LaDy Ds DeMoNa
17th February 2010, 09:30 PM
مواد و مصالح ساختماني در هر دوره از تاريخ معماري ايران، سبك و سياق و شكل خاصي به معماري بخشيده به گونه اي كه در صورت بررسي مواد و مصالح بناهاي متعلق به دوره هاي مختلف تاريخي، مي توان ميزان دسترسي معماران و استادكاران به امكانات ساخت و احداث بنا را مورد بررسي قرار داد.
«علي رضا بهرمان» كارشناس ارشد مرمت و استاد دانشگاه كه در پروژه هاي بزرگي مانند كارگاه مرمت كاخ شهرباني، مسجد سپهسالار، مرمت سنگ و تزيينات بنا را برعهده داشته در حوزه تزيينات معماري بناهاي تاريخي متخصص است در مورد تزيينات و مواد و مصالح به كار رفته شده در معماري دوران قاجار و پهلوي اول مي گويد:
* آغاز معماري ايران به چه دوره اي بر مي گردد؟
- ايرانيان به لحاظ شرايط اقليمي ويژه كشور اغلب براي ساخت بناها از مصالح و مواد مقاوم بهره مي گرفتند و بر همين اساس در زمينه ساخت بناها تبحر كافي پيدا كردند و به سرعت توانستند به هنر معماري در معناي واقعي آن دسترسي پيدا كنند. چنانچه آثار و ابنيه تاريخي به جاي مانده از تاريخ كهن ايران مانند چغازنبيل نشاني از اين حكايت است. همچنين در دوره هاي پارتي و ساساني سبك و سياق معماري سنگي به شناخت بهتر مواد و ساخت بناهاي عظيم، طاق ها و كتيبه ها منجر شد كه اين روند در اواخر دوره ساساني به شكل كاملي بروز پيدا كرد. با آغاز دوره اسلامي روند معماري ايران پوياتر شد تا جايي كه در دوره سلجوقي، با تكميل شدن مباحث سازه اي، معمارها فرصت پيدا كردند تا از آجر، ملاط و تزيينات در ساخت بناها استفاده كنند كه اين هنر به ويژه در دوران اسلامي، در سطوح عالي آن به چشم مي خورد. در اواخر دوره مغول اطلاعات مربوط به سازه و بنا تكميل و معماري بنا از نظر فضاها كامل شد و بناهاي به جا مانده از اين دوره به عنوان يكي از كامل ترين نمونه هاي فضاهاي معماري شهري، جلوه گر شد. پس از مغول و در دوران تيموريان كاشيكاري با سبك و سياق كاشي معرق و به شكل بي نظير به كار گرفته شد كه اين سبك در دوره صفويه نيز ادامه پيدا كرد، در اين دوره سرعت ساخت و ساز استفاده از كاشيكاري هفت رنگ را جايگزين استفاده از كاشي هاي معرق كرد.
* در دوره قاجار با چه شكل خاصي از معماري و تزيينات بنا روبرو هستيم؟
- سبك هاي آذري و اصفهاني كه به ويژه در دوران صفويه و با استفاده از كاشي هاي هفت رنگ و لعاب هاي رنگارنگ معمول بود، به دوران قاجار نيز راه يافت و به ويژه بهره گيري از سبك اصفهاني در بناهاي عام المنفعه و مذهبي كاملا مشهود بود.
در دوره هاي مياني قاجار، تحولات جهاني و گسترش صنعت در جهان بر بخش هايي از معماري ايران تاثير گذاشت به طوري كه با آغاز قرن 19 نوعي آميختگي معماري اصيل ايراني با معماري مدرن، به چشم مي خورد.
اختراع ماشين و احداث كارخانه ها، توليد انبوه و به دنبال آن توليد مواد و مصالح جديد ساختماني از جمله آهن را به دنبال داشت، كه با توليد آهن به طور انبوه، معماران از اين ماده جديد در ساخت و ساز و احداث بناها استفاده كردند.
* حضور معماري مدرن و تلفيق آن در معماري كهن ايراني تا چه ميزان بر هويت معماري ايراني تاثير گذاشت و آيا در اين دوره بناهايي را مي توان شاهد بود، كه هنوز تاثير معماري اصيل ايراني بر ساختارشان به طور كامل ديده شود؟
- معماري مدرن به راحتي در زواياي معماري كهن ايراني رخنه كرد به طوري كه در معماري بناهاي دوران قاجار تاثير اين سبك معماري به وضوح ديده مي شود، اما به هر حال تاثير معماري مدرن بر بناهاي سنتي، همچون ساير بناها نبود. براي مثال مي توان از مسجد سپهسالار نام برد كه هر چند ساخت آن به اواسط دوره قاجار و تاثير معماري مدرن بر معماري آن روز ايران باز مي گردد، اما بناي مسجد، در قالب يك مكان مذهبي، نمايانگر ارزش هاي معماري اسلامي و ايراني است. هر چند مسجد سپهسالار براساس طرح ها و نقشه هاي يكي از نخستين فارغ التحصيلان ايراني در حوزه معماري از اروپا ساخته شد اما در اين بنا سبك اصفهاني با تزيينات اسلامي قابل مشاهده است.
* تغيير در ساخت و ساز بناهاي جديد در دوره قاجار چگونه به وجود آمد؟
- تغيير در مواد و مصالح معماري، تغيير در شكل و ساختار معماري بناها را در اين دوره به دنبال داشت. به گونه اي كه با توجه به تغييرات ايجاد شده در عصر صنعت و نياز به امكانات جديد شهري، ساخت برخي از بناها از جمله ايستگاه هاي راه آهن، نمايشگاه ها و كارخانه ها از سوي معماران مورد توجه قرار گرفت.
* تلفيق سبك معماري كهن ايران و معماري مدرن چگونه صورت گرفت؟
- به دنبال سفر شاهان قاجار به اروپا به علاقه آنان به ساخت بناهايي مشابه آنچه در فرنگ ديده بودند، منجر شد و پس از آن معماران ايراني با بهره گيري از تصوير كارت پستال هايي كه شاهان قاجار از بناهاي اروپايي به ايران آورده بودند، بناهايي را احداث كردند كه نشانگر تلفيقي از معماري كهن ايران و معماري مدرن اروپايي بود. به ويژه در دوره اميركبير، نخست وزير اصلاح طلب دربار قاجار با نگرش هاي نورپردازانه تحولاتي در سيماي شهر تهران به وجود آورد، كه از جمله اين تحولات مي توان به سامان دهي ميدان ارگ و احداث ميدان توپخانه و بناهاي جديد اشاره كرد.
* وضعيت معماري اواخر دوران قاجار به چه شكل بود؟
_ در اواخر دوران قاجاريه حضور معماري اروپايي در فضاها و در تمامي بخش هاي ساختمان ها به چشم مي خورد. معماران اروپايي در اين دوران به ساخت بناهايي در ايران پرداختند كه شكل ظاهري و معماري آن با بناهاي پيشين ساخته شده در ايران متفاوت بود. در اواخر دوران قاجار و به ويژه با به قدرت رسيدن رضاخان استفاده از مواد و مصالح جديد كه در اروپا رايج بود، جايگاه ويژه اي در معماري پيدا كرد كه پس از پنج سال و با تشويق و حمايت رضاخان معماران ايراني از اين مواد و مصالح جديد براي ساخت و احداث بناها استفاده كردند.
* در دوران حضور رضاخان در ايران چه شكل خاصي از معماري در بناهاي ساخته شده در آن دوران به چشم مي خورد؟
_ در دوره رضا شاه با توجه به نگرش هايي كه وي به سيستم اداري و حكومتي در ايران داشت، تلاش شد سامان دهي شكل اداري حكومتي ايران منطبق با اشكال موجود در اروپا باشد. در نخستين گام احداث ساختمان هايي كه پاسخگوي شرايط جديد اداري باشند در قالب سه نوع متفاوت كاربري اداري، آموزشي و صنعتي مورد توجه قرار گرفت.
* چه بناهاي خاصي در دوره رضا شاهي كه نمايانگر شكل اداري جديد در ايران است، به وجود آمد؟
_ احداث كارخانه هاي مختلف از جمله كارخانه نساجي در دوره رضا شاهي و ديگر بناهاي اداري، شكل خاصي از معماري و استفاده از مواد و مصالح اروپايي را به دنبال داشت، به خصوص حضور سبك نئوكلاسيك در اين دوره در احداث بناها مشهود است و از آنجا كه در اين دوره براساس اعتقادات ناسيوناليستي سران حكومتي، بازگشت به معماري دوران پرشكوه تاريخ ايران از جمله دوره هخامنشي و ساساني مد نظر قرار گرفت. براي مثال يكي از شرط هاي گزينش طرح هاي ارايه شده از سوي معماري براي ساخت بناهاي اداري و دولتي در اين دوره ميزان توجه به عناصر معماري تزييني دوران پيش از اسلام و به ويژه دوره هخامنشي و ساساني بود.
