engeneer_19
16th April 2010, 01:49 PM
فضائل چهار کلمه
http://www.55a.net/firas/farisi/images/bloc_01.gifhttp://www.55a.net/firas/farisi/images/bloc_03.gif
سبحان الله والحمد لله ولا إله إلا الله والله أكبر
برگرفته از: کتــابخــانـه نهاد فرهنگی امام ترمذی
برگردان: قریب الله «مطیع»
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله رب العالمین، والصلاة والسلام على إمام المرسلین، نبینا محمدٍ وعلى آله وأصحابه أجمعین، أما بعد:
خداوند متعال چهار کلمه را به فضایل بزرگ، و صفات با شکوه اختصاص داده است که دلالت آشکار به عظمت و بلندی منزلت آنها نسبت به سایر کلمات می کند این چهار کلمه عبارت اند از (سبحان الله، والحمدلله ولا إله إلا الله، والله أكبر).
درمورد فضلیت این کلمات روایاتی زیادی وارد شده است که همه دلالت به شأن ومرتبة عالی آنها در نزد خداوند می کند و هرکسی این کلمات را روزانه بخواند, از پاداش بی شمار و ثمرات نیک دنیوی و اخروی برخوردار خواهد شد.
روایاتی را که در اینجا گنجانیده ام بخشی از کتاب (فقه الأدعیة والأذكار) میباشد و مناسب دیدم تا آنها را یکجا نمایم, چنانکه بعضی از برادران معزز از من خواستند این روایات را بشکل رسالة کوچکی در آورم تا در دسترس همگان قرار گرفته و برادران و خواهران مسلمان ما از ثواب و پاداش آن مستفید گردند.
حالا روایاتی كه در مورد این كلمات چهار گانه ذكر شده است خدمت تان عرض میداریم.
1ـ این چهاركلمه از محبوبترین سخنان در نزد خداوند است، امام مسلم از سمره بن جندب رضی الله عنه نقل می كند كه رسو ل الله صلى الله علیه وسلم فرمودند: «محبوبترین سخن در نزد خداوند متعال چهار كلمه است، به هریكی از آنها آغاز كنی، باكی ندارد:
«سبحان الله، والحمد لله، ولا اله إلاّ الله، والله اكبر» (1).
ابوداود طیالسی این چهاركلمه را در مسندش به این لفظ نقل كرده است: (چهاركلمه است كه از پاکیزه ترین سخنان و از قران است به هر یكی از آنها آغاز كنی باكی ندارد: (سبحان الله، والحمد لله، ولا اله إلاّ الله، والله اكبر)(2).
2- این چهاركلمه در نزد رسول الله صلى الله علیه وسلم از آنچکه آفتاب برآن طلوع نموده محبوبتر میباشد- یعنی بهتر و محبوبتر از همه دنیا و دار وندارش- چنانكه امام مسلم از ابوهریره رضی الله عنه نقل میكند كه رسولخدا فرمودند: (یقیناً گفتن: سبحان الله، والحمد لله، ولا اله إلاّ الله، والله اكبر در نزد من از آنچه كه آفتاب بر آن طلوع نموده محبوبتر است)(3) .
3ـ و از فضایل چهار كلمه آنچه در مسند امام احمد و شعب الإیمان بیهقی با اسناد جید از عاصم بن بهدلة، از ابی صالح از ام هانی بنت ابی طالب روایت شده كه فرمود: روزی رسول الله صلى الله علیه وسلم بر من گذشت به ایشان گفتم: من كهن سال وضعیف شده ام پس مرا به عملی امر نمائید تا آنرا نشسته انجام دهم. پیغمبر صلى الله علیه وسلمفرمودند: (صدبار سبحان الله بگو، مانند اینست كه صد برده از اولاد اسماعیل علیه السلام را آزاد كرده باشی، و صد بار الحمدلله بگو، مانند اینست كه صد اسپ زین و لگام شده را در را خدا (جهاد) فرستاده باشی، و صدبار الله اكبر بگو، برابر است با صد شتر قلاده شده ای كه ـ برای قربانی سوق داده شده ـ و قبول شده در نزد خداوند باشد. و صد بار ـ لا اله إلاّ الله بگو: میان آسمان و زمین را پر میكند و هیچ كسی در آن روز نمی تواند عملی به این برزگی انجام داده تا بسوی آسمان بلند شود، مگر اینكه مانند خودت انجام دهد))( 4).
منذری می فرماید: امام احمد با اسناد حسن آنرا نقل كرده است(5)، و علامه البانی رحمت الله علیه سند آنرا حسن گفته است(6).
برادران و خواهران مسلمان! در این پاداش بزرگی كه در برابر چهار كلمه داده میشود خوب دقت كنید، كسیكه صد بار سبحان الله بگوید مانند آزاد كردن برده گانی از اولاد اسماعیل علیه السلام است، در اینجا اولاد اسماعیل علیه السلام بطور خصوص ذكرشده است زیرا آنها از شریف ترین خانواده های عرب هستند.
وكسیكه صد بار الحمدلله بگوید مانند آنست كه صد اسپ زین ولگام شده را بخاطر حمل و نقل مجاهدین و سربازان اسلام صدقه نمو ده باشد. و كسیكه صد بار الله اكبر بگوید پاداش قربانیصد شتریكه مورد پذیرش خداوند قرار گرفته باشد, حاصل می نماید. و كسیكه صد بار لا اله إلاّ الله بگوید، میان آسمان و زمین را پرمیکند.
4ـ چهار كلمه محوكنندة گناهان است: از عبد الله پسر عمرو بن العاص رضی الله عنهما در مسند احمد و ترمذی و مستدرك روایت شده است كه پیامبر rفرمودند: (بر روی زمین مردی نیست كه بگوید: لا اله إلاّ الله، والله اكبر وسبحان الله، والحمد لله ولا حول ولا قوة إلاّ بالله مگر اینكه گناهانش نابود می شود اگرچه اضافه از كف دریا باشد). ترمذی این حدیث را حسن گفته و حاكم آنرا صحیح گفته، ذهبی سخن وی را تائید كرده است چنانكه امام البانی آنرا حسن گفته است(7).
