باستان شناس
14th December 2009, 05:54 PM
باستانشناسی فضایی؟
آیا با داستانی علمی تخیلی سر و كار داریم؟
دیگر نه. مساله تحقیقات باستانشناسی و محافظت از میراث باستانی در فضا مساله‌ای است كه زمانش فرا رسیده است.
ریچارد گود، باستان‌شناس دانشگاه براون، 20 سال پیش گفت كه بقایای فضاپیماها می‌توانند اطلاعات مهمی را در اختیار محققان قرار دهد و پایه‌های موردنیاز مطالعات باستانشناسی نظام‌مند را در محوطههای فضایی كه بشر در طول تاریخ به آن‌ها سفر كرده است فراهم آورد. پس از او بِن فینی، باستان‌شناس دانشگاه هاوایی كه بیشتر زندگی حرفه‌ای خود را صرف مطالعه بر روی فناوری‌ها و شیوه‌های مورد استفاده پولینزی‌ها برای به استعمار درآوردن جزایر اقیانوسیه كرده است، در سال 1993 موضوع مطالعات باستانشناسی برروی محوطههای فضاپیماهای آمریكایی و روسی را در ماه و مریخ مطرح كرد.
فینی به این نكته اشاره كرد كه همان‌طور كه محققان امروزی با استفاده از سوابق باستانشناسی به بررسی تنوعات فرهنگی پولینزی‌ها در جریان كاوشهای خود در جزایر اقیانوسیه می‌پردازند، روزی خواهد رسید كه باستان‌شناسان برای بررسی چگونگی پیشرفت بشر در فضا به مطالعه محوطههای فضایی بپردازند.
او مطمئن بود كه این‌گونه تحقیقات میدانی در آینده نزدیك صورت نخواهد گرفت، اما به همان اندازه هم اطمینان داشت كه چنین روزی بالاخره فرا می‌رسد.
امروز اما چنین روزی چندان هم دور به نظر نمی‌رسد.
هر روز عده بیشتری اذعان می‌كنند كه طولی نخواهد كشید تا ماجراجویان و گردشگران فضایی به ماه و مریخ سفر كنند. روس‌ها همین الان هم گردشگران بسیار ثروتمند را به ایستگاه‌های فضایی بین‌المللی می‌برند و پرتاب اخیر سفینه‌ای سه‌نفره توسط شركت خصوصی اسكیلد كامپوزیت نشان‌گر آن است كه امكان سفر‌های فضایی برنامه‌ریزی شده به زودی فراهم خواهد شد.
محوطه‌ها و آثار باستانشناسی ارزشمند بسیاری در نتیجه كاوشهای فضایی بشر در طول تاریخ در ماه و مریخ به وجود آمده است و پیش از آن‌كه پای انسانها به این سیارات باز شود باید نظام‌هایی برای محافظت از این میراث فرهنگی تدوین شود. در غیر این صورت باید خود را آماده كنیم تا روزی شاهد فروش تكه تكه‌های آپولو 11 روی سایت اینترنتی ای‌بی باشیم!
در سال 1999، شركتی به نام لوناكورپ پیشنهاد اجرای ماموریتی را در كره ماه با استفاده از روبات‌ها مطرح كرد؛ ماموریتی كه در محوطه ترنكوئیلیتی آغاز می‌شد و به سراغ محوطههای مختلف باستانشناسی در گوشه و كنار ماه می‌رفت: بقایای كاوشگر رنجر 8، سفینه ساویور، محوطه‌ای كه آپولو 17 در آن بر روی ماه نشست و لوناخود، كاوشگر ناپدیدشده روس‌ها.
این سفر فضایی كه نشا‌نه‌هایی را در بیش از 600 مایل از معروف‌ترین محوطههای كاوش شده كره ماه به جا می‌گذاشت به عنوان برنامه‌ای تفریحی آموزشی طراحی شده بود.
محققان علاوه بر خطراتی كه از سوی شركت‌های سودجو متوجه این محوطههای باستانشناسی فضایی است به خطرات دیگری چون یادگاری برداشتن یا نمونه‌برداری‌های كنترل‌نشده علمی، شبیه آن‌چه كه در كاوشهای مناطق دورافتاده قطبی روی داده است، اشاره می‌كنند.
مسئله مالكیت فضا
بر اساس معاهده نه‌چندان واضح سازمان ملل در خصوص فضا كه در سال 1967 تدوین شده است، آن‌چه كه این معاهده "آت‌وآشغال‌های فضایی" می‌نامد متعلق به كشوری است كه سفینه یا كاوشگر مربوطه را به فضا فرستاده است.