* چه بناهاي شاخصي از دوران حكومت رضاخان و با توجه به اصول معماري نئوكلاسيك (تلفيقي) در ايران به جاي مانده است؟
_ كاخ شهرباني سابق، اداره پست، ساختمان شركت نفت ايران و انگليس و ساختمان بانك ملي، به عنوان بناهاي شاخص به جاي مانده از معماري دوران رضاشاهي مطرح هستند.
* در دوره پهلوي دوم چه شكل خاصي از معماري به چشم مي خورد؟
_ در دوران پهلوي دوم وجود مصالح جديد ساختمان سازي در ايران و به ويژه كاربرد سيمان كه تا آن زمان ماده اي ناشناخته بود، امكانات ويژه اي را در زمينه احداث بناها در اختيار معماران قرار داد. سيمان از سال 1305 از ساير كشورها به ايران وارد شد كه در سال 1312 و با توجه به نياز توليد سيمان در داخل كشور نخستين كارخانه سيمان در ايران احداث شد.
* استفاده از مواد و مصالح جديد و به ويژه سيمان چه امكانات ويژه اي را در اختيار معماران قرار داد؟
_ اين ماده به سرعت از سوي معماران، استادكاران و مهندسان ايراني مورد توجه قرار گرفت به گونه اي كه در سال 1313 و تنها يك سال پس از احداث كارخانه سيمان، شيوه هاي مختلفي براي استفاده از اين ماده ساختماني از سوي معماران ابداع شد و همچنين اين ماده در احداث تنديس ها و مجسمه ها، بناهاي دولتي و اداري از جمله كاخ شهرباني مورد استفاده قرار گرفت.
* استفاده از شیشه چه تغييراتي را در معماري ايران به وجود آورد؟
_ در قرن 19، در اروپا و به لحاظ نياز شديد معماري به ساخت فضاهاي گسترده مثل نمايشگاه ها ديگر استفاده از مواد و مصالح سنگي يا آجري پاسخگو نبود بنابراين ضرورت ساخت سقف ها و سازه هاي فلزي از سوي معماران مورد توجه قرار گرفت كه به منظور استفاده از پوشش هاي سبك براي پوشاندن اين سازه هاي فلزي، شيشه به عنوان ماده اي مقاوم از سوي معماران اروپايي مورد استقبال قرار گرفت.
در اوايل قرن 19، توليد شيشه به شكل انبوه و صنعتي آن در اروپا آغاز شد و پس از مدتي رضاخان، به منظور استفاده از شيشه در ساخت بناهاي جديد، كارخانه شيشه و بلور كرج را احداث كرد. در همين دوران استفاده از سنگ نيز از سوي معماران مورد توجه قرار گرفت.
* بهره گيري از سنگ به عنوان يكي از مصالح ساختماني كه از گذشته نيز توسط معماران به كار گرفته مي شد در دوره پهلوي اول در معماري بناها چگونه مورد استفاده قرار گرفت؟
_ در دوره پهلوي اول، بهره گيري از برخي مواد و مصالح ساختماني كه از گذشته نيز معمول بود، بار ديگر از سوي معماران و استادكاران مورد توجه قرار گرفت به ويژه در دوره پهلوي اول و بازگشت به سبك معماري دوران هخامنشي و ساساني، استفاده از سنگ در بناهاي اين دوره مشهود است، ساختمان سينگر كه در امتداد خيابان سعدي به سمت ميدان امام خميني قرار گرفته است به عنوان يكي از بناهاي شاخص كه در احداث آن به استفاده از سنگ توجه شده، مطرح است.
* پرداختن به نماي داخلي بنا در دوران قاجار به چه صورت انجام مي شد؟
_ در زمينه تزيينات معماري نماي داخلي بناها، در اوايل دوران قاجار استفاده از گچ بري و كاشيكاري در نماهاي داخلي بناها مشهود است، اما با عبور از اين دوره به ويژه با ورود به دوران پهلوي اول و دوم، استفاده از تزيينات پيچيده در فضاسازي داخلي كاهش پيدا مي كند تغيير در ميزان به كار بردن تزيينات داخلي بنا، با توجه به افزايش سرعت ساخت و ساز و استفاده از مواد و مصالح جديد در احداث بناها، به وجود آمد. براي مثال در كاخ شهرباني استفاده از گچ بري تنها در سرستون هاي بنا ديده مي شود.
بزرگان معماری
مصاحبه با استاد زمرشيدی
اشاره: استاد محمد حسین زُمرشیدی ازپیشکسوتان هنر معماری و از اساتید برجسته معماری سنتی ایران است.
21 کتاب در زمینه عمران، 10 کتاب در زمینه معماری و 25 مقاله در زمینه های فوق، حاصل کار وی است.
استاد زُمرشیدی در حال حاضر استاد ممتاز دانشگاه شهید رجائی، عضو فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی واز چهره های ماندگار کشورمان می باشد.
از کُتب موفق ایشان می توان به " مسجد در معماری ایران " ، " طاق قوس در معماری ایران" ، " نقش آجر و کاشی در نمای مدارس" ، " معماری ایرانی و مصالح شناسی سنتی "، " رسم فنی و نقشه کشی سنتی " و پیوند و نگاره در آجر کاری اشاره نمود.
گفتگوئی با این استاد برجسته داشته ایم ؛
تبیان : استاد، چگونه به هنر معماری سُنتی روی آوردید؟
شغل پدرم بنائی و معماری بود. من نیز پس از گذراندن دوره ابتدایی، خود به خود به شغل وی علاقمند شده و همراه پدرم در بُقعه خواجه ربیع مشهد که یکی از آثار بسیار ارزشمند ایران می باشد، به فراگیری رموز معماری سنتی پرداختم. در آن زمان روزها کار می کردم و شب ها در مدارس شبانه درس می خواندم. مدتی هم کار بنائی انجام دادم. سپس به تهران آمده و در هنرستان صنعتی تهران (ایران وآلمان سابق) به عنوان استاد کار آموزشی به تدریس عملی رشته ساختمان پرداختم. مدتی هم هنرجوی شبانه رشته ساختمان بودم که در این رشته فارغ التحصیل شدم. در سال 1350 بود که در بین شرکت کنندگان اخذ بورسیه آلمان نمره ممتاز را کسب نمودم و عازم آلمان شدم و در رشته عمومی ساختمان و تربیت دبیر فنی، فارغ التحصیل شده و سپس به تهران بازگشتم و تاکنون کتب و مقالات بسیاری در زمینه معماری تألیف نموده ام.
تبیان : اساتید شما در رشته معماری سُنتی چه کسانی بودند؟
اولین استاد من پدرم بود که آن گنبد " خواجه ربیع " یادگار جاودانه اوست. همچنین مهدی تشکری اصفهانی، جواد تقوایی، علی ناجی از اساتید با خدا، هنردوست، ساده و بی آلایش آن زمان بودند که من در محضر آنان شاگردی کردم.
تبیان : چه خاطراتی از دوران هنرجو بودن خود به یاد دارید؟
یکی از خاطراتی که از زمان هنرجو بودن خود به یاد دارم دارم این است: زمانی که در آلمان بودم روی تخته شاسی 120 در 80 ، نقش های بسیار زیبایی رسم می کردم و چون استادم همیشه از من تعریف و تمجید می کرد ، دانشجویان آنجا به من حسودی می نمودند و دائماً با من دعوا می کردند. گاهی هم مُشت نثار من می کردند و نیّت شان هم این بود که مرا وادار کنند که به رَسّامی نقوش ادامه ندهم. روزی این مطلب را به مدیر اطلاع دادم. او چون بسیار به کارهای من علاقه داشت، آنها را به مدت سه ماه به کارگاه تبعید کرد. سرانجام بعد از یک ماه با وساطت خودم آنها را به کلاس باز گرداند. این، یکی از خاطرات شیرین بنده از دوران هنرجو بودن است.
تبیان : ارتباط گرافیک با معماری سُنتی چیست؟
در مجموع، گرافیک و معماری تفکیک شده هستند. گرافیک شامل خط ، نقاشی، هنرهای تجسمی و ترسیمات خاص خویش است و فقط درمورد هندسه نقوش با هم ارتباط دارند. حال آنکه معماری سُنتی یک رشته جوان و اقیانوسی از ترسیمات و نُقوش مختلف است.
