واکسیناسیون

[آبجی]

ایمن‌سازی

هرگونه اقدامی که به منظور جلوگیری از بروز عفونت و یا تخفیف شکل طبیعی بیماری در فردی با تجویز آنتی‌بادیl] یا آنتی‌ژن بعمل آید ایمن‌سازی گفته می‌شود. با تزریق عضلانی یا وریدی آنتی‌بادی، ایمنی غیرفعال یا انتقالی ایجاد می‌گردد. دوام این نوع ایمنی کوتاه است و بستگی به نیمه عمر آنتی‌بادی در بدن فرد دریافت کننده دارد و این مدت درحدود 3 تا 4 هفته می‌باشد.

درصورت تجویز آنتی‌ژن که شامل میکرو ارگانیسم ضعیف شده ، کشته شده و یا اجزاء آن می‌باشد، دستگاه ایمنی فرد دریافت کننده تحریک و بطور فعال آنتی‌بادی تولید می‌کند. ایمنی بدست آمده دراین حالت را ایمنی فعال گویند. دوام این نوع ایمنی ، طولانی‌تر از نوع غیرفعال است.

[آبجی]

واکسیناسیون یا ایمن‌سازی فعال

واکسیناسیون اقدام بسیارمهم و با ارزشی است که بوسیله آن با هزینه کم می‌توان از ابتلاء به بیماریهای عفونی جلوگیری کرد. با اجرای برنامه واکسیناسیون همگانی در جهان، شیوع بسیاری از بیماریهای خطرناک دربین شیرخواران، کودکان و بالغین کاهش بارزی پیدا کرده است بطوریکه اکنون شیوع بیماریهای خطیری چون دیفتری، کزاز (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%A8%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8 C+%DA%A9%D8%B2%D8%A7%D8%B2)، سیاه سرفه، سرخک و فلج اطفال با واکسیناسیون همگانی با موفقیت ، کنترل و در بسیاری از کشورها عملا به حداقل میزان خود رسیده است ، یا بیماری آبله که با واکسیناسیون همگانی و پیگیری جهانی ریشه‌کن شده است.

برای بیش از 20بیماری انسان، اکنون واکسن تهیه شده است که تعدادی ازآنها بطور همگانی و بقیه در شرایط خاصی، مورد استفاده قرار می‌گیرند. تصمیم برای تهیه و استفاده از واکسن، جهت یک بیماری براساس نتیجه موازنه دو موضوع، یکی میزان احتیاج به واکسن و دیگری خطرات و عوارض ناشی از آن گرفته می‌شود. میزان اثر پیشگیری کننده واکسن یک بیماری، از مقایسه تعداد مبتلایان دو گروه افراد واکسینه شده و نشده‌ای که بطور تصادفی در معرض بیماری قرار می‌گیرند، بدست می‌آید. موثرترین واکسنها آنهائی هستند که مکانیسم پیشگیری حاصل از مرحله بهبودی در شکل طبیعی بیماری را تقلید کنند.

[آبجی]

رابطه بین نوع واکسن با ایمنی حاصل

واکسنهای با اجرام زنده که ازقدرت بیماریزایی آنها کاسته شده است، معمولاً با دوز واحد می‌توانند ایمنی موثر و طولانی‌تری نسبت به واکسن‌های کشته شده ایجاد کنند. این واکسنها علاوه برسیستم ایمنی هومورال، سیستم ایمنی سلولی را نیز تحریک می‌نمایند، این نوع واکسنها تمایل دارند واکنشهای مشابه شکل طبیعی بیماری، به خصوص درافراد با نقص ایمنی را ایجاد کنند. برای اینکه با واکسنهای کشته شده، ایمنی کافی و بمدت طولانی بدست آید، بایستی این واکسنها ابتدا درچند نوبت تزریق گردند و برای جلوگیری از کاهش سطح آنتی‌بادی و ادامه ایمنی اغلب لازم است که تزریق واکسن در آینده یادآوری (تکرار) شود.

جان میلیونها نفر با استفاده از پنی سیلین ، سولفاتیل آمید و داروهای باکتری‌کش مشابه نجات یافته است. اما شاید با اثر پیشگیری کننده ایمن سازی که از دیگر اکتشافات تصادفی است، جانهای بیشتری نجات یافته باشند. تا پیش از صده نوزدهم یکی از بزرگترین بلایایی که دامنگیر بشر می‌شد، آبله بود. تنها دو بیماری، یعنی طاعون و مالاریا ، به اندازه آبله قربانی داشته‌اند. چگونگی مبارزه با مالاریا با استفاده از کینین و داروهای ضد مالاریا انجام می‌شد. حشره‌کشها نیز در حذف پشه‌های ناقل بیماری مفید واقع شدند. پس از آنکه مشخص شد عامل انتقال طاعون، ککهای بدن موش هستند، این بیماری نیز سرانجام در مناطق توسعه یافته جهان با انجام اقدامات بهداشتی مهار شد. شهرت ادوارد جنر به دلیل آشنا کردن جهانیان با واکسنی است که جان میلیونها نفر را از مرگ شوم ناشی از آبله رهانیده و چندین میلیون نفر دیگر را از ظاهر زشت و وحشتناکی که بر اثر ابتلا به این بیماری ایجاد می‌شود ، نجات داده است.