اما در این معاهده اصول حفاظتی واضحی برای محافظت از محوطه‌هایی چون پایگاه ترنكوئیلیتی ارائه نشده است و به علاوه انتخاب عنوان "آت‌وآشغال‌های فضایی" برای بقایای كاوشهای بشری در آسمان‌ها آن‌ها را به طعمه‌ای برای لاشخورها تبدیل می‌كند.
مشكل دیگر از معاهدات مربوط به مالكیت ناشی می‌شود. براساس این معاهدات هیچ كشور یا فردی نمی‌تواند مالك زمینی در فضا باشد و همین موضوع مشكلاتی قابل‌توجهی را در خصوص مدیریت منابع فرهنگی فرازمینی به وجود می‌آورد.
به طور مثال، اگر ایالات متحده مالكیت بقایای باستانی آپولو 11 را در اختیار داشته باشد اما در خصوص زمین زیر آن حقی نداشته باشد، چطور می‌تواند از آن‌ها محافظت كند؟
آیا آمریكا مالكیت نخستین رد‌پاهای روی ماه را كه از آن لویی آرمسترانگ بود در اختیار دارد اما خاكی را كه این قدم‌ها در آن گذاشته شده‌اند نه؟
مسلما اهمیت این رد‌پاها در تاریخ توسعه بشر كمتر از اهمیت رد‌پاهای انسان‌های اولیه در لائتولی در تانزانیا نیست. اما برخلاف رد‌پاهای لائتولی كه در ماده‌ای چون سیمان 5/3 میلیون سال است كه جاودانه شده‌اند، رد‌پاهای پایگاه ترنكوئیلیتی ممكن است با حركت ساده دست یك گردشگر فضایی برای همیشه از بین بروند.
نامزد ثبت در فهرست میراث جهانی یونسكو
اكنون در پروژه‌ای كه می‌تواند نخستین پروژه تحقیقاتی باستانشناسی فضایی محسوب شود، تیمی به رهبری بِت اولیری، باستان‌شناس دانشگاه ایالتی نیومكزیكو، درحال بررسی مالكیت قانونی آثار و سازه‌های موجود در فضا و چگونگی ثبت و حفظ آن‌ها است. اولیری چنین استدلال می‌كند كه اگرچه ایالات‌متحده براساس معاهده نمی‌تواند مالكیت خاكی را كه قسمتی از سفینه ایگل در آن فرود آمده است از آن خود كند، اما در هر حال قوانین فدرال این كشور در خصوص محافظت از آثار و اشیا در خصوص اشیای باقیمانده در ماه هم صدق می‌كند. از نظر آنان این پایگاه هوایی می‌تواند نامزد ثبت ملی به عنوان مكانی تاریخی و نخستین نامزد ثبت در فهرست میراث جهانی یونسكو به عنوان مكانی فرازمینی شود.
به اعتقاد جیمز كوك، باستان‌شناس دانشگاه كویینزلند استرالیا كه اخیرا مسئولیت برگزاری چندین سمینار بین‌المللی درمورد حفظ میراث فضایی را بر‌عهده داشته است، اگر اصول و قوانین خاصی برای بررسی و ثبت اماكن و آثار فضایی تدوین نشود، این آثار قربانی نمونه‌برداری‌های كنترل‌نشده و حتی فعالیت‌های جویندگان گنج می‌شود. او می‌گوید قوانین فدرال مربوط به محافظت از منابع فرهنگی این پتانسیل را دارد كه باستانشناسی فضایی را در حوزه باستانشناسی تاریخی جای دهد و نجات دهد.
به عنوان نخستین قدم در این راستا، تیم اولیری متشكل از باستان‌شناسان، مدیران موزه‌ها و فیزیك‌دان‌ها، به جمع‌آوری مدارك باستانشناسی متعدد در مورد پایگاه ترنكوئیلیتی پرداخته‌اند و با استفاده از این اطلاعات نقشه محوطه را تهیه كرده‌اند، محوطه‌ای كه به لطف نبود هوا در كره ماه قرن‌ها به همین شكل باقی خواهد ماند، البته به شرط آن‌كه از دسترس غارت‌گران در امان بماند.
محافظت از سفینه‌های قدیمی بازمانده بر خاك مریخ و تحقیق در مورد آن‌ها بسیار دشوارتر است.
طوفان‌های خاك ممكن است به این كاوشگرها آسیب برساند و یا حتی آن‌ها را در زیر خاك سرخ‌رنگ مریخ نابود كند. و از طرفی به دلیل نبود لایه اوزون در این كره، نور مافوق‌بنفش خورشید می‌تواند به سفینه‌ها صدمه بزند. بنابراین شاید لازم باشد پوششی برای محافظت از آن‌ها تهیه شود.