تبیان : استاد، با توجه به قدمت معماری سُنتی، این هنر درچه ادوار تاریخی بیشتر معمول بوده است؟
در صدر اسلام، بناهای خشتی بسیار زیادی ساخته می شد مانند مسجد فهرج یزد که مربوط به نیمه اول قرن اول هجری است. دوران سلجوقی، دورانی است که نماها بیشتر آجری می شود و کار گِلی زیاد می شود، کاشی سازی نیز مطرح می شود و گچبری نیز آن زمان به بهترین شکل نمایان می شود. در حقیقت دوران سلجوقی، زمان گسترش علم و فرهنگ و رابطه بین مسلمانان ایران و علویون مصر است که معماری سُنتی در آن زمان پیشرفت بسزایی می نماید. متأسفانه بعد از حمله مغول بسیاری از این بناها خراب شد. در دوران ایلخانی نیز توسط غازان خان وسلطان محمد خدابنده و اعقابشان، کارهای هنری بسیاری در تبریز و زنجانیه انجام شد که می توان به" گنبد سلطانیه" ، "مسجد الجایتو" و "مدرسه حیدریه" اشاره نمود. سپس تیمورلنگ است که بعد از تخریب، هنرمندان را مشتاقانه رشد می دهد تا آن جایی که می بینیم فرزندانش مثل شاهرخ میرزا و بایسنقرمیرزا از بهترین خطاطان ثُـلت نویس و محقق نویس زمان خود می شوند. سمرقند در دوره تیموری مرکز هنر دنیا می شود که همه هنرمندان در آنجا جمع می شوند و ما می دانیم که بهترین و عالی ترین طاق پوش ها و کاشی کاری ها در زمان تیمور بوده است و مساجدی همچون بی بی خاتون (عیال تیمور)، مسجد کبود، مسجد گوهرشاد و... در آن زمان ساخته می شوند و هنر معماری سُنتی جلوه خاصی به خود می گیرد.
یکی دیگر از دوران هایی که معماری سُنتی رونق فراوانی داشته، دوران صفویه است. همین بس که 999 کاروان سرای سُنتی و بسیاری ازبناهای سُنتی دیگردر آن زمان ساخته می شود. در دوران نادری نیز با اینکه ایران درگیر کشمکش های بسیاری بوده، باز کارهایی در این زمینه انجام شده است. در دوره زندیه نیز فعالیت های هنری زیاد بوده است. در اوایل دوره قاجاربا توقف روبروهستیم، ولی باز دگربار هنر شکوفا می شود و معماری های جالبی مانند کاخ گلستان، کاخ فیروزه، کاخ صاحبقرانیه، باغ ارم شیراز و .... در این زمان بنا می شود.
تبیان : معماری مدرن چه تأثیری برروی معماری سُنتی گذاشته است؟
واقعاً جای بسی تأسف است که با اینکه معماری سُنتی ما از غنای بسیار بالایی برخوردار است و محاسن و زیبایی آن نیز بر هیچ کس پوشیده نیست، امروزه کمتر به کار می رود. ما امروز شاهد آن هستیم که ساختمان ها با قد و قواره های گوناگون و بدون طرح و معماری اصولی ساخته می شوند و چهره سُنتی شهرها را از بین می برند. من فکر می کنم چون ساخت بناها بصورت مدرن، هزینه کمتری در بردارد، بسیاری ازمردم به این سو کشیده می شوند. امروز در مواردی نادر همچون مساجد، آن هم به مقدار ناچیزی، بناها بصورت سُنتی ساخته می شود. این مشکل بزرگی برای جامعه امروزی ماست و واقعاً این سئوال مطرح می شود که چرا باید نفوذ معماری مدرن غرب، اینطور فرهنگ و هنر ما را به خطر بیندازد.
تبیان : وضعیت تدریس این رشته را در هنرستان ها و دانشگاهها چگونه ارزیابی می کنید؟
یکی از مشکلات رشته معماری این است که هزینه چاپ کُتب مربوطه بالاست. کاغذها گلاسه و چاپ آنها عموماً رنگی است، بنابراین ناشری زیر بار چاپ آن نمی رود. دانشجو نیز به علت هزینه های گزاف این رشته، گاه از ادامه آن منصرف می شود. وضعیت تدریس نیز نسبتاً خوب است و می توان گفت این رشته جایگاه خاصی در مراکز آموزشی دارد.
تبیان : به نظر شما هنر، چه تأثیری در دیندار نمودن مردم به ویژه نسل جوان می تواند داشته باشد؟
وقتی یک گل ُرز، یک پیچک مو، یک نقش ترنج و نقش یک طاووس را در کاشی کاری و یا حتی در یک فرش می بینیم، ناخود آگاه به یاد ذات مقدس الهی می افتیم. معماران و بناهای سُنتی ما وضومی گرفتند و بعد روی داربست می رفتند و کار می کردند و با عشق به خدا به خَلق آثار هنری می پرداختند. این جمله همیشه در همه ادوار تداعی شده که خدا زیباست و زیبایی را دوست دارد، هنرِ هنرمندان ما ارتباط عمیقی با دین مبین اسلام داشته و در نقش های اسلیمی و تذهیب به خوبی می توان آنرا مشاهده کرد. پس با ابزارهنر می توان گام های بلندی در جهت گسترش دین اسلام برداشت و این لازمه همّت بلند هنرمندان این مرز و بوم است.
تبیان : استاد، بنظرشما یک نخبه هنری چگونه باید باشد؟
نخبه هیچگاه به مادیات فکر نمی کند و همیشه از خود گذشتکی دارد و با عشق، علاقه و ایمان به خلق آثار هنری می پردازد و تجربیات خود را نیز به دیگران می آموزد. هرکسی نمی تواند نخبه شود، برای نخبه شدن باید از خیلی چیزها گذشت.
تبیان : از برقراری ارتباط مردم به ویژه با جوانان در قالب یک وب سایت، چقدر استقبال می کنید؟
کار نو و جالبی است. با توجه به اینکه اینترنت یکی از فناوری های نوین جهان امروز است، معرفی مفاخر فرهنگی و هنری دراین قالب ضروری بنظر می رسد. بنده در حد استعداد خویش هرگونه همکاری که در زمینه ارائه اطلاعات و پیشنهاد باشد، مضایقه نخواهم کرد و از این طرح نیز استقبال خواهم نمود.
ساخت مسجد با بهره گیری از معماری سنتی رو به فراموشی است
رئیس سازمان تبلیغات اسلامی استان کهکیلویه و بویراحمد با اشاره به اینکه طی چند دهه اخیر کمتر از معماریهای سنتی در مساجد استفاده می شود، اظهار داشت: معماریهای سنتی با سبک و سیاق معنوی عامل مؤثری برای جذب و جلب مردم به مساجد، این مکان مقدس است که به نظر می رسد ساخت مسجد با بهره گیری از معماری سنتی و فضای معنوی، رو به فراموشی است .
حجت الاسلام موسوی اطهر رئیس سازمان تبلیغات اسلامی استان کهکیلویه و بویراحمد در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه در معماری سنتی به کیفیت بنای مساجد و ساختمان آن توجه ویژه ای می شود، اظهار داشت: معماری سنتی یکی از عوامل جذب، جلب و مشارکت عمومی به شمار می رفت.
وی به مساجد معتبر و زیبا اشاره کرد و گفت: در ایران مساجدی با معماری بسیار زیبا و عالی وجود دارد که با گذشت چندین دهه از بنای آنها به علت جذابیت و زیبایی مردم از آنها دیدن می کنند، زیرا در معماری آنها دوری از تجمل، تزئینات ظاهری و معنویت عمیق به چشم می خورد.
حجت الاسلام موسوی اطهر با اشاره به وجود مساجد موجود در زمان حضرت محمد (ص) تصریح کرد: در آن دوره اصل را بر بنای سادگی مساجد گذاشتند و به دنبال تشریفات و تزئینات ظاهری که اینک در مساجد دیده می شود، نبودند به همین سبب مساجد از رونق و جذب بیشتری برخوردار بود.
رئیس سازمان تبلیغات اسلامی استان کهکیلویه و بویراحمد با بیان اینکه اسلام با تجمل در حد معقول مخالفتی ندارد، اما اگر از تزئینات اهل دنیا استفاده شود مخالف با ارزشهای اسلام است، افزود: مساجد در گذشته از کاشیکاریهای زیبا، آیات قرآنی، روایات، احادیث، اسامی ائمه برخوردار بودند که بستری مناسب برای ایجاد فضایی معنوی و جذب مردم را فراهم می آوردند. اما امروزه مساجد هیچ نشانی از معماری گذشته و سنتی ندارند و به نظر می رسد به کارگیری معماری سنتی در مساجد رو به فراموشی است .
وی افزود: اگر در بنای مساجد تغییر و تحول ایجاد شود و از معماریهای خاص گذشته بهره گرفته شود، شاهد جذب و جلب مردم به سوی مساجد خواهیم بود . در این راستا می توان با کاشیکاریهای جدیدتر، نوشتن و حک کردن آیات قرآنی مربوط به مسجد، احادیث و روایاتی در این زمینه به کیفیت آنها کمک کرد.
حجت الاسلام موسی اطهر این اقدام را نه تنها زمینه ای برای جذب مردم به مسجد توصیف کرد، بلکه این فعالیتها را تبلیغات وسیع و گسترده ای در خصوص قرآن و آیات آن عنوان کرد.
خبرنگار گروه علمي ايرنا براي كسب نظر كارشناسان ساخت و ساز و معماري كشور درباره وضع كنوني معماري و نحوه نظارت و استفاده از مصالح ساختماني ،ايمني ساختمان و تاثير ساخت و سازها در زيبايي شهرها، با چند تن از آنان گفت و گويي انجام داده است.