مراد از گناهان درین حدیث گناهان صغیره است، امام مسلم از ابوهریره رضی الله عنه روایت می كند كه پیغمبرصلى الله علیه وسلم می فرمود: نماز های پنجگانه و جمعه تا جمعه و رمضان تا رمضان سبب بخشش و محوگناهانی كه در میان میشود می گردد، بشرطیكه از گناهان كبیره پرهیز شود) (8).
پس محو گناهان صغیره مقید و مشروط به اجتناب ازگناهان كبیره است زیرا گنهان كبیره و بزرگ را جز توبه چیزدیگری محو نمیكند. به همین معنی در حدیثی كه امام ترمذی و غیره از انس بن مالك نقل كرده اند آنحضرت صلى الله علیه وسلم بردرختیكه برگ های خشك داشت گذشت و با عصای خویش آنرا تكان دادند و برگهایش بر زمین ریخت، سپس آنحضرت علیه السلام فرمودند: (گناهان بنده با گفتن: الحمد لله وسبحان الله ولا اله إلاّ الله والله اكبر چنان میریزد طوریكه برگهای این درخت فروریخت) شیخ البانی این حدیث را حسن گفته است (9).
5ـ از فضایل چهاركلمه اینست كه آنها نهال های بهشت هستند. امام ترمذی از عبد الله بن مسعود نقل می كند كه پیغمبر خدا فرمودند: ابراهیم علیه السلام را درشب اسرا و معراج ملاقات نمودم. فرمود: ای محمد به امتت از طرف من سلام برسان وخبرشان ده كه بهشت دارای خاک و آب خوب و جایگاه فراخی است و دانه آن سبحان الله، والحمدلله ولا اله إلاّ الله والله اكبر، است(10).
در سند این حدیث هر چند عبدالرحمن بن اسحاق است اما دو شاهد دیگری از حدیث ابو ایوب انصاری و عبد الله بن عمر رضی الله عنهم داردكه با آن قوی میشود. مراد از كلمه قیعان در حدیث این است كه جنت فراخ، و دارای خاک نیكو است نهال هایش باگفتن این كلمات رشد نموده جوان میشود چنانكه نهال در زمینی نرم و هموار و حاصل خیز این دنیا بزودی می روید(11).ذكر این كلمات نعمت انسان را در بهشت می افزاید و آنرا زیب و زینت میدهد.
6ـ و ازفضایل چهار كلمه: هیچكسی در نزد خداوند بهتر از مرد سالخورده ای نیست كه الله اكبر وسبحان الله ولا اله إلاّ الله والحمد لله زیاد بگوید وآنرا ورد زبان خود گرداند. امام احمد و نسائی درعمل یوم و لیله باسند حسن از عبد الله بن شداد روایت می كنند كه سه نفر از بنی عذره نزد پیغمبر صلى الله علیه وسلمآمدند و به اسلام مشرف گردیدند. پیغمبر صلى الله علیه وسلم فرمودند: كدام كس آنان را با خود می برد؟ طلحه گفت: من. آنها نزد طلحه بودند تا آنكه پیغمبر خدا لشكری را فرستاد و یكی از آنان نیز با آنها بیرون شده جام شهادت نوشید، سپس پیغمبر خدا لشكری دیگری فرستاد و یكی از آنها نیز بیرون شده به شهادت رسید، راوی می گوید: سومی در بسترش وفات نمود.
طلحه رضی الله عنه فرمود: من هر سه آنها را درخواب دیدم كه در بهشت اند مردیکه در بسترش وفات نموده بود دیدم درپیشروی قرار دارد و آنکه در اخیر شهید شد در عقب وی است و شهید اولی را در عقب آندو دیدم. طلحه فرمود: این خواب مرا به شگفت آورد, سپس نزد رسول خدا r آمدم و موضوع را برایشان حكایت كردم، آنحضرت علیه السلام فرموند: (چرا از این خواب تعجب كردی، هیچكسی در نزد خداوند بهتر ازمؤمنی نیست كه در اسلام سالیان دراز گذرانده الله اكبر، سبحان الله، ولا اله إلاّ الله والحمدلله زیاد بگوید(12).
این حدیث عظیم الشأن دلالت بر فضیلت كسانی می كند كه عمر طولانی وعمل نیكو دارند و زبانشان همیشه به ذكر خداوند تر و مشغول است.
7ـ و از فضیلت چهار كلمه اینست كه خداوند آنها را برای بندگان خود برگزیده، پاداش و ثواب بزرگی را برای گویندة آن آماده كرده است، در مسند امام احمد و مستدرک حاكم باسند صحیح از حدیث ابوهریره رضی الله عنه و ابوسعید رضی الله عنهما روایت است كه رسول خدا فرمود: (خداوند چهار كلمه را از سخنان برگزیده است:
سبحان الله ، والحمد لله ولا اله إلاّ الله والله اكبر، پس کسیکه سبحان الله بگوید برایش بیست نیکی نوشته می شود واز او بیست گناه کم میگردد. و کسیکه الله اکبر بگوید مانند آن است, و کسیکه لا اله إلاّ الله بگوید, نیز مانند آن است, و کسیکه الحمد لله رب العالمین از نزد خود بگوید برایش سی نیکی نوشته میشود و از او سی گناه کم میگردد) ( 13).