[آبجی]

واکسن چیست؟

موجود زنده ، مانند بدن انسان به خودی خود نیروی مقاومت و غلبه یافتن بر میکروبها را دارد. این حالت را « مصونیت » می‌نامند. اما در برخی از موارد باید بدن را از خارج کمک کرد ، تا چنین مصونیتی را پیداکند. در بسیاری از بیماریهایی که از ویروس پدید می‌آیند، اگر انسان یکبار آن بیماری را بگیرد و خوب بشود دیگر در برابر آن مصونیت پیدا می‌کند. مثلاً آبله ، سرخک وابله مرغان از بیماریهایی هستند که اگر یک بار انسان آنها را بگیرد، برای همیشه از آنها مصونیت پیدا می‌کند. یعنی دیگر آنها را هرگز نخواهد گرفت.

اما بیماریهای دیگری مانند انفلونزا ممکن است چند بار به سراغ انسان بیایند. پس برای رهایی از چنگ آنها ، بطور مصنوعی در انسان مصونیت ایجاد می‌کنند. بدین طریق که ویروس ضعیف شده آن بیماری را به بدن تزریق کرده، انسان را دچار یک حالت خفیفی از آن بیماری می‌نمایند. ولی چون این بسیار ضعیف است، انسان به زودی بهبود می‌یابد و پس از بهبودی کامل برای یک مدت طولانی در برابر آن مرض ، مصونیت پیدا می‌کند.
واکسن زدن یعنی تزریق ویروس ضعیف یک بیماری به بدن. پس واکسن دارای میکروب بیماری است که البته آنرا ضعیف و بی‌آزار ساخته‌اند. واکسن بعد از تزریق در بدن انسان پادزهر (آنتی‌بادی) درست می‌کند که با ویروس بیماری وارد نبرد می‌شوند و آنها را خنثی می‌کنند.

[آبجی]

طرز ساختن واکسن چگونه است؟

برای تهیه واکسن، نخست حیوانی را چار بیماری مورد نظر می‌کنند. سپس ویروس آن بیماری را از بدن حیوان مزبور جدا می‌سازند. مجدداً این ویروس را به حیوانی دیگر تزریق می‌کنند و پس از بیمار شدنش ، باز ویروس را از بدنش جدا می‌سازند. آنقدر این عمل را تکرار می‌کنند تا به قدری ویروس ضعیف گردد که اگر آنرا به بدن انسانی تزریق کنند، او را بیمار نکرده، بلکه برایش مصونیت پدید آورد.

راه دیگر واکسن‌سازی این است که آن را از ویروسهای مرده یا بی‌فعالیت به دست می‌آورند. با تزریق این نوع واکسن بدن مشغول ساختن پادزهر می‌شود و خود را آماده دفاع در برابر میکروب اصلی می‌کند .برای بیماری خواب و آنفلوانزا از این روش استفاده می‌کنند و بالاخره گاهی هم خود ویروس را بی‌آنکه ضعیفش گردانند از راه پوست به بدن تزریق می‌نمایند. آنگاه چون ویروس از راه غیر طبیعی وارد بدن گردیده، باعث بیماری نمی‌شود، ولی ایجاد مصونیت می‌کند.

[آبجی]

واکسنهای زیر واحد sub unit

ترکیبات متشکل ساختار ویروس را می‌توان از یکدیگر تفکیک نمود، به قسمتی که واکسن فقط حاوی آن ترکیبات مفیدی باشد که پادتن محافظت کننده را تحریک نماید. در این طریقه می‌توان با عمل تخلیص ، پروتئینهای غیر اختصاصی را حذف نمود و امکان واکنشهای نامطلوب واکسن را کاهش داد. نیز می‌توان پادتنهای اختصاصی را با درجه خلوص و غلظت بیشتری تهیه و تجویز نمود. مواردی از این قبیل را می‌توان واکسنهای هاری ، هپاتیت ویروسی آ و هپاتیت ب ، آنفلوانزا را ذکر نمود.

[آبجی]

رایجترین واکسنها

واکسیناسیون صرفا" بخش دیگری از روند رشد آدمی در کشورهای صنعتی مثل ایالات متحده است، کشوری که برآورد می‌شود 94 درصد از جمعیت بزرگسالان آن واکسنهای خود را زده‌اند. اما در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، که در آنها دسترسی به واکسنها به همین سادگی ممکن نیست، واکسیناسیون می‌تواند موضوع مرگ و زندگی باشد. با این حال، بنا به گزارش " سازمان جهانی بهداشت " (World Health Organization)، در همه کشورها واکسنهای زیر رایجترین و مهمترین واکسنها محسوب می‌شوند.

