atrak66
25th February 2010, 12:09 PM
decision making & alavi's management :
تصمیم گیری ، فراگردی است كه طی آن ، شیوه عمل خاصی برای حل مسأله یا مشكل ویژه‌ای ، برگزیده می‌شود[1]. ( استونر ، 1982)
امروزه بخش مهمی از وقت و كار مدیران صرف حل مشكل و تصمیم گیری می‌شود به طوریكه می‌توان گفت وظایف اساسی برنامه‌ریزی ، سازماندهی ، رهبری و كنترل نیز مستلزم تصمیمگیری است . بر اثر تصمیم ، خط مشیها ، جریان امور و اقدامات آتی مشخص شده ، دستورات لازم صادر می‌گردند بنابراین تصمیمگیری چهارچوبی برای عملكرد كاركنان سازمان فراهم می‌سازد و از این رو ، نقش بسیار مهمی در مدیریت ایفا می‌كند . این اهمیت تا بدانجاست كه سایمون ، تصمیمگیری را مترادف مدیریت می‌داند و معتقد است كه فعالیت و رفتار سازمانی ، شبكه پیچیده‌ای از فراگردهای تصمیمگیری ا][2]. همچنین یكی دیگر از صاحبنظران مدیریت به نام گریفیث ، تصمیمگیری را قلب سازمان و مدیریت تلقی می‌كند و معتقد است كه تمام كاركردهای مدیریت و ابعاد سازمان را می‌توان بر حسب فراگرد تصمیمگیری توضیح داد.او معتقد است تخصیص منابع، شبكه ارتباطی ، روابط رسمی و غیر رسمی و تحقق اهداف سازمان به وسیله مكانیسمهای تصمیمگیری كنترل می‌شوند . از این رو ، تصمیمگیری به منزله كلید فهم پیچیدگیهای سازمان و عملكردهای مدیریت است[3].
در مدیریت اسلامی نیز توجه بسیاری به امر تصمیمگیری شده است تا آنجا كه امام علی (ع) تصمیم فرد را برابر با میزان عقل و اندیشه او می‌داند 4] ] ودر جای دیگر ، تصمیمی را كه بر مبنای عقل و خرد اتخاذ شده باشد ، نجات بخش معرفی می‌نماید[5
در قران ، سه مرحله برای تصمیمگیری بیان شده است : 1- مشورت 2- اتخاذ تصمیم 3- توكل بر خداوند[6].
مطالعه زندگی پیامبر اكرم (ص) و ائمه اطهار علیهم السلام ، نشان می‌دهد كه حتی با داشتن علم سرشار الهی و ارتباط با سرچشمه جوشان وحی ، هرگز در امور مهم بدون مشورت تصمیمگیری نمی‌كردند . خود پیامبر (ص) به این مطلب تصریح فرموده‌اند كه : « خدا و رسول او از مشورت بی‌نیازند اما خداوند آن را وسیله رحمت برای امت من قرار داد ، زیرا كسی كه به مشورت بنشیند ، به پیشرفت و سعادت می‌رسد و هر كس آن را ترك نماید ، گمراه و سرگردان می‌شود [7] .
امام علی (ع) در لزوم مشورت قبل از تصمیمگیری می‌فرماید : « كسی كه استبداد رأی داشته باشد ، هلاك می‌شود وهركس با مردان بزرگ مشورت كند ، در عقل و دانش آنها شریك شده است [[8]
از آنجا كه یكی از مهمترین مراحل فرایند تصمیمگیری ، گردآوری اطلاعات جامع و موثق برای اخذ تصمیم میباشد ، مشورت و نظرخواهی از دیگران به خصوص صاحبنظران و افراد مجرب می‌تواند كمك بزرگی در گردآوری اطلاعات باشد و شخصی كه این گونه رفتار ننماید ، قطعاً دچار سرگردانی و پشیمانی خواهد شد . چنانچه امام علی (ع) می‌فرماید : « مخالفت با نظر و مشورت دانشمندان با تجربه ، موجب سرگردانی و حیرت بوده و سبب پشیمانی خواهد شد »[9].
