*مینا*
8th February 2010, 04:32 PM
http://www.aftab.ir/articles/religion/religion/images/e185e49f440a8458712583b406fa15b6.jpg
سوره نساء چهارمین سوره از قرآن کریم است که سوره مدنی می باشد( به استثنای آیه ۵۸ آن که برخی مفسران معتقدند که در مکه نازل شده است) و چون در این سوره بحث های فراوانی راجع به احکام و حقوق زنان در آن مطرح شده به سوره « نساء» معروف گردیده است.نظر به اینکه این سوره مدنی می باشد در آن بسیاری از قوانینی که برای سالم سازی جامعه اسلامی موثر می باشد بکار رفته است.همان طور که گفته شد بخش زیادی از این سوره مربوط به حقوق و احکام زنان است. اسلامستیزان با فهم غلط از آیات این سوره سعی کرده اند که شبهاتی را بر اسلام وارد سازند. نمونه ای از آن شبهات این است که اسلام دینی زن ستیز است!، در اسلام زن جایگاهی ندارد، مرد بر زن تسلط دارد و ... در این نوشته قصد بر آن است که آیاتی از سوره نساء را که مورد هجوم اسلام ستیزان واقع شده مورد بررسی قرار داده تا پاسخی به شبهات اسلام ستیزان داده باشیم.
یکی از آیاتی که اسلامستیزان و شبهه افکنان به آن استناد می کنند آیه سوم از سوره نسا است:
وَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُواْ فِی الْیَتَامَی فَانکِحُواْ مَا طَابَ لَکُم مِّنَ النِّسَاء مَثْنَی وَثُلاَثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ ذَلِکَ أَدْنَی أَلاَّ تَعُولُواْ.
▪ ترجمه آیت الله مکارم شیرازی:
و اگر می ترسید از اینکه (به هنگام ازدواج با دختران یتیم ،) عدالت را رعایت نکنید،( از ازدواج با آنان ، چشم پوشی کنید و) با زنان پاک (دیگر) ازدواج نمایید، دو یا سه یا چهار همسر ، و اگر می ترسید عدالت را (درباره همسران متعدد) رعایت نکنید تنها یک همسر بگیرید، و یا از زنانی که مالک آنهایید هستید استفاده کنید. این کار، بهتر از ظلم و ستم جلوگیری میکند.
اسلامستیزان چند شبهه را در این آیه مطرح می کنند. اینکه چرا مرد می تواند ازدواج های متعدد داشته باشد و زن نمی تواند؟ زنی که می خواهد همسرش تنها برای او باشد چه کار باید کند؟ و ...
ابتدا باید این نکته را متذکر شوم که اسلام دینی جامع و کامل برای تمام آدمیان در تمام اعصار است. به همین خاطر است که دین خاتم لقب گرفته است.یعنی تمام نیازهای انسان را در تمام قرون و اعصار در نظر گرفته و طبق آن حکم صادر کرده است.
اما چرا چند همسری برای مرد مجاز است و برای زن خیر:
قابل ذکر است که موضوع چند همسری برای مرد در ادیان دیگر قبل از اسلام هم وجود داشته است و اسلام نه چند همسری را اختراع کرده و نه به جهت وجود مصالح آن را نسخ کرده است. بلکه در صدد اصلاح آن برآمده است.چند همسری برای مرد شرایطی دارد که اگر حتی یکی از آن شرایط نقض شود مرد معصیت کرده است.همان طور که آیه ۳ سوره نسا بیان می کند مرد نمی بایست هیچ تبعیضی میان زنان و فرزندان آن ها قائل شود و اگر بیم دارد که نتوانست عدالت را برقرار کند می بایست به یک زن اکتفا کند.در رابطه با چرایی چند همسری برای مرد علت های مختلفی ذکر شده است:
در طول تاریخ و در قالب جوامع به دلایل متعددی از جمله شرایط محیطی،حوادث اجتماعی، قوه جسمانی زن و بلوغ زودرس جسمی، روانشناسی و ... تعداد زنان آماده ازدواج بر مردان فزونی داشته و دارد.با این حال اگر اسلام حکم چند همسری را نسخ می کرد، بسیاری از زنان از داشتن همسر و مواهب ازدواج محروم می مانند و این ظلم بزرگی بر آنان بود.نتیجه می گیریم که در اینجا اسلام نه تنها به زن ظلم نکرده بلکه موجبات آسایش او را که در سایه ازدواج پدید می آید فراهم کرده است.شهید مطهری در این رابطه می فرمایند:« اگر عدد زنان نیازمند بر مردان نیازمند فزونی داشته باشد منع تعدد زوجات خیانت به بشریت است.»(۱)
احکام اسلام برای زن و مرد مطابق با روحیات آنان وضع گردیده است و چون اسلام دینی کامل و جامع است تمام نیازهای آدمی را در نظر گرفته و سپس حکمی را وضع نموده است.اینکه چرا چند همسری برای مرد وضع گردیده است و برای زن خیر، یکی از علت هایش به این موضوع بر می گردد.از نظر روانشناسی تفاوت اساسی بین ساختار روانی و گرایش ها و عواطف زن و مرد وجود دارد.برخی از دانشمندان مثل مرسیه، ویل دورانت، اشمید، دونتزلان، راسل لی و ... معتقدند که زنان بطور طبیعی تک همسرگرا(monogamous) می باشند و فطرتاً از تنوع همسر گریزانند. آنان خواستار پناه یافتن زیر چتر حمایت عاطفی و عملی یک مرد می باشند. بنابراین تنوع گرایی در زنان نوعی بیماری است ؛ ولی مردان ذاتاً چند همسرگرا و تنوع گرا(polygamous) می باشند.(۲). دکتر اسکات می گوید: مرد اساساً چند همسر گرا است و توسعه تمدن این چند همسرگرایی طبیعی را توسعه بخشیده است.(۳)
شبهه دیگری که در این آیه مطرح است این می باشد که اگر زن بخواهد شوهرش فقط برای او باشد چه کار باید بکند؟ آیا زن نمی تواند چنین حقی داشته باشد؟
همان طور که بیان شد اسلام دینی کامل و جامع برای تمام اعصار و تمام آدمیان است، به همین خاطر نیازهای همه را در نظر گرفته و حکم صادر می کند، و بنا بر پاسخ به این نیازها مرد می تواند حداکثر تا ۴ زن داشته باشد.اما اگر زنی بخواهد که شوهرش تنها به او فکر کند این حق را دارد که هنگام عقد شرط کند که مرد زن دیگری را نگیرد.
آیه دیگری که مورد هجوم اسلامستیزان قرار گرفته آیه ۱۱ سوره نسا است:
« یُوصِیکُمُ اللّهُ فِی أَوْلاَدِکُمْ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الأُنثَیَیْنِ فَإِن کُنَّ نِسَاء فَوْقَ اثْنَتَیْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَکَ وَإِن کَانَتْ وَاحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ وَلأَبَوَیْهِ لِکُلِّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا السُّدُسُ مِمَّا تَرَکَ إِن کَانَ لَهُ وَلَدٌ فَإِن لَّمْ یَکُن لَّهُ وَلَدٌ وَوَرِثَهُ أَبَوَاهُ فَلأُمِّهِ الثُّلُثُ فَإِن کَانَ لَهُ إِخْوَةٌ فَلأُمِّهِ السُّدُسُ مِن بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصِی بِهَا أَوْ دَیْنٍ آبَآؤُکُمْ وَأَبناؤُکُمْ لاَ تَدْرُونَ أَیُّهُمْ أَقْرَبُ لَکُمْ نَفْعاً فَرِیضَةً مِّنَ اللّهِ إِنَّ اللّهَ کَانَ عَلِیما حَکِیمًا.»
▪ ترجمه:
« خدا در مورد فرزندانتان به شما سفارش میکند که سهم پسر برابر سهم دو دختر است. و اگر دختر باشند و بیش از دو تن، دو سوم میراث از آنهاست. و اگر یک دختر بود نصف برد و اگر مرده را فرزندی باشد هر یک از پدر و مادر یک ششم میراث را برد. و اگر فرزندی نداشته باشد و میراث بران تنها پدر و مادر باشند، مادر یک سوم دارایی را برد. اما اگر برادران داشته باشد سهم مادر، پس از انجام وصیتی که کرده و پرداخت وام او یک ششم باشد. و شما نمیدانید که از پدران و پسرانتان کدامیک شما را سودمند تر است. اینها حکم خداست، که خدا دانا و حکیم است.»