واکسن سل (Tuberculosis vaccine)

سازمان جهانی بهداشت " سال 1993 را سال مقابله فوری و جهانی با این بیماری که به "] دستگاه تنفسی آسیب می‌رساند نامید. در کشورهای در حال توسعه‌ای که بیماری سل شیوع زیادی دارد، این واکسن را برای محافظت از کودکان در همان سال اول زندگی تزریق می‌کنند. در کشورهای صنعتی تر، این واکسن به بزرگسالان تزریق می‌شود.

واکسن فلج اطفال (Polio vaccine)
این ب یماری ستون فقرات[/URL] یا دستگاه تنفسی را هدف می‌گیرد. واکسنی که در سال 1955 توسط دکتر یوناس سالک اختراع شد، که این بیماری را از کشورهای توسعه یافته کلا" محو کرد. با این حال، شرایط غیربهداشتی و عدم دسترسی به معالجات پزشکی فلج اطفال را به یکی از جدی‌ترین مسائل بهداشتی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه بدل کرده است.

واکسن سرخک (Measles vaccine)

این واکسن سه گانه از کودکان در برابر بیماریهای سرخک، اوریون، و [سرخچه محافظت می‌کند. تا پیش از ساخت واکسن سرخک در سال 1963، این بیماری تنها در ایالات متحده صدها نفر را به کام مرگ فرستاده و میلیونها نفر دیگر را مبتلا ساخته بود. از زمان ساخت این واکسن، هر سال حدود 100 مورد ابتلا به این بیماری در ایالات متحده گزارش شده است؛ و تنها تعداد بسیار معدودی بر اثر آن مرده‌اند. سرخک موجب کهیر تورم غشای مغز، و سینه پهلو می‌شود.

واکسن کزاز نوزادان (Neonatal Tetanus vaccine)

این بیماری، در حالی که بساطش از کشورهای صنعتی برچیده شده، هنوز هم در کشورهای شرق آسیا و کشورهای آفریقایی معضلی به شمار می‌رود. کزاز نوزادان درست مثل کزاز معمولی است، موجب انقباض و گرفتگی عضلات می‌شود، تنها با این تفاوت که نه در بزرگسالان بلکه در نوزادان بروز می‌کند. بنا به گزارش " سازمان جهانی بهداشت "، این بیماری مسئول نیمی از کل مرگ و میر نوزادان و یک چهارم کل مرگ و میر کودکان است. در چندین کشور بزرگ طرحهای ضربتی برای ایجاد مصونیت از طریق واکسیناسیون و تحت کنترل در آوردن این بیماری به اجرا گذاشته شده است.

واکسن هپاتیت ب (Hepatitis B vaccine)

این بیماری، که کبد را هدف قرار می‌دهد، معضل رو به رشدی در مناطق مرکزی و جنوب آفریقا و بخشهایی از شرق آسیا محسوب می‌شود. بیش از یک میلیارد واکسن هپاتیت ب در سرتاسر جهان تزریق شده است. سوای واکسن، احتیاط در تماس با مایعات بدن دیگر افراد، نظیر خون آنان، به جلوگیری از انتقال این بیماری کمک خواهد کرد.

واکسن هاری


پس از مواجه (Post exposure): جهت افرادی است که به هر نحو مورد گزش حیوانات قرار می‌گیرند و توسط آنها مجروح می‌شوند که خود به دو شکل کامل و ناقص انجام می‌شود.
قبل از مواجهه (Preexposure): که به منظور یمن سازی[/URL] افرادی که بیشتر در معرض خطر ابتلا به هاری قرار دارند (گروههای پر خطر انجام می شود.

[آبجی]

چکونگی کشف واکسن اولیه

جنر واکسن خود را در پی کار طولانی و طاقت فرسا در آزمایشگاه کشف نکرد. در 19 سالگی شیردوشی به او گفته بود که هرگز به آبله مبتلا نخواهد شد، چون قبلاً به آبله گاوی مبتلا شده بود. بعدها وقتی جنر پزشک شد و به بی‌فایده بودن تلاشهایش برای درمان این بیماری پی برد، جمله آن شیردوش را به خاطر آورد. اوتحقیق کرد و دریافت شیردوشان تقریباً هرگز، حتی وقتی از مبتلایان به آبله پرستاری می‌کنند، دچار آبله نمی‌شوند. به نظرش رسید که آبله گاوی را به افراد تلقیح کند، تا آنها را از ابتلا به بیماری مرگبارتر آبله مصون سازد. این بخت یاری حقیقی بود. بدون اینکه زحمتی بکشد، دریافت که آبله گاوی باعث ایمنی در برابر آبله می‌شود. قوه تشخیص او به اندازه‌ای بود که توانست به ارزش این حقیقت پی ببرد و از آن استفاده کند.

