‌ گندم‌ يا علف‌هاي‌ ديگر قرار داده‌ مي‌شود.
سن‌ گندم‌ داراي‌ پنج‌ مرحله‌ پورگي‌ است‌. پوره‌هاي‌ جوان‌ سن‌، به‌ طول‌ 1/2 ميليمتر و تقريبٹ گرد هستند. پوره‌هاي‌ سنين‌ بعدي‌ بزرگترهستند و به‌ تدريج‌ زاويه‌ بال‌ و نيز سپرچه‌ آن‌ رشد مي‌يابد. رنگ‌ پوره‌ها در سن‌ ابتدايي‌ سياه‌ و در سنين‌ بعدي‌ آجري‌ مات‌ است‌.
سن‌هاي‌ نر و ماده‌ را از روي‌ حلقه‌هاي‌ تناسلي‌ مي‌توان‌ از يكديگر تشخيص‌ داد و در سن‌هاي‌ نر حلقه‌ ششم‌ شكم‌ ذوزنقه‌اي‌ شكل‌ و لبه‌عقبي‌ آن‌ منحني‌ است‌ و سوراخ‌هاي‌ تناسلي‌ را مي‌پوشاند. در سن‌هاي‌ ماده‌ حلقه‌ ششم‌ شكم‌ مدور است‌ و از هفت‌ قسمت‌ كيتيني‌تشكيل‌ مي‌يابد كه‌ در حال‌ استراحت‌ كاملا به‌ يكديگر چسبيده‌اند. روي‌ اين‌ حلقه‌ در جهت‌ طول‌ يك‌ شكاف‌ بطور وضوح‌ نمايان‌ است‌.
سن‌ گندم‌ از نظر مورفولوژي‌ به‌ دو گروه‌ تقسيم‌ مي‌شود:
الف‌. جمعيتي‌ از اين‌ حشره‌ كه‌ در زيستگاه‌هاي‌ طبيعي‌ واقع‌ در ارتفاعات‌ زندگي‌ مي‌كند و ضمن‌ تغذيه‌ از گياهان‌ غيرزراعي‌ به‌ويژه‌گندميان‌ و بدون‌ آنكه‌ پروازهاي‌ قابل‌ ملاحظه‌اي‌ انجام‌ دهد. به‌ زاد و ولد مي‌پردازد. اين‌ گروه‌ داراي‌ اندازه‌ بدن‌ كوچك‌ بوده‌ و طول‌ وعرض‌ بدن‌ آنها به‌ ترتيب‌ 10/5ـ8 و 6/8ـ5 ميليمتر است‌.
ب‌. گروهي‌ كه‌ از گندم‌ و جو تغذيه‌ مي‌كنند، به‌ويژه‌ آنهايي‌ كه‌ به‌ مزارع‌ گندم‌ آبي‌ حمله‌ور مي‌شوند، جثه‌اي‌ بزرگتر دارند و طول‌ و عرض‌بدن‌ آنها به‌ ترتيب‌ 2/8ـ9/8 و 7/6ـ6/2 ميليمتر است‌.

زيست‌شناسي‌
سن‌ مادر در شرايط مساعد آزمايشگاهي‌ بين‌ 300 تا 556 عدد تخم‌ مي‌گذارد. اين‌ تعداد در شرايط طبيعي‌ مساعد 114 تا 329 عدد ودر شرايط نامساعد يا دوره‌ خاموشي‌ 75 عدد يا كمتر است‌.
اين‌ آفت‌ در تمام‌ مناطق‌ كشور انتشار دارد. ولي‌ در حاشيه‌ شمالي‌ كشور كه‌ مرطوب‌ است‌ جمعيت‌ آن‌ در مقابل‌ با گونه‌هاي‌ رقيب‌ آن‌يعني‌ E.maura كاهش‌ مي‌يابد و در مناطق‌ مرطوب‌ فقط گونه‌ اخير مشاهده‌ مي‌شود.
