Victor007
10th November 2009, 06:47 PM
یکی از مهم ترین مباحث روز جهان مسئله‌ی زن و مقایسه بین مکتب اسلام با دستاوردهای تمدن غرب پیرامون جایگاه و حقوق زنان است. در حالی که تبلیغات غرب با شعار تساوی زن و مرد اذهان را تحت تأثیر قرار داده است، پرداختن به دو دیدگاه مطرح پیرامون زنان و ریشه‌یابی افکار و اندیشه‌های فمینیسم که پایه‌ی کنوانسیون قرار گرفته است و مبنای اسلامی و قرآنی برای بحث تطبیقی این دو و تحلیل معنای تساوی در دو مکتب، ضروری است .
گفتار اول؛ نگرش به زن در قرآن
خداوند متعال از جنبه‌های تکوینی و تشریعی شرایطی را به وجود آورده است تا زن و مرد راه تکامل را با توجه به ظرفیت خویش بپیمایند1.امّا در شرایطی که بحث تساوی بر اندیشه‌ها سیطره یافته است شایسته است شخصیت و مقام زن را با معیار تساوی در تعالیم قرآنی بررسی نماییم .
1- تساوی در خلقت:http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif طرفداران تساوی یکی از دلایل ستم اسلام به زن را جنس دوم قرار گرفتن زن و خلقت او از آدم و برای آدم می دانند2. در صورتی که این مطلب بر بنیان دینی و اسلامی استوار نیست. در اسلام، زن و مرد در آفرینش و در بعد روحی و جسمی از یک گوهر آفریده شده اند و هر دو جنس در ماهیت و جوهر وجود یکسان هستند .http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif
قرآن پیرامون خلقت زن و مرد تعبیر«خلقکم من نفس واحده» (نساء4/1) و « والله جعل لکم من انفسکم ازواجاً» ( نحل 16/72) را به کار می‌برد و یکسانی خلقت زن و مرد اندیشه‌ای است که قرآن با صراحت و تأکید « ما خلقکم و لابعثکم الا کنفس واحده» (لقمان / 28) آن را بیان مي‌کند و به طور کلی در مبانی اسلامی زن و مرد از یک جنس وگوهر و از جان یکدیگرند .
2- تساوی در اجر و پاداش: زن مسلمان تکامل پذیر و اوجگراست و در پرتو شناخت و عمل به معراج می‌رود و به تعالی ممکن انسانی دست می‌یابدhttp://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image002.gif. قرآن هرگاه از کمالات و ارزشهای والای الهی سخن می‌گوید، مردان و زنان را برابر می‌داند و پاداش اعمال صالح را مطابق عمل می‌سنجد و نه جنس.« انی لا اضیع عمل عامل منکم من ذکر او انثی» (آل‌عمران3/195) و امکان دست یابی به کمال نهایی و فضایل انسانی را برای زن و مرد به یک اندازه ممکن می شمارد. «کسانیکه کار نیکی انجام دهند پاداشی بهتر از آن خواهند داشت؛ و آنان از وحشت آن روز در امانند..» (نمل 27/89) . در بسیاری از آیات خطاب جمع مذکر خطاب عموم است وشامل تمام انسانها می‌شود.
http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image004.gifزن در اسلام همانند مرد از سه خصیصه‌ی مهم؛ اختیار، مسؤلیت پذیری و کمال خواهی برخوردار است. قرآن از زنانی صحبت می‌کند که قرین فرشتگان و هم کلام آنها هستند و این نمایانگر شخصیت والای زن است .3
اسلام تساوی زن و مرد در ذات، خلقت، اجر و پاداش را می‌پذیرد و راه و امکان تعالی او را برابر با مرد می‌داند به گونه‌ای که زن می‌تواند در مرحله‌ی تقوا و سیر الی الله، در مرتبه‌ای بالاتر از مرد قرار گیرد و این تنها وابسته به عمل آنهاست.