اما مطالعه این موضوع از سوی چند باستان‌شناس و برداشتن قدم‌های عملی در این مورد دو مساله كاملا متفاوت است. وقتی تیم اولری برای بحث در مورد موضوعات مربوط به فضا و تعیین و ثبت فضا‌های تاریخی ملی در فضا به سراغ چند آژانس فدرال مسئول در این زمینه از جمله ناسا رفتند با موانع بوروكراسی مختلف مواجه شدند: "قرار دادن پایگاه ترنكوئیلیتی تحت محافظت ممكن است به این معنی تلقی شود كه ایالات‌متحده قصد داشته حاكمیت خود را بر كره ماه اعمال كند."
یا "دفتر ما در این‌باره اختیار قانونی ندارد."
در مورد استفاده از فهرست میراث جهانی یونسكو هم مشكلات مشابهی سر راه آن‌ها قرار گرفت، چراكه به گفته مسئولان این دستاورد حتی به اندازه یكی از نبرد‌های جنگ سرد هم ارزش فرهنگی جهانی ندارد. اولیری معتقد است كه شاید زمان آن فرا رسیده باشد كه معاهدات جهانی تازه‌ای برای حفظ این آثار ارائه شود. او به این نكته اشاره می‌كند كه انجام تحقیقات باستانشناسی در زمین نیازمند كسب اجازه از مقامات مربوطه است و اگر در فضا هیچ مقامی یا سازمانی مالكیت محوطه‌ها را در اختیار نداشته باشد آن‌گاه چه كسی باید اجازه تحقیقات باستانشناسی فرازمینی را صادركند؟ به نظر او، حل این مشكل مستلزم ایجاد ساختار‌های اداری بین‌المللی تازه در این ارتباط است.
باستانشناسی فضایی و حل معماهای تاریخی
جنگ سرد كه پیش زمینه رقابت قدرت‌ها برای فتح كره ماه بود مملو از شكست‌هایی است كه ممكن است بدون باستانشناسی فضایی هرگز مورد مطالعه قرار نگیرد. محوطه‌ای كه سفینه لونار 5 شوروی سابق در روز 9 می 1965 در آن بر سطح ماه سقوط كرد می‌تواند روزی فرصت ارزشمندی برای مطالعه مجموعه سفینه‌های فاقد سرنشین سری لونار باشد كه در دوران رقابت شدید ابرقدرت‌ها بر سر حفظ برتری خود به ماه فرستاده شد. درمورد این محوطه سوالات نامحدودی مطرح است: آیا محل فرود این سفینه با سوابق موجود در آرشیو‌ها یكی است؟ آیا تركیب‌بندی این ماشین با مشخصات آن هم‌خوانی دارد؟ آیا ابزار یا فن‌آوری خاصی، از نوع جنگ سرد یا دیگر، در این سفینه‌ها وجود دارد كه قبلا اعلام نشده باشد یا در زمین هم مورد استفاده قرار گرفته باشد؟
ده‌ها محوطه در سطح كره ماه وجود دارد كه سفینه‌ها گاه بر اساس برنامه ماموریت خود، گاه بر حسب تصادف و گاه به دلیل خارج شدن از رده همچنان بر آن باقی مانده‌اند. تنها در پروژه آپولو، شش بخش مخصوص فرود سفینه به صورت ثابت در پایگاه گذاشته شد و شش بخش مخصوص صعود هم پس از رساندن سرنشینان سفینه به بخش هدایت به عمد برروی سطح ماه رها شد.
باستانشناسی تمدن‌های كهن فرازمینی
البته پذیرش ایده تحقیقات باستانشناسی در محوطههای مربوط به كاوشهای فضایی انسان تنها گام كوچكی در راه انجام تحقیقات میدانی بر اساس مدارك موجود از تمدن‌های فرازمینی محسوب می‌شود.
ایزاك آسیموف، زیست‌شیمیدان و نویسنده داستان‌های تخیلی، زمانی چنین برآورد كرد كه كهكشان از 325 میلیون سیاره تشكیل شده است كه بر بسیاری از آن‌ها آثار تمدن‌های از بین رفته وجود دارد. احتمالا فضانوردان زمینی و ایستگاه‌های شنود سیگنال‌های فضایی ناسا )كه به دنبال هوش فرازمینی هستند) تنها پیام‌های استاتیك را می‌شنوند، زیرا آن‌ها در واقع به دنبال پیامی هستند كه معادی فضایی تمدن باستانی مایاها یا سومری‌هاست ــ تمدن‌های مرده‌ای كه امروز تنها می‌توانند از طریق باستانشناسی با ما صحبت كنند. تهیه كاتالوگی از امضاهای تصویری تمدن‌های پیشرفته روزی جز قلمرو باستانشناسی فضایی محسوب می‌شود.
