*مینا*
24th February 2010, 10:15 PM
.http://www.aftab.ir/articles/science_education/technical/images/787c168ff6a79150805331108a033805.jpg
برخی نویسندگان غربی بارها، با حق کشی هر چه تمام تر این ادعای تهی از اندیشه را بر قلم رانده اند که ایرانیان هرگز مردمی دریانورد نبوده اند . این ادعا نه تنها کاملاً به دور از حقیقت است بلکه در دوره هایی از تاریخ نیروی دریایی و ناوگان بازرگانی اهمیت به سزایی در تعیین سرنوشت ایران زمین داشته است . کشتی هایی که ناوبری آنها را ناویان دلاور ،بی باک و کار آمد ایرانی بر عهده داشته اند .
دراساطیر ایرانی به ویژه در شاهنامه فردوسی ،از جمشید به عنوان نخستین انسانی که اقدام به ساخت کشتی کرد، یاد شده است . لازم به یاد آوری است که پادشاهان پیشدادی و کیانی نه نام یک فرد، بلکه نام یک دوره تاریخی است که در آن دوره زمانی اختراعات و اکتشافات انجام شده به نام آن فرد استوره ای ثبت شده است :
ـ گذر کردن سان پس به کشتی بر آب
ـ ز کشور به کشور بر آمد شتاب
همچنین کیکاووس از راه دریا خود را به هاماوران رسانید :
ـ بی اندازه کشتی و زورق بساخت
ـ بیاراست لشکر بدو در نشاخت
ـ همانا که فرسنگ بودی هزار
ـ اگر راه را پای کردی شمار
ـ همی راند تا در میان سه شهر
ـ ز گیتی بر اینگونه جویند، بهر
ـ به دست چپش مصر و بربر، به راست
ـ رهی در میانه، بدانسو که خواست
ـ به پیش اندرون شهر هاماوران
ـ به هر کشوری در، سپاهی گران
ـ خبر شد بدیشان که کاووس شاه
ـ برآمد به آب زره ،با سپاه
کیخسرو هم با کشتی از دریای « آب زره » گذشته است :
ـ چو آمد به نزدیک آب زره
ـ گشادند گردان میان از گره
ـ همه کارسازان دریا به راه
ـ ز چین و ز مکران همی برد شاه
ـ به خشکی بکرد آنچه بایست کرد
ـ چو کشتی به آب اندر افکند مرد
ـ به فرمود تا توشه برداشتند
ـ ز یک ساله، تا آب بگذاشتند
زره به معنی دریاست و تا آنجا که نگارنده اطلاع دارد ،در ایران زمین پنج منطقه هنوز واژه زره به معنی دریا را بر خود دارند . یکی گود زره در سیستان ،آب زره در اصفهان زر آب یا زره آب در گیلان و دیگری زریوار در مریوان کردستان . همچنین در نزدیکی کربلا هم دریاچه ای به نام زرازه این واژه را در خود پنهان دارد . در گرشاسب نامه اسدی توسی ،از نبردهای پهلوان دلاور با اژدها و دیو ،در دریای هند سخن رفته است . سرزمین سیستان در دوران هخامنشیان زرنگ ،سرزمین پر آب، نام داشته است ! همچنین دانش پرورش ماهی و آبزی پروری در ماهیخانه ها (= آکواریوم ) از پیش از تاریخ در ایران زمین وجود داشته و اختراع آن به دوره جمشید پیشدادی نسبت داده می شود :
ـ به پرداخت آبی میان گاه خاک
ـ بپرورد ماهی در آن آب پاک
ـ ز جمشید ماند چنین یادگار
ـ اگر چه سرآمد بسی روزگار
ـ هنرور شده خاک ایران زمین
ـ به شد زان سپس سوی ما چین و چین
از دیدگاه تاریخی نیز، داریوش بزرگ اهمیت بسیاری به نیروی دریایی و ناوگان بازرگانی می داد .او و جانشین توانمندش، خشایار شاه با کمک نیروی دریایی بود که دریای مدیترانه را تحت سلطه ایران در آوردند . در این دوران ،ناوگان نیروی دریایی ایران در دریای مدیترانه از ۱۲۰۷ نبرد ناو تشکیل یافته بود . فرماندهی این ناوگان بر عهده نخستین و تنها زن فرمانده نیروی دریای در تاریخ - آرتمیس بوده است . به پندار برخی از دانشمندان ،دریای مدیترانه به معنای دریای ماد بوده و از واژه مدیا به معنای ماد یا ایران زمین گرفته شده است . هر چند که ایشان در آغاز به یونانیان وفادار و فینیقی ها متکی بودند، اما دیری نگذشت که بسیاری از ناویان این کشتی ها را جوانان دریا دل ایرانی تشکیل می دادند . در دوره این دو شهریار ،سی و سه سفر اکتشافی به دور دست های جهان انجام گرفت که تا یک هزار و پانصد سال پس از آن چنین سفرهایی تکرار نشد . نام های اسکیلاکس، هانون ،همیلیکون، ماسیلیوتس، هامیلیکار، آرتاخه، بوبراندا، مهرداد، سپهرداد و از همه شگفت انگیزتر، کسی که نامش بر روی مداری از کره زمین بر جای مانده ،ساتاسپ . در دوره کوتاهی چیرگی مقدونیان ،از دریانوردان ایرانی هیدراسب ،مازان و بگیوس نام برده شده است . نام ایرانی هیدراسب ،به معنی دارنده اسب دریایی ،به خوبی پیوند ایران با دریا را نشان می دهد .