ملاحظه میگردد، ثواب حمد گفتن (الحمدلله) که از نزد خود بنده باشد بیشتر از دیگر کلمه ها است زیرا غالباً حمد و شکر به سببی چون خوردن, نوشیدن یا بدست آوردن نعمتی صورت میگیرد, گویا در مقابل نیکی که بنده از آن بهره مند شده است آنرا می گوید, ولی هنگامیکه بنده ازنزد خود حمد گفتن را آغاز کند بدون اینکه چیزی وی را با آن وادار كرده باشد, ثواب بیشتری دارد.
8ـ و از فضیلت چهار کلمه اینست که سپر و پناهگاهی از آتش دوزخ و در روز قیامت نجات دهنده و پیشروی گویندة خود قرار می گیرند, حاکم در مستدرک و نسائی در عمل یوم ولیله دیگران باروایت ابوهریره نقل می کنند که پیامبر خدا فرمودند: (سپرهای تان را بگیرید). گفتیم: ای رسول خدا آیا از دشمنی تازه وارد؟ فرمودند: ( نه! بلکه در مقابل دوزخ, بگوئید: سبحان الله ، والحمدلله ولا اله إلاّ الله والله اكبر, زیرا این کلمات در روز قیامت نجات دهنده و پیشروی گوینده اش می آیند, و همانا این کلمات کارهای شایسته ای است که ثمره و ثواب آنها باقی و جاودانه است)) حاکم فرمود: این حدیث صحیح و با شرط مسلم است لیکن آنرا درج نکرده است و ذهبی باحاکم موافق است و امام البانی آنرا صحیح گفته است(14).
این حدیث نه تنها مشتمل بر اوصافی که در مورد این کلمات ذکر گردید است بلکه آنها اعمال نیک و پاداش و ثمرة ماندگار و جاودانه است. خداوند میفرماید )وَالْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ خَیْرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَیْرٌ أَمَلاً(15).
یعنی: (و اما اعمال شایسته ای که نتائج آنها جاودانه است, بهترین پاداش را در پیشگاه پروردگارت دارد, و بهترین امید و آرزو است).
9ـاز فضایل چهار کلمه اینست که آنها در اطراف عرش خداوند متعال حلقه زده با صدائی همچو زنبور عسل گویندة خود را یاد می کنند , در مسند احمد و سنن ابن ماجه , و مستدرک حاکم از نعمان بن بشیر رضی الله عنهما روایت شده که آنحضرت صلى الله علیه وسلم فرمودند: (همانا آنچه از جلال و عظمت خداوند ذکر می کنید, تسبیح (سبحان الله) وتکبیر (الله اکبر) و تهلیل (لا اله إلاّ الله) وتحمید (الحمد لله) است که در اطراف عرش رحمن حلقه زده صدائی همچو زنبور عسل دارند که از گویندة خود یاد می کنند, آیا کسی از شما دوست ندارد تا همیشه از وی با گفتن این کلمات در نزد خداوند یاد آوری شود, یا کسی اورا در نزد خداوند یاد کند؟).
بوصیری در زوائد سنن ابن ماجه گفت: سند این حدیث صحیح ورجال آن همه ثقه اند, و حاکم نیز آنرا صحیح گفته است (16).
این حدیث شریف بیانگر فضیلت چهار کلمه است که اطراف عرش رحمن را پر نموده باصدائی همچو زنبور عسل, از گوینده و ذکرکنندة خود یاد می کنند, این بهترین بهره ای برای ذکر کنندة چهار کلمه است که برای همیشه در عالم بالا و مقام عالی قدر از وی یاد میشود. چنانکه در متن حدیث گذشت: (آیا کسی از شما دوست ندارد تا کسی اورا یاد کند یا همیشه از وی با گفتن این کلمات, یاد شود؟!).
10ـ و از فضایل چهار کلمه اینست که پیغمبر خدا به امتش آگاهی داده است آنها در ترازوی اعمال گران است, نسائی در عمل یوم ولیله و ابن حبان در صحیحش, و حاکم و دیگران از ابی سلمه رضی الله عنه روایت نموده اند که گفت: من از رسول الله r شنیدم که فرمود: (به به, ـ و اشاره با پنج انگشت دستشان نمود ــ چقدر این کلمات در ترازوی اعمال گران است!! سبحان الله، والحمد لله, ولا اله إلاّ الله والله اکبر, و مرد مسلمانیکه فرزند صالحش بمیرد و پاداش آنرا از خداوند بخواهد)). حاکم این حدیث را صحیح گفت و ذهبی با او موافق است (17).
و این حدیث شاهدی دیگر از ثوبان رضی الله عنه دارد که بزار آنرا در مسندش ذکر کرده اضافه نمود: سندش حسن است (18). (به به) کلمه ای است که در وقت تعجب و بیان فضیلت چیزی گفته میشود.
11ـ از فضایل کلمه چهار گانه اینست که برای بنده با گفتن هر کلمة آن صدقه است, امام مسلم در صحیح خوداز ابوذر رضی الله عنه روایت می کند که عده ای از صحابةپیغمبر خدا r گفتند: یارسول الله! پاداش را ثروتمندان بردند, مثل ما نماز گزارده و روزه می گیرند و آنچه از مالشان از حاجت شان افزون باشد آنرا صدقه می دهند. فرمودند: آیا خداوند برای شما چیزی نداده که آنرا صدقه دهید؟ همانا در هر تسبیح (سبحان الله) گفتن صدقه است و هر تکبیر(الله اکبر) گفتن صدقه است و هر حمد (الحمد لله)گفتن صدقه است و هر تهلیل ( لا اله إلاّ الله ) گفتن صدقه است, امر به کارهای خوب صدقه است و نهی کردن از کارهای بد صدقه است و در همبستری با همسر صدقه است, گفتند: یارسول الله! یکی از ما شهوت خود را بر آورده میسازد در آن اجر و مزد است؟ فرمودند: آیا اگر آن را در حرام بنهد بروی گناه نیست؟ همچنان اگر آنرا در حلال بنهد برای او اجر است) ( 19).