و مسلما زمانی كه پایگاه داده‌های فرهنگی بالقوه‌ای از 325 میلیون سیاره در اختیار داشته باشیم، تحقیقات میدانی زیادی باید انجام دهیم.
كره ماه با محوطههای متعدد خود مسلما نخستین مقصد باستان‌شناسانی خواهد بود كه برای كار در فضا آموزش دیده‌اند.
اما هر باستان‌شناس جوانی كه بخواهد عنوان نخستین باستان‌شناس ماه را از آن خود كند نا‌امید خواهد شد، چون این عنوان قبلا به چارلز پیت كونراد و الن بین اختصاص داده شده است.
این دو فضانورد در 19 نوامبر 1969 سفینه آپولو 12 را درست چندصد فوت آن‌طرف‌تر از كاوشگر فاقد سرنشین سرویور كه در 19 آوریل 1967 بر سطح ماه فرود آمده بود به زمین نشاندند. این لحظه در تاریخ علم لحظه مهمی محسوب می‌شد، اما در آن زمان اهمیتش درك نشده بود.
بین و كونراد در شرف انجام نخستین مطالعات باستانشناسی روی ماه بودند. پس از به اهتزاز درآوردن پرچم آمریكا و انجام نمونه‌برداری‌های جغرافیایی، كونراد و بین به سوی آثاری رفتند كه در نتیجه هدایت خارق‌العاده و موفقیت‌آمیز سفینه در نزدیك آن فرود آمده بودند.
آن‌ها دریافتند كه كاوشگر سرویور 3 پس از لمس سطح ماه از جای خود جهیده بود و به دقت از آثار به جا مانده از پایه‌های سفینه عكس‌برداری كردند.
كونراد متوجه شد كه این آثار به رنگ قهوه‌ای هستند، درحالی‌كه به گفته مهندسان كنترل ماموریت در هوستون این كاوشگر زمانی كه برسطح ماه فرود آمده سفیدرنگ بوده است.
آینه سیستم عكاسی سفینه تار شده بود و كل سفینه پوشیده از گرد‌و‌خاكی بود كه احتمالا هنگام به ماه نشستن آن به‌پا شده بود. كنراد و بیم با استفاده از ابزاری برنده دوربین تلویزیونی كاوشگر، بازوی مخصوص نمونه‌برداری از راه دور و تكه‌هایی از لوله‌های كاوشگر را از آن جدا كردند. این فضانوردان این قطعات را برچسب زدند، بسته‌بندی كردند و با خود به زمین بازگرداندند.
سپس مركز فضایی جانسون در هوستون، تكزاس، و شركت هوا و فضا هیو در ال‌سگوندو،كالیفرنیا، به بررسی تغییرات ایجاد شده در این قطعات در مدت بیش از دو سالی كه در ماه مانده بودند پرداختند.
گزارشی كه از این بررسی‌ها در سال 1972 توسط ناسا به چاپ رسید نشان‌دهنده تمركز مطالعات انجام شده بر تغییرات این سفینه در جریان سفرش در خلا فضا بود. و به‌این‌ترتیب ماموریت آپولو12 نخستین نمونه باستانشناسی فضایی، باستانشناسی فرازمینی و مهم‌تر از همه باستانشناسی تكوینی كه به مطالعه نیروهای محیطی و فرهنگی وارد بر تاریخچه حیات آثار بشری در فضا می‌پردازد به شمار می‌رود.
قطعه‌ای از دوربین تلویزیونی كاوشگر سرویور 3 كه تحت آزمایش‌های میكروبیولوژیك قرار گرفته بود شواهدی را دال بر وجود باكتری استرپتوكوكوس میتیس در ماه فراهم آورد.
محققان لحظه‌ای فكر كردند كه كونارد و بین به نشانه‌های حیات در ماه دست یافته‌اند، اما پس از این‌كه در جریان بررسی‌ها فرضیه‌های مختلف ارائه شده یكی‌یكی حذف شدند، محققان به ریشه این حیات به ظاهر فرازمینی دست یافتند. به هنگام انتقال این دوربین به سفینه برای فرستاده شدن به ماه، شخصی روی آن عطسه كرده بود و ویروس موجود در عطسه با دوربین به ماه سفر كرد و به مدت دو‌سال‌ونیم در خلا باقی ماند.
و بالاخره با بازگشت آپولو 12 به زمین دوباره حیات یافته بود.
حتی عظمت بی‌انتهای فضا هم نتوانسته بود انسانها را از پخش ویروس سرماخوردگی بازدارد. و این‌گونه بود كه باستانشناسی فضایی به نخستین كشف بزرگ خود دست یافت.