طبق مدارک برجای مانده در زمان اشکانیان نیروی دریایی ایران حضوری کمرنگ داشته است اما در همین دوره است که جاده ابریشم در خشکی و جاده ادویه و جاده بخور در دریا به تکاپو در آمده و رشد چشمگیر بازرگانی دریایی به جز با کمک دریانوردی امکان پذیر نبوده است . در دوران پرشکوه ساسانی نیروی دریایی ایران عظمت سزاوار خود را در دریای پارس و اقیانوس هند بازیافت و در زمان خسرو انوشیروان به اوج خود رسید . در این دوره برای نخستین بار در جهان نوعی دانشکده دریانوردی، ناوارتشتارستان ،در ایران تاسیس شد . در این زمان ناوگان بازرگانی ایران فعالانه وارد صحنه جهانی شد و از سواحل چین و هند تا شرق آفریقا صحنه نمایان رفت و آمد کشتی های ایران و دریانوردان ایران زمین بوده است . شهر بندر سیراف ( بندر طاهری )مرکز دریا نوردی جهان باستان بود و تا سده ها در کنار تیس ( چابهار ) و ری شهر ( بوشهر ) و هرمز مهمترین بنادر دریای پارس و شاید جهان بودند . هیچگاه در تاریخ این دریا تا این اندازه پارسی نبوده است . در دوران شکوهمند اسلامی کلیه امور دریانوردی در دریای مغرب ( مدیترانه ) و دریای فارس در اختیار دریانوردان ایرانی بوده است . نامه ای از فرمانده نیروی دریایی مسلمانان به خلیفه دوم در دست است که به وضوح از برتری دریایی دریانوردان ایرانیان و کشتی های سکاندار ایرانی بر نیروی دریایی روم سخن گفته است . در این زمان بسیاری از واژگان ایرانی به فرهنگ دریایی مسلمانان وارد شد و برخی هم کاربرد جهانی یافت . مانند نام های به کار رفته در خانه های گلباد قطب نما، راهنامگ ( رهنامج )، و بسیاری دیگر از واژگانی که به صورت معرب به کار می روند . اختراعات ایرانیان به ویژه سکان دوربین و خشاب ،به رشد دانش دریانوردی کمک شایانی نمود . نخستین کتاب های پزشکی دریایی و نخستین کتاب هواشناسی در این دوران تالیف شدند . همچنین برخی نام ها هم جهانی شده و در پیرامون گیتی بکار می رود . مانند واژه (ناو ) و مشتقات آن و دیگر واژه ( کشتیبان ) یا همان (کاپیتان ) که فارسی سره است . در دوران بوییان، زنگبار در شرق آفریقا ،به نوعی در ید حاکمیت ایران قرار داشت و مهاجران شیرازی در آنجا برای خود حکومت تشکیل داده بودند . در همین زمان گروهی از ایرانیان شیعه به سیام ( تایلند ) مهاجرت نمودند و تا زمان رخنه شوم اروپاییان از ارکان حکومت سیام به شمار می آمدند . اما این توان دریایی با یورش دهشتناک مغول از شمال شرقی و شاید هم رخنه اعراب در سواحل دریای پارس روبه زوال گذاشت .