دبيركميته بزرگداشت هفته معمار و عضو "هيات امناي انجمن مفاخرمعماري ايران" در نشستي با خبرنگار گروه علمي ايرنا گفت: امروزه از هر عاملي كه موجب تخريب محيط زيست و نزول صيانت از ميراث نسل‌هاي آينده كشور مي‌شود، بايد به شدت مراقبت كنيم و از منابع باقيمانده با هشياري و درك مسوولانه براي انتقال به نسل آينده پاسداري كنيم.
"محمدتقي رضايي حريري" گفت: كمبود ضوابط و قوانين در كشور محسوس است و دربرنامه چهارم توسعه و ساير برنامه‌هاي بلند مدت كشور بايد تصميمات و نقطه نظرها مورد بازبيني و كارشناسي دقيق‌تر قرار گيرد.
به عقيده وي، اينك در زمينه معماري و شهرسازي فاقد راهبردهاي اجرايي براي دستيابي به توسعه پايدار هستيم.
حريري كه دكتراي فيزيك ساختمان و داراي مدرك فوق ليسانس معماري است مي‌گويد: امروزه بيشتر قوانين و مقررات در خصوص محيط زيست و ساختمان‌سازي فقط بر روي كاغذ نوشته و تدوين شده‌اند، اما متاسفانه هيچ كدام از آنان در عمل به اجرا در نمي‌آيند.
وي تصريح كرد: متاسفانه بسياري از اصول در راستاي ايمني، صرفه‌جويي در مصرف سوخت، نما و بسياري مسايل ديگر در ساخت و ساز مورد توجه قرار نمي‌گيرد، به عنوان مثال پوسته خارجي ساختمان بايد حدود ۲۰ سانتيمتر باشد در حالي كه عملا مي‌بينيم ساختمان‌هايي كه ساخته مي‌شوند ضخامت پوسته آنان بين پنج تا ۱۰ سانتيمتر است.
به گفته وي ، به علت ساخت و سازهاي نامنظم به خصوص در تهران ، "خط- آسمان پايتخت" به هم خورده و تهران به شهري "بدون چهره" تبديل شده كه اين مسال نيازمند كنترل و دقت بيشتر مسوولان و دست اندركارساخت و سازهاست.
وي همچنين بااشاره به برج‌هاي ساخته شده در تهران گفت: ساخت اين برج‌ها باعث تغيير آب و هواي تهران شده به گونه‌اي كه هم‌اكنون تهران از آب و هواي خشك به شرجي تبديل شده، زيرا وجود برج‌ها در ارتفاعات باعث جلوگيري از نفوذ باد و هواي خنك ارتفاعات به سمت پايين مي‌شود.
رضايي حريري همچنين در خصوص استفاده از شيشه‌هاي دوجداره در ساختمانها براي صرفه‌جويي در مصرف انرژي اظهارداشت: ضريب انتقال حرارتي شيشه يك جداره ۵/۷ وات برمترمربع كلوين (درجه حرارت)است درحالي كه‌اين رقم درشيشه دوجداره به ۲/۹ مي‌رسد، بنابراين استفاده صحيح از شيشه‌هاي دوجداره درساختمان تا حد زيادي از هدر روي انرژي جلوگيري مي‌كند.
وي با بيان اينكه حدود ۴۵ تا ۵۰ درصد انرژي از طريق درز پنجره‌ها هدر مي‌رود تصريح كرد: اگر درز پنجرها عايق كاري نشود استفاده از شيشه‌هاي دو جداره نيز تاثير چنداني در حفظ انرژي نخواهد داشت.
عضو هيات امناي انجمن مفاخر ايران خاطرنشان كرد چند سالي است استفاده از شيشه در نماي ساختمانها بيشتر ديده مي‌شود كه متاسفانه درصد زيادي از آنان به صورت صحيح و علمي مورد استفاده قرار نمي‌گيرند.
وي گفت: سه نوع شيشه معمولي، لامنيت و سكوريت در نماها استفاده مي‌شود كه فقط شيشه سكوريت مناسب براي استفاده در نما است. چون دو نوع ديگر درمقابل حوادث طبيعي مانند زلزله به طرز بسيار خطرناكي مي‌شكنند و درصد مرگ ومير توسط آنان بسيار بالا است در حالي كه شيشه سكوريت فقط پودر و در نهايت باعث زخمي شدن افراد مي‌شود كه اين مشكل هم با رعايت نكات كامل ايمني و علمي در نصب آن از بين مي‌رود.
رضايي حريري در پايان تصريح كرد: معماري يك علم است، اما متاسفانه دست‌اندركاران ساخت و ساز بااين علم زياد سرو كارندارند و فقط به فكر كميت در ساخت وساز هستند و كيفيت برايشان ازاهميت چنداني برخوردار نيست كه اين مساله در دراز مدت به معضل تبديل خواهد شد.
يك عضوهيات علمي مركزتحقيقات ساختمان و مسكن نيز در گفت وگويي با خبرنگار علمي ايرنا درباره مساله ساختمان‌سازي در كشور اظهار داشت:
ظهورساختمان‌هاي بلند مرتبه و در برخي موارد غيراستاندارد در جامعه متاثر از شرايط آن جامعه و نتيجه افزايش بهاي زمين و نوآوري‌هاي فني است.
مهندس "ژاله طالبي" افزود: كشور ما نيز مانند ديگر كشورهاي دنيا و با انگيزه صرفه‌جويي در مصرف زمين در مراكز شهرهاي بزرگ به ساخت ساختمان‌هاي بلندمرتبه روي آورده، اما شرايط و نظام لازم و توجه به مسايل علمي در ساخت آنها را فراهم نياورده است.
وي اظهار داشت: متاسفانه در برخي موارد ساختمانها فاقد كيفيت مطلوب در زمينه تخصصي و علمي هستند.
وي بااشاره به نزديك بودن ساختمانها و در برخي موارد اشراف فضاي داخل آنها به همديگر و سايه‌اندازي گفت: فاصله استاندارد ساختمانها از يكديگر حدود ۱/۵ برابر نسبت به ارتفاع آن ساختمان است كه متاسفانه اين امر در كشور ما در صنعت ساختمان‌سازي رعايت نمي‌شود.
طالبي ادامه داد: امنيت، حريق، ايجاد صدا توسط باد ، هدر روي انرژي از طريق در و پنجره از ديگر مسايلي است كه متاسفانه در ساخت و سازها در نظر گرفته نمي‌شود.
عضو هيات علمي مركز تحقيقات ساختمان و مسكن تصريح كرد: متاسفانه به طور كلي ضوابط معماري كه همه جنبه‌هاي طراحي در آن رعايت شده باشد وجود ندارد كه اين امر آسيب زيادي به صنعت ساختمان‌سازي كشور وارد مي‌كند.
به گفته وي، طي چند سال گذشته از سوي شهرداري تمهيداتي براي ساختمان‌هاي بلندتر از شش طبقه در نظر گرفته شد كه تعبيه پله‌هاي اضطراري يكي از آنهاست اما همه مي‌دانيم كه اين تمهيدات جوابگو نيست و متوليان امر بايد با برنامه‌ريزي اصولي و علمي به سمت برطرف كردن اين نواقص در صنعت ساخت و ساز پيش روند.
مديركل معماري و شهرسازي شهرداري تهران نيز دراين خصوص گفت: متاسفانه در بسياري از شهرها از جمله تهران اصول ايمني در معماري ، طراحي و ساخت و ساز رعايت نمي‌شود.
مهندس "عباس اخلاصي" بااشاره به اينكه در اصول ساختمان‌سازي چندين نكته بايد مورد توجه قرار گيرد افزود: طراحي، نوع معماري، نوع مصالح ساختماني، نكات ايمني، اتلاف انرژي و در نهايت ظاهر و منظر ساختمان در خصوص همخواني با محيط از جمله مسايل با اهميت در اصول ساختمان‌سازي است.
وي ادامه داد: خوشبختانه، وزارت مسكن و شهرسازي ، مركز تحقيقات ساختمان و مسكن با برگزاري نشست‌هايي ، گام‌هاي موثري دراين خصوص برداشته‌اند و همچنان رو به پيشرفت است.
اخلاصي اظهار داشت: به طور كلي ساختمان‌هاي موجود به جز تعداد اندكي براساس اصول ساخته نشده‌اند، اما خوشبختانه با برنامه‌ريزي‌هاي صورت گرفته ميزان ساختمان‌هاي مطلوب رو به افزايش هستند.
مديركل معماري و شهرسازي شهرداري تهران تاكيد كرد: اصل مطلب در معماري و طراحي شهري، هويت بخشي به سيماي شهر است، بنابراين رسيدن به چنين مطلوبي نيازمند كنترل در نحوه ساخت و ساز است.
وي در ادامه با تاكيد براينكه مردم داراي حق و حقوقي هستند و بايد نسبت به آن آگاهي داشته باشند گفت: وقتي مردم از حقوقشان آگاه باشند براي دستيابي به آن تلاش مي‌كنند و اين امرخود كمك بزرگي به پيشرفت طرح‌هاي مختلف از جمله رعايت اصول ايمني در شهرسازي است.