جنر در سال 1775 در زمینه عقاید روستاییان گلاسترشر درباره آبله به تحقیق پرداخت و دریافت که دو نوع آبله گاوی وجود دارد و فقط یکی از آنها از آبله پیشگیری می‌کند. همچنین تعیین کرد که نوع موثر آبله گاوی تنها وقتی اثر محافظتی دارد که در مرحله خاصی از بیماری منتقل شود. او برای آزمودن نظریه‌اش مقداری از مایع درون تاولهای دست شیرفروشی را که به آبله گاوی مبتلا بود بیرون کشید و آن را به لندن برد و با دقت مایع آبله را به پسرکی تلقیح کرد و همانطور که جنر پیش‌بینی کرده بود پسرک به آبله دچار نشد. جنر از واژه واکسیناسیون استفاده نکرد، بلکه به جایش لفظ مایه‌کوبی یا « واریوله واکسینه» را به کار برد معنای لغوی اصطلاح لاتینی اخیر « تاولهای ریز گاو » است. تا حدود یک قرن بعد، مایه کوبی جنری آبله گاوی، تنها روش ایمن‌سازی علیه بیماری بود.

[آبجی]

پژوهشهای پاستور در مورد کشف واکسن

در سال 1880 لویی پاستور (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D9%84%D9%88%DB%8C%DB%8C+%D9%BE%D8% A7%D8%B3%D8%AA%D9%88%D8%B1) برای ایمن‌سازی مرغان علیه وبا (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%A8%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8 C+%D9%88%D8%A8%D8%A7)، که در یک همه‌گیری ،10% طیور فرانسه را از بین برده بود، روشی ابداع کرد. او باکتری ایجاد کننده این بیماری را جداسازی کرد و با کشت شکل ضعیف شده و تلقیح آن به مرغان، آنها را نسبت به حمله مرگبار بیماری ایمن ساخت. اصول کلی روش پاستور با روشی که جنر برای مایه‌کوبی با آبله گاوی ابداع کرد یکی بود. قبل از آنکه ویروس آبله به شکل آبله گاوی به شیردوش منتقل شود، در بدن گاو ضعیف شده بود. در سال 1881، پاستور با روی آوردن به سیاه زخم، که از بیماریهای گاو و گوسفند است، باسیل آنرا جدا کرد. او این باکتری را در دمایی بالاتر از دمای بدن حیوان کشت داد تا مایعی برای تلقیح تهیه کند که موجب حمله خفیف سیاه زخم (http://daneshnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%87+%D8%B2%D8% AE%D9%85) در جانور شود و حیوان را برای روزی که دچار حمله شدید بیماری می‌شود، ایمن سازد.

همانطور که خود پاستور گفت، او برای ارج نهادن به شایستگی و خدمات مهم یکی از بزرگان انگلیسیها ، یعنی جنر واژه واکسیناسیون را بطور کلی برای روش مایه‌کوبی پیشگیری کننده، وضع کرد. چهار سال بعد پاستور واکسنی برای بیماریی که در حیوانات هاری و گاه در انسان آب‌گریزی خوانده می‌شود، ابداع کرد.

پژوهشهای پیش‌گامانه پاستور، که بر کشف بخت‌یارانه جنر مبتنی بود، ایمن‌سازی را به دانش بسیار کارآمد تبدیل کرد و زمینه را برای وقوع انقلابی در مهار بیماریهای عفونی آماده ساخت. شاید گذشته از کشف آنتی بیوتیکها، هیچ اکتشافی چنین تاثیر عمیقی بر سلامت انسان نگذاشته باشد. به نوشته ورکلارک در پایه‌های تجربی ایمنی شناسی معاصر (1986) گل سر سبد موفقیتها در فرایند ایمن ‌سازی ریشه کنی کامل آبله بوده است. در نیمه نخست این قرن ، سالانه حدود 2 تا 3 میلیون مورد جدید گزارش می‌شد. در سال 1949 آخرین مورد آبله در ایالات متحده و در سال 1977 آخرین مورد تایید شده سراسر جهان در سومالی گزارش شد.

[آبجی]

فرق آبله و فلج اطفال از نظر پیشگیری

آبله و فلج اطفال از جهات مختلفی با یکدیگر تفاوت دارند، همانطور که واکسن آنها کاملا باهم فرق دارد، خط مشیء مبارزه با آنها نیز کاملا جدا از یکدیگر است. از سوی دیگر ریشه‌کنی فلج اطفال آسانتر از آبله است ولی مسائل فنی آن مشکلاتی دارد که در راس آنها مساله بیماریابی و تشخیص موارد و نیز کیفیت واکسن بیماری است. در سالهای گذشته آبله بخصوص در آسیا و آفریقا، چندین برابر بیشتر قربانی و مرگ و میر داشت ولی مبتلایان به آبله اگر بهبود می‌یافتند، به زندگی عادی و اولیه خود بر می‌گشتند، در حالی که اکثر قربانیان فلج اطفال، تمام عمر دچار فلج بوده و احتیاج به کمک دیگران دارند.