در سده شانزدهم میلادی و پیش از به قدرت رسیدن شاه عباس بزرگ پرتغالیها فرمانروایان مطلق العنان دریای پارس بودند . در حقیقت شاه اسماعیل صفوی پس از گذشت پنج سال هنوز در اندوه شکست چالدران بود که از اشغال نظامی بحرین (میش ماهیگ ) توسط پرتغالیها آگاه شد و این خبر ناگوار بر اندوه او افزود زیرا به سبب نداشتن نیروی دریایی و اسلحه آتشین نمی توانست کاری انجام دهد . در آن زمان ایران تنها توانست یک بودجه محرمانه در اختیار افراد محلی قرار دهد که پرتغالیها را در مناطق اشغالی راحت نگذارند تا بعدها راهی برای اخراج آنان بدست آید . در روز چهارم ماه مه ۱۵۱۵ پرتغالیها در جزیره هرمز مستقر شده بودند و فصل تازه ای در تاریخ منطقه باز شد . پاپ الکساندر ششم طبق فرمان مورخ چهارم مه ۱۴۹۳ خود جزایر شرق جهان را به پرتغالی ها و سرزمین های غرب جهان ( قاره آمریکا ) را به اسپانیایی ها بخشیده بود !
دریاسالار پرتغالی -آلفونسو دا آلبرکرک پس از استقرار در هند، در سال ۱۵۰۷ به خایج فارس وارد شده و هرمز را مورد حمله و یورش قرار داده بود ولی تصرف هرمز و استقرار پرتغالی ها در این جزیره هشت سال بعد و با آوردن کشتی ها و سربازان بیشتری صورت پذیرفت . کشتی های پرتغالی دارای توپ بودند و مدافعان ایرانی هرمز فاقد آن . شاه اسماعیل صفوی سوم سپتامبر ۱۵۰۸ ( ۱۲ شهریور ۸۸۷ هجری ) خادم بیک را به سمت فرماندار ایالت ( استان ) خوزستان منصوب کرد . شاه اسماعیل حکومت منطقه شیعه نشین جنوب بین النهرین ( عراق امروز ) از جمله بصره را هم به خادم بیک سپرد بدون اینکه از لحاظ تقسیمات کشوری، ماهیت اداری جداگانه این منطقه را تغییر دهد . در دوران صفویه و افشاریه، به مانند زمان اقتدار دیلمیان فرمانداران شهرهای بین النهرین از میان شیعیان انتخاب و منصوب می شدند . زندیه نیز در زمانی که جنوب بین النهرین را در قلمرو خود داشت ،آن قاعده کهن را رعایت می کرد و بصره حاکم نشین بین النهرین جنوبی بود . خادم بیک با حفظ مقام عنوان دریا بیگی سراسر خلیج فارس را هم از شاه اسماعیل دریافت داشت .و همان روز حاکمیت ایران را بر سراسر خلیج فارس به کشورهای بیگانه اعلام نمود .
تصرف هرمز هشت ماه پس از جنگ چالدران روی داد . رخنه اروپاییان به خلیج فارس شاه، اسماعیل صفوی ( شاه وقت ) را دچار اندوهی ژرف کرده بود، زیرا که ایران فاقد قدرت دریایی موثر بود تا از قلمرو خود دفاع کند و پرتغالی ها با استفاده از همین ضعف ایران ( نداشتن توپ و کشتی توپدار ) ظرف شش سال ( تا سال ۱۵۲۱ میلادی ) بسیاری از جزایر ایرانی خلیج فارس از جمله بحرین را تصرف و به گمبرون ( بندر عباس ) دست اندازی کردند و دولت صفویه تنها از طریق تحریک مردم محل به شورش و حملات پراکنده در شب به کار مبارزه با سلطه غرب ادامه می داد . توپ های پرتغالی باروی قلعه های ایران را می شکافتند و از تیرکمان قلعه بان ایرانی در برابر آتش تفنگ سرباز پرتغالی کاری ساخته نبود . در سده هفدهم میلادی انگلیسی ها و هلندی ها جای پرتغالی ها را گرفتند . کمک ناوگان انگلیس به حکومت ایران در باز پس راندن پرتغالی ها از جزیره هرمز، باعث جای گیری ایشان در خلیج فارس شد . پس از شاه عباس بزرگ و ضعف دودمان صفوی اعراب مسقط که کما و بیش تابع ایران بودند و دامنه عملیات دریایی خود را گسترش دادند . در ساحل جنوبی خلیج فارس که از ژرفای تاریخ تا دوران قاجار همواره جزء لاینفک سرزمین مادری ایران زمین بود از اطاعت حتی ظاهری از حکومت مرکزی دست برداشت و تنها بحرین ( میش ماهیگ ) خود را کماکان تابع شاه بزرگ می دانست . در این میان اعراب مسقط از دیگران توانمندتر بودند . کاپیتان الکساندر هامیلتن درباره آنان می نویسد : در سال ۱۷۱۵ میلادی ناوگان عرب از یک کشتی