همان طور که از ترجمه پیداست این آیه بیانگر سهم وارثین از ارث است.بارزترین قسمت آیه که مورد دستاویز شبهه افکنان قرار گرفته دو برابر بودن سهم ارث پسر نسبت به دختر است.
فلسفه این تقسیم ارث در این است که به طور طبیعی زن ازدواج می کند و هزینه ی زندگی اش شرعاً به دوش مرد است و نسبت خیلی کمی از زنان هستند که هزینه ی زندگی را خود تأمین می کنند، این دلیل ممکن است که یکی از دلایلی باشد که این قانون وضع شده است.علامه طباطبایی در تفسیرالمیزان می نویسد:« نتیجه این گونه تقسیم ارث بین زن و مرد آن است که در مرحله تملّک مرد دو برابر زن و در مرحله مصرف همیشه زن دو برابر مرد بهره می برد. زیرا زن سهم و دارایی خود را برای خود نگه می دارد؛ ولی مرد باید نفقه زن را نیز بپردازد و در واقع نیمی از دارایی های خود را صرف زن می کند.»(۴) شایان ذکر است که در اسلام همواره سهم ارث پسر دو برابر سهم ارث دختر نیست بلکه در یکی از موارد این گونه می باشد و در موارد دیگری سهم دختر( زن) از ارث بیشتر از پسر(مرد) می باشد. احکام ارث به تفصیل در رساله های عملیه مراجع تقلید بیان شده است.(۵)
از نکات مهمی که در این رابطه قابل ذکر است این می باشد که بر خلاف نظر اسلامستیزان مبنی بر ظلم به زن( از طریق نابرابری ارث که در این آیه بیان شد)، «اگر در مواردی ارث زن کمتر از مرد است، مبتنی بر مصالحی در نظام خانوادگی و روابط زن و مرد است و نه تنها این تفاوت به نیکوترین وجهی جبران شده است؛ بلکه حقوق زن در چنین نظامی، بسیار بیشتر از مرد و فراتر از آن چیزی است که در فمینیسم غربی وجود دارد. توضیح اینکه:
الف) اسلام در شرایطی به زن حق ارث بردن را داده که در قبل او از این حق محروم بود و نه تنها از مرد ارث نمی برد؛ بلکه خود همچون کالایی به ارث برده می شد.
ب) اسلام به زن استقلال اقتصادی داد و او را در تصرف دارایی خود اختیار بخشید.
ج) اسلام در هیچ شرایطی زن را موظف به تأمین نیازمندی های خود و خانواده قرار نداده است، بنابراین دارایی های خود را می تواند در هر راه مشروعی صرف کند.»(۶)
بنابراین شرایط جدید زندگی با احکام اسلام نه تنها هیچ گونه تعارضی نداشته بلکه با گذشت زمان پرتوهای بیشتری از این احکام مشاهده می شود.
از دیگر شبهات اسلام ستیزان دستاویز قرار دادن آیه ۳۴ سوره نسا است:
... وَ اللاَّتِی تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِی الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَکُمْ فَلاَ تَبْغُواْ عَلَیْهِنَّ سَبِیلاً إِنَّ اللّهَ کَانَ عَلِیًّا کَبِیرًا.
... و آن زنان را که از نافرمانیشان بیم دارید، اندرز دهید و از خوابگاهشان دوری کنید و بزنیدشان. اگر فرمانبرداری کردند، از آن پس دیگر راه بیداد پیش مگیرید. و خدا بلند پایه و بزرگ است.
شبهه افکنان و اسلام ستیزان می گویند که در این آیه از قرآن به طور آشکار به مردان دستور کتک زدن و تنبیه زنان را داده اس و این مخالف با حقوق زنان است.
حال باید دید که آیه ۳۴ از سوره نسا چه چیزی را بیان می کند:
الرِّجَالُ قَوَّمُونَ عَلی النِّساءِ بِمَا فَضلَ اللَّهُ بَعْضهُمْ عَلی بَعْضٍ وَ بِمَا أَنفَقُوا مِنْ أَمْوَلِهِمْ فـَالصلِحَت قَنِتَتٌ حَفِظتٌ لِّلْغَیْبِ بِمَا حَفِظ اللَّهُ وَ اللاَّتِی تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِی الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَکُمْ فَلاَ تَبْغُواْ عَلَیْهِنَّ سَبِیلاً إِنَّ اللّهَ کَانَ عَلِیًّا کَبِیرًا.