فقرا گمان کردند که صدقه تنها در مال و ثروت است و آنان از اینکار عاجز اند, ولی پیغمبر خدا به آنها خبر داد که عملی کردن همه کارهای نیک و خوب صدقه است ودر ابتدای همة آنها گفتن چهار کلمه است: (سبحان الله, والحمد لله, ولا اله إلاّ الله, والله اکبر).
12ـ از فضایل چهار کلمه اینست: کسیکه قرآن کریم را درست خوانده نمیتواند, رسول الله گفتن چهار کلمه را تلافی نخواندن قرآن برای چنین اشخاص قرار داده است. ابوداود, نسائی،دارقطنی و دیگران از ابن ابی أوفی رضی الله عنهما روایت نموده اند که شخصی نزد رسول الله آمد و گفت: یا رسول الله من نمیتوانم قرآن کریم را بیآموزم پس بمن چیزی بیاموز تا تلافی آن شود. رسول الله فرمود: (بگو: (سبحان الله, والحمد لله, ولا اله إلاّ الله والله اکبر ولا حول ولا قوة إلا بالله) مرد بادیه نشین دو دست خودرا جمع کرده گفت: این برای پروردگار من است پس برای من چه؟ فرمودند: (بگو: اللهم اغفرلی وارحمنی وعافنی وارزقنی واهدنی) یعنی: (بارخدایا مرا بیامرز و بر من رحم کن و عافیتم ده, و روزیم عطاکن و هدایتم نما) مرد بادیه نشین این کلمات را شنیده کف دست خو د را جمع کرد, سپس پیغمبر فرمود: (این مرد دو دست خود را از خیر پر کرد) (20).
محدث ابو طیب عظیم آبادی در تعلیقش بر سنن دارقطنی گفت: سند این حدیث صحیح است. و البانی رحمه الله گفت: سندش حسن است (21).
این بود مجموعة از روایاتیکه در بارة چهارکلمه روایت شده است, پس هرکه آنرا به تعمق و تدبر بخواند, خواهد دانست که این چهار کلمه برای مرد مؤمن چقدر سودمند ومفید بوده از مرتبةعالی و گران مایه برخوردار است چنانکه بعضی از علما فرموده اند که همه اسمای خداوند زیر این چهار کلمه مندرج است, مثلاً آنعده نام های که به پاکی و تنزیه خداوند دلالت می کند مانند قدوس و سلام, زیر کلمة سبحان الله داخل است.
و کلمة الحمد لله مشتمل بر اثبات کمال در اسما و صفات خداوند تعالی است و کلمة الله اکبر بزرگی و عظمت خداوند را بیان می کند و هیچ کسی ثناوصفت خداوند را شمرده نمیتواند, پس ذاتیکه دارای چنین صفاتی باشد بدون شک معبود برحق است و همه معبودات دیگر باطلند (22).
پس میتوان گفت: سبحان الله (تسبیح) هر صفتی را که لائق جاه و عظمت خداوند نیست نفی می کند, والحمد لله (تحمید) انواع کمال در اسما و صفات و افعال خداوند را ثابت می سازد, ولا اله إلاّ الله (تهلیل) یگانه پرستی و اخلاص در عبادت خداوند وبیزاری از شرک را بیان می کند وتکبیر (الله اکبر) بزرگی و عظمت خداوند را بیان می کند وهیچ چیزی بزرگتر از خداوند وجود ندارد.
برادرم! حالا دانستی که چهار کلمه چقدر پر عظمت است وچه اجر و پاداش بزرگی در نزد خداوند برای گویندة آن است, از خداوند متعال خواهانیم تا همة ما را توفیق داده آنرا ورد زبان مان گرداند, و ما را در زمرة مردمانی شامل گرداند که همیشه زبانهای شان به ذکر خداوند تر است.
مؤلف: عبد الرزاق بن عبد المحسن البدر
برگردان: قریب الله «مطیع»
-----------------------
منابع:
(1) صحیح مسلم (2137).
(2) مسند طیالسی ص: 122.
(3) صحیح مسلم (2695).
(4) مسند احمد 6 /344، شعب الایمان (612).
(5) ترغیب وترهیب 2 / 409.
(6) سلسلهْ صحیحهْ البانی 3 / 303.
(7) مسند احمد 2 /158، 210، ترمذی (3460) و مستدرك 1/503 وصحیح جامع (5626).
(8) صحیح مسلم (233).
(9) سنن ترمذی (3533) وصحیح جامع (1601).
(10) سنن ترمذی (3462) والبانی آنرا حسن خوانده است، سلسله صحیحة (105) .
(11) النهایة از ابن اثیر 4/ 132.
(12) مسند أحمد 1/ 163، وسنن كبرى از نسائی، كتاب عمل الیوم واللیلة 6/ 1074 والبانی آنرا در سلسه أحادیث صحیحه خود حسن گفته است (654).
(13) مسند 2/ 302، ومستدرك 1/512 والبانی در صحیح جامع رقم (1718) آنراصحیح گفته است.
(14) مستدرك 1/ 541، سنن كبرى، كتاب عمل الیوم واللیله 6/212 وصحیح الجامع 3214.
(15) سوره كهف/ 46.
(16) مسند 4/ 268 ، 271، وسنن ابن ماجه (3809) ومستدرك 1/ 503.
(17) سنن کبرى، كتاب عمل یوم ولیلة 6/50 وصحیح ابن حبان (الحسان)3/114 رقم (338) مستدرك 1/512 ، 511.
(18) كشف الاستار عن زوائید البزار 4/9 رقم (3072).
(19) صحیح مسلم شماره :1006.
(20) سنن ابی داود (832) وسنن نسائی 2/143 وسنن دارقطنی 1/313 ،314
(21) صحیح ابی داود 1/157.