بزرگ مجهز به هفتاد و چهار توپ دو کشتی، یکی مجهز به شصت توپ و دیگری مجهز به پنجاه توپ و هیجده کشتی کوچک که هر یک به دوازده تا سی و دو توپ مجهز بودند و همچنین معدودی قایق که به وسیله پارو به حرکت در می آمدند و هر کدام مجهز به چهار تا هشت توپ بودند تشکیل می شدند . باهمین نیروی دریایی بود که آنان سراسر سواحل از دماغه کومورین ( واقع در انتهای جنوب هند ) گرفته تا دریای سرخ را به وحشت انداخته بودند . در سال ۱۷۱۷ میلادی سلطان بن سیف ثانی امام مسقط در رأس نیروی دریایی خود ناگهان وارد بحرین شد و آنجا را اشغال کرد . البته عمانی ها مدت زیادی جزایر بحرین را در تصرف خود نداشتند و یکی دو سال بعد تحت فشار شیخ جباره، رئیس اعراب آل هوله، که خود را تابع ایران می دانست آنجا را ترک گفتند . به هر حال اعراب هوله به زودی و بدون درگیری جزایر بحرین را تصاحب کردند و علی رغم ضعف روز افزون دولت مرکزی بحرین به آغوش مام میهن باز گردانده شد . اما ایران زمین خود درگیر یک نبرد داخلی خونین بود که از سوء مدیریت پادشاهان صفوی ناشی می شد . در سال ۱۷۲۲ میلادی مردم ناراضی قندهار، پس از دادخواست هایی نافرجام به فرماندهی محمود - پسر میرویس به پایتخت تاختند و پس از محاصره و اشغال اصفهان شاه نادان و بی تدبیر را ناگزیر به کناره گیری کردند . دولت های فرصت طلب و استعمار گر روس و عثمانی نیز فرصت را غنیمت شمردند و بخش مهمی از سرزمینهای شمال و شمال غربی ایران زمین را اشغال نمودند . در خلیج فارس نیز عمانی ها قشم و دیگر جزایر را اشغال کردند و راهزنی دریایی و هرج و مرج بیش از پیش رواج یافت . تنها در سایه توان رزمی ناوهای جنگی کمپانی های هند شرقی انگلیس و هلند بود که کشتیرانی در آب های خطرناک خلیج فارس ممکن می شد . در تابستان سال ۱۷۲۶ میلادی بود که سردار توانای ایران نادر به گفته اروپاییان ناپلئون پارس با پیوستن به شاه صفوی نخست مشهد را نجات داد سپس شکستهای پیاپی به موجب آن جنگ داخلی وارد ساخت . آنگاه عثمانی را با چند نبرد شگفت انگیز از خاک میهن اخراج کرد . روس های عبوس که در خود توانایی روبرویی با نادر را نمی دیدند با خفت و خواری سرزمین های اشغالی را ترک نمودند به حدی سریع که توپ های خود را بر جای گذاشتند . در گرما گرم جنگ های داخلی بود که گروهی از شورشیان از راه خلیج فارس به مسقط گریختند . این خود شاید نخستین بار بود که نادر متوجه اهمیت نیروی دریایی گردید .
http://www.aftab.ir/images/article/break.gifنویسنده :جعفر سپهری
مآخذ و مراجع :
تاریخ صنعت و اختراعات ،موریس داماس
تاریخ علم در ایران ،مهدی فرشاد
تاریخ علم، جرج سارتون
تاریخ مهندسی در ایران، مهدی فرشاد
تاریخ، هرودوت
تاریخچه نادر شاه ،مینورسکی
دریا نوردی ایرانیان، اسماعیل راییل
زندگی پر ماجرای نادر شاه
دولت نادر شاه افشار آرنوا، اشرافیان
زندگی و مهاجرت نژاد آریا ،فریدون جنیدی
سفینه سلیمانی ،محمد ربیع بن محمد ابراهیم
فرهنگ دریایی خلیج فارس ،حسین نور بخش
متفکران اسلامی کارن دوو
برای اطلاعات بیشتر : www . Iranianshistoryonthisday . com
منبع: اطلاعات علمی شماره ۳۵۷راسخون ( www.rasekhoon.net (http://njavan.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fwww.rasekhoon.net) )
برخی نویسندگان غربی بارها، با حق کشی هر چه تمام تر این ادعای تهی از اندیشه را بر قلم رانده اند که ایرانیان هرگز مردمی دریانورد نبوده اند . این ادعا نه تنها کاملاً به دور از حقیقت است بلکه در دوره هایی از تاریخ نیروی دریایی و ناوگان بازرگانی اهمیت به سزایی در تعیین سرنوشت ایران زمین داشته است . کشتی هایی که ناوبری آنها را ناویان دلاور ،بی باک و کار آمد ایرانی بر عهده داشته اند .