ترجمه(آیت الله مکارم شیرازی):
مردان ، سرپرست و خدمتگزار زنانند، بخاطر برتریهایی که (از نظر نظام اجتماع) خداوند برای بعضی نسبت به بعضی دیگر قرار داده است و به خاطر انفاقهایی که از امـوالشـان (در مـورد زنـان ) مـی کـنـند، و زنان صالح آنها هستند که متواضعند، و در غیاب (همسر خود) اسرار و حقوق او را، در مقابل حقوقی که خدا برای آنان قرار داده ، می کنند. و (امـا) آن دسـته از زنان را که از طغیان و مخالفتشان بیم دارید، پند و اندرز دهید! و (اگر مـؤ ثـر واقـع نـشـد،) در بـسـتر از آنها دوری نمایید! و (اگر آنهم مؤ ثر نشد و هیچ راهی بـرای وادار کـردن آنـهـا بـه انـجـام وظـایـفـشـان جـز شـدت عـمـل ، برای وادار کردن آنها به انجام وظایفشان نبود،) آنها را تنبیه کنید! و اگر از شما پیروی کردند به آنها تعدی نکنید و (بدانید) خداوند بلند مرتبه و بزرگ است (و قدرت او بالاترین قدرتهاست).
یکی از شگردهای شبهه افکنان در دین و اسلام ستیزان معاند این است که قسمتی از آیه قرآن و یا روایتی را می آورند و آن را به رأی خود تفسیر می کنند و سپس به اسلام خرده می گیرند.بدون اینکه برای خواننده همه آیه و روایت را بیاورند و یا اینکه شأن نزول آیه را بگویند دست به تفسیر نادرست می زنند. در آیه ۳۴ از سوره نساء به روشنی بیان می دارد که طبق خصوصیاتی که مردان دارند، خداوند وظیفه اداره و سرپرستی خانواده را به دوش آنان گذاشته و در این بین همسران آن ها به دو دسته تقسیم می شوند. یا انسان هایی صالح هستند و حقوق همسران خویش را آن طوری که خدا دستور داده به نحو احسن ادا می کنند و یا زنانی طغیان گر هستند.
در قبال دسته دوم شوهران می بایست برای هدایت آن ها را پند و اندرز دهند تا سر به راه شوند و اگر موثر واقع نشد از نزدیکی با آن ها اجتاب کنند و اگر باز هم این کار موثر واقع نشد و هیچ راهی برای سر به راه کردن آن ها وجود نداشت آن ها را تنبیه کنید. آیه آشکارا تنبیه زنان را بعد از چند مرحله از نصیحت که موثر واقع نمی شود بیان کرده است و هیچ منافاتی با عدم رعایت حقوق زنان ندارد.زیرا منظور از تنبیه زنان در این آیه زنان طغیانگری هستند( نه همه زنان) که وظایف خود را در قبال همسرانشان نادیده گرفته و حقوق آن ها را به جای نمی آورند.
اگر این گونه زنان به این کار خود ادامه داده و وظایف و حقوق متقابل زناشویی در خانواده را نادیده بگیرند آن وقت است که نظام خانواده که زیربنای نظام اجتماعی است متزلزل می شود.پس نتیجه می گیریم که نه تنها در این آیه به حق کسی ظلم نشده بلکه استواری نظام خانواده و به تبع آن استواری نظام اجتماعی را به دنبال دارد.
http://www.aftab.ir/images/article/break.gif ناصر آسیابانی
پی نوشت ها:
۱)نظام حقوقی زن در اسلام، شهید مطهری، صفحه ۳۳۴
۲) پرسش و پاسخ های دانشجویان( جلد۷)،حمیدرضا شاکرین، صفحه ۳۳۸
۳) برای مطالعه بیشتر رجوع کنید به نظام حقوقی زن در اسلام اثر شهید مطهری، صص ۳۲۷-
۳۳۰
۴) تفسیر المیزان، جلد۴، صفحه ۲۱۵
۵) برای دستیابی به اطلاعات بیشتر راجع به تفسیر این آیه می توانید به تفسیر نمونه، جلد سوم، صفحات ۳۱۹ الی ۳۳۵ مراجعه کنید.