از طرف دیگر در مورد آبله این مساله وجود داشت که تابلو بیماری و بخصوص دانه‌های پوستی با دانه‌های جلدی سایر بیماریها اشتباه شود به همین دلیل برای تشخیص بیماری بررسی و تایید آزمایشگاهی چندان ضرورتی نداشت. هر مورد از آبله که مشاهده می‌شد، بلافاصله از سایر افراد جدا می‌گشت و حتی اگر بیش از نیمی از جمعیت محل هم واکسینه نشده بودند، این عمل سدی در مقابل انتشار بیماری ایجاد می‌کرد، ولی در مورد فلج اطفال، شناسایی فرد بیمار بسیار مهم است. در فلج اطفال از هر صد کودکی که به ویروس بیماری مبتلا می‌شود یک (و شاید کمتر) عارضه فلج را بروز می‌دهد و از این جهت وجود یک فرد بیمار در جامعه می‌تواند نشان دهنده وجود عفونت در منطقه باشد. از سوی دیگر پاره‌ای از بیماریهای فلج دهنده هستند که به ویروس پولیو (فلج اطفال) ربطی ندارند و نباید آنها را با هم اشتباه کرد و مطمئن‌ترین راه جداسازی ویروس از مدفوع فرد بیمار است.

مزیت دیگری که در مورد واکسن خشک آبله وجود داشت، مقاومت آن نسبت به گرما در منطقه گرمسیری بود و تلقیح آن تاولی روی بازو ایجاد می‌کرد که پس از مدتی تنها جای زخم کوچکی از آن باقی می‌ماند. به علاوه تنها یک بار تلقیح موفق واکسن آبله، مصونیت نسبتا کاملی به وجود می‌آورد که لااقل بین 5 تا 10 سال دوام داشت. ولی در مورد پولیو، واکسن خوراکی به سرعت در حرارت بالا فاسد و بی‌اثر می‌شود و باید در مناطق گرم، در یخچال نگهداری شود. مصونیت کامل پس از 4 الی 5 نوبت واکسیناسیون حاصل شده و ویروسهای دیگری که در روده‌ها رشد می‌کنند ممکن است از رشد ویروس پولیو جلوگیری کنند و نکته آخر آن است که نمی‌دانیم که آیا کودک کاملا مصون شده است یا خیر؟

[آبجی]

انواع واکسنها

واکسنها را می‌توان به دودسته مشخص تقسیم نمود:

واکسنهای باکتریایی

1) واکسنهای زنده ضعیف شده: مثل ب.ث.ژ

2) واکسنهای کشته شده: مثلسیاه سرفه، حصبه ، وبا

3) واکسن توکسوئید: دیفتری، کزاز

4) واکسنهای پلی‌ساکاریدی: مثل واکسن مننگوکوک یا مننژیت که برای پیشگیری از مننگوکوکسیc , A بیشتر در سربازان تزریق می‌شود.، واکسن پنوموکوک برای پنوموکوکسی

واکسنهای ویروسی

1) واکسنهای زنده ضعیف شده: فلج اطفال خوراکی، سرخجه ، سرخک، اوریون، تب زرد

2) واکسنهای کشته شده کامل: آنفلوانزا ، فلج اطفال تزریقی ، هاری

3) واکسنهای کشته شده بخشی از پادتن: هپاتیت ب

ایمن‌سازی واکسنها

[آبجی]

ایمن‌سازی واکسنها


توکسوئیدها فقط در قبال اگزوتوکسینها ایجاد ایمنی می‌کنند و کیفیت آنها به لحاظ خلوص و قابلیت انحلال پادتن بسیار عالی است. در واکسنهای باکتریایی که از یاخته کامل استفاده می‌شود ، پادتنهایی تولید می‌شوند که بعضی از آنها احتمالاً جرء اپسونینها هستند. این واکسنها نقش یک ادجووان (یاور) را دارند و همراه با دیگر واکسنها موجب افزایش پاسخ ایمنی می‌شوند.



در مورد ب.ث.ژ وضعیت فرق می‌کند، این واکسن بیشتر ایجاد ایمنی سلولی می‌کند و پادتن قابل اندازه گیری تولید نمی‌نماید. این حالت از ایمنی سلولی همراه با افزایش حساسیت تاخیری است که از طریق آزمون حساسیت به توبرکولین اندازه گیری می‌شود.