سن‌ گندم‌ هرساله‌ داراي‌ يك‌ نسل‌ است‌. در پايان‌ فصل‌ زراعي‌ و پس‌ از برداشت‌ محصول‌ سن‌هاي‌ موجود در سطح‌ مزارع‌ به‌ ارتفاعات‌ وتپه‌ها مهاجرت‌ كرده‌ و به‌ تغذيه‌ بيشتر و ذخيره‌ چربي‌ در اماكن‌ مزبور پرداخته‌ و خود را براي‌ زمستان‌گذراني‌ آماده‌ مي‌كنند. اين‌ پرواز به‌سمت‌ دامنه‌هاي‌ شمال‌ كوه‌ها و تپه‌ها، كه‌ در تابستان‌ خنك‌ بوده‌ و پوشش‌ گرامينه‌هاي‌ وحشي‌ مناسبي‌ براي‌ تغذيه‌ سن‌ دارد، صورت‌مي‌گيرد. پس‌ از تكميل‌ تغذيه‌ و بتدريج‌ با فرارسيدن‌ فصل‌ سرما اين‌ حشرات‌ خود را به‌ دامنه‌هاي‌ جنوبي‌ كوهها كه‌ به‌ سمت‌ آفتاب‌ است‌رسانيده‌ و در ارتفاع‌ كمتري‌ مستقر شده‌ و پس‌ از مدتي‌ تغذيه‌ و در زير بوته‌هاي‌ گون‌، درمنه‌ و ساير گياهان‌ بوته‌اي‌ وحشي‌ زير تخته‌سنگ‌ها و پناهگاه‌هاي‌ مختلف‌ ديگر پنهان‌ شده‌ و بتدريج‌ به‌ خواب‌ زمستاني‌ فرو مي‌روند. در اواخر زمستان‌ و اوايل‌ بهار كه‌ شيب‌هاي‌جنوبي‌ تحت‌ تابش‌ آفتاب‌ زودتر از قسمت‌هاي‌ ديگر گرم‌ مي‌شوند سن‌ از خواب‌ زمستاني‌ بيدار شده‌ و مدتي‌ در همان‌ محل‌ به‌ تغذيه‌ ازگرامينه‌هاي‌ وحشي‌ پرداخته‌ و بتدريج‌ در فروردين‌ و ارديبهشت‌ به‌ سوي‌ مزارع‌ غلات‌ در دشت‌هاي‌ مجاور پرواز مي‌كنند. پرواز يامهاجرت‌ سن‌ از كوه‌ به‌ مزارع‌ اصطلاحٹ ريزش‌ سن‌ گفته‌ مي‌شود. تاريخ‌ دقيق‌ ريزش‌ سن‌ بسته‌ به‌ سرد يا گرم‌ بودن‌ سال‌ و منطقه‌ متفاوت‌بوده‌ و در همدان‌ در نيمه‌ سوم‌ فروردين‌ ماه‌ است‌. طول‌ مسافت‌ پروازي‌ سن‌ حدود 30 تا 35 كيلومتر بوده‌ و در فاصله‌ 40 كيلومتر يابيشتر از اماكن‌ زمستان‌گذران‌ ديده‌ نمي‌شود.
علل‌ عمده‌ نوسان‌ جمعيت‌ سن‌، عوامل‌ جوي‌ است‌ كه‌ باعث‌ ايجاد دو دوره‌ طغيان‌ و خاموشي‌ به‌ شرح‌ زير مي‌شود:
الف‌. سال‌هاي‌ طغيان‌: اگر هوا در بهار ملايم‌ و در تابستان‌ بتدريج‌ گرم‌ شود و در پاييز خنك‌ و در زمستان‌ تغييرات‌ ناگهاني‌ و شديد دمايي‌ديده‌ شود، طي‌ چند سال‌ براي‌ سن‌ گندم‌ شرايط دمايي‌ و تغذيه‌اي‌ مناسبي‌ ايجاد مي‌شود كه‌ منجر به‌ طغيان‌ سن‌ گندم‌ مي‌گردد و سن‌تخم‌ بيشتري‌ توليد مي‌نمايد.