۶) پرسش و پاسخ های دانشجویان( جلد۷)،حمیدرضا شاکرین، صفحه۳۲۸
سوره نساء چهارمین سوره از قرآن کریم است که سوره مدنی می باشد( به استثنای آیه ۵۸ آن که برخی مفسران معتقدند که در مکه نازل شده است) و چون در این سوره بحث های فراوانی راجع به احکام و حقوق زنان در آن مطرح شده به سوره « نساء» معروف گردیده است.نظر به اینکه این سوره مدنی می باشد در آن بسیاری از قوانینی که برای سالم سازی جامعه اسلامی موثر می باشد بکار رفته است.همان طور که گفته شد بخش زیادی از این سوره مربوط به حقوق و احکام زنان است. اسلامستیزان با فهم غلط از آیات این سوره سعی کرده اند که شبهاتی را بر اسلام وارد سازند. نمونه ای از آن شبهات این است که اسلام دینی زن ستیز است!، در اسلام زن جایگاهی ندارد، مرد بر زن تسلط دارد و ... در این نوشته قصد بر آن است که آیاتی از سوره نساء را که مورد هجوم اسلام ستیزان واقع شده مورد بررسی قرار داده تا پاسخی به شبهات اسلام ستیزان داده باشیم.
یکی از آیاتی که اسلامستیزان و شبهه افکنان به آن استناد می کنند آیه سوم از سوره نسا است:
وَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تُقْسِطُواْ فِی الْیَتَامَی فَانکِحُواْ مَا طَابَ لَکُم مِّنَ النِّسَاء مَثْنَی وَثُلاَثَ وَرُبَاعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُواْ فَوَاحِدَةً أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ ذَلِکَ أَدْنَی أَلاَّ تَعُولُواْ.
▪ ترجمه آیت الله مکارم شیرازی:
و اگر می ترسید از اینکه (به هنگام ازدواج با دختران یتیم ،) عدالت را رعایت نکنید،( از ازدواج با آنان ، چشم پوشی کنید و) با زنان پاک (دیگر) ازدواج نمایید، دو یا سه یا چهار همسر ، و اگر می ترسید عدالت را (درباره همسران متعدد) رعایت نکنید تنها یک همسر بگیرید، و یا از زنانی که مالک آنهایید هستید استفاده کنید. این کار، بهتر از ظلم و ستم جلوگیری میکند.
اسلامستیزان چند شبهه را در این آیه مطرح می کنند. اینکه چرا مرد می تواند ازدواج های متعدد داشته باشد و زن نمی تواند؟ زنی که می خواهد همسرش تنها برای او باشد چه کار باید کند؟ و ...
ابتدا باید این نکته را متذکر شوم که اسلام دینی جامع و کامل برای تمام آدمیان در تمام اعصار است. به همین خاطر است که دین خاتم لقب گرفته است.یعنی تمام نیازهای انسان را در تمام قرون و اعصار در نظر گرفته و طبق آن حکم صادر کرده است.
اما چرا چند همسری برای مرد مجاز است و برای زن خیر:
قابل ذکر است که موضوع چند همسری برای مرد در ادیان دیگر قبل از اسلام هم وجود داشته است و اسلام نه چند همسری را اختراع کرده و نه به جهت وجود مصالح آن را نسخ کرده است. بلکه در صدد اصلاح آن برآمده است.چند همسری برای مرد شرایطی دارد که اگر حتی یکی از آن شرایط نقض شود مرد معصیت کرده است.همان طور که آیه ۳ سوره نسا بیان می کند مرد نمی بایست هیچ تبعیضی میان زنان و فرزندان آن ها قائل شود و اگر بیم دارد که نتوانست عدالت را برقرار کند می بایست به یک زن اکتفا کند.در رابطه با چرایی چند همسری برای مرد علت های مختلفی ذکر شده است:
در طول تاریخ و در قالب جوامع به دلایل متعددی از جمله شرایط محیطی،حوادث اجتماعی، قوه جسمانی زن و بلوغ زودرس جسمی، روانشناسی و ... تعداد زنان آماده ازدواج بر مردان فزونی داشته و دارد.با این حال اگر اسلام حکم چند همسری را نسخ می کرد، بسیاری از زنان از داشتن همسر و مواهب ازدواج محروم می مانند و این ظلم بزرگی بر آنان بود.نتیجه می گیریم که در اینجا اسلام نه تنها به زن ظلم نکرده بلکه موجبات آسایش او را که در سایه ازدواج پدید می آید فراهم کرده است.شهید مطهری در این رابطه می فرمایند:« اگر عدد زنان نیازمند بر مردان نیازمند فزونی داشته باشد منع تعدد زوجات خیانت به بشریت است.»(۱)
احکام اسلام برای زن و مرد مطابق با روحیات آنان وضع گردیده است و چون اسلام دینی کامل و جامع است تمام نیازهای آدمی را در نظر گرفته و سپس حکمی را وضع نموده است.اینکه چرا چند همسری برای مرد وضع گردیده است و برای زن خیر، یکی از علت هایش به این موضوع بر می گردد.از نظر روانشناسی تفاوت اساسی بین ساختار روانی و گرایش ها و عواطف زن و مرد وجود دارد.برخی از دانشمندان مثل مرسیه، ویل دورانت، اشمید، دونتزلان، راسل لی و ... معتقدند که زنان بطور طبیعی تک همسرگرا(monogamous) می باشند و فطرتاً از تنوع همسر گریزانند. آنان خواستار پناه یافتن زیر چتر حمایت عاطفی و عملی یک مرد می باشند. بنابراین تنوع گرایی در زنان نوعی بیماری است ؛ ولی مردان ذاتاً چند همسرگرا و تنوع گرا(polygamous) می باشند.(۲). دکتر اسکات می گوید: مرد اساساً چند همسر گرا است و توسعه تمدن این چند همسرگرایی طبیعی را توسعه بخشیده است.(۳)
شبهه دیگری که در این آیه مطرح است این می باشد که اگر زن بخواهد شوهرش فقط برای او باشد چه کار باید بکند؟ آیا زن نمی تواند چنین حقی داشته باشد؟
همان طور که بیان شد اسلام دینی کامل و جامع برای تمام اعصار و تمام آدمیان است، به همین خاطر نیازهای همه را در نظر گرفته و حکم صادر می کند، و بنا بر پاسخ به این نیازها مرد می تواند حداکثر تا ۴ زن داشته باشد.اما اگر زنی بخواهد که شوهرش تنها به او فکر کند این حق را دارد که هنگام عقد شرط کند که مرد زن دیگری را نگیرد.
آیه دیگری که مورد هجوم اسلامستیزان قرار گرفته آیه ۱۱ سوره نسا است:
« یُوصِیکُمُ اللّهُ فِی أَوْلاَدِکُمْ لِلذَّکَرِ مِثْلُ حَظِّ الأُنثَیَیْنِ فَإِن کُنَّ نِسَاء فَوْقَ اثْنَتَیْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَکَ وَإِن کَانَتْ وَاحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ وَلأَبَوَیْهِ لِکُلِّ وَاحِدٍ مِّنْهُمَا السُّدُسُ مِمَّا تَرَکَ إِن کَانَ لَهُ وَلَدٌ فَإِن لَّمْ یَکُن لَّهُ وَلَدٌ وَوَرِثَهُ أَبَوَاهُ فَلأُمِّهِ الثُّلُثُ فَإِن کَانَ لَهُ إِخْوَةٌ فَلأُمِّهِ السُّدُسُ مِن بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصِی بِهَا أَوْ دَیْنٍ آبَآؤُکُمْ وَأَبناؤُکُمْ لاَ تَدْرُونَ أَیُّهُمْ أَقْرَبُ لَکُمْ نَفْعاً فَرِیضَةً مِّنَ اللّهِ إِنَّ اللّهَ کَانَ عَلِیما حَکِیمًا.»
▪ ترجمه:
« خدا در مورد فرزندانتان به شما سفارش میکند که سهم پسر برابر سهم دو دختر است. و اگر دختر باشند و بیش از دو تن، دو سوم میراث از آنهاست. و اگر یک دختر بود نصف برد و اگر مرده را فرزندی باشد هر یک از پدر و مادر یک ششم میراث را برد. و اگر فرزندی نداشته باشد و میراث بران تنها پدر و مادر باشند، مادر یک سوم دارایی را برد. اما اگر برادران داشته باشد سهم مادر، پس از انجام وصیتی که کرده و پرداخت وام او یک ششم باشد. و شما نمیدانید که از پدران و پسرانتان کدامیک شما را سودمند تر است. اینها حکم خداست، که خدا دانا و حکیم است.»