(22) تفسیر باقیات صالحات از علائی ص: 40.
http://www.55a.net/firas/farisi/images/bloc_01.gifhttp://www.55a.net/firas/farisi/images/bloc_03.gif
سبحان الله والحمد لله ولا إله إلا الله والله أكبر
برگرفته از: کتــابخــانـه نهاد فرهنگی امام ترمذی
برگردان: قریب الله «مطیع»
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمد لله رب العالمین، والصلاة والسلام على إمام المرسلین، نبینا محمدٍ وعلى آله وأصحابه أجمعین، أما بعد:
خداوند متعال چهار کلمه را به فضایل بزرگ، و صفات با شکوه اختصاص داده است که دلالت آشکار به عظمت و بلندی منزلت آنها نسبت به سایر کلمات می کند این چهار کلمه عبارت اند از (سبحان الله، والحمدلله ولا إله إلا الله، والله أكبر).
درمورد فضلیت این کلمات روایاتی زیادی وارد شده است که همه دلالت به شأن ومرتبة عالی آنها در نزد خداوند می کند و هرکسی این کلمات را روزانه بخواند, از پاداش بی شمار و ثمرات نیک دنیوی و اخروی برخوردار خواهد شد.
روایاتی را که در اینجا گنجانیده ام بخشی از کتاب (فقه الأدعیة والأذكار) میباشد و مناسب دیدم تا آنها را یکجا نمایم, چنانکه بعضی از برادران معزز از من خواستند این روایات را بشکل رسالة کوچکی در آورم تا در دسترس همگان قرار گرفته و برادران و خواهران مسلمان ما از ثواب و پاداش آن مستفید گردند.
حالا روایاتی كه در مورد این كلمات چهار گانه ذكر شده است خدمت تان عرض میداریم.
1ـ این چهاركلمه از محبوبترین سخنان در نزد خداوند است، امام مسلم از سمره بن جندب رضی الله عنه نقل می كند كه رسو ل الله صلى الله علیه وسلم فرمودند: «محبوبترین سخن در نزد خداوند متعال چهار كلمه است، به هریكی از آنها آغاز كنی، باكی ندارد:
«سبحان الله، والحمد لله، ولا اله إلاّ الله، والله اكبر» (1).
ابوداود طیالسی این چهاركلمه را در مسندش به این لفظ نقل كرده است: (چهاركلمه است كه از پاکیزه ترین سخنان و از قران است به هر یكی از آنها آغاز كنی باكی ندارد: (سبحان الله، والحمد لله، ولا اله إلاّ الله، والله اكبر)(2).
2- این چهاركلمه در نزد رسول الله صلى الله علیه وسلم از آنچکه آفتاب برآن طلوع نموده محبوبتر میباشد- یعنی بهتر و محبوبتر از همه دنیا و دار وندارش- چنانكه امام مسلم از ابوهریره رضی الله عنه نقل میكند كه رسولخدا فرمودند: (یقیناً گفتن: سبحان الله، والحمد لله، ولا اله إلاّ الله، والله اكبر در نزد من از آنچه كه آفتاب بر آن طلوع نموده محبوبتر است)(3) .
3ـ و از فضایل چهار كلمه آنچه در مسند امام احمد و شعب الإیمان بیهقی با اسناد جید از عاصم بن بهدلة، از ابی صالح از ام هانی بنت ابی طالب روایت شده كه فرمود: روزی رسول الله صلى الله علیه وسلم بر من گذشت به ایشان گفتم: من كهن سال وضعیف شده ام پس مرا به عملی امر نمائید تا آنرا نشسته انجام دهم. پیغمبر صلى الله علیه وسلمفرمودند: (صدبار سبحان الله بگو، مانند اینست كه صد برده از اولاد اسماعیل علیه السلام را آزاد كرده باشی، و صد بار الحمدلله بگو، مانند اینست كه صد اسپ زین و لگام شده را در را خدا (جهاد) فرستاده باشی، و صدبار الله اكبر بگو، برابر است با صد شتر قلاده شده ای كه ـ برای قربانی سوق داده شده ـ و قبول شده در نزد خداوند باشد. و صد بار ـ لا اله إلاّ الله بگو: میان آسمان و زمین را پر میكند و هیچ كسی در آن روز نمی تواند عملی به این برزگی انجام داده تا بسوی آسمان بلند شود، مگر اینكه مانند خودت انجام دهد))( 4).
منذری می فرماید: امام احمد با اسناد حسن آنرا نقل كرده است(5)، و علامه البانی رحمت الله علیه سند آنرا حسن گفته است(6).
برادران و خواهران مسلمان! در این پاداش بزرگی كه در برابر چهار كلمه داده میشود خوب دقت كنید، كسیكه صد بار سبحان الله بگوید مانند آزاد كردن برده گانی از اولاد اسماعیل علیه السلام است، در اینجا اولاد اسماعیل علیه السلام بطور خصوص ذكرشده است زیرا آنها از شریف ترین خانواده های عرب هستند.
وكسیكه صد بار الحمدلله بگوید مانند آنست كه صد اسپ زین ولگام شده را بخاطر حمل و نقل مجاهدین و سربازان اسلام صدقه نمو ده باشد. و كسیكه صد بار الله اكبر بگوید پاداش قربانیصد شتریكه مورد پذیرش خداوند قرار گرفته باشد, حاصل می نماید. و كسیكه صد بار لا اله إلاّ الله بگوید، میان آسمان و زمین را پرمیکند.
4ـ چهار كلمه محوكنندة گناهان است: از عبد الله پسر عمرو بن العاص رضی الله عنهما در مسند احمد و ترمذی و مستدرك روایت شده است كه پیامبر rفرمودند: (بر روی زمین مردی نیست كه بگوید: لا اله إلاّ الله، والله اكبر وسبحان الله، والحمد لله ولا حول ولا قوة إلاّ بالله مگر اینكه گناهانش نابود می شود اگرچه اضافه از كف دریا باشد). ترمذی این حدیث را حسن گفته و حاكم آنرا صحیح گفته، ذهبی سخن وی را تائید كرده است چنانكه امام البانی آنرا حسن گفته است(7).