در مدیریت اسلامی ، تصمیمگیری تنها با اتخاذ تصمیم پایان نمی‌پذیرد بلكه پس از اتخاذ تصمیم باید به خدا توكل كرد و از درگاه لایزال الهی مدد خواست و امور خویش را بدو واگذار نمود البته پرواضح است كه این واگذاری امور ( توكل ) پس از بررسی كامل اسباب و عوامل عرفی و عقلایی و تلاش فكری و عملی خود و دیگران (تصمیمگیری) خواهد بود .
گاهی در تصمیمگیری ممكن است فرد یا گروه تصمیم‌گیرنده به سبب مخاطرات ناشی از تصمیم ، ترس و وحشت داشته باشند و یا در نتیجه مردد باشند . توكل بر نیروی بیكران الهی ، ترس و وحشت و تردید را از بین می‌برد و دل انسان را آرام می‌سازد و این از ویژگیهایی منحصر به فرد تصمیمگیری در مدیریت اسلامی است .
به طور كلی علل و عواملی كه سبب ضعف در تصمیمگیری می‌گردند عبارتند از : تردید و دودلی ، ترس و وحشت از نتایج تصمیمات ، تسویف (كار امروز را به فردا انداختن ) ، عدم اعتماد به نفس ، پیروی از وسواس و هوای نفس و احتیاط بیش از حد[[10]كه تمامی موارد مذكور را می‌توان با توكل بر نیروی بیكران الهی برطرف نمود . بنابراین اگر خالق حكیم می‌فرماید : « هر گاه به تصمیم رسیدید به خداوند توكل كنید ، به این علت است كه از عوامل ضعف تصمیمگیری و نگرانیها و ناآرامیهای ناشی از آن در امان باشیم و بتوانیم تصمیماتی قاطع و استوار بگیریم .
قاطعیت در تصمیمگیری ، یكی از خصوصیات لازم برای مدیران میباشد و مدیر با این خصوصیت ، با برداشتن مشكلات از سر راه ، كاروان سازمان را هر چه سریعتر به سر منزل مقصود می‌رساند . البته نباید شلوغ كاریها ، بی‌گدار به آب زدنها ، استبدادها ، خشونتها و از موضع دیكتاتورها برخورد كردن را قاطعیت به حساب آورد . اینها تفاسیر غلطی است كه از قاطعیت شده است و در مدیریت اسلامی جایگاهی ندارد .
می‌توان گفت آن گاه كه مطالعات لازم برای انجام كاری صورت گیرد و پیشنهادها و نظرات دیگران جمع‌آوری شود و زمینه اجرای عمل از هر جهت فراهم شود ، تصمیم برخاسته از همه این تلاشهای آگاهانه را با جدیت و جرأت ، در چارچوب قانون اجرا كردن ، «قاطعیت» نام دارد .
امام علی (ع) می‌فرماید : « قاطعیت در تصمیمگیری ، نتیجه دوراندیشی است »[11
تحقیق و بررسی در سیره حكومتی امام علی (ع) به خوبی مشخص می‌سازد كه او حاكمی دلیر و مدیری قاطع بود و در اخذ تصمیم ذره‌ای هراس و تردید به دل راه نمی‌داد و در انتخاب والیان و حاكمان ولایات و سرزمینهای اسلامی نیز ، چنین كسانی را برمی‌گزید لذا آن روز كه مالك اشتر را به عنوان فرمانروای سرزمین مصر انتخاب می‌نماید ، او را چنین معرفی می‌كند : « همانا مالك ، در برندگی و قاطعیت ، چون شمشیری از شمشیرهای خداوند است كه تیزی آن كند نمی‌شود و به هر جا كه فرود آید ، ضربت آن بی اثر نیست [12].
-----------------------------------------------------------------------------------
۱) مدیریت عمومی – ص 23 .
۲) مقدمات مدیریت آموزشی – ص 33 .
۳) همان منبع – ص 34 .
۴) اصول و مبانی مدیریت اسلامی – ص 55 .
۵) غرر الحكم و درر الكلم آمدی – ص 55 .
۶) سوره آل عمران – آیه 159 .
۷) تفسیر درّالمنشور – ج 2 – ص 90 .
۸) نهج البلاغه – حكمت 161 .
۹) نهج البلاغه عبده – ج 1 – ص 93 .
۱۰) اصول و مبانی مدیریت اسلامی – ص 89 .
۱۱) غرر الحكم و درر الكلم آمدی – ص 121 .