ب‌. سال‌هاي‌ خاموشي‌: اگر هوا در بهار سرد و باراني‌ و داراي‌ تغييرات‌ جوي‌ زيادي‌ شود و هواي‌ تابستان‌ معتدل‌ و داراي‌ ريزش‌ باران‌تابستانه‌ باشد، رشد و نمو گندم‌ و سن‌ با توجه‌ به‌ عوامل‌ جوي‌ هم‌آهنگ‌ نمي‌گردد، همچنين‌ اگر هواي‌ پاييز ملايم‌ و هواي‌ زمستان‌ بدون‌ريزش‌ برف‌ باشد و اواخر زمستان‌ و اوايل‌ بهار نيز حرارت‌ هوا متغير و توام‌ با وزش‌ باد گردد. طي‌ چند سال‌ ميانگين‌ تخم‌ريزي‌ سن‌ گندم‌هرسال‌ كم‌ شده‌ و جمعيت‌ بسوي‌ خاموشي‌ گرايش‌ مي‌يابد.
قبلا دوره‌ طغيان‌ سن‌ گندم‌ را هفت‌ و هشت‌ ساله‌ مي‌دانستند. ولي‌ در سال‌هاي‌ اخير و بعلل‌ مختلف‌ از جمله‌ كشت‌ وسيع‌ گندم‌ در كشور،سمپاشي‌هاي‌ گسترده‌ عليه‌ سن‌ گندم‌ و بهم‌خوردن‌ تعادل‌ جمعيت‌ آفت‌ با دشمنان‌ طبيعي‌ آن‌ باعث‌ گم‌ شدن‌ اين‌ دوره‌ شده‌ (كه‌ در واقع‌طغيان‌ و خسارت‌ سن‌ هرساله‌ مشاهده‌ مي‌شود) ولي‌ شدت‌ آن‌ توزيع‌ شده‌ است‌.

طرز خسارت‌
سن‌ گندم‌ به‌ سه‌ روش‌ خسارت‌ ايجاد مي‌كند. الف‌) خسارت‌ سن‌ مادر، كه‌ به‌ خسارت‌ حشرات‌ نر و ماده‌اي‌ كه‌ پس‌ از زمستان‌گذراني‌ دراوايل‌ بهار در مزارع‌ ريزش‌ مي‌كنند اطلاق‌ مي‌شود. سن‌ در اين‌ مرحله‌ با مكيدن‌ شيره‌ ساقه‌ و برگ‌هاي‌ جوان‌ و سبز و جوانه‌هاي‌ گندم‌باعث‌ ضعف‌ بوته‌ها، پيچيدگي‌ و خشك‌ شدن‌ برگ‌ها و سفيد شدن‌ خوشه‌ها از محل‌ تغذيه‌ يا فرو بردن‌ خرطوم‌ سن‌ مي‌شود. ب‌)خسارت‌ پوره‌هاي‌ سن‌، كه‌ براي‌ رشد و نموشان‌، از برگ‌، ساقه‌ و شيره‌ دانه‌هاي‌ نرم‌ گندم‌ تغذيه‌ مي‌كند. اوج‌ خسارت‌ سن‌ گندم‌ مربوط به‌تغذيه‌ پوره‌هاي‌ رشد يافته‌ مانند سن‌ چهارم‌ و پنجم‌ پورگي‌ است‌ كه‌ باعث‌ لاغري‌ و چروكيدگي‌ دانه‌ گندم‌ مي‌شود. ج‌) خسارت‌ حشرات‌بالغ‌ نسل‌ جديد كه‌ از كامل‌ شدن‌ رشد پوره‌ها ايجاد شده‌اند. اگر در برداشت‌ گندم‌ تاخير صورت‌ گيرد، بالاترين‌ خسارت‌ سن‌ گندم‌ در اين‌مرحله‌ خواهد بود. در اين‌ زمان‌ خوشه‌هاي‌ گندم‌ تقريبٹ رسيده‌ و محصول‌ در دست‌ برداشت‌ است‌. خسارت‌ در اين‌ مرحله‌ باعث‌ پوكي‌خوشه‌ها مي‌شود، بنابراين‌ بايد هرچه‌ سريعتر محصول‌ برداشت‌ گردد تا اين‌ نوع‌ خسارت‌ بوجود نيايد. بدين‌ منظور برداشت‌ دومرحله‌اي‌ گندم‌ پيشنهاد مي‌شود.