اخلاصي همچنين درخصوص استفاده از شيشه در نماي برخي از ساختمانها اظهار داشت: استفاده از شيشه در نماي ساختمان از لحاظ ايمني، انعكاس نور، ايجاد حرارت و يا مقاومت در برابر بلاياي طبيعي، از جمله زلزله، مناسب نيست.
منبع : takbogh.blogfa.com
«علي رضا بهرمان» كارشناس ارشد مرمت و استاد دانشگاه كه در پروژه هاي بزرگي مانند كارگاه مرمت كاخ شهرباني، مسجد سپهسالار، مرمت سنگ و تزيينات بنا را برعهده داشته در حوزه تزيينات معماري بناهاي تاريخي متخصص است در مورد تزيينات و مواد و مصالح به كار رفته شده در معماري دوران قاجار و پهلوي اول مي گويد:
* آغاز معماري ايران به چه دوره اي بر مي گردد؟
- ايرانيان به لحاظ شرايط اقليمي ويژه كشور اغلب براي ساخت بناها از مصالح و مواد مقاوم بهره مي گرفتند و بر همين اساس در زمينه ساخت بناها تبحر كافي پيدا كردند و به سرعت توانستند به هنر معماري در معناي واقعي آن دسترسي پيدا كنند. چنانچه آثار و ابنيه تاريخي به جاي مانده از تاريخ كهن ايران مانند چغازنبيل نشاني از اين حكايت است. همچنين در دوره هاي پارتي و ساساني سبك و سياق معماري سنگي به شناخت بهتر مواد و ساخت بناهاي عظيم، طاق ها و كتيبه ها منجر شد كه اين روند در اواخر دوره ساساني به شكل كاملي بروز پيدا كرد. با آغاز دوره اسلامي روند معماري ايران پوياتر شد تا جايي كه در دوره سلجوقي، با تكميل شدن مباحث سازه اي، معمارها فرصت پيدا كردند تا از آجر، ملاط و تزيينات در ساخت بناها استفاده كنند كه اين هنر به ويژه در دوران اسلامي، در سطوح عالي آن به چشم مي خورد. در اواخر دوره مغول اطلاعات مربوط به سازه و بنا تكميل و معماري بنا از نظر فضاها كامل شد و بناهاي به جا مانده از اين دوره به عنوان يكي از كامل ترين نمونه هاي فضاهاي معماري شهري، جلوه گر شد. پس از مغول و در دوران تيموريان كاشيكاري با سبك و سياق كاشي معرق و به شكل بي نظير به كار گرفته شد كه اين سبك در دوره صفويه نيز ادامه پيدا كرد، در اين دوره سرعت ساخت و ساز استفاده از كاشيكاري هفت رنگ را جايگزين استفاده از كاشي هاي معرق كرد.
* در دوره قاجار با چه شكل خاصي از معماري و تزيينات بنا روبرو هستيم؟
- سبك هاي آذري و اصفهاني كه به ويژه در دوران صفويه و با استفاده از كاشي هاي هفت رنگ و لعاب هاي رنگارنگ معمول بود، به دوران قاجار نيز راه يافت و به ويژه بهره گيري از سبك اصفهاني در بناهاي عام المنفعه و مذهبي كاملا مشهود بود.
در دوره هاي مياني قاجار، تحولات جهاني و گسترش صنعت در جهان بر بخش هايي از معماري ايران تاثير گذاشت به طوري كه با آغاز قرن 19 نوعي آميختگي معماري اصيل ايراني با معماري مدرن، به چشم مي خورد.
اختراع ماشين و احداث كارخانه ها، توليد انبوه و به دنبال آن توليد مواد و مصالح جديد ساختماني از جمله آهن را به دنبال داشت، كه با توليد آهن به طور انبوه، معماران از اين ماده جديد در ساخت و ساز و احداث بناها استفاده كردند.
* حضور معماري مدرن و تلفيق آن در معماري كهن ايراني تا چه ميزان بر هويت معماري ايراني تاثير گذاشت و آيا در اين دوره بناهايي را مي توان شاهد بود، كه هنوز تاثير معماري اصيل ايراني بر ساختارشان به طور كامل ديده شود؟
- معماري مدرن به راحتي در زواياي معماري كهن ايراني رخنه كرد به طوري كه در معماري بناهاي دوران قاجار تاثير اين سبك معماري به وضوح ديده مي شود، اما به هر حال تاثير معماري مدرن بر بناهاي سنتي، همچون ساير بناها نبود. براي مثال مي توان از مسجد سپهسالار نام برد كه هر چند ساخت آن به اواسط دوره قاجار و تاثير معماري مدرن بر معماري آن روز ايران باز مي گردد، اما بناي مسجد، در قالب يك مكان مذهبي، نمايانگر ارزش هاي معماري اسلامي و ايراني است. هر چند مسجد سپهسالار براساس طرح ها و نقشه هاي يكي از نخستين فارغ التحصيلان ايراني در حوزه معماري از اروپا ساخته شد اما در اين بنا سبك اصفهاني با تزيينات اسلامي قابل مشاهده است.
* تغيير در ساخت و ساز بناهاي جديد در دوره قاجار چگونه به وجود آمد؟
- تغيير در مواد و مصالح معماري، تغيير در شكل و ساختار معماري بناها را در اين دوره به دنبال داشت. به گونه اي كه با توجه به تغييرات ايجاد شده در عصر صنعت و نياز به امكانات جديد شهري، ساخت برخي از بناها از جمله ايستگاه هاي راه آهن، نمايشگاه ها و كارخانه ها از سوي معماران مورد توجه قرار گرفت.
* تلفيق سبك معماري كهن ايران و معماري مدرن چگونه صورت گرفت؟
- به دنبال سفر شاهان قاجار به اروپا به علاقه آنان به ساخت بناهايي مشابه آنچه در فرنگ ديده بودند، منجر شد و پس از آن معماران ايراني با بهره گيري از تصوير كارت پستال هايي كه شاهان قاجار از بناهاي اروپايي به ايران آورده بودند، بناهايي را احداث كردند كه نشانگر تلفيقي از معماري كهن ايران و معماري مدرن اروپايي بود. به ويژه در دوره اميركبير، نخست وزير اصلاح طلب دربار قاجار با نگرش هاي نورپردازانه تحولاتي در سيماي شهر تهران به وجود آورد، كه از جمله اين تحولات مي توان به سامان دهي ميدان ارگ و احداث ميدان توپخانه و بناهاي جديد اشاره كرد.
* وضعيت معماري اواخر دوران قاجار به چه شكل بود؟
_ در اواخر دوران قاجاريه حضور معماري اروپايي در فضاها و در تمامي بخش هاي ساختمان ها به چشم مي خورد. معماران اروپايي در اين دوران به ساخت بناهايي در ايران پرداختند كه شكل ظاهري و معماري آن با بناهاي پيشين ساخته شده در ايران متفاوت بود. در اواخر دوران قاجار و به ويژه با به قدرت رسيدن رضاخان استفاده از مواد و مصالح جديد كه در اروپا رايج بود، جايگاه ويژه اي در معماري پيدا كرد كه پس از پنج سال و با تشويق و حمايت رضاخان معماران ايراني از اين مواد و مصالح جديد براي ساخت و احداث بناها استفاده كردند.
* در دوران حضور رضاخان در ايران چه شكل خاصي از معماري در بناهاي ساخته شده در آن دوران به چشم مي خورد؟
_ در دوره رضا شاه با توجه به نگرش هايي كه وي به سيستم اداري و حكومتي در ايران داشت، تلاش شد سامان دهي شكل اداري حكومتي ايران منطبق با اشكال موجود در اروپا باشد. در نخستين گام احداث ساختمان هايي كه پاسخگوي شرايط جديد اداري باشند در قالب سه نوع متفاوت كاربري اداري، آموزشي و صنعتي مورد توجه قرار گرفت.
* چه بناهاي خاصي در دوره رضا شاهي كه نمايانگر شكل اداري جديد در ايران است، به وجود آمد؟
_ احداث كارخانه هاي مختلف از جمله كارخانه نساجي در دوره رضا شاهي و ديگر بناهاي اداري، شكل خاصي از معماري و استفاده از مواد و مصالح اروپايي را به دنبال داشت، به خصوص حضور سبك نئوكلاسيك در اين دوره در احداث بناها مشهود است و از آنجا كه در اين دوره براساس اعتقادات ناسيوناليستي سران حكومتي، بازگشت به معماري دوران پرشكوه تاريخ ايران از جمله دوره هخامنشي و ساساني مد نظر قرار گرفت. براي مثال يكي از شرط هاي گزينش طرح هاي ارايه شده از سوي معماري براي ساخت بناهاي اداري و دولتي در اين دوره ميزان توجه به عناصر معماري تزييني دوران پيش از اسلام و به ويژه دوره هخامنشي و ساساني بود.
* چه بناهاي شاخصي از دوران حكومت رضاخان و با توجه به اصول معماري نئوكلاسيك (تلفيقي) در ايران به جاي مانده است؟
_ كاخ شهرباني سابق، اداره پست، ساختمان شركت نفت ايران و انگليس و ساختمان بانك ملي، به عنوان بناهاي شاخص به جاي مانده از معماري دوران رضاشاهي مطرح هستند.