همان طور که از ترجمه پیداست این آیه بیانگر سهم وارثین از ارث است.بارزترین قسمت آیه که مورد دستاویز شبهه افکنان قرار گرفته دو برابر بودن سهم ارث پسر نسبت به دختر است.
فلسفه این تقسیم ارث در این است که به طور طبیعی زن ازدواج می کند و هزینه ی زندگی اش شرعاً به دوش مرد است و نسبت خیلی کمی از زنان هستند که هزینه ی زندگی را خود تأمین می کنند، این دلیل ممکن است که یکی از دلایلی باشد که این قانون وضع شده است.علامه طباطبایی در تفسیرالمیزان می نویسد:« نتیجه این گونه تقسیم ارث بین زن و مرد آن است که در مرحله تملّک مرد دو برابر زن و در مرحله مصرف همیشه زن دو برابر مرد بهره می برد. زیرا زن سهم و دارایی خود را برای خود نگه می دارد؛ ولی مرد باید نفقه زن را نیز بپردازد و در واقع نیمی از دارایی های خود را صرف زن می کند.»(۴) شایان ذکر است که در اسلام همواره سهم ارث پسر دو برابر سهم ارث دختر نیست بلکه در یکی از موارد این گونه می باشد و در موارد دیگری سهم دختر( زن) از ارث بیشتر از پسر(مرد) می باشد. احکام ارث به تفصیل در رساله های عملیه مراجع تقلید بیان شده است.(۵)
از نکات مهمی که در این رابطه قابل ذکر است این می باشد که بر خلاف نظر اسلامستیزان مبنی بر ظلم به زن( از طریق نابرابری ارث که در این آیه بیان شد)، «اگر در مواردی ارث زن کمتر از مرد است، مبتنی بر مصالحی در نظام خانوادگی و روابط زن و مرد است و نه تنها این تفاوت به نیکوترین وجهی جبران شده است؛ بلکه حقوق زن در چنین نظامی، بسیار بیشتر از مرد و فراتر از آن چیزی است که در فمینیسم غربی وجود دارد. توضیح اینکه:
الف) اسلام در شرایطی به زن حق ارث بردن را داده که در قبل او از این حق محروم بود و نه تنها از مرد ارث نمی برد؛ بلکه خود همچون کالایی به ارث برده می شد.
ب) اسلام به زن استقلال اقتصادی داد و او را در تصرف دارایی خود اختیار بخشید.
ج) اسلام در هیچ شرایطی زن را موظف به تأمین نیازمندی های خود و خانواده قرار نداده است، بنابراین دارایی های خود را می تواند در هر راه مشروعی صرف کند.»(۶)
بنابراین شرایط جدید زندگی با احکام اسلام نه تنها هیچ گونه تعارضی نداشته بلکه با گذشت زمان پرتوهای بیشتری از این احکام مشاهده می شود.
از دیگر شبهات اسلام ستیزان دستاویز قرار دادن آیه ۳۴ سوره نسا است:
... وَ اللاَّتِی تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِی الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَکُمْ فَلاَ تَبْغُواْ عَلَیْهِنَّ سَبِیلاً إِنَّ اللّهَ کَانَ عَلِیًّا کَبِیرًا.
... و آن زنان را که از نافرمانیشان بیم دارید، اندرز دهید و از خوابگاهشان دوری کنید و بزنیدشان. اگر فرمانبرداری کردند، از آن پس دیگر راه بیداد پیش مگیرید. و خدا بلند پایه و بزرگ است.
شبهه افکنان و اسلام ستیزان می گویند که در این آیه از قرآن به طور آشکار به مردان دستور کتک زدن و تنبیه زنان را داده اس و این مخالف با حقوق زنان است.
حال باید دید که آیه ۳۴ از سوره نسا چه چیزی را بیان می کند:
الرِّجَالُ قَوَّمُونَ عَلی النِّساءِ بِمَا فَضلَ اللَّهُ بَعْضهُمْ عَلی بَعْضٍ وَ بِمَا أَنفَقُوا مِنْ أَمْوَلِهِمْ فـَالصلِحَت قَنِتَتٌ حَفِظتٌ لِّلْغَیْبِ بِمَا حَفِظ اللَّهُ وَ اللاَّتِی تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِی الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ فَإِنْ أَطَعْنَکُمْ فَلاَ تَبْغُواْ عَلَیْهِنَّ سَبِیلاً إِنَّ اللّهَ کَانَ عَلِیًّا کَبِیرًا.