منبع :www.parssky.com (http://www.parssky.com/)
آیا با داستانی علمی تخیلی سر و كار داریم؟
دیگر نه. مساله تحقیقات باستانشناسی و محافظت از میراث باستانی در فضا مساله‌ای است كه زمانش فرا رسیده است.
ریچارد گود، باستان‌شناس دانشگاه براون، 20 سال پیش گفت كه بقایای فضاپیماها می‌توانند اطلاعات مهمی را در اختیار محققان قرار دهد و پایه‌های موردنیاز مطالعات باستانشناسی نظام‌مند را در محوطههای فضایی كه بشر در طول تاریخ به آن‌ها سفر كرده است فراهم آورد. پس از او بِن فینی، باستان‌شناس دانشگاه هاوایی كه بیشتر زندگی حرفه‌ای خود را صرف مطالعه بر روی فناوری‌ها و شیوه‌های مورد استفاده پولینزی‌ها برای به استعمار درآوردن جزایر اقیانوسیه كرده است، در سال 1993 موضوع مطالعات باستانشناسی برروی محوطههای فضاپیماهای آمریكایی و روسی را در ماه و مریخ مطرح كرد.
فینی به این نكته اشاره كرد كه همان‌طور كه محققان امروزی با استفاده از سوابق باستانشناسی به بررسی تنوعات فرهنگی پولینزی‌ها در جریان كاوشهای خود در جزایر اقیانوسیه می‌پردازند، روزی خواهد رسید كه باستان‌شناسان برای بررسی چگونگی پیشرفت بشر در فضا به مطالعه محوطههای فضایی بپردازند.
او مطمئن بود كه این‌گونه تحقیقات میدانی در آینده نزدیك صورت نخواهد گرفت، اما به همان اندازه هم اطمینان داشت كه چنین روزی بالاخره فرا می‌رسد.
امروز اما چنین روزی چندان هم دور به نظر نمی‌رسد.
هر روز عده بیشتری اذعان می‌كنند كه طولی نخواهد كشید تا ماجراجویان و گردشگران فضایی به ماه و مریخ سفر كنند. روس‌ها همین الان هم گردشگران بسیار ثروتمند را به ایستگاه‌های فضایی بین‌المللی می‌برند و پرتاب اخیر سفینه‌ای سه‌نفره توسط شركت خصوصی اسكیلد كامپوزیت نشان‌گر آن است كه امكان سفر‌های فضایی برنامه‌ریزی شده به زودی فراهم خواهد شد.
محوطه‌ها و آثار باستانشناسی ارزشمند بسیاری در نتیجه كاوشهای فضایی بشر در طول تاریخ در ماه و مریخ به وجود آمده است و پیش از آن‌كه پای انسانها به این سیارات باز شود باید نظام‌هایی برای محافظت از این میراث فرهنگی تدوین شود. در غیر این صورت باید خود را آماده كنیم تا روزی شاهد فروش تكه تكه‌های آپولو 11 روی سایت اینترنتی ای‌بی باشیم!
در سال 1999، شركتی به نام لوناكورپ پیشنهاد اجرای ماموریتی را در كره ماه با استفاده از روبات‌ها مطرح كرد؛ ماموریتی كه در محوطه ترنكوئیلیتی آغاز می‌شد و به سراغ محوطههای مختلف باستانشناسی در گوشه و كنار ماه می‌رفت: بقایای كاوشگر رنجر 8، سفینه ساویور، محوطه‌ای كه آپولو 17 در آن بر روی ماه نشست و لوناخود، كاوشگر ناپدیدشده روس‌ها.
این سفر فضایی كه نشا‌نه‌هایی را در بیش از 600 مایل از معروف‌ترین محوطههای كاوش شده كره ماه به جا می‌گذاشت به عنوان برنامه‌ای تفریحی آموزشی طراحی شده بود.
محققان علاوه بر خطراتی كه از سوی شركت‌های سودجو متوجه این محوطههای باستانشناسی فضایی است به خطرات دیگری چون یادگاری برداشتن یا نمونه‌برداری‌های كنترل‌نشده علمی، شبیه آن‌چه كه در كاوشهای مناطق دورافتاده قطبی روی داده است، اشاره می‌كنند.
مسئله مالكیت فضا
بر اساس معاهده نه‌چندان واضح سازمان ملل در خصوص فضا كه در سال 1967 تدوین شده است، آن‌چه كه این معاهده "آت‌وآشغال‌های فضایی" می‌نامد متعلق به كشوری است كه سفینه یا كاوشگر مربوطه را به فضا فرستاده است.