* در دوره پهلوي دوم چه شكل خاصي از معماري به چشم مي خورد؟
_ در دوران پهلوي دوم وجود مصالح جديد ساختمان سازي در ايران و به ويژه كاربرد سيمان كه تا آن زمان ماده اي ناشناخته بود، امكانات ويژه اي را در زمينه احداث بناها در اختيار معماران قرار داد. سيمان از سال 1305 از ساير كشورها به ايران وارد شد كه در سال 1312 و با توجه به نياز توليد سيمان در داخل كشور نخستين كارخانه سيمان در ايران احداث شد.
* استفاده از مواد و مصالح جديد و به ويژه سيمان چه امكانات ويژه اي را در اختيار معماران قرار داد؟
_ اين ماده به سرعت از سوي معماران، استادكاران و مهندسان ايراني مورد توجه قرار گرفت به گونه اي كه در سال 1313 و تنها يك سال پس از احداث كارخانه سيمان، شيوه هاي مختلفي براي استفاده از اين ماده ساختماني از سوي معماران ابداع شد و همچنين اين ماده در احداث تنديس ها و مجسمه ها، بناهاي دولتي و اداري از جمله كاخ شهرباني مورد استفاده قرار گرفت.
* استفاده از شیشه چه تغييراتي را در معماري ايران به وجود آورد؟
_ در قرن 19، در اروپا و به لحاظ نياز شديد معماري به ساخت فضاهاي گسترده مثل نمايشگاه ها ديگر استفاده از مواد و مصالح سنگي يا آجري پاسخگو نبود بنابراين ضرورت ساخت سقف ها و سازه هاي فلزي از سوي معماران مورد توجه قرار گرفت كه به منظور استفاده از پوشش هاي سبك براي پوشاندن اين سازه هاي فلزي، شيشه به عنوان ماده اي مقاوم از سوي معماران اروپايي مورد استقبال قرار گرفت.
در اوايل قرن 19، توليد شيشه به شكل انبوه و صنعتي آن در اروپا آغاز شد و پس از مدتي رضاخان، به منظور استفاده از شيشه در ساخت بناهاي جديد، كارخانه شيشه و بلور كرج را احداث كرد. در همين دوران استفاده از سنگ نيز از سوي معماران مورد توجه قرار گرفت.
* بهره گيري از سنگ به عنوان يكي از مصالح ساختماني كه از گذشته نيز توسط معماران به كار گرفته مي شد در دوره پهلوي اول در معماري بناها چگونه مورد استفاده قرار گرفت؟
_ در دوره پهلوي اول، بهره گيري از برخي مواد و مصالح ساختماني كه از گذشته نيز معمول بود، بار ديگر از سوي معماران و استادكاران مورد توجه قرار گرفت به ويژه در دوره پهلوي اول و بازگشت به سبك معماري دوران هخامنشي و ساساني، استفاده از سنگ در بناهاي اين دوره مشهود است، ساختمان سينگر كه در امتداد خيابان سعدي به سمت ميدان امام خميني قرار گرفته است به عنوان يكي از بناهاي شاخص كه در احداث آن به استفاده از سنگ توجه شده، مطرح است.
* پرداختن به نماي داخلي بنا در دوران قاجار به چه صورت انجام مي شد؟
_ در زمينه تزيينات معماري نماي داخلي بناها، در اوايل دوران قاجار استفاده از گچ بري و كاشيكاري در نماهاي داخلي بناها مشهود است، اما با عبور از اين دوره به ويژه با ورود به دوران پهلوي اول و دوم، استفاده از تزيينات پيچيده در فضاسازي داخلي كاهش پيدا مي كند تغيير در ميزان به كار بردن تزيينات داخلي بنا، با توجه به افزايش سرعت ساخت و ساز و استفاده از مواد و مصالح جديد در احداث بناها، به وجود آمد. براي مثال در كاخ شهرباني استفاده از گچ بري تنها در سرستون هاي بنا ديده مي شود.
بزرگان معماری
مصاحبه با استاد زمرشيدی
اشاره: استاد محمد حسین زُمرشیدی ازپیشکسوتان هنر معماری و از اساتید برجسته معماری سنتی ایران است.
21 کتاب در زمینه عمران، 10 کتاب در زمینه معماری و 25 مقاله در زمینه های فوق، حاصل کار وی است.
استاد زُمرشیدی در حال حاضر استاد ممتاز دانشگاه شهید رجائی، عضو فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی واز چهره های ماندگار کشورمان می باشد.
از کُتب موفق ایشان می توان به " مسجد در معماری ایران " ، " طاق قوس در معماری ایران" ، " نقش آجر و کاشی در نمای مدارس" ، " معماری ایرانی و مصالح شناسی سنتی "، " رسم فنی و نقشه کشی سنتی " و پیوند و نگاره در آجر کاری اشاره نمود.
گفتگوئی با این استاد برجسته داشته ایم ؛
تبیان : استاد، چگونه به هنر معماری سُنتی روی آوردید؟
شغل پدرم بنائی و معماری بود. من نیز پس از گذراندن دوره ابتدایی، خود به خود به شغل وی علاقمند شده و همراه پدرم در بُقعه خواجه ربیع مشهد که یکی از آثار بسیار ارزشمند ایران می باشد، به فراگیری رموز معماری سنتی پرداختم. در آن زمان روزها کار می کردم و شب ها در مدارس شبانه درس می خواندم. مدتی هم کار بنائی انجام دادم. سپس به تهران آمده و در هنرستان صنعتی تهران (ایران وآلمان سابق) به عنوان استاد کار آموزشی به تدریس عملی رشته ساختمان پرداختم. مدتی هم هنرجوی شبانه رشته ساختمان بودم که در این رشته فارغ التحصیل شدم. در سال 1350 بود که در بین شرکت کنندگان اخذ بورسیه آلمان نمره ممتاز را کسب نمودم و عازم آلمان شدم و در رشته عمومی ساختمان و تربیت دبیر فنی، فارغ التحصیل شده و سپس به تهران بازگشتم و تاکنون کتب و مقالات بسیاری در زمینه معماری تألیف نموده ام.
تبیان : اساتید شما در رشته معماری سُنتی چه کسانی بودند؟
اولین استاد من پدرم بود که آن گنبد " خواجه ربیع " یادگار جاودانه اوست. همچنین مهدی تشکری اصفهانی، جواد تقوایی، علی ناجی از اساتید با خدا، هنردوست، ساده و بی آلایش آن زمان بودند که من در محضر آنان شاگردی کردم.
تبیان : چه خاطراتی از دوران هنرجو بودن خود به یاد دارید؟
یکی از خاطراتی که از زمان هنرجو بودن خود به یاد دارم دارم این است: زمانی که در آلمان بودم روی تخته شاسی 120 در 80 ، نقش های بسیار زیبایی رسم می کردم و چون استادم همیشه از من تعریف و تمجید می کرد ، دانشجویان آنجا به من حسودی می نمودند و دائماً با من دعوا می کردند. گاهی هم مُشت نثار من می کردند و نیّت شان هم این بود که مرا وادار کنند که به رَسّامی نقوش ادامه ندهم. روزی این مطلب را به مدیر اطلاع دادم. او چون بسیار به کارهای من علاقه داشت، آنها را به مدت سه ماه به کارگاه تبعید کرد. سرانجام بعد از یک ماه با وساطت خودم آنها را به کلاس باز گرداند. این، یکی از خاطرات شیرین بنده از دوران هنرجو بودن است.
تبیان : ارتباط گرافیک با معماری سُنتی چیست؟
در مجموع، گرافیک و معماری تفکیک شده هستند. گرافیک شامل خط ، نقاشی، هنرهای تجسمی و ترسیمات خاص خویش است و فقط درمورد هندسه نقوش با هم ارتباط دارند. حال آنکه معماری سُنتی یک رشته جوان و اقیانوسی از ترسیمات و نُقوش مختلف است.
تبیان : استاد، با توجه به قدمت معماری سُنتی، این هنر درچه ادوار تاریخی بیشتر معمول بوده است؟
در صدر اسلام، بناهای خشتی بسیار زیادی ساخته می شد مانند مسجد فهرج یزد که مربوط به نیمه اول قرن اول هجری است. دوران سلجوقی، دورانی است که نماها بیشتر آجری می شود و کار گِلی زیاد می شود، کاشی سازی نیز مطرح می شود و گچبری نیز آن زمان به بهترین شکل نمایان می شود. در حقیقت دوران سلجوقی، زمان گسترش علم و فرهنگ و رابطه بین مسلمانان ایران و علویون مصر است که معماری سُنتی در آن زمان پیشرفت بسزایی می نماید. متأسفانه بعد از حمله مغول بسیاری از این بناها خراب شد. در دوران ایلخانی نیز توسط غازان خان وسلطان محمد خدابنده و اعقابشان، کارهای هنری بسیاری در تبریز و زنجانیه انجام شد که می توان به" گنبد سلطانیه" ، "مسجد الجایتو" و "مدرسه حیدریه" اشاره نمود. سپس تیمورلنگ است که بعد از تخریب، هنرمندان را مشتاقانه رشد می دهد تا آن جایی که می بینیم فرزندانش مثل شاهرخ میرزا و بایسنقرمیرزا از بهترین خطاطان ثُـلت نویس و محقق نویس زمان خود می شوند. سمرقند در دوره تیموری مرکز هنر دنیا می شود که همه هنرمندان در آنجا جمع می شوند و ما می دانیم که بهترین و عالی ترین طاق پوش ها و کاشی کاری ها در زمان تیمور بوده است و مساجدی همچون بی بی خاتون (عیال تیمور)، مسجد کبود، مسجد گوهرشاد و... در آن زمان ساخته می شوند و هنر معماری سُنتی جلوه خاصی به خود می گیرد.