دراساطیر ایرانی به ویژه در شاهنامه فردوسی ،از جمشید به عنوان نخستین انسانی که اقدام به ساخت کشتی کرد، یاد شده است . لازم به یاد آوری است که پادشاهان پیشدادی و کیانی نه نام یک فرد، بلکه نام یک دوره تاریخی است که در آن دوره زمانی اختراعات و اکتشافات انجام شده به نام آن فرد استوره ای ثبت شده است :
ـ گذر کردن سان پس به کشتی بر آب
ـ ز کشور به کشور بر آمد شتاب
همچنین کیکاووس از راه دریا خود را به هاماوران رسانید :
ـ بی اندازه کشتی و زورق بساخت
ـ بیاراست لشکر بدو در نشاخت
ـ همانا که فرسنگ بودی هزار
ـ اگر راه را پای کردی شمار
ـ همی راند تا در میان سه شهر
ـ ز گیتی بر اینگونه جویند، بهر
ـ به دست چپش مصر و بربر، به راست
ـ رهی در میانه، بدانسو که خواست
ـ به پیش اندرون شهر هاماوران
ـ به هر کشوری در، سپاهی گران
ـ خبر شد بدیشان که کاووس شاه
ـ برآمد به آب زره ،با سپاه
کیخسرو هم با کشتی از دریای « آب زره » گذشته است :
ـ چو آمد به نزدیک آب زره
ـ گشادند گردان میان از گره
ـ همه کارسازان دریا به راه
ـ ز چین و ز مکران همی برد شاه
ـ به خشکی بکرد آنچه بایست کرد
ـ چو کشتی به آب اندر افکند مرد
ـ به فرمود تا توشه برداشتند
ـ ز یک ساله، تا آب بگذاشتند
زره به معنی دریاست و تا آنجا که نگارنده اطلاع دارد ،در ایران زمین پنج منطقه هنوز واژه زره به معنی دریا را بر خود دارند . یکی گود زره در سیستان ،آب زره در اصفهان زر آب یا زره آب در گیلان و دیگری زریوار در مریوان کردستان . همچنین در نزدیکی کربلا هم دریاچه ای به نام زرازه این واژه را در خود پنهان دارد . در گرشاسب نامه اسدی توسی ،از نبردهای پهلوان دلاور با اژدها و دیو ،در دریای هند سخن رفته است . سرزمین سیستان در دوران هخامنشیان زرنگ ،سرزمین پر آب، نام داشته است ! همچنین دانش پرورش ماهی و آبزی پروری در ماهیخانه ها (= آکواریوم ) از پیش از تاریخ در ایران زمین وجود داشته و اختراع آن به دوره جمشید پیشدادی نسبت داده می شود :
ـ به پرداخت آبی میان گاه خاک
ـ بپرورد ماهی در آن آب پاک
ـ ز جمشید ماند چنین یادگار
ـ اگر چه سرآمد بسی روزگار
ـ هنرور شده خاک ایران زمین
ـ به شد زان سپس سوی ما چین و چین
از دیدگاه تاریخی نیز، داریوش بزرگ اهمیت بسیاری به نیروی دریایی و ناوگان بازرگانی می داد .او و جانشین توانمندش، خشایار شاه با کمک نیروی دریایی بود که دریای مدیترانه را تحت سلطه ایران در آوردند . در این دوران ،ناوگان نیروی دریایی ایران در دریای مدیترانه از ۱۲۰۷ نبرد ناو تشکیل یافته بود . فرماندهی این ناوگان بر عهده نخستین و تنها زن فرمانده نیروی دریای در تاریخ - آرتمیس بوده است . به پندار برخی از دانشمندان ،دریای مدیترانه به معنای دریای ماد بوده و از واژه مدیا به معنای ماد یا ایران زمین گرفته شده است . هر چند که ایشان در آغاز به یونانیان وفادار و فینیقی ها متکی بودند، اما دیری نگذشت که بسیاری از ناویان این کشتی ها را جوانان دریا دل ایرانی تشکیل می دادند . در دوره این دو شهریار ،سی و سه سفر اکتشافی به دور دست های جهان انجام گرفت که تا یک هزار و پانصد سال پس از آن چنین سفرهایی تکرار نشد . نام های اسکیلاکس، هانون ،همیلیکون، ماسیلیوتس، هامیلیکار، آرتاخه، بوبراندا، مهرداد، سپهرداد و از همه شگفت انگیزتر، کسی که نامش بر روی مداری از کره زمین بر جای مانده ،ساتاسپ . در دوره کوتاهی چیرگی مقدونیان ،از دریانوردان ایرانی هیدراسب ،مازان و بگیوس نام برده شده است . نام ایرانی هیدراسب ،به معنی دارنده اسب دریایی ،به خوبی پیوند ایران با دریا را نشان می دهد .