اما در این معاهده اصول حفاظتی واضحی برای محافظت از محوطه‌هایی چون پایگاه ترنكوئیلیتی ارائه نشده است و به علاوه انتخاب عنوان "آت‌وآشغال‌های فضایی" برای بقایای كاوشهای بشری در آسمان‌ها آن‌ها را به طعمه‌ای برای لاشخورها تبدیل می‌كند.
مشكل دیگر از معاهدات مربوط به مالكیت ناشی می‌شود. براساس این معاهدات هیچ كشور یا فردی نمی‌تواند مالك زمینی در فضا باشد و همین موضوع مشكلاتی قابل‌توجهی را در خصوص مدیریت منابع فرهنگی فرازمینی به وجود می‌آورد.
به طور مثال، اگر ایالات متحده مالكیت بقایای باستانی آپولو 11 را در اختیار داشته باشد اما در خصوص زمین زیر آن حقی نداشته باشد، چطور می‌تواند از آن‌ها محافظت كند؟
آیا آمریكا مالكیت نخستین رد‌پاهای روی ماه را كه از آن لویی آرمسترانگ بود در اختیار دارد اما خاكی را كه این قدم‌ها در آن گذاشته شده‌اند نه؟
مسلما اهمیت این رد‌پاها در تاریخ توسعه بشر كمتر از اهمیت رد‌پاهای انسان‌های اولیه در لائتولی در تانزانیا نیست. اما برخلاف رد‌پاهای لائتولی كه در ماده‌ای چون سیمان 5/3 میلیون سال است كه جاودانه شده‌اند، رد‌پاهای پایگاه ترنكوئیلیتی ممكن است با حركت ساده دست یك گردشگر فضایی برای همیشه از بین بروند.
نامزد ثبت در فهرست میراث جهانی یونسكو
اكنون در پروژه‌ای كه می‌تواند نخستین پروژه تحقیقاتی باستانشناسی فضایی محسوب شود، تیمی به رهبری بِت اولیری، باستان‌شناس دانشگاه ایالتی نیومكزیكو، درحال بررسی مالكیت قانونی آثار و سازه‌های موجود در فضا و چگونگی ثبت و حفظ آن‌ها است. اولیری چنین استدلال می‌كند كه اگرچه ایالات‌متحده براساس معاهده نمی‌تواند مالكیت خاكی را كه قسمتی از سفینه ایگل در آن فرود آمده است از آن خود كند، اما در هر حال قوانین فدرال این كشور در خصوص محافظت از آثار و اشیا در خصوص اشیای باقیمانده در ماه هم صدق می‌كند. از نظر آنان این پایگاه هوایی می‌تواند نامزد ثبت ملی به عنوان مكانی تاریخی و نخستین نامزد ثبت در فهرست میراث جهانی یونسكو به عنوان مكانی فرازمینی شود.
به اعتقاد جیمز كوك، باستان‌شناس دانشگاه كویینزلند استرالیا كه اخیرا مسئولیت برگزاری چندین سمینار بین‌المللی درمورد حفظ میراث فضایی را بر‌عهده داشته است، اگر اصول و قوانین خاصی برای بررسی و ثبت اماكن و آثار فضایی تدوین نشود، این آثار قربانی نمونه‌برداری‌های كنترل‌نشده و حتی فعالیت‌های جویندگان گنج می‌شود. او می‌گوید قوانین فدرال مربوط به محافظت از منابع فرهنگی این پتانسیل را دارد كه باستانشناسی فضایی را در حوزه باستانشناسی تاریخی جای دهد و نجات دهد.
به عنوان نخستین قدم در این راستا، تیم اولیری متشكل از باستان‌شناسان، مدیران موزه‌ها و فیزیك‌دان‌ها، به جمع‌آوری مدارك باستانشناسی متعدد در مورد پایگاه ترنكوئیلیتی پرداخته‌اند و با استفاده از این اطلاعات نقشه محوطه را تهیه كرده‌اند، محوطه‌ای كه به لطف نبود هوا در كره ماه قرن‌ها به همین شكل باقی خواهد ماند، البته به شرط آن‌كه از دسترس غارت‌گران در امان بماند.
محافظت از سفینه‌های قدیمی بازمانده بر خاك مریخ و تحقیق در مورد آن‌ها بسیار دشوارتر است.
طوفان‌های خاك ممكن است به این كاوشگرها آسیب برساند و یا حتی آن‌ها را در زیر خاك سرخ‌رنگ مریخ نابود كند. و از طرفی به دلیل نبود لایه اوزون در این كره، نور مافوق‌بنفش خورشید می‌تواند به سفینه‌ها صدمه بزند. بنابراین شاید لازم باشد پوششی برای محافظت از آن‌ها تهیه شود.