پيش‌بيني‌ وضعيت‌ سن‌ گندم‌
سن‌ گندم‌ از تاريخ‌ پرواز به‌ كوهستان‌ تا بازگشت‌ به‌ مزارع‌، طي‌ 9 ماه‌ از سال‌ تا حدود زيادي‌ به‌ چربي‌ بدن‌ خود وابستگي‌ دارد، بنابراين‌چربي‌، نقش‌ اساسي‌ را در بقاي‌ حشره‌ دارد. چربي‌ بدن‌ سن‌ها از نمونه‌برداري‌ و ميانگين‌گيري‌ از وزن‌ 30 تا 50 عدد سن‌ بدست‌ مي‌آيد.خصوصيات‌ جسمي‌ سن‌ برحسب‌ وزن‌ بدن‌ سن‌ ماده‌ تعيين‌ مي‌گردد. وزن‌ نر حدود 5 ميليگرم‌ كمتر از سن‌ ماده‌ است‌. سن‌هايي‌ كه‌ 125ميليگرم‌ و يا بيشتر وزن‌ دارند، خصوصيات‌ جسمي‌ مطلوب‌ و سن‌هايي‌ كه‌ 115 ميليگرم‌ وزن‌ دارند، مشخصات‌ جسمي‌ ضعيف‌ دارند.
گرايش‌ سن‌ به‌ طغيان‌ و يا دوره‌ خاموشي‌، برحسب‌ وزن‌ بدن‌ تعيين‌ مي‌شود. چنانچه‌ در موقع‌ بيداري‌ سن‌ از خواب‌ زمستانه‌، وزن‌حشرات‌ ماده‌ 130 ميليگرم‌ يا بيشتر باشد، سن‌ مادر بطور متوسط 75 عدد تخم‌ مي‌گذارد و جمعيت‌ پوره‌ها در صورت‌ مساعد بودن‌شرايط زندگي‌ بسوي‌ طغيان‌ گرايش‌ دارد. اگر وزن‌ سن‌ مادر 115ـ99 ميليگرم‌ باشد. ميانگين‌ تخم‌ سن‌ مادر حدود 44 عدد خواهد بود وجمعيت‌ پوره‌ها بسوي‌ خاموشي‌ خواهد بود.

كنترل‌
سن‌ گندم‌ داراي‌ دشمنان‌ طبيعي‌ بسيار مهم‌ و متعددي‌ مي‌باشد كه‌ بطور خودبخود و طبيعي‌ تا حدود زيادي‌ آفت‌ را كنترل‌ مي‌كنند كه‌از جمله‌ مهمترين‌ آنها مي‌توان‌ به‌ زنبورهاي‌ پارازيتوئيد جنس‌هاي‌ Trissolcus, Dissolcus, Assolcus از خانواده‌ Scelionidaeاشاره‌ كرد. گونه‌هاي‌ T.vassilieri Mayو A.semistriatus Nee. در مبارزه‌ بيولوژيك‌ عليه‌ سن‌ گندم‌ بيشترين‌ اهميت‌ را دارند. اين‌زنبورها سال‌ها بطور مصنوعي‌ در آزمايشگاه‌ پرورش‌ داده‌ مي‌شدند و در بهار مصادف‌ با تخمريزي‌ سن‌ها در مزارع‌ رها مي‌گرديدند. ولي‌پس‌ از ظهور سموم‌ پر قدرت‌ جديد و به‌ دليل‌ رقابت‌هاي‌ اقتصادي‌ آشكار و پنهان‌ و عدم‌ كنترل‌ صد در صد آفت‌ كه‌ ويژگي‌ اين‌ نوع‌مبارزه‌ است‌ و در نتيجه‌ عدم‌ رضايت‌ كامل‌ كشاورزان‌ از آن‌، تنها به‌ كاربرد سموم‌ سمپاشي‌ اكتفا گرديد. ضروري‌ است‌ كه‌ اين‌ روش‌ مبارزه‌دوباره‌ احيا گرديد.