امام خمینی (ره) پیرامون جایگاه زن در اسلام می فرمایند : تاریخ اسلام گواه احترامات بسیار رسول خدا (ص)به این مولود شریف [حضرت فاطمه (س)]است تا نشان دهد زن ارزش ویژه ای دارد که اگر برتر از مرد نباشد، کمتر نیست. رسیدن به حیات طیبه وابسته به عمل صالح است وعمل صالح مردانه نیست. 4
http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif
استقلال شخصیت زن: اسلام شخصیت زن را همچون مرد مستقل دانسته و هیچگونه تفاوتی در وجود و حیات این دو قائل نیستhttp://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif
و برتری و امتیاز را در هر کدام از آنها تنها به تقوا معرفی کرده است. قرآن کریم می فرماید «ای مردم ما شما را زن و مرد آفریدیم و شعبه شعبه و قبیله قبیله قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید و گرامی ترین شما بی شک با تقواترین شماست .» (حجرات49/13)
http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image005.gifدر آیه تصریح شده است که زن و مرد وجود استقلالی داشته و هیچ مزیت و برتری بر یکدیگرندارند و زن با تقوا برتر از مرد بدون این خصیصه است. در آیات قرآن که پیرامون آفرینش انسان و استقلال وجودی او بحث شده است، هرگز زن و مرد جدای از یکدیگر نیستند.آنان از یک منشا و جنس و وجود تلقی می‌شوند و برای هر کدام شخصیتی مستقل قائل شده‌اند و زندگی این دو طبق نظام احسن به بهترین وجه مرتبط وآمیخته شده است.5 قرآن کریم استقلال شخصیت وجودی زن و استقلال اقتصادی، سیاسی و عبادی او را مورد تصویب و تأئید قرار می‌دهد .http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif
همانگونه که زنان در بهره‌گیری از نتایج فعالیتهایشان ذی حق هستند و از نزدیکان خویش ارث می برند و ارث به جا می‌گذارند. (نساء 4/32-7 ).
تفاوت در تکوین و تشریع: اصولاً همیشه مساوات، مساوی با حق و عدالت نیست و تفاوت نیز همراه ظلم و ستم نمی‌باشد. چنانچه اگر شاخه و گل یکسان باشد، خلاف عدالت خواهد بود.http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif
زن و مرد در نظام خلقت نیز چنین است، اصرار ورزیدن که اینان را مساوی، یا متفاوت بدانیم کاری است بر خلاف طبیعت . بی‌تردید زن و مرد در حیات انسانی مساویند اما در ویژگی‌های جسمانی و طبیعی متمایزند6 . و همین تفاوت هاست که زمینه ساز درک متقابل، تمایل دوسویه و هماهنگی این دو جنس است. زن و مرد در انسانیت مشترکند امّا در جنسیت هر یک خصایص جنس خویش را دارا هستند و این لازمه‌ی خلقت حکیمانه و هدفمند الهی است. به اعتقاد ما در متن تکوین، ابزار طبیعی دستیابی به هدف نهایی و غایت خلقت در دسترس زن و مرد قرار گرفته است، همین طور تشریع راه به کارگیری استعدادهای طبیعی برای نیل به مقصود را پیش روی انسان قرار داده است. زیرا تکوین و تشریع هر دو در راستای حرکت به سمت یک هدف قرار گرفته‌اند و متناسب و هم جهت‌اند http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif
و از دیگر سو تفاوت سبب نقص یا کمال نیست و جهان آفرینش آکنده از تفاوتها و اختلاف توانایی هاست امّا کسی چنین اختلافی را به خودی خود نشانه‌ی عیب یا کمال نمی‌داند. به طور مثال، قدرت شنوایی و بویایی بسیار بالای سگ، کمبود در تعالی انسانی نیست. 7
گفتار دوّم : نگرش به زن در کنوانسیون
http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif
زن در تاریخ و تمدن غرب همیشه مورد ستم و نابرابری‌های انسانی قرار گرفته است و به عنوان موجودی با اصالت گناه در فرهنگ مسیحیت و یهودیت مطرح بوده و شیطان قلمداد می‌شده است8.http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif
در میان رومیان متمدن قرون باستان زنان مانند اموال شوهرشان به ارث می‌رسیدند و در دموکراسی آتن با بردگان و ولگردها برابر بودند. با تحولات رنسانس زنان خواستار اعاده‌ی حیثیت خویش وحقوق تضیع شده‌ی شان شدند. 9 با شعار تساوی زن و مرد خواستار برابری حقوق زن و مرد شدند و فمینیست شکل گرفت. با تشکیل سازمان ملل و تصویب اعلامیه‌ی حقوق بشر(1948) این جنبش خواستار احقاق حقوق زن در قالب مصوبه‌ای شدند و نقطه‌ی ثقل عملکرد سازمان ملل، کنوانسیون رفع تبعیض از زنان است، که بر پایه‌ی تفکرات فمنیستی شکل گرفته است. برای درک بهتر کنوانسیون و علّت رد آن از سوی برخی کشورهای اسلامی، شایسته است روح حاکم بر نگرش غرب نسبت به شخصیت زن و کنوانسیون رفع تبعیض از زنان را مورد تحلیل قرار دهیم؛
http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image006.jpghttp://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image008.jpg فردگرایی: زیر ساخت فکری کنوانسیون بر ایده‌ی اومانیسم قرار گرفته است. به همین سبب انسان محور تعیین ارزشها و بایسته‌های اجتماعی است و اوست که بایدها و نبایدها را برای خود فرض و تعریف می‌کند، سپس به دنبال بایسته‌های تعریف شده، حرکت می‌نماید و زندگی خود را هماهنگ با آن ساماندهی می‌کند. در این فلسفه، انسان مبنای حق و باطل است و هیچ بایدی نیست مگر آنچه که انسان می‌خواهد. مقابل این طرز تفکر آن است که انسان مبنای حق و باطل نیست بلکه باید ارزشها را در بیرون از خود تعریف کند و به خدا برگرداند. در تمدن الهی ارزش محوری است وهمه‌ی تحولات در راه پرستش خداست ولی اومانیسم قائل به تعزز نفس در مقابل خداوند است.http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif
آنان در پی هنجار سازی ارزش های غربی و زیر سوال بردن ارزشهای دینی هستند و ادیان را عامل ستم علیه زنان می‌شمارند و از آنان می‌خواهند که با موانع مذهبی مبارزه کنند .10
نادیده انگاری تفاوت و استعدادهای زنان:http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif
در ماده دوم کنوانسیون آمده است: «هدف کلی کنوانسیون دست یابی به برابری کامل میان زن و مرد است. به منظور دستیابی به این هدف کلیه‌ی اشکال تبعیض با هر مبنای تاریخی و مذهبی باید از بین برود»11.
منظور از تبعیض هرگونه محدودیتی است که بر اساس تمایز جنسی ایجاد شده است و این به بیانی نادیده گرفتن تمایز و تفاوت هاست. روح کنوانسیون مساوات مطلق است و هیچ تفاوتی مگر به نفع زنان و برای جبران عقب ماندگی آنان از مردان را نمی پذیرد. گرچه فمنیست‌های جدید ماهیت و جوهر ذاتی زنان را متفاوت می‌دانند و خواستار تعریف حقوق بر اساس تفاوت و تمایز شده اند. http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif
تفاوت در جوهر مترتب بر تفاوت در توانایی‌ها و استعداد هاست. کنوانسیون نقش کلیدی و توانایی منحصر به فرد زن را در مادری و همسری نادیده گرفته است و با سطحی نگری خواست‌های فطری و غریزی زن را بی پاسخ نهاده است و با نادیده گرفتن ویژگی و توانمندی زنان در شکل و محتوای آموزشی، رشته‌های تحصیلی و فرصت های اشتغال، موجب بحران در کشورهای عضوکنوانسیون شده است12 .