سایر واکسنهای ویروسی زنده یا ضعیف شده ، ایجادایمنی هومورال همراه با پادتنهای در گردش می‌کنند که به روشهای متداول سرم شناسی نظیر سرونوترالیزاسیون ، واکنش ممانعت از هم‌آگلوتیناسیون ، بررسی ایمنی به کمک مواد رادیوایزوتوپ ، الیزا و غیره قابل اندازه گیری است. آزمونهای افزایش حساسیت تاخیری بعضاً دال بر ایمنی با واسطه سلولی است.



واکسن آبله (ویروس واکین) که قدیمی‌ترین واکسن ویروسی است، پس از تزریق به انسان به علت قرابت پادتنی ، ایجاد ایمنی علیه آبله (ویروس واریول) می‌کند. ایمنی واکسن عمدتاً از نوع سلولی است و بطور کلی پاسخ پادتنی ضعیف است.



بعضی واکسنها نظیر واکسن خوراکی فلج اطفال یا واکسنهایی که از طریق بینی (استنشاقی) تجویز می‌شوند، علاوه بر ایمنی خلطی (هومورال) ، ایجاد ایمنی موضعی می‌نمایند و به دنبال آن ایمونوگلوبولین نوع A تولید می‌شود که موجب ایمنی موضعی بسیار قوی خواهد شد و از دخول ویروس از طریق آن مجاری جلوگیری خواهد کرد. نهایتاً، واکسنهای مننگوکوکسی C ,a ، و پنوموکوکسی پلی‌والان براساس نوع کپسول و پلی‌ساکارید موجود در واکسن ، ایجاد پادتن اختصاصی می‌نمایند.



استفاده از واکسنهای زنده ضعیف شده در افراد مبتلا به نقص دستگاه ایمنی سلولی رسماً ممنوع است.

[آبجی]

رابطه بين نوع واكسن با ايمني حاصل واكسن هاي با اجرام زنده كه ازقدرت بيماريزايي آنها كاسته شده است، معمولاً با دوز واحد مي‌توانند ايمني موثر و طولاني نسبت به واكسن‌هاي كشته شده ايجاد كنند. اين واكسن‌ها علاوه برسيستم ايمني هومورال، سيستم ايمني سلولي را نيز تحريك مي‌نمايند، اين نوع واكسنها تمايل دارند واكنشهاي مشابه شكل طبيعي بيماري به خصوص درافراد با نقص ايمني را ايجاد كنند.
براي اينكه با واكسن‌هاي كشته شده ايمني كافي و بمدت طولاني بدست آيد، بايستي اين واكسن‌ها ابتدا در چند نوبت تزريق گردند و براي جلوگيري از كاهش سطح آنتي‌بادي و ادامه ايمني اغلب لازم است كه تزريق واكسن در آينده يادآوري شود.
طرز ساختن واكسن
واكسن را اينگونه ميسازند : نخست حيواني را عمداً دچار بيماري مورد نظر مي كنند . سپس ويروس آن بيماري را از بدن حيوان مزبور جدا مي سازند .
مجدداً اين ويروس را به حيواني ديگر تزريق مي كنند و پس از بيمار شدنش ، باز ويروس را از بدنش جدا مي سازند . آنقدر اين عمل را تكرار مي كنند تا به قدري ويروس ضعيف گردد كه اگر آنرا به بدن انساني تزريق كنند نه تنها او را بيمار نكند، بلكه برايش مصونيت هم پديد آورد .
راه ديگر واكسن سازي اين است كه آن را از ويروسهاي مرده يا بي فعاليت به دست مي آورند .
با تزريق اين نوع واكسن بدن مشغول ساختن پادزهر مي شود و خود را آماده دفاع در برابر ميكر وب اصلي مي كند .براي بيماري خواب و آنفولانزا از اين روش استفاده مي كنند . و بالاخرهگاهي هم خود ويروس را بي آنكه ضعيفش گردانند از راه پوست به بدن تزريق مي نمايند . آنگاه چون ويروس از راه غير طبيعي وارد بدن گرديده ، باز در آن ايجاد مصونيت ميكند .
برنامه جديد واكسيناسيون اطفال از فروردين 1383
1. بدو تولد: Bcg- فلج اطفال(نوبت اول)- هپاتيت (نوبت اول)***
2. 2 ماهگي: كزاز- سياه سرفه- ديفتري- فلج اطفال (نوبت دوم)- هپاتيت (نوبت دوم)****
3. 4 ماهگي: كزاز- سياه سرفه- ديفتري- فلج اطفال (نوبت سوم)****
4. 6 ماهگي: كزاز- سياه سرفه- ديفتري- فلج اطفال(نوبت چهارم)- هپاتيت (نوبت سوم) ****
5. 12 ماهگي: سرخك- سرخجه - اوريون (mmr) ****
6. 18 ماهگي: Mmr - كزاز- سياه سرفه- ديفتري- فلج اطفال(نوبت پنجم)****