یکی دیگر از دوران هایی که معماری سُنتی رونق فراوانی داشته، دوران صفویه است. همین بس که 999 کاروان سرای سُنتی و بسیاری ازبناهای سُنتی دیگردر آن زمان ساخته می شود. در دوران نادری نیز با اینکه ایران درگیر کشمکش های بسیاری بوده، باز کارهایی در این زمینه انجام شده است. در دوره زندیه نیز فعالیت های هنری زیاد بوده است. در اوایل دوره قاجاربا توقف روبروهستیم، ولی باز دگربار هنر شکوفا می شود و معماری های جالبی مانند کاخ گلستان، کاخ فیروزه، کاخ صاحبقرانیه، باغ ارم شیراز و .... در این زمان بنا می شود.
تبیان : معماری مدرن چه تأثیری برروی معماری سُنتی گذاشته است؟
واقعاً جای بسی تأسف است که با اینکه معماری سُنتی ما از غنای بسیار بالایی برخوردار است و محاسن و زیبایی آن نیز بر هیچ کس پوشیده نیست، امروزه کمتر به کار می رود. ما امروز شاهد آن هستیم که ساختمان ها با قد و قواره های گوناگون و بدون طرح و معماری اصولی ساخته می شوند و چهره سُنتی شهرها را از بین می برند. من فکر می کنم چون ساخت بناها بصورت مدرن، هزینه کمتری در بردارد، بسیاری ازمردم به این سو کشیده می شوند. امروز در مواردی نادر همچون مساجد، آن هم به مقدار ناچیزی، بناها بصورت سُنتی ساخته می شود. این مشکل بزرگی برای جامعه امروزی ماست و واقعاً این سئوال مطرح می شود که چرا باید نفوذ معماری مدرن غرب، اینطور فرهنگ و هنر ما را به خطر بیندازد.
تبیان : وضعیت تدریس این رشته را در هنرستان ها و دانشگاهها چگونه ارزیابی می کنید؟
یکی از مشکلات رشته معماری این است که هزینه چاپ کُتب مربوطه بالاست. کاغذها گلاسه و چاپ آنها عموماً رنگی است، بنابراین ناشری زیر بار چاپ آن نمی رود. دانشجو نیز به علت هزینه های گزاف این رشته، گاه از ادامه آن منصرف می شود. وضعیت تدریس نیز نسبتاً خوب است و می توان گفت این رشته جایگاه خاصی در مراکز آموزشی دارد.
تبیان : به نظر شما هنر، چه تأثیری در دیندار نمودن مردم به ویژه نسل جوان می تواند داشته باشد؟
وقتی یک گل ُرز، یک پیچک مو، یک نقش ترنج و نقش یک طاووس را در کاشی کاری و یا حتی در یک فرش می بینیم، ناخود آگاه به یاد ذات مقدس الهی می افتیم. معماران و بناهای سُنتی ما وضومی گرفتند و بعد روی داربست می رفتند و کار می کردند و با عشق به خدا به خَلق آثار هنری می پرداختند. این جمله همیشه در همه ادوار تداعی شده که خدا زیباست و زیبایی را دوست دارد، هنرِ هنرمندان ما ارتباط عمیقی با دین مبین اسلام داشته و در نقش های اسلیمی و تذهیب به خوبی می توان آنرا مشاهده کرد. پس با ابزارهنر می توان گام های بلندی در جهت گسترش دین اسلام برداشت و این لازمه همّت بلند هنرمندان این مرز و بوم است.
تبیان : استاد، بنظرشما یک نخبه هنری چگونه باید باشد؟
نخبه هیچگاه به مادیات فکر نمی کند و همیشه از خود گذشتکی دارد و با عشق، علاقه و ایمان به خلق آثار هنری می پردازد و تجربیات خود را نیز به دیگران می آموزد. هرکسی نمی تواند نخبه شود، برای نخبه شدن باید از خیلی چیزها گذشت.
تبیان : از برقراری ارتباط مردم به ویژه با جوانان در قالب یک وب سایت، چقدر استقبال می کنید؟
کار نو و جالبی است. با توجه به اینکه اینترنت یکی از فناوری های نوین جهان امروز است، معرفی مفاخر فرهنگی و هنری دراین قالب ضروری بنظر می رسد. بنده در حد استعداد خویش هرگونه همکاری که در زمینه ارائه اطلاعات و پیشنهاد باشد، مضایقه نخواهم کرد و از این طرح نیز استقبال خواهم نمود.
ساخت مسجد با بهره گیری از معماری سنتی رو به فراموشی است
رئیس سازمان تبلیغات اسلامی استان کهکیلویه و بویراحمد با اشاره به اینکه طی چند دهه اخیر کمتر از معماریهای سنتی در مساجد استفاده می شود، اظهار داشت: معماریهای سنتی با سبک و سیاق معنوی عامل مؤثری برای جذب و جلب مردم به مساجد، این مکان مقدس است که به نظر می رسد ساخت مسجد با بهره گیری از معماری سنتی و فضای معنوی، رو به فراموشی است .
حجت الاسلام موسوی اطهر رئیس سازمان تبلیغات اسلامی استان کهکیلویه و بویراحمد در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه در معماری سنتی به کیفیت بنای مساجد و ساختمان آن توجه ویژه ای می شود، اظهار داشت: معماری سنتی یکی از عوامل جذب، جلب و مشارکت عمومی به شمار می رفت.
وی به مساجد معتبر و زیبا اشاره کرد و گفت: در ایران مساجدی با معماری بسیار زیبا و عالی وجود دارد که با گذشت چندین دهه از بنای آنها به علت جذابیت و زیبایی مردم از آنها دیدن می کنند، زیرا در معماری آنها دوری از تجمل، تزئینات ظاهری و معنویت عمیق به چشم می خورد.
حجت الاسلام موسوی اطهر با اشاره به وجود مساجد موجود در زمان حضرت محمد (ص) تصریح کرد: در آن دوره اصل را بر بنای سادگی مساجد گذاشتند و به دنبال تشریفات و تزئینات ظاهری که اینک در مساجد دیده می شود، نبودند به همین سبب مساجد از رونق و جذب بیشتری برخوردار بود.
رئیس سازمان تبلیغات اسلامی استان کهکیلویه و بویراحمد با بیان اینکه اسلام با تجمل در حد معقول مخالفتی ندارد، اما اگر از تزئینات اهل دنیا استفاده شود مخالف با ارزشهای اسلام است، افزود: مساجد در گذشته از کاشیکاریهای زیبا، آیات قرآنی، روایات، احادیث، اسامی ائمه برخوردار بودند که بستری مناسب برای ایجاد فضایی معنوی و جذب مردم را فراهم می آوردند. اما امروزه مساجد هیچ نشانی از معماری گذشته و سنتی ندارند و به نظر می رسد به کارگیری معماری سنتی در مساجد رو به فراموشی است .
وی افزود: اگر در بنای مساجد تغییر و تحول ایجاد شود و از معماریهای خاص گذشته بهره گرفته شود، شاهد جذب و جلب مردم به سوی مساجد خواهیم بود . در این راستا می توان با کاشیکاریهای جدیدتر، نوشتن و حک کردن آیات قرآنی مربوط به مسجد، احادیث و روایاتی در این زمینه به کیفیت آنها کمک کرد.
حجت الاسلام موسی اطهر این اقدام را نه تنها زمینه ای برای جذب مردم به مسجد توصیف کرد، بلکه این فعالیتها را تبلیغات وسیع و گسترده ای در خصوص قرآن و آیات آن عنوان کرد.
خبرنگار گروه علمي ايرنا براي كسب نظر كارشناسان ساخت و ساز و معماري كشور درباره وضع كنوني معماري و نحوه نظارت و استفاده از مصالح ساختماني ،ايمني ساختمان و تاثير ساخت و سازها در زيبايي شهرها، با چند تن از آنان گفت و گويي انجام داده است.
دبيركميته بزرگداشت هفته معمار و عضو "هيات امناي انجمن مفاخرمعماري ايران" در نشستي با خبرنگار گروه علمي ايرنا گفت: امروزه از هر عاملي كه موجب تخريب محيط زيست و نزول صيانت از ميراث نسل‌هاي آينده كشور مي‌شود، بايد به شدت مراقبت كنيم و از منابع باقيمانده با هشياري و درك مسوولانه براي انتقال به نسل آينده پاسداري كنيم.