۱۲) نهج البلاغه – نامه 38
تصمیم گیری ، فراگردی است كه طی آن ، شیوه عمل خاصی برای حل مسأله یا مشكل ویژه‌ای ، برگزیده می‌شود[1]. ( استونر ، 1982)
امروزه بخش مهمی از وقت و كار مدیران صرف حل مشكل و تصمیم گیری می‌شود به طوریكه می‌توان گفت وظایف اساسی برنامه‌ریزی ، سازماندهی ، رهبری و كنترل نیز مستلزم تصمیمگیری است . بر اثر تصمیم ، خط مشیها ، جریان امور و اقدامات آتی مشخص شده ، دستورات لازم صادر می‌گردند بنابراین تصمیمگیری چهارچوبی برای عملكرد كاركنان سازمان فراهم می‌سازد و از این رو ، نقش بسیار مهمی در مدیریت ایفا می‌كند . این اهمیت تا بدانجاست كه سایمون ، تصمیمگیری را مترادف مدیریت می‌داند و معتقد است كه فعالیت و رفتار سازمانی ، شبكه پیچیده‌ای از فراگردهای تصمیمگیری ا][2]. همچنین یكی دیگر از صاحبنظران مدیریت به نام گریفیث ، تصمیمگیری را قلب سازمان و مدیریت تلقی می‌كند و معتقد است كه تمام كاركردهای مدیریت و ابعاد سازمان را می‌توان بر حسب فراگرد تصمیمگیری توضیح داد.او معتقد است تخصیص منابع، شبكه ارتباطی ، روابط رسمی و غیر رسمی و تحقق اهداف سازمان به وسیله مكانیسمهای تصمیمگیری كنترل می‌شوند . از این رو ، تصمیمگیری به منزله كلید فهم پیچیدگیهای سازمان و عملكردهای مدیریت است[3].
در مدیریت اسلامی نیز توجه بسیاری به امر تصمیمگیری شده است تا آنجا كه امام علی (ع) تصمیم فرد را برابر با میزان عقل و اندیشه او می‌داند 4] ] ودر جای دیگر ، تصمیمی را كه بر مبنای عقل و خرد اتخاذ شده باشد ، نجات بخش معرفی می‌نماید[5
در قران ، سه مرحله برای تصمیمگیری بیان شده است : 1- مشورت 2- اتخاذ تصمیم 3- توكل بر خداوند[6].
مطالعه زندگی پیامبر اكرم (ص) و ائمه اطهار علیهم السلام ، نشان می‌دهد كه حتی با داشتن علم سرشار الهی و ارتباط با سرچشمه جوشان وحی ، هرگز در امور مهم بدون مشورت تصمیمگیری نمی‌كردند . خود پیامبر (ص) به این مطلب تصریح فرموده‌اند كه : « خدا و رسول او از مشورت بی‌نیازند اما خداوند آن را وسیله رحمت برای امت من قرار داد ، زیرا كسی كه به مشورت بنشیند ، به پیشرفت و سعادت می‌رسد و هر كس آن را ترك نماید ، گمراه و سرگردان می‌شود [7] .
امام علی (ع) در لزوم مشورت قبل از تصمیمگیری می‌فرماید : « كسی كه استبداد رأی داشته باشد ، هلاك می‌شود وهركس با مردان بزرگ مشورت كند ، در عقل و دانش آنها شریك شده است [[8]
از آنجا كه یكی از مهمترین مراحل فرایند تصمیمگیری ، گردآوری اطلاعات جامع و موثق برای اخذ تصمیم میباشد ، مشورت و نظرخواهی از دیگران به خصوص صاحبنظران و افراد مجرب می‌تواند كمك بزرگی در گردآوری اطلاعات باشد و شخصی كه این گونه رفتار ننماید ، قطعاً دچار سرگردانی و پشیمانی خواهد شد . چنانچه امام علی (ع) می‌فرماید : « مخالفت با نظر و مشورت دانشمندان با تجربه ، موجب سرگردانی و حیرت بوده و سبب پشیمانی خواهد شد »[9].