اگر بتوانيم‌ با قرق‌ منطقي‌ كوه‌ها و تپه‌ها از چراي‌ مفرط دام‌ در آنها جلوگيري‌ كنيم‌، تا حدودي‌ از خطر حمله‌ سن‌ گندم‌ كاسته‌ايم‌. بنظرمي‌رسد اگر پوشش‌ گياهي‌ كافي‌ باشد. سن‌ به‌ گرامينه‌هاي‌ موجود در كوه‌ قناعت‌ كرده‌ و كمتر به‌ مزارع‌ هجوم‌ مي‌آورد. بعلاوه‌ سن‌ گندم‌ بابيش‌ از 50 نوع‌ گياه‌ بطور مستقيم‌ يا غيرمستقيم‌ رابطه‌ ميزباني‌ دارد. بنابراين‌ حفاظت‌ از مراتع‌ و گياهان‌ مزبور، باعث‌ حفظ جمعيت‌ درحالت‌ تعادل‌ طبيعي‌ آن‌ و در زير سطح‌ زيان‌ اقتصادي‌ (EIL) مي‌گردد.
يكي‌ از مشكلاتي‌ كه‌ در سال‌هاي‌ اخير بروز كرده‌ است‌ پديده‌ خشكسالي‌ است‌، كه‌ باعث‌ گسترش‌ خسارت‌ سن‌ گندم‌ شده‌ است‌. با توجه‌به‌ عدم‌ رعايت‌ صحيح‌ حريم‌ مراتع‌ در كشور ما كه‌ به‌ علل‌ گوناگون‌ از جمله‌ تملك‌ مراتع‌ صورت‌ مي‌گيرد، بسياري‌ از افراد كم‌ زمين‌ وبي‌زمين‌ به‌ كاشت‌ اراضي‌ شيب‌دار و مراتع‌ داراي‌ خاك‌ فقير و بسيار فقير روي‌ آورده‌اند. در شرايط نامناسب‌ بارندگي‌، جوانه‌زني‌ و رشداوليه‌ گياه‌ كه‌ لازمه‌ بوجود آمدن‌ بوته‌هاي‌ قوي‌ در بهار سال‌ بعد مي‌باشد، با اشكال‌ مواجه‌ شده‌ و محصول‌ بقدري‌ ضعيف‌ مي‌گردد، كه‌گاهي‌ برداشت‌ آن‌ مقرون‌ به‌ صرفه‌ نمي‌باشد و توسط كشاورزان‌ رها مي‌گردد. اين‌ بهترين‌ فرصت‌ براي‌ پوره‌هاي‌ سن‌ آخر و حشرات‌ تازه‌بالغ‌ است‌ كه‌ تغذيه‌ خود را كامل‌ نموده‌ و به‌ اندازه‌ كافي‌ چربي‌ ذخيره‌ كننده‌ و خود را براي‌ زمستان‌ سخت‌ مهيا كنند. بنابراين‌ بايدچاره‌اي‌ انديشيد تا از كاشت‌ اراضي‌ فقير و مراتع‌ شيب‌دار توسط كشاورزان‌ جلوگيري‌ شود. كشت‌ جو بجاي‌ گندم‌ در كانون‌هاي‌ آلودگي‌يكي‌ از اصلي‌ترين‌ گزينه‌هايي‌ است‌ كه‌ اكثر متخصصان‌ به‌ آن‌ اشاره‌ كرده‌اند. در نمونه‌گيري‌هاي‌ اينجانب‌ در مناطق‌ كبودرآهنگ‌ و رزن‌در استان‌ همدان‌، اختلاف‌ شديد در آلودگي‌ اين‌ دو محصول‌ مشاهده‌ شد. برداشت‌ دو مرحله‌اي‌ گندم‌ در مرحله‌ خميري‌ شدن‌ نيز يكي‌از توصيه‌هاي‌ اصلي‌ است‌ كه‌ نتايج‌ آن‌ در كشورهاي‌ شوروي‌ سابق‌ رضايتبخش‌ بوده‌ است‌.
دانشمندان‌ شوروي‌ سابق‌ همچنين‌ با استفاده‌ از روش‌ برداشت‌ دو مرحله‌اي‌ توفيقات‌ زيادي‌ در جهت‌ مبارزه‌ با سن‌ و كنترل‌ آن‌ بدست‌آوردند. برداشت‌ دو مرحله‌اي‌ غله‌ عبارت‌ است‌ از:
1. درو سريع‌ خوشه‌ها با ماشين‌ در مرحله‌ مومي‌ شدن‌ دانه‌ و حمل‌ خوشه‌ها به‌ خرمن‌گاه‌ در مدت‌ 3ـ2 روز (هرچه‌ سريعتربهتر) درمنطقه‌ آلوده‌ به‌ سن‌
2. خرمن‌ كوبي‌ بوسيله‌ ماشين‌ بوجاري‌ در خرمن‌گاه‌ و حمل‌ محصول‌ بوجاري‌ شده‌ به‌ انبار غله‌ در مدت‌ 3ـ2 روز.