[sorati]

چرا بايد اين همه واكسن به كودكم بزنند؟

از تماشاي منظره تزريق به فرزند براي تمام والدين ناخوشايند است. اما برنامه واكسيناسيون به منظور پيشگيري از بيماريهاي خطرناك تهيه شده است و مهمترين بخش تامين سلامت كودك را تشكيل مي دهد. بعضي از اين بيماريها (نظير فلج اطفال و ديفتري) صذ سال پيش از اين بسيار شايعتر بودند ولي امروزه بعلت انجام واكسيناسيون بندرت ديده مي شوند. مركز مبارزه با بيماريها در هر كشور بسته به سطح ايمني عمومي و بيماريهاي خطرناك شايع برنامه واكسيناسيون خاصي را براي كودكان و بزرگسالان تنظيم مي كند.
واكسن ها چگونه از بيماريها پيشگيري مي كنند؟

واكسن ها از ميكروب يا ويروس كشته شده و يا ضعيف شده كه عوامل بيماريهاي خاص هستند ساخته شده اند. با تزريق واكسن سيستم ايمني تحت حمله اين ميكروب ها و يا ويروس ها قرار مي گيرد و در نتيجه ترشح آنتي بادي ها يا پادتن ها دربدن بالا مي رود. اين آنتي بادي ها در بدن كودك فعال باقي مي مانند و در صورتيكه بدن با بيماري واقعي مواجه شود آن را در مقابل آن ويروس يا ميكروب محافظت مي كنند. بعنوان مثال اگر سياه سرفه در منطقه شما شايع شود احتمال ابتلا كودك شما كه واكسينه شده است به مراتب كمتر از كودكي است كه واكسينه نشده است.
چه واكسنهايي و در چه زمانهايي بايد براي كودك تزريق شود؟

برنامه واكسيناسيون كشوري ايران براي كودكان از بدو تولد بصورت زير تعيين شده است:
زمان تجويزب ث ژقطره خوراكي فلج اطفالهپاتيتسه گانه (ديفتري، كزاز، سياه سرفه)mmrبدو تولدüüü 2 ماهگي üüü 4 ماهگي ü ü 6 ماهگي üüü يك سالگي ü18 ماهگي ü ü 4 تا 6 سالگي ü üü
كارت مراقبت كودك چيست و استفاده از آن در واكسيناسيون چه كمكي مي كند؟