در مدیریت اسلامی ، تصمیمگیری تنها با اتخاذ تصمیم پایان نمی‌پذیرد بلكه پس از اتخاذ تصمیم باید به خدا توكل كرد و از درگاه لایزال الهی مدد خواست و امور خویش را بدو واگذار نمود البته پرواضح است كه این واگذاری امور ( توكل ) پس از بررسی كامل اسباب و عوامل عرفی و عقلایی و تلاش فكری و عملی خود و دیگران (تصمیمگیری) خواهد بود .
گاهی در تصمیمگیری ممكن است فرد یا گروه تصمیم‌گیرنده به سبب مخاطرات ناشی از تصمیم ، ترس و وحشت داشته باشند و یا در نتیجه مردد باشند . توكل بر نیروی بیكران الهی ، ترس و وحشت و تردید را از بین می‌برد و دل انسان را آرام می‌سازد و این از ویژگیهایی منحصر به فرد تصمیمگیری در مدیریت اسلامی است .
به طور كلی علل و عواملی كه سبب ضعف در تصمیمگیری می‌گردند عبارتند از : تردید و دودلی ، ترس و وحشت از نتایج تصمیمات ، تسویف (كار امروز را به فردا انداختن ) ، عدم اعتماد به نفس ، پیروی از وسواس و هوای نفس و احتیاط بیش از حد[[10]كه تمامی موارد مذكور را می‌توان با توكل بر نیروی بیكران الهی برطرف نمود . بنابراین اگر خالق حكیم می‌فرماید : « هر گاه به تصمیم رسیدید به خداوند توكل كنید ، به این علت است كه از عوامل ضعف تصمیمگیری و نگرانیها و ناآرامیهای ناشی از آن در امان باشیم و بتوانیم تصمیماتی قاطع و استوار بگیریم .
قاطعیت در تصمیمگیری ، یكی از خصوصیات لازم برای مدیران میباشد و مدیر با این خصوصیت ، با برداشتن مشكلات از سر راه ، كاروان سازمان را هر چه سریعتر به سر منزل مقصود می‌رساند . البته نباید شلوغ كاریها ، بی‌گدار به آب زدنها ، استبدادها ، خشونتها و از موضع دیكتاتورها برخورد كردن را قاطعیت به حساب آورد . اینها تفاسیر غلطی است كه از قاطعیت شده است و در مدیریت اسلامی جایگاهی ندارد .
می‌توان گفت آن گاه كه مطالعات لازم برای انجام كاری صورت گیرد و پیشنهادها و نظرات دیگران جمع‌آوری شود و زمینه اجرای عمل از هر جهت فراهم شود ، تصمیم برخاسته از همه این تلاشهای آگاهانه را با جدیت و جرأت ، در چارچوب قانون اجرا كردن ، «قاطعیت» نام دارد .
امام علی (ع) می‌فرماید : « قاطعیت در تصمیمگیری ، نتیجه دوراندیشی است »[11
تحقیق و بررسی در سیره حكومتی امام علی (ع) به خوبی مشخص می‌سازد كه او حاكمی دلیر و مدیری قاطع بود و در اخذ تصمیم ذره‌ای هراس و تردید به دل راه نمی‌داد و در انتخاب والیان و حاكمان ولایات و سرزمینهای اسلامی نیز ، چنین كسانی را برمی‌گزید لذا آن روز كه مالك اشتر را به عنوان فرمانروای سرزمین مصر انتخاب می‌نماید ، او را چنین معرفی می‌كند : « همانا مالك ، در برندگی و قاطعیت ، چون شمشیری از شمشیرهای خداوند است كه تیزی آن كند نمی‌شود و به هر جا كه فرود آید ، ضربت آن بی اثر نیست [12].
-----------------------------------------------------------------------------------
۱) مدیریت عمومی – ص 23 .
۲) مقدمات مدیریت آموزشی – ص 33 .
۳) همان منبع – ص 34 .
۴) اصول و مبانی مدیریت اسلامی – ص 55 .
۵) غرر الحكم و درر الكلم آمدی – ص 55 .
۶) سوره آل عمران – آیه 159 .
۷) تفسیر درّالمنشور – ج 2 – ص 90 .
۸) نهج البلاغه – حكمت 161 .
۹) نهج البلاغه عبده – ج 1 – ص 93 .
۱۰) اصول و مبانی مدیریت اسلامی – ص 89 .
۱۱) غرر الحكم و درر الكلم آمدی – ص 121 .
۱۲) نهج البلاغه – نامه 38