اما مطالعه این موضوع از سوی چند باستان‌شناس و برداشتن قدم‌های عملی در این مورد دو مساله كاملا متفاوت است. وقتی تیم اولری برای بحث در مورد موضوعات مربوط به فضا و تعیین و ثبت فضا‌های تاریخی ملی در فضا به سراغ چند آژانس فدرال مسئول در این زمینه از جمله ناسا رفتند با موانع بوروكراسی مختلف مواجه شدند: "قرار دادن پایگاه ترنكوئیلیتی تحت محافظت ممكن است به این معنی تلقی شود كه ایالات‌متحده قصد داشته حاكمیت خود را بر كره ماه اعمال كند."
یا "دفتر ما در این‌باره اختیار قانونی ندارد."
در مورد استفاده از فهرست میراث جهانی یونسكو هم مشكلات مشابهی سر راه آن‌ها قرار گرفت، چراكه به گفته مسئولان این دستاورد حتی به اندازه یكی از نبرد‌های جنگ سرد هم ارزش فرهنگی جهانی ندارد. اولیری معتقد است كه شاید زمان آن فرا رسیده باشد كه معاهدات جهانی تازه‌ای برای حفظ این آثار ارائه شود. او به این نكته اشاره می‌كند كه انجام تحقیقات باستانشناسی در زمین نیازمند كسب اجازه از مقامات مربوطه است و اگر در فضا هیچ مقامی یا سازمانی مالكیت محوطه‌ها را در اختیار نداشته باشد آن‌گاه چه كسی باید اجازه تحقیقات باستانشناسی فرازمینی را صادركند؟ به نظر او، حل این مشكل مستلزم ایجاد ساختار‌های اداری بین‌المللی تازه در این ارتباط است.
باستانشناسی فضایی و حل معماهای تاریخی
جنگ سرد كه پیش زمینه رقابت قدرت‌ها برای فتح كره ماه بود مملو از شكست‌هایی است كه ممكن است بدون باستانشناسی فضایی هرگز مورد مطالعه قرار نگیرد. محوطه‌ای كه سفینه لونار 5 شوروی سابق در روز 9 می 1965 در آن بر سطح ماه سقوط كرد می‌تواند روزی فرصت ارزشمندی برای مطالعه مجموعه سفینه‌های فاقد سرنشین سری لونار باشد كه در دوران رقابت شدید ابرقدرت‌ها بر سر حفظ برتری خود به ماه فرستاده شد. درمورد این محوطه سوالات نامحدودی مطرح است: آیا محل فرود این سفینه با سوابق موجود در آرشیو‌ها یكی است؟ آیا تركیب‌بندی این ماشین با مشخصات آن هم‌خوانی دارد؟ آیا ابزار یا فن‌آوری خاصی، از نوع جنگ سرد یا دیگر، در این سفینه‌ها وجود دارد كه قبلا اعلام نشده باشد یا در زمین هم مورد استفاده قرار گرفته باشد؟
ده‌ها محوطه در سطح كره ماه وجود دارد كه سفینه‌ها گاه بر اساس برنامه ماموریت خود، گاه بر حسب تصادف و گاه به دلیل خارج شدن از رده همچنان بر آن باقی مانده‌اند. تنها در پروژه آپولو، شش بخش مخصوص فرود سفینه به صورت ثابت در پایگاه گذاشته شد و شش بخش مخصوص صعود هم پس از رساندن سرنشینان سفینه به بخش هدایت به عمد برروی سطح ماه رها شد.
باستانشناسی تمدن‌های كهن فرازمینی
البته پذیرش ایده تحقیقات باستانشناسی در محوطههای مربوط به كاوشهای فضایی انسان تنها گام كوچكی در راه انجام تحقیقات میدانی بر اساس مدارك موجود از تمدن‌های فرازمینی محسوب می‌شود.
ایزاك آسیموف، زیست‌شیمیدان و نویسنده داستان‌های تخیلی، زمانی چنین برآورد كرد كه كهكشان از 325 میلیون سیاره تشكیل شده است كه بر بسیاری از آن‌ها آثار تمدن‌های از بین رفته وجود دارد. احتمالا فضانوردان زمینی و ایستگاه‌های شنود سیگنال‌های فضایی ناسا )كه به دنبال هوش فرازمینی هستند) تنها پیام‌های استاتیك را می‌شنوند، زیرا آن‌ها در واقع به دنبال پیامی هستند كه معادی فضایی تمدن باستانی مایاها یا سومری‌هاست ــ تمدن‌های مرده‌ای كه امروز تنها می‌توانند از طریق باستانشناسی با ما صحبت كنند. تهیه كاتالوگی از امضاهای تصویری تمدن‌های پیشرفته روزی جز قلمرو باستانشناسی فضایی محسوب می‌شود.