در ايران هر كودكي يك كارت مخصوص مراقبت كودك دارد كه در آن جدول واكسينايون، تغذيه و پايش رشد در نظر گرفته شده است. كودك شما نيز حتما اين كارت را دارد و اگر اينطور نيست بهتر است در اولين فرصت به يكي از مراكز بهدشتي و درماني در محدوده محل زندگي خود مراجعه نمائيد و براي وي پرونده تشكيل داده و كارت مراقبت كودك را دريافت نمائيد. اگر شما براي مراقبتهاي دوران بارداري به چنين مراكزي مراجعه كرده باشيد حتما با نشاني و روش كار آنها آشنا هستيد. در غير اينصورت مي توانيد از دانشگاه علوم پزشكي محدوده خود در مورد آن اطلاعاتي كسب كنيد. خصوصيات هر يك از اين واكسنها چيست؟
واكسن ب ث ژ: اين واكسن با استفاده از باكتري ضعيف شده سل عليه اين بيماري ساخته شده و به صورت زير جلدي در ناحيه بازو در بدو تولد تزريق مي شود. بهترين سن براي تلقيح واكسن ب. ث . ژ بدو تولد است، از آن به بعد تا 2 ماهگي بدون انجام تست مي توان واكسن ب.ث.ژ را تلقيح نمود. اگر تا سن يك سالگي تزريق نشده باشد ابتدا تست ppd انجام مي شود و در صورتي كه تست منفي باشد تزريق انجام مي شود. معمولا جاي محل تزريق باقي مي‌ماند و اگر ديده نشود لازم نيست تزريق تكرار شود. در بعضي از موارد تورم عقده هاي لنفاوي زير بغل بعد از تزريق واكسن مشاهده مي شود كه معمولا با گذشت زمان برطرف شده و نياز به درمان خاصي ندارد.
قطره خوراكي فلج اطفال: فلج اطفال يك بيماري حاد ويروسي است كه مي تواند منجر به فلج دائم دسته اي از عضلات بدن شود. براي جلوگيري از اين بيماري ناتوان كننده و سخت، بهترين راه واكسيناسيون است. واكسن به صورت قطره خوراكي و با استفاده از ويروس ضعيف شده ساخته شده است.
واكسن هپاتيت b: اين ويروس از راه خوني (مانند انتقال خون)، از راه جنسي و از طريق مادر به فرزند (در دوران بارداري) منتقل مي‌شود. افرادي كه بيشتر در تماس با بيماران هستند مانند پرسنل و بيماران بخش دياليز، پزشكان، دندانپزشكان، پرستاران و پرسنل بانك خون بيشتر در معرض ابتلاء به اين بيماري بوده و بعنوان گروه پرخطر بايد واكسينه شوند. واكسن اين بيماري از سال 1372 جزو برنامه واكسيناسيون كشوري اطفال گنجانده شده است. عوارض واكسن خيلي كم بوده شامل درد و قرمزي در ناحيه تزريق، سردرد مختصر و احساس كسالت است.
واكسن سه گانه: اين واكسن با استفاده از باكتري كشته شده سياه سرفه و سموم باكتريهاي ديفتري و كزاز ساخته مي شود. ديفتري، كزاز و سياه سرفه بيماري هاي خطرناكي هستند كه مي توانند موجب مرگ يا عوارض شديد شوند. عارضه اين واكسن معمولا تب و بيقراري است كه ممكن است تا چند روز ادامه يابد، در اين صورت مي توانيد از پاشويه و استامينوفن براي كاهش تب در كودك استفاده كنيد. اگر بعد از تزريق، تب 40 درجه يا تشنج ديده شود حتما آنرا در نوبت هاي بعدي متذكر شويد تا از واكسن دو گانه اطفال استفاده شود.
واكسن دو گانه اطفال: اين واكسن شبيه به واكسن دوگانه بزرگسالان يعني شامل واكسنهاي ديفتري و كزاز است و تنها فرق آن مقدار بيشتر واكسن ديفتري است.
واكسن mmr (سرخك، سرخجه، اوريون): علائم بيماري سرخك عبارتند از تب بالا و چند روزه، آب ريزش بيني، التهاب ملتحمه چشم و جوشهائي كه بعد از شروع تب ظاهر مي شوند. التهاب پرده مغز، التهاب گوش مياني و برونشيت ممكن است در ادامه علائم سرخك ظاهر شوند. در بعضي از كشورها ميزان مرگ ومير به 10% مبتلايان مي رسد. سرخجه نيز با بثورات جلدي همراه است و علائم آن نظير تب و سرفه، خفيف تر از سرخك بوده و بيماري خطرناكي نيست. خطر اين بيماري مربوط به خانم هاي باردار است كه در صورت ابتلا، احتمال نقص مادرزادي را در جنين بشدت افزايش مي دهد.
آيا واكسيناسيون بايد تحت هر شرايطي، مثل بيماري كودك، انجام شود؟

در اكثر موارد بيماري واكسيناسيون انجام مي شود، به جز چند مورد خاص كه توضيح داده خواهد شد. مثلا شل بودن مدفوع يا سرماخوردگي معمولي نبايد مانع از انجام ايمن سازي شود. برنامه ايمن سازي كودكان نارس ويا كم وزن نيز طبق جدول ايمن سازي عادي است و تجويز به موقع واكسنها توصيه مي شود. ابتلا به سوء تغذيه نيز نه تنها مانعي براي ايمن سازي نيست، بلكه ايمن سازي به موقع كودكان مبتلا به سوء تغذيه بشدت توصيه مي شود چرا كه آنها را نسبت به بيماريهايي كه بيشتر در معرض ابتلا به آنها هستند مقاوم مي كند.
براي هيچ واكسني جز سياه سرفه محدوديت سني وجود ندارد و در صورت عدم سابقه ايمن سازي بايد با برنامه عمل شود .


در چه مواردي نبايد واكسيناسيون انجام شود يا با تغييرات انجام مي شود؟


در مورد كودكان مبتلا به آلرژي شديد و يا ضايعات و عوارض مغزي و عصبي واكسناسيون با احتياط و با نظر پزشك كودكان انجام مي گيرد.
در كودكان تب دار يا مبتلا به بيماري هاي حاد شديد تا رفع تب و بيماري فقط تزريق واكسن سه گانه را به عقب مي اندازند.
به كودكان پس از سن شش سالگي و نوجوانان، اگر مايه كوبي توام ضرورت يابد بايد حتما واكسن ويژه بزرگسالان تزريق شود. همچنين براي كودكاني كه سابقه بيماريهاي مزمن چركي، ناراحتيهاي عصبي، تشنج، ضايعات مغزي و يا سابقه خانوادگي بيماريهاي عصبي را دارند واكسن سه گانه تجويز نمي شود.
در اختلالات ايمني ، چه اوليه و چه اكتسابي مثل لوسمي ( سرطان خون) و غيره واكسنهاي ويروسي زنده و واكسن سل (bcg)منع استعمال دارند.
به علت ريشه كني آبله در جهان، تلقيح آن به هيچ وجه لازم نيست.
در افراد مبتلا به هموفيلي واكسن هپاتيت b بايستي زير جلد تزريق شود.