طبق مدارک برجای مانده در زمان اشکانیان نیروی دریایی ایران حضوری کمرنگ داشته است اما در همین دوره است که جاده ابریشم در خشکی و جاده ادویه و جاده بخور در دریا به تکاپو در آمده و رشد چشمگیر بازرگانی دریایی به جز با کمک دریانوردی امکان پذیر نبوده است . در دوران پرشکوه ساسانی نیروی دریایی ایران عظمت سزاوار خود را در دریای پارس و اقیانوس هند بازیافت و در زمان خسرو انوشیروان به اوج خود رسید . در این دوره برای نخستین بار در جهان نوعی دانشکده دریانوردی، ناوارتشتارستان ،در ایران تاسیس شد . در این زمان ناوگان بازرگانی ایران فعالانه وارد صحنه جهانی شد و از سواحل چین و هند تا شرق آفریقا صحنه نمایان رفت و آمد کشتی های ایران و دریانوردان ایران زمین بوده است . شهر بندر سیراف ( بندر طاهری )مرکز دریا نوردی جهان باستان بود و تا سده ها در کنار تیس ( چابهار ) و ری شهر ( بوشهر ) و هرمز مهمترین بنادر دریای پارس و شاید جهان بودند . هیچگاه در تاریخ این دریا تا این اندازه پارسی نبوده است . در دوران شکوهمند اسلامی کلیه امور دریانوردی در دریای مغرب ( مدیترانه ) و دریای فارس در اختیار دریانوردان ایرانی بوده است . نامه ای از فرمانده نیروی دریایی مسلمانان به خلیفه دوم در دست است که به وضوح از برتری دریایی دریانوردان ایرانیان و کشتی های سکاندار ایرانی بر نیروی دریایی روم سخن گفته است . در این زمان بسیاری از واژگان ایرانی به فرهنگ دریایی مسلمانان وارد شد و برخی هم کاربرد جهانی یافت . مانند نام های به کار رفته در خانه های گلباد قطب نما، راهنامگ ( رهنامج )، و بسیاری دیگر از واژگانی که به صورت معرب به کار می روند . اختراعات ایرانیان به ویژه سکان دوربین و خشاب ،به رشد دانش دریانوردی کمک شایانی نمود . نخستین کتاب های پزشکی دریایی و نخستین کتاب هواشناسی در این دوران تالیف شدند . همچنین برخی نام ها هم جهانی شده و در پیرامون گیتی بکار می رود . مانند واژه (ناو ) و مشتقات آن و دیگر واژه ( کشتیبان ) یا همان (کاپیتان ) که فارسی سره است . در دوران بوییان، زنگبار در شرق آفریقا ،به نوعی در ید حاکمیت ایران قرار داشت و مهاجران شیرازی در آنجا برای خود حکومت تشکیل داده بودند . در همین زمان گروهی از ایرانیان شیعه به سیام ( تایلند ) مهاجرت نمودند و تا زمان رخنه شوم اروپاییان از ارکان حکومت سیام به شمار می آمدند . اما این توان دریایی با یورش دهشتناک مغول از شمال شرقی و شاید هم رخنه اعراب در سواحل دریای پارس روبه زوال گذاشت .