و مسلما زمانی كه پایگاه داده‌های فرهنگی بالقوه‌ای از 325 میلیون سیاره در اختیار داشته باشیم، تحقیقات میدانی زیادی باید انجام دهیم.
كره ماه با محوطههای متعدد خود مسلما نخستین مقصد باستان‌شناسانی خواهد بود كه برای كار در فضا آموزش دیده‌اند.
اما هر باستان‌شناس جوانی كه بخواهد عنوان نخستین باستان‌شناس ماه را از آن خود كند نا‌امید خواهد شد، چون این عنوان قبلا به چارلز پیت كونراد و الن بین اختصاص داده شده است.
این دو فضانورد در 19 نوامبر 1969 سفینه آپولو 12 را درست چندصد فوت آن‌طرف‌تر از كاوشگر فاقد سرنشین سرویور كه در 19 آوریل 1967 بر سطح ماه فرود آمده بود به زمین نشاندند. این لحظه در تاریخ علم لحظه مهمی محسوب می‌شد، اما در آن زمان اهمیتش درك نشده بود.
بین و كونراد در شرف انجام نخستین مطالعات باستانشناسی روی ماه بودند. پس از به اهتزاز درآوردن پرچم آمریكا و انجام نمونه‌برداری‌های جغرافیایی، كونراد و بین به سوی آثاری رفتند كه در نتیجه هدایت خارق‌العاده و موفقیت‌آمیز سفینه در نزدیك آن فرود آمده بودند.
آن‌ها دریافتند كه كاوشگر سرویور 3 پس از لمس سطح ماه از جای خود جهیده بود و به دقت از آثار به جا مانده از پایه‌های سفینه عكس‌برداری كردند.
كونراد متوجه شد كه این آثار به رنگ قهوه‌ای هستند، درحالی‌كه به گفته مهندسان كنترل ماموریت در هوستون این كاوشگر زمانی كه برسطح ماه فرود آمده سفیدرنگ بوده است.
آینه سیستم عكاسی سفینه تار شده بود و كل سفینه پوشیده از گرد‌و‌خاكی بود كه احتمالا هنگام به ماه نشستن آن به‌پا شده بود. كنراد و بیم با استفاده از ابزاری برنده دوربین تلویزیونی كاوشگر، بازوی مخصوص نمونه‌برداری از راه دور و تكه‌هایی از لوله‌های كاوشگر را از آن جدا كردند. این فضانوردان این قطعات را برچسب زدند، بسته‌بندی كردند و با خود به زمین بازگرداندند.
سپس مركز فضایی جانسون در هوستون، تكزاس، و شركت هوا و فضا هیو در ال‌سگوندو،كالیفرنیا، به بررسی تغییرات ایجاد شده در این قطعات در مدت بیش از دو سالی كه در ماه مانده بودند پرداختند.
گزارشی كه از این بررسی‌ها در سال 1972 توسط ناسا به چاپ رسید نشان‌دهنده تمركز مطالعات انجام شده بر تغییرات این سفینه در جریان سفرش در خلا فضا بود. و به‌این‌ترتیب ماموریت آپولو12 نخستین نمونه باستانشناسی فضایی، باستانشناسی فرازمینی و مهم‌تر از همه باستانشناسی تكوینی كه به مطالعه نیروهای محیطی و فرهنگی وارد بر تاریخچه حیات آثار بشری در فضا می‌پردازد به شمار می‌رود.
قطعه‌ای از دوربین تلویزیونی كاوشگر سرویور 3 كه تحت آزمایش‌های میكروبیولوژیك قرار گرفته بود شواهدی را دال بر وجود باكتری استرپتوكوكوس میتیس در ماه فراهم آورد.
محققان لحظه‌ای فكر كردند كه كونارد و بین به نشانه‌های حیات در ماه دست یافته‌اند، اما پس از این‌كه در جریان بررسی‌ها فرضیه‌های مختلف ارائه شده یكی‌یكی حذف شدند، محققان به ریشه این حیات به ظاهر فرازمینی دست یافتند. به هنگام انتقال این دوربین به سفینه برای فرستاده شدن به ماه، شخصی روی آن عطسه كرده بود و ویروس موجود در عطسه با دوربین به ماه سفر كرد و به مدت دو‌سال‌ونیم در خلا باقی ماند.
و بالاخره با بازگشت آپولو 12 به زمین دوباره حیات یافته بود.
حتی عظمت بی‌انتهای فضا هم نتوانسته بود انسانها را از پخش ویروس سرماخوردگی بازدارد. و این‌گونه بود كه باستانشناسی فضایی به نخستین كشف بزرگ خود دست یافت.
منبع :www.parssky.com (http://www.parssky.com/)