روح حاکم بر کنوانسیون و رسالت زن : به طور کلی روح حاکم بر کنوانسیون برابری، مساوات مطلق زن و مرد در قوانین و مقررات جامعهی جهانی می باشد. نظریه تساوی و برابری مردان و زنان در همه‌ی شؤن می بایست بر یکی از این دو پایه استوار باشد :
1- زنان و مردان هیچ تفاوت زیستی و بیولوژیک ندارند بلکه جبر زمانه سبب ستم مردان به زنان در طول تاریخ شده است.http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif
2- تفاوت زیستی و طبیعی موجود است امّا سبب تفاوت در حقوق و قوانین نیست و تفاوت زیستی نباید سبب تشریع و تضمین نابرابری شود13.
تصدیق تفاوتهای بیولوژیک و تأکید بر لزوم نادیده انگاری این تفاوتها در وضع قوانین، بنیان تفکر کنوانسیون را تشکیل می‌دهد http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif
که این مطلب ابتدا بیان شده امّا در ماده‌ی 4 ، 11 و 12 کنوانسیون نقض شده است و خواستار تفاوت به سبب بیولوژیک (مادری و بارداری) شده است و عملاً ناکارآمدی نظریه‌ی تساوی و برابری در همه‌ی شئون توسط خود کنوانسیون اعلام شده است و اولین منتقد جدی این نظریه که اساس و روح کنوانسیون است، مفاد خود کنوانسیون است[14] . این کنوانسیونِ دچار تناقص، چگونه می‌تواند میعادگاه خواسته‌های زنان باشد. اگر تفاوت در دوره‌ی بارداری، شیر خوارگی کودک تبعیض نیست، چگونه مرحله‌ی اساسی تربیت او تبعیض محسوب می‌شود. کنوانسیون کوشیده است با تأکید بر اصل تساوی، زنان را به اجتماع بخواند و اساس خانواده را به عنوان نهاد ظلم، نابود کند. امّا خود، رسالت زن را در مادری یافته است و آن را مورد تاکید و استثناء قرار داده است.
تحلیل و نتیجه:
کنوانسیون برای این که بتواند زن را دارای شخصیت و حقوق مستقل سازد و تساوی را میان زن مرد برقرار نماید، ماهیت وجودی او را نفی کرده است و برای رفع تبعیض موجود در رفتارهای اجتماعی جامعهی امروز ابتدا زن بودن و جنسیت او را سلب کرده است و با اشتباه فاحش قائل به عدم تفاوت بیولوژیک شده یا آن را پذیرفته ولی مبنای عملکرد و متفاوت بودن آن را رد کرده است که عقل سلیم به سهولت به مغالطه آمیز بودن آن حکم می‌کند. غرب در ناتوانی ایدئولوژی خود برای احیای حقوق زن، کنوانسیون و جریان فمینیسم را با تناقضات فراوان و به شکل سراسیمه راه انداخته است تا جریانهای حقیقی و ایدئولوژی‌های صحیح دور از دسترس و مهجور بماند.