مراد از گناهان درین حدیث گناهان صغیره است، امام مسلم از ابوهریره رضی الله عنه روایت می كند كه پیغمبرصلى الله علیه وسلم می فرمود: نماز های پنجگانه و جمعه تا جمعه و رمضان تا رمضان سبب بخشش و محوگناهانی كه در میان میشود می گردد، بشرطیكه از گناهان كبیره پرهیز شود) (8).
پس محو گناهان صغیره مقید و مشروط به اجتناب ازگناهان كبیره است زیرا گنهان كبیره و بزرگ را جز توبه چیزدیگری محو نمیكند. به همین معنی در حدیثی كه امام ترمذی و غیره از انس بن مالك نقل كرده اند آنحضرت صلى الله علیه وسلم بردرختیكه برگ های خشك داشت گذشت و با عصای خویش آنرا تكان دادند و برگهایش بر زمین ریخت، سپس آنحضرت علیه السلام فرمودند: (گناهان بنده با گفتن: الحمد لله وسبحان الله ولا اله إلاّ الله والله اكبر چنان میریزد طوریكه برگهای این درخت فروریخت) شیخ البانی این حدیث را حسن گفته است (9).
5ـ از فضایل چهاركلمه اینست كه آنها نهال های بهشت هستند. امام ترمذی از عبد الله بن مسعود نقل می كند كه پیغمبر خدا فرمودند: ابراهیم علیه السلام را درشب اسرا و معراج ملاقات نمودم. فرمود: ای محمد به امتت از طرف من سلام برسان وخبرشان ده كه بهشت دارای خاک و آب خوب و جایگاه فراخی است و دانه آن سبحان الله، والحمدلله ولا اله إلاّ الله والله اكبر، است(10).
در سند این حدیث هر چند عبدالرحمن بن اسحاق است اما دو شاهد دیگری از حدیث ابو ایوب انصاری و عبد الله بن عمر رضی الله عنهم داردكه با آن قوی میشود. مراد از كلمه قیعان در حدیث این است كه جنت فراخ، و دارای خاک نیكو است نهال هایش باگفتن این كلمات رشد نموده جوان میشود چنانكه نهال در زمینی نرم و هموار و حاصل خیز این دنیا بزودی می روید(11).ذكر این كلمات نعمت انسان را در بهشت می افزاید و آنرا زیب و زینت میدهد.
6ـ و ازفضایل چهار كلمه: هیچكسی در نزد خداوند بهتر از مرد سالخورده ای نیست كه الله اكبر وسبحان الله ولا اله إلاّ الله والحمد لله زیاد بگوید وآنرا ورد زبان خود گرداند. امام احمد و نسائی درعمل یوم و لیله باسند حسن از عبد الله بن شداد روایت می كنند كه سه نفر از بنی عذره نزد پیغمبر صلى الله علیه وسلمآمدند و به اسلام مشرف گردیدند. پیغمبر صلى الله علیه وسلم فرمودند: كدام كس آنان را با خود می برد؟ طلحه گفت: من. آنها نزد طلحه بودند تا آنكه پیغمبر خدا لشكری را فرستاد و یكی از آنان نیز با آنها بیرون شده جام شهادت نوشید، سپس پیغمبر خدا لشكری دیگری فرستاد و یكی از آنها نیز بیرون شده به شهادت رسید، راوی می گوید: سومی در بسترش وفات نمود.
طلحه رضی الله عنه فرمود: من هر سه آنها را درخواب دیدم كه در بهشت اند مردیکه در بسترش وفات نموده بود دیدم درپیشروی قرار دارد و آنکه در اخیر شهید شد در عقب وی است و شهید اولی را در عقب آندو دیدم. طلحه فرمود: این خواب مرا به شگفت آورد, سپس نزد رسول خدا r آمدم و موضوع را برایشان حكایت كردم، آنحضرت علیه السلام فرموند: (چرا از این خواب تعجب كردی، هیچكسی در نزد خداوند بهتر ازمؤمنی نیست كه در اسلام سالیان دراز گذرانده الله اكبر، سبحان الله، ولا اله إلاّ الله والحمدلله زیاد بگوید(12).
این حدیث عظیم الشأن دلالت بر فضیلت كسانی می كند كه عمر طولانی وعمل نیكو دارند و زبانشان همیشه به ذكر خداوند تر و مشغول است.
7ـ و از فضیلت چهار كلمه اینست كه خداوند آنها را برای بندگان خود برگزیده، پاداش و ثواب بزرگی را برای گویندة آن آماده كرده است، در مسند امام احمد و مستدرک حاكم باسند صحیح از حدیث ابوهریره رضی الله عنه و ابوسعید رضی الله عنهما روایت است كه رسول خدا فرمود: (خداوند چهار كلمه را از سخنان برگزیده است:
سبحان الله ، والحمد لله ولا اله إلاّ الله والله اكبر، پس کسیکه سبحان الله بگوید برایش بیست نیکی نوشته می شود واز او بیست گناه کم میگردد. و کسیکه الله اکبر بگوید مانند آن است, و کسیکه لا اله إلاّ الله بگوید, نیز مانند آن است, و کسیکه الحمد لله رب العالمین از نزد خود بگوید برایش سی نیکی نوشته میشود و از او سی گناه کم میگردد) ( 13).