روش‌ زراعي‌ ديگر براي‌ كنترل‌ سن‌، شامل‌ كشت‌ زود در پاييز (هراكشت‌) و برداشت‌ سريع‌ در آخر بهار است‌. بايد از كشت‌ كرپه‌ اجتناب‌كرد. كاشت‌ ارقام‌ زودرس‌ گندم‌ باعث‌ گريز محصول‌ از زمان‌ اوج‌ فعاليت‌ پوره‌هاي‌ سن‌ آخر و سن‌هاي‌ بالغ‌ نسل‌ جديد مي‌شود. ارقام‌گندم‌ مقاوم‌ به‌ سن‌ در حال‌ بررسي‌ و شايان‌ توجه‌ بسيار است‌، زيرا برخي‌ ارقام‌ گندم‌ بوسيله‌ ريشك‌هاي‌ زياد يا دارا بودن‌ سيليس‌ بيشتربافت‌ خود يا روش‌هاي‌ ديگر، تغذيه‌ آفت‌ را با مشكل‌ مواجه‌ مي‌كنند. جهت‌ كنترل‌ شيميايي‌ نيز توجه‌ به‌ سطح‌ زيان‌ اقتصادي‌ آفت‌ضروري‌ است‌. بهمين‌ منظور فرم‌ مبارزه‌ با جمعيت‌ سن‌ مادر و پوره‌ سن‌ هر سال‌ يا چند سال‌ يكبار تعيين‌ و توسط سازمان‌ حفظ نباتات‌ابلاغ‌ يا اجرا مي‌گردد. اين‌ ميزان‌ جمعيت‌ كه‌ كنترل‌ شيميايي‌ را ضروري‌ مي‌كند در گندم‌ يا جو و زراعت‌ آبي‌ و ديم‌ تفاوت‌ دارد.

منابع‌
1. احمدي‌، روح‌الله‌، 1381، سن‌ گندم‌، وضعيت‌ موجود و راهكارهاي‌ كنترل‌ آن‌ در استان‌ همدان‌. تك‌ نگاشت‌. مركز تحقيقات‌ كشاورزي‌همدان‌. بخش‌ تحقيقات‌ آفات‌ و بيماري‌هاي‌ گياهي‌. 25 صفحه‌.
2. اسماعيلي‌، مرتضي‌، اسدالله‌ ميركريمي‌ و پروانه‌ آزمايش‌ فرد، 1370. حشره‌شناسي‌ كشاروزي‌. انتشاررات‌ دانشگاه‌ تهران‌. شماره‌ انتشار2073، 550 صفحه‌.
3. بهداد، ابراهيم‌، 1368، آفات‌ گياهان‌ زراعي‌ ايران‌. نشر سپهر اصفهان‌. 618 صفحه‌.
4. رجبي‌، غلامرضا، 1379، اكولوژي‌ سن‌هاي‌ زيان‌آور گندم‌ و جو در ايران‌. سازمان‌ تحقيقات‌ آموزش‌ و ترويج‌ كشاورزي‌. چاپ‌ اول‌ 343صفحه‌.
5. صلواتيان‌، مير، 1370، لزوم‌ شناسايي‌ عوامل‌ موثر محيط در مبارزه‌ با آفات‌ گياهان‌ زراعي‌، سازمان‌ ترويج‌ كشاورزي‌. چاپ‌ اول‌، شماره‌ثبت‌ 69/239 مركز اطلاعات‌ و مدارك‌ علمي‌ كشاورزي‌. 203 صفحه‌.
6. نادريان‌، حسن‌ و علي‌ مالمير، 1376، سن‌ گندم‌ و روش‌هاي‌ كنترل‌ آن‌. نشريه‌ ترويجي‌ مديريت‌ آموزش‌ و ترويج‌ كشاورزي‌