در سده شانزدهم میلادی و پیش از به قدرت رسیدن شاه عباس بزرگ پرتغالیها فرمانروایان مطلق العنان دریای پارس بودند . در حقیقت شاه اسماعیل صفوی پس از گذشت پنج سال هنوز در اندوه شکست چالدران بود که از اشغال نظامی بحرین (میش ماهیگ ) توسط پرتغالیها آگاه شد و این خبر ناگوار بر اندوه او افزود زیرا به سبب نداشتن نیروی دریایی و اسلحه آتشین نمی توانست کاری انجام دهد . در آن زمان ایران تنها توانست یک بودجه محرمانه در اختیار افراد محلی قرار دهد که پرتغالیها را در مناطق اشغالی راحت نگذارند تا بعدها راهی برای اخراج آنان بدست آید . در روز چهارم ماه مه ۱۵۱۵ پرتغالیها در جزیره هرمز مستقر شده بودند و فصل تازه ای در تاریخ منطقه باز شد . پاپ الکساندر ششم طبق فرمان مورخ چهارم مه ۱۴۹۳ خود جزایر شرق جهان را به پرتغالی ها و سرزمین های غرب جهان ( قاره آمریکا ) را به اسپانیایی ها بخشیده بود !
دریاسالار پرتغالی -آلفونسو دا آلبرکرک پس از استقرار در هند، در سال ۱۵۰۷ به خایج فارس وارد شده و هرمز را مورد حمله و یورش قرار داده بود ولی تصرف هرمز و استقرار پرتغالی ها در این جزیره هشت سال بعد و با آوردن کشتی ها و سربازان بیشتری صورت پذیرفت . کشتی های پرتغالی دارای توپ بودند و مدافعان ایرانی هرمز فاقد آن . شاه اسماعیل صفوی سوم سپتامبر ۱۵۰۸ ( ۱۲ شهریور ۸۸۷ هجری ) خادم بیک را به سمت فرماندار ایالت ( استان ) خوزستان منصوب کرد . شاه اسماعیل حکومت منطقه شیعه نشین جنوب بین النهرین ( عراق امروز ) از جمله بصره را هم به خادم بیک سپرد بدون اینکه از لحاظ تقسیمات کشوری، ماهیت اداری جداگانه این منطقه را تغییر دهد . در دوران صفویه و افشاریه، به مانند زمان اقتدار دیلمیان فرمانداران شهرهای بین النهرین از میان شیعیان انتخاب و منصوب می شدند . زندیه نیز در زمانی که جنوب بین النهرین را در قلمرو خود داشت ،آن قاعده کهن را رعایت می کرد و بصره حاکم نشین بین النهرین جنوبی بود . خادم بیک با حفظ مقام عنوان دریا بیگی سراسر خلیج فارس را هم از شاه اسماعیل دریافت داشت .و همان روز حاکمیت ایران را بر سراسر خلیج فارس به کشورهای بیگانه اعلام نمود .
تصرف هرمز هشت ماه پس از جنگ چالدران روی داد . رخنه اروپاییان به خلیج فارس شاه، اسماعیل صفوی ( شاه وقت ) را دچار اندوهی ژرف کرده بود، زیرا که ایران فاقد قدرت دریایی موثر بود تا از قلمرو خود دفاع کند و پرتغالی ها با استفاده از همین ضعف ایران ( نداشتن توپ و کشتی توپدار ) ظرف شش سال ( تا سال ۱۵۲۱ میلادی ) بسیاری از جزایر ایرانی خلیج فارس از جمله بحرین را تصرف و به گمبرون ( بندر عباس ) دست اندازی کردند و دولت صفویه تنها از طریق تحریک مردم محل به شورش و حملات پراکنده در شب به کار مبارزه با سلطه غرب ادامه می داد . توپ های پرتغالی باروی قلعه های ایران را می شکافتند و از تیرکمان قلعه بان ایرانی در برابر آتش تفنگ سرباز پرتغالی کاری ساخته نبود . در سده هفدهم میلادی انگلیسی ها و هلندی ها جای پرتغالی ها را گرفتند . کمک ناوگان انگلیس به حکومت ایران در باز پس راندن پرتغالی ها از جزیره هرمز، باعث جای گیری ایشان در خلیج فارس شد . پس از شاه عباس بزرگ و ضعف دودمان صفوی اعراب مسقط که کما و بیش تابع ایران بودند و دامنه عملیات دریایی خود را گسترش دادند . در ساحل جنوبی خلیج فارس که از ژرفای تاریخ تا دوران قاجار همواره جزء لاینفک سرزمین مادری ایران زمین بود از اطاعت حتی ظاهری از حکومت مرکزی دست برداشت و تنها