ملاحظه میگردد، ثواب حمد گفتن (الحمدلله) که از نزد خود بنده باشد بیشتر از دیگر کلمه ها است زیرا غالباً حمد و شکر به سببی چون خوردن, نوشیدن یا بدست آوردن نعمتی صورت میگیرد, گویا در مقابل نیکی که بنده از آن بهره مند شده است آنرا می گوید, ولی هنگامیکه بنده ازنزد خود حمد گفتن را آغاز کند بدون اینکه چیزی وی را با آن وادار كرده باشد, ثواب بیشتری دارد.
8ـ و از فضیلت چهار کلمه اینست که سپر و پناهگاهی از آتش دوزخ و در روز قیامت نجات دهنده و پیشروی گویندة خود قرار می گیرند, حاکم در مستدرک و نسائی در عمل یوم ولیله دیگران باروایت ابوهریره نقل می کنند که پیامبر خدا فرمودند: (سپرهای تان را بگیرید). گفتیم: ای رسول خدا آیا از دشمنی تازه وارد؟ فرمودند: ( نه! بلکه در مقابل دوزخ, بگوئید: سبحان الله ، والحمدلله ولا اله إلاّ الله والله اكبر, زیرا این کلمات در روز قیامت نجات دهنده و پیشروی گوینده اش می آیند, و همانا این کلمات کارهای شایسته ای است که ثمره و ثواب آنها باقی و جاودانه است)) حاکم فرمود: این حدیث صحیح و با شرط مسلم است لیکن آنرا درج نکرده است و ذهبی باحاکم موافق است و امام البانی آنرا صحیح گفته است(14).
این حدیث نه تنها مشتمل بر اوصافی که در مورد این کلمات ذکر گردید است بلکه آنها اعمال نیک و پاداش و ثمرة ماندگار و جاودانه است. خداوند میفرماید )وَالْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ خَیْرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَیْرٌ أَمَلاً(15).
یعنی: (و اما اعمال شایسته ای که نتائج آنها جاودانه است, بهترین پاداش را در پیشگاه پروردگارت دارد, و بهترین امید و آرزو است).
9ـاز فضایل چهار کلمه اینست که آنها در اطراف عرش خداوند متعال حلقه زده با صدائی همچو زنبور عسل گویندة خود را یاد می کنند , در مسند احمد و سنن ابن ماجه , و مستدرک حاکم از نعمان بن بشیر رضی الله عنهما روایت شده که آنحضرت صلى الله علیه وسلم فرمودند: (همانا آنچه از جلال و عظمت خداوند ذکر می کنید, تسبیح (سبحان الله) وتکبیر (الله اکبر) و تهلیل (لا اله إلاّ الله) وتحمید (الحمد لله) است که در اطراف عرش رحمن حلقه زده صدائی همچو زنبور عسل دارند که از گویندة خود یاد می کنند, آیا کسی از شما دوست ندارد تا همیشه از وی با گفتن این کلمات در نزد خداوند یاد آوری شود, یا کسی اورا در نزد خداوند یاد کند؟).
بوصیری در زوائد سنن ابن ماجه گفت: سند این حدیث صحیح ورجال آن همه ثقه اند, و حاکم نیز آنرا صحیح گفته است (16).
این حدیث شریف بیانگر فضیلت چهار کلمه است که اطراف عرش رحمن را پر نموده باصدائی همچو زنبور عسل, از گوینده و ذکرکنندة خود یاد می کنند, این بهترین بهره ای برای ذکر کنندة چهار کلمه است که برای همیشه در عالم بالا و مقام عالی قدر از وی یاد میشود. چنانکه در متن حدیث گذشت: (آیا کسی از شما دوست ندارد تا کسی اورا یاد کند یا همیشه از وی با گفتن این کلمات, یاد شود؟!).
10ـ و از فضایل چهار کلمه اینست که پیغمبر خدا به امتش آگاهی داده است آنها در ترازوی اعمال گران است, نسائی در عمل یوم ولیله و ابن حبان در صحیحش, و حاکم و دیگران از ابی سلمه رضی الله عنه روایت نموده اند که گفت: من از رسول الله r شنیدم که فرمود: (به به, ـ و اشاره با پنج انگشت دستشان نمود ــ چقدر این کلمات در ترازوی اعمال گران است!! سبحان الله، والحمد لله, ولا اله إلاّ الله والله اکبر, و مرد مسلمانیکه فرزند صالحش بمیرد و پاداش آنرا از خداوند بخواهد)). حاکم این حدیث را صحیح گفت و ذهبی با او موافق است (17).
و این حدیث شاهدی دیگر از ثوبان رضی الله عنه دارد که بزار آنرا در مسندش ذکر کرده اضافه نمود: سندش حسن است (18). (به به) کلمه ای است که در وقت تعجب و بیان فضیلت چیزی گفته میشود.
11ـ از فضایل کلمه چهار گانه اینست که برای بنده با گفتن هر کلمة آن صدقه است, امام مسلم در صحیح خوداز ابوذر رضی الله عنه روایت می کند که عده ای از صحابةپیغمبر خدا r گفتند: یارسول الله! پاداش را ثروتمندان بردند, مثل ما نماز گزارده و روزه می گیرند و آنچه از مالشان از حاجت شان افزون باشد آنرا صدقه می دهند. فرمودند: آیا خداوند برای شما چیزی نداده که آنرا صدقه دهید؟ همانا در هر تسبیح (سبحان الله) گفتن صدقه است و هر تکبیر(الله اکبر) گفتن صدقه است و هر حمد (الحمد لله)گفتن صدقه است و هر تهلیل ( لا اله إلاّ الله ) گفتن صدقه است, امر به کارهای خوب صدقه است و نهی کردن از کارهای بد صدقه است و در همبستری با همسر صدقه است, گفتند: یارسول الله! یکی از ما شهوت خود را بر آورده میسازد در آن اجر و مزد است؟ فرمودند: آیا اگر آن را در حرام بنهد بروی گناه نیست؟ همچنان اگر آنرا در حلال بنهد برای او اجر است) ( 19).