ترجمه(آیت الله مکارم شیرازی):
مردان ، سرپرست و خدمتگزار زنانند، بخاطر برتریهایی که (از نظر نظام اجتماع) خداوند برای بعضی نسبت به بعضی دیگر قرار داده است و به خاطر انفاقهایی که از امـوالشـان (در مـورد زنـان ) مـی کـنـند، و زنان صالح آنها هستند که متواضعند، و در غیاب (همسر خود) اسرار و حقوق او را، در مقابل حقوقی که خدا برای آنان قرار داده ، می کنند. و (امـا) آن دسـته از زنان را که از طغیان و مخالفتشان بیم دارید، پند و اندرز دهید! و (اگر مـؤ ثـر واقـع نـشـد،) در بـسـتر از آنها دوری نمایید! و (اگر آنهم مؤ ثر نشد و هیچ راهی بـرای وادار کـردن آنـهـا بـه انـجـام وظـایـفـشـان جـز شـدت عـمـل ، برای وادار کردن آنها به انجام وظایفشان نبود،) آنها را تنبیه کنید! و اگر از شما پیروی کردند به آنها تعدی نکنید و (بدانید) خداوند بلند مرتبه و بزرگ است (و قدرت او بالاترین قدرتهاست).
یکی از شگردهای شبهه افکنان در دین و اسلام ستیزان معاند این است که قسمتی از آیه قرآن و یا روایتی را می آورند و آن را به رأی خود تفسیر می کنند و سپس به اسلام خرده می گیرند.بدون اینکه برای خواننده همه آیه و روایت را بیاورند و یا اینکه شأن نزول آیه را بگویند دست به تفسیر نادرست می زنند. در آیه ۳۴ از سوره نساء به روشنی بیان می دارد که طبق خصوصیاتی که مردان دارند، خداوند وظیفه اداره و سرپرستی خانواده را به دوش آنان گذاشته و در این بین همسران آن ها به دو دسته تقسیم می شوند. یا انسان هایی صالح هستند و حقوق همسران خویش را آن طوری که خدا دستور داده به نحو احسن ادا می کنند و یا زنانی طغیان گر هستند.
در قبال دسته دوم شوهران می بایست برای هدایت آن ها را پند و اندرز دهند تا سر به راه شوند و اگر موثر واقع نشد از نزدیکی با آن ها اجتاب کنند و اگر باز هم این کار موثر واقع نشد و هیچ راهی برای سر به راه کردن آن ها وجود نداشت آن ها را تنبیه کنید. آیه آشکارا تنبیه زنان را بعد از چند مرحله از نصیحت که موثر واقع نمی شود بیان کرده است و هیچ منافاتی با عدم رعایت حقوق زنان ندارد.زیرا منظور از تنبیه زنان در این آیه زنان طغیانگری هستند( نه همه زنان) که وظایف خود را در قبال همسرانشان نادیده گرفته و حقوق آن ها را به جای نمی آورند.
اگر این گونه زنان به این کار خود ادامه داده و وظایف و حقوق متقابل زناشویی در خانواده را نادیده بگیرند آن وقت است که نظام خانواده که زیربنای نظام اجتماعی است متزلزل می شود.پس نتیجه می گیریم که نه تنها در این آیه به حق کسی ظلم نشده بلکه استواری نظام خانواده و به تبع آن استواری نظام اجتماعی را به دنبال دارد.
http://www.aftab.ir/images/article/break.gif ناصر آسیابانی
پی نوشت ها:
۱)نظام حقوقی زن در اسلام، شهید مطهری، صفحه ۳۳۴
۲) پرسش و پاسخ های دانشجویان( جلد۷)،حمیدرضا شاکرین، صفحه ۳۳۸
۳) برای مطالعه بیشتر رجوع کنید به نظام حقوقی زن در اسلام اثر شهید مطهری، صص ۳۲۷-
۳۳۰
۴) تفسیر المیزان، جلد۴، صفحه ۲۱۵
۵) برای دستیابی به اطلاعات بیشتر راجع به تفسیر این آیه می توانید به تفسیر نمونه، جلد سوم، صفحات ۳۱۹ الی ۳۳۵ مراجعه کنید.
۶) پرسش و پاسخ های دانشجویان( جلد۷)،حمیدرضا شاکرین، صفحه۳۲۸