بحرین ( میش ماهیگ ) خود را کماکان تابع شاه بزرگ می دانست . در این میان اعراب مسقط از دیگران توانمندتر بودند . کاپیتان الکساندر هامیلتن درباره آنان می نویسد : در سال ۱۷۱۵ میلادی ناوگان عرب از یک کشتی بزرگ مجهز به هفتاد و چهار توپ دو کشتی، یکی مجهز به شصت توپ و دیگری مجهز به پنجاه توپ و هیجده کشتی کوچک که هر یک به دوازده تا سی و دو توپ مجهز بودند و همچنین معدودی قایق که به وسیله پارو به حرکت در می آمدند و هر کدام مجهز به چهار تا هشت توپ بودند تشکیل می شدند . باهمین نیروی دریایی بود که آنان سراسر سواحل از دماغه کومورین ( واقع در انتهای جنوب هند ) گرفته تا دریای سرخ را به وحشت انداخته بودند . در سال ۱۷۱۷ میلادی سلطان بن سیف ثانی امام مسقط در رأس نیروی دریایی خود ناگهان وارد بحرین شد و آنجا را اشغال کرد . البته عمانی ها مدت زیادی جزایر بحرین را در تصرف خود نداشتند و یکی دو سال بعد تحت فشار شیخ جباره، رئیس اعراب آل هوله، که خود را تابع ایران می دانست آنجا را ترک گفتند . به هر حال اعراب هوله به زودی و بدون درگیری جزایر بحرین را تصاحب کردند و علی رغم ضعف روز افزون دولت مرکزی بحرین به آغوش مام میهن باز گردانده شد . اما ایران زمین خود درگیر یک نبرد داخلی خونین بود که از سوء مدیریت پادشاهان صفوی ناشی می شد . در سال ۱۷۲۲ میلادی مردم ناراضی قندهار، پس از دادخواست هایی نافرجام به فرماندهی محمود - پسر میرویس به پایتخت تاختند و پس از محاصره و اشغال اصفهان شاه نادان و بی تدبیر را ناگزیر به کناره گیری کردند . دولت های فرصت طلب و استعمار گر روس و عثمانی نیز فرصت را غنیمت شمردند و بخش مهمی از سرزمینهای شمال و شمال غربی ایران زمین را اشغال نمودند . در خلیج فارس نیز عمانی ها قشم و دیگر جزایر را اشغال کردند و راهزنی دریایی و هرج و مرج بیش از پیش رواج یافت . تنها در سایه توان رزمی ناوهای جنگی کمپانی های هند شرقی انگلیس و هلند بود که کشتیرانی در آب های خطرناک خلیج فارس ممکن می شد . در تابستان سال ۱۷۲۶ میلادی بود که سردار توانای ایران نادر به گفته اروپاییان ناپلئون پارس با پیوستن به شاه صفوی نخست مشهد را نجات داد سپس شکستهای پیاپی به موجب آن جنگ داخلی وارد ساخت . آنگاه عثمانی را با چند نبرد شگفت انگیز از خاک میهن اخراج کرد . روس های عبوس که در خود توانایی روبرویی با نادر را نمی دیدند با خفت و خواری سرزمین های اشغالی را ترک نمودند به حدی سریع که توپ های خود را بر جای گذاشتند . در گرما گرم جنگ های داخلی بود که گروهی از شورشیان از راه خلیج فارس به مسقط گریختند . این خود شاید نخستین بار بود که نادر متوجه اهمیت نیروی دریایی گردید .
http://www.aftab.ir/images/article/break.gifنویسنده :جعفر سپهری
مآخذ و مراجع :
تاریخ صنعت و اختراعات ،موریس داماس
تاریخ علم در ایران ،مهدی فرشاد
تاریخ علم، جرج سارتون
تاریخ مهندسی در ایران، مهدی فرشاد
تاریخ، هرودوت
تاریخچه نادر شاه ،مینورسکی
دریا نوردی ایرانیان، اسماعیل راییل
زندگی پر ماجرای نادر شاه
دولت نادر شاه افشار آرنوا، اشرافیان
زندگی و مهاجرت نژاد آریا ،فریدون جنیدی
سفینه سلیمانی ،محمد ربیع بن محمد ابراهیم
فرهنگ دریایی خلیج فارس ،حسین نور بخش
متفکران اسلامی کارن دوو
برای اطلاعات بیشتر : www . Iranianshistoryonthisday . com
منبع: اطلاعات علمی شماره ۳۵۷راسخون ( www.rasekhoon.net (http://njavan.com/forum/redirector.php?url=http%3A%2F%2Fwww.rasekhoon.net) )