فقرا گمان کردند که صدقه تنها در مال و ثروت است و آنان از اینکار عاجز اند, ولی پیغمبر خدا به آنها خبر داد که عملی کردن همه کارهای نیک و خوب صدقه است ودر ابتدای همة آنها گفتن چهار کلمه است: (سبحان الله, والحمد لله, ولا اله إلاّ الله, والله اکبر).
12ـ از فضایل چهار کلمه اینست: کسیکه قرآن کریم را درست خوانده نمیتواند, رسول الله گفتن چهار کلمه را تلافی نخواندن قرآن برای چنین اشخاص قرار داده است. ابوداود, نسائی،دارقطنی و دیگران از ابن ابی أوفی رضی الله عنهما روایت نموده اند که شخصی نزد رسول الله آمد و گفت: یا رسول الله من نمیتوانم قرآن کریم را بیآموزم پس بمن چیزی بیاموز تا تلافی آن شود. رسول الله فرمود: (بگو: (سبحان الله, والحمد لله, ولا اله إلاّ الله والله اکبر ولا حول ولا قوة إلا بالله) مرد بادیه نشین دو دست خودرا جمع کرده گفت: این برای پروردگار من است پس برای من چه؟ فرمودند: (بگو: اللهم اغفرلی وارحمنی وعافنی وارزقنی واهدنی) یعنی: (بارخدایا مرا بیامرز و بر من رحم کن و عافیتم ده, و روزیم عطاکن و هدایتم نما) مرد بادیه نشین این کلمات را شنیده کف دست خو د را جمع کرد, سپس پیغمبر فرمود: (این مرد دو دست خود را از خیر پر کرد) (20).
محدث ابو طیب عظیم آبادی در تعلیقش بر سنن دارقطنی گفت: سند این حدیث صحیح است. و البانی رحمه الله گفت: سندش حسن است (21).
این بود مجموعة از روایاتیکه در بارة چهارکلمه روایت شده است, پس هرکه آنرا به تعمق و تدبر بخواند, خواهد دانست که این چهار کلمه برای مرد مؤمن چقدر سودمند ومفید بوده از مرتبةعالی و گران مایه برخوردار است چنانکه بعضی از علما فرموده اند که همه اسمای خداوند زیر این چهار کلمه مندرج است, مثلاً آنعده نام های که به پاکی و تنزیه خداوند دلالت می کند مانند قدوس و سلام, زیر کلمة سبحان الله داخل است.
و کلمة الحمد لله مشتمل بر اثبات کمال در اسما و صفات خداوند تعالی است و کلمة الله اکبر بزرگی و عظمت خداوند را بیان می کند و هیچ کسی ثناوصفت خداوند را شمرده نمیتواند, پس ذاتیکه دارای چنین صفاتی باشد بدون شک معبود برحق است و همه معبودات دیگر باطلند (22).
پس میتوان گفت: سبحان الله (تسبیح) هر صفتی را که لائق جاه و عظمت خداوند نیست نفی می کند, والحمد لله (تحمید) انواع کمال در اسما و صفات و افعال خداوند را ثابت می سازد, ولا اله إلاّ الله (تهلیل) یگانه پرستی و اخلاص در عبادت خداوند وبیزاری از شرک را بیان می کند وتکبیر (الله اکبر) بزرگی و عظمت خداوند را بیان می کند وهیچ چیزی بزرگتر از خداوند وجود ندارد.
برادرم! حالا دانستی که چهار کلمه چقدر پر عظمت است وچه اجر و پاداش بزرگی در نزد خداوند برای گویندة آن است, از خداوند متعال خواهانیم تا همة ما را توفیق داده آنرا ورد زبان مان گرداند, و ما را در زمرة مردمانی شامل گرداند که همیشه زبانهای شان به ذکر خداوند تر است.
مؤلف: عبد الرزاق بن عبد المحسن البدر
برگردان: قریب الله «مطیع»
-----------------------
منابع:
(1) صحیح مسلم (2137).
(2) مسند طیالسی ص: 122.
(3) صحیح مسلم (2695).
(4) مسند احمد 6 /344، شعب الایمان (612).
(5) ترغیب وترهیب 2 / 409.
(6) سلسلهْ صحیحهْ البانی 3 / 303.
(7) مسند احمد 2 /158، 210، ترمذی (3460) و مستدرك 1/503 وصحیح جامع (5626).
(8) صحیح مسلم (233).
(9) سنن ترمذی (3533) وصحیح جامع (1601).
(10) سنن ترمذی (3462) والبانی آنرا حسن خوانده است، سلسله صحیحة (105) .
(11) النهایة از ابن اثیر 4/ 132.
(12) مسند أحمد 1/ 163، وسنن كبرى از نسائی، كتاب عمل الیوم واللیلة 6/ 1074 والبانی آنرا در سلسه أحادیث صحیحه خود حسن گفته است (654).
(13) مسند 2/ 302، ومستدرك 1/512 والبانی در صحیح جامع رقم (1718) آنراصحیح گفته است.
(14) مستدرك 1/ 541، سنن كبرى، كتاب عمل الیوم واللیله 6/212 وصحیح الجامع 3214.
(15) سوره كهف/ 46.
(16) مسند 4/ 268 ، 271، وسنن ابن ماجه (3809) ومستدرك 1/ 503.
(17) سنن کبرى، كتاب عمل یوم ولیلة 6/50 وصحیح ابن حبان (الحسان)3/114 رقم (338) مستدرك 1/512 ، 511.
(18) كشف الاستار عن زوائید البزار 4/9 رقم (3072).
(19) صحیح مسلم شماره :1006.
(20) سنن ابی داود (832) وسنن نسائی 2/143 وسنن دارقطنی 1/313 ،314
(21) صحیح ابی داود 1/157.
(22) تفسیر باقیات صالحات از علائی ص: 40.