"محمدتقي رضايي حريري" گفت: كمبود ضوابط و قوانين در كشور محسوس است و دربرنامه چهارم توسعه و ساير برنامه‌هاي بلند مدت كشور بايد تصميمات و نقطه نظرها مورد بازبيني و كارشناسي دقيق‌تر قرار گيرد.
به عقيده وي، اينك در زمينه معماري و شهرسازي فاقد راهبردهاي اجرايي براي دستيابي به توسعه پايدار هستيم.
حريري كه دكتراي فيزيك ساختمان و داراي مدرك فوق ليسانس معماري است مي‌گويد: امروزه بيشتر قوانين و مقررات در خصوص محيط زيست و ساختمان‌سازي فقط بر روي كاغذ نوشته و تدوين شده‌اند، اما متاسفانه هيچ كدام از آنان در عمل به اجرا در نمي‌آيند.
وي تصريح كرد: متاسفانه بسياري از اصول در راستاي ايمني، صرفه‌جويي در مصرف سوخت، نما و بسياري مسايل ديگر در ساخت و ساز مورد توجه قرار نمي‌گيرد، به عنوان مثال پوسته خارجي ساختمان بايد حدود ۲۰ سانتيمتر باشد در حالي كه عملا مي‌بينيم ساختمان‌هايي كه ساخته مي‌شوند ضخامت پوسته آنان بين پنج تا ۱۰ سانتيمتر است.
به گفته وي ، به علت ساخت و سازهاي نامنظم به خصوص در تهران ، "خط- آسمان پايتخت" به هم خورده و تهران به شهري "بدون چهره" تبديل شده كه اين مسال نيازمند كنترل و دقت بيشتر مسوولان و دست اندركارساخت و سازهاست.
وي همچنين بااشاره به برج‌هاي ساخته شده در تهران گفت: ساخت اين برج‌ها باعث تغيير آب و هواي تهران شده به گونه‌اي كه هم‌اكنون تهران از آب و هواي خشك به شرجي تبديل شده، زيرا وجود برج‌ها در ارتفاعات باعث جلوگيري از نفوذ باد و هواي خنك ارتفاعات به سمت پايين مي‌شود.
رضايي حريري همچنين در خصوص استفاده از شيشه‌هاي دوجداره در ساختمانها براي صرفه‌جويي در مصرف انرژي اظهارداشت: ضريب انتقال حرارتي شيشه يك جداره ۵/۷ وات برمترمربع كلوين (درجه حرارت)است درحالي كه‌اين رقم درشيشه دوجداره به ۲/۹ مي‌رسد، بنابراين استفاده صحيح از شيشه‌هاي دوجداره درساختمان تا حد زيادي از هدر روي انرژي جلوگيري مي‌كند.
وي با بيان اينكه حدود ۴۵ تا ۵۰ درصد انرژي از طريق درز پنجره‌ها هدر مي‌رود تصريح كرد: اگر درز پنجرها عايق كاري نشود استفاده از شيشه‌هاي دو جداره نيز تاثير چنداني در حفظ انرژي نخواهد داشت.
عضو هيات امناي انجمن مفاخر ايران خاطرنشان كرد چند سالي است استفاده از شيشه در نماي ساختمانها بيشتر ديده مي‌شود كه متاسفانه درصد زيادي از آنان به صورت صحيح و علمي مورد استفاده قرار نمي‌گيرند.
وي گفت: سه نوع شيشه معمولي، لامنيت و سكوريت در نماها استفاده مي‌شود كه فقط شيشه سكوريت مناسب براي استفاده در نما است. چون دو نوع ديگر درمقابل حوادث طبيعي مانند زلزله به طرز بسيار خطرناكي مي‌شكنند و درصد مرگ ومير توسط آنان بسيار بالا است در حالي كه شيشه سكوريت فقط پودر و در نهايت باعث زخمي شدن افراد مي‌شود كه اين مشكل هم با رعايت نكات كامل ايمني و علمي در نصب آن از بين مي‌رود.
رضايي حريري در پايان تصريح كرد: معماري يك علم است، اما متاسفانه دست‌اندركاران ساخت و ساز بااين علم زياد سرو كارندارند و فقط به فكر كميت در ساخت وساز هستند و كيفيت برايشان ازاهميت چنداني برخوردار نيست كه اين مساله در دراز مدت به معضل تبديل خواهد شد.
يك عضوهيات علمي مركزتحقيقات ساختمان و مسكن نيز در گفت وگويي با خبرنگار علمي ايرنا درباره مساله ساختمان‌سازي در كشور اظهار داشت:
ظهورساختمان‌هاي بلند مرتبه و در برخي موارد غيراستاندارد در جامعه متاثر از شرايط آن جامعه و نتيجه افزايش بهاي زمين و نوآوري‌هاي فني است.
مهندس "ژاله طالبي" افزود: كشور ما نيز مانند ديگر كشورهاي دنيا و با انگيزه صرفه‌جويي در مصرف زمين در مراكز شهرهاي بزرگ به ساخت ساختمان‌هاي بلندمرتبه روي آورده، اما شرايط و نظام لازم و توجه به مسايل علمي در ساخت آنها را فراهم نياورده است.
وي اظهار داشت: متاسفانه در برخي موارد ساختمانها فاقد كيفيت مطلوب در زمينه تخصصي و علمي هستند.
وي بااشاره به نزديك بودن ساختمانها و در برخي موارد اشراف فضاي داخل آنها به همديگر و سايه‌اندازي گفت: فاصله استاندارد ساختمانها از يكديگر حدود ۱/۵ برابر نسبت به ارتفاع آن ساختمان است كه متاسفانه اين امر در كشور ما در صنعت ساختمان‌سازي رعايت نمي‌شود.
طالبي ادامه داد: امنيت، حريق، ايجاد صدا توسط باد ، هدر روي انرژي از طريق در و پنجره از ديگر مسايلي است كه متاسفانه در ساخت و سازها در نظر گرفته نمي‌شود.
عضو هيات علمي مركز تحقيقات ساختمان و مسكن تصريح كرد: متاسفانه به طور كلي ضوابط معماري كه همه جنبه‌هاي طراحي در آن رعايت شده باشد وجود ندارد كه اين امر آسيب زيادي به صنعت ساختمان‌سازي كشور وارد مي‌كند.
به گفته وي، طي چند سال گذشته از سوي شهرداري تمهيداتي براي ساختمان‌هاي بلندتر از شش طبقه در نظر گرفته شد كه تعبيه پله‌هاي اضطراري يكي از آنهاست اما همه مي‌دانيم كه اين تمهيدات جوابگو نيست و متوليان امر بايد با برنامه‌ريزي اصولي و علمي به سمت برطرف كردن اين نواقص در صنعت ساخت و ساز پيش روند.
مديركل معماري و شهرسازي شهرداري تهران نيز دراين خصوص گفت: متاسفانه در بسياري از شهرها از جمله تهران اصول ايمني در معماري ، طراحي و ساخت و ساز رعايت نمي‌شود.
مهندس "عباس اخلاصي" بااشاره به اينكه در اصول ساختمان‌سازي چندين نكته بايد مورد توجه قرار گيرد افزود: طراحي، نوع معماري، نوع مصالح ساختماني، نكات ايمني، اتلاف انرژي و در نهايت ظاهر و منظر ساختمان در خصوص همخواني با محيط از جمله مسايل با اهميت در اصول ساختمان‌سازي است.
وي ادامه داد: خوشبختانه، وزارت مسكن و شهرسازي ، مركز تحقيقات ساختمان و مسكن با برگزاري نشست‌هايي ، گام‌هاي موثري دراين خصوص برداشته‌اند و همچنان رو به پيشرفت است.
اخلاصي اظهار داشت: به طور كلي ساختمان‌هاي موجود به جز تعداد اندكي براساس اصول ساخته نشده‌اند، اما خوشبختانه با برنامه‌ريزي‌هاي صورت گرفته ميزان ساختمان‌هاي مطلوب رو به افزايش هستند.
مديركل معماري و شهرسازي شهرداري تهران تاكيد كرد: اصل مطلب در معماري و طراحي شهري، هويت بخشي به سيماي شهر است، بنابراين رسيدن به چنين مطلوبي نيازمند كنترل در نحوه ساخت و ساز است.
وي در ادامه با تاكيد براينكه مردم داراي حق و حقوقي هستند و بايد نسبت به آن آگاهي داشته باشند گفت: وقتي مردم از حقوقشان آگاه باشند براي دستيابي به آن تلاش مي‌كنند و اين امرخود كمك بزرگي به پيشرفت طرح‌هاي مختلف از جمله رعايت اصول ايمني در شهرسازي است.
اخلاصي همچنين درخصوص استفاده از شيشه در نماي برخي از ساختمانها اظهار داشت: استفاده از شيشه در نماي ساختمان از لحاظ ايمني، انعكاس نور، ايجاد حرارت و يا مقاومت در برابر بلاياي طبيعي، از جمله زلزله، مناسب نيست.
منبع : takbogh.blogfa.com