http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image004.gifاسلام اولین پایه‌‌گذار تساوی حقوق زن و مرد است. تساوی در خلقت، اجر و پاداش و در مقام قرب الهی که هدف اساسی آفرینش است. اما اسلام تشابه حقوق را نمی پذیرد و بر اساس تفاوتهای تکوینی زن و مرد، تفاوت عملکرد را قائل شده که منتهی به تساوی حقوق است. حال آن که غرب برای رفع تبعیض‌های ناشی از عملکرد ناشایست جامعه، خواستار تشابه عملکرد و در نتیجه تشابه حقوق تحت عنوان نادرست «تساوی حقوق» شده و ناچارا برای رسیدن به آن قایل به تشابه جنسی و عدم وجود تفاوتهای طبیعی میان زن و مرد شده و معتقد است که فرهنگ و دیدگاه انسانها، زن را زن و مرد را مرد ساخته است. نظریات فمینیستی که مبنای کنوانسیون قرار گرفته، به سبب عدم برخورداری از قوام فکری و عقلی هر چند وقت یکبار تحت عنوان موج‌های فمینیستی به روز می‌شوند که این نیز از اصلی‌ترین اشکال‌های وارده بر کنوانسیون است. اصل هدایت‌گر انسانها و به خصوص زنان هیچگاه نباید و نمی‌تواند دارای قوانین متزلزل و به سرعت تغییر پذیر باشد که در وهله اول زن بودن زن را نفی کند. اما اسلام و قرآن به زن به عنوان یک زن تشخص می‌دهد، وجودش را می‌پذیرد و برای آن برنامه‌ی هدایت بر اساس تساوی انسانی در جهت وصول به هدف خلقت، قرار داده است و اصولی ترین مکانیزم قوانین هدایت و عملکرد را برای او برنامه‌ریزی می‌کند. البته مهجوریت این قوانین، بدلیل عدم توانایی و تلاش مسلمانان در جهت عملی نمودن دستورات اسلامی است.
پی‌نوشتها:
1- زیبایی نژاد ، محمد رضا، درآمدی بر نظام شخصیت زن در اسلام ، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، 1379ش، ص 48
2 - احمدی خراسانی، نوشین، زنان زیرسایه پدر خوانده‌ها، ، نشر توسعه، 1381ش، ص 142
3 - مجلسي ، محمدباقر ، بحار الانوار ، ج43 ، موسسه وفاء ، بيروت ، چ دوم ، 1403ق، ص79
4 - خميني ، روح الله ، صحیفه نور ، ج14 ، وزارت فرهنگ و ارشاداسلامي، تهران ، چ دوم ،1378،ص200
5 - دوست محمدی ، هادی، شخصیت زن از دید گاه قرآن، نشر بین الملل، 1381ش، ص58
6 - زیبایی نژاد، محمد رضا، همان، ص 70-62
7 - دوست محمدی ،هادی ، همان، ص95
8 - دورانت، ویل، تاریخ تمدن، جمعی از مترجمین، سازمان تبلیغات اسلامی، 1367ش، ص519
9 - نوری ، یحیی ، حقوق زن در اسلام وجهان ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، 1375 ش، ص89
10 - مرتوس، جولی ، کتاب راهنمای آموزش حقوق انسانی به زنان ودختران، ترجمه فریبرز مجیدی، انتشارات دنیای ما، سال 1382ص5
11 - متن کنوانسیون رفع تبعیض از زنان، ماده‌ی دوّم.
12 - مجله ی پیام زن، شماره هشتم، سال دوازدهم، ص 15
13 - جگر، آلیسون، چهار تلقی از فمینیسم، ترجمه س.امیری ، زنان، ش 31، ص 29
14 - هاجری، عبدالرسول و دیگران، بررسی سند بین المللی حقوق جهانی زنان، انتشارات شورای فرهنگی اجتماعی زنان، 1382ش
نویسنده: معصومه صابری
گفتار اول؛ نگرش به زن در قرآن
خداوند متعال از جنبه‌های تکوینی و تشریعی شرایطی را به وجود آورده است تا زن و مرد راه تکامل را با توجه به ظرفیت خویش بپیمایند1.امّا در شرایطی که بحث تساوی بر اندیشه‌ها سیطره یافته است شایسته است شخصیت و مقام زن را با معیار تساوی در تعالیم قرآنی بررسی نماییم .
1- تساوی در خلقت:http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif طرفداران تساوی یکی از دلایل ستم اسلام به زن را جنس دوم قرار گرفتن زن و خلقت او از آدم و برای آدم می دانند2. در صورتی که این مطلب بر بنیان دینی و اسلامی استوار نیست. در اسلام، زن و مرد در آفرینش و در بعد روحی و جسمی از یک گوهر آفریده شده اند و هر دو جنس در ماهیت و جوهر وجود یکسان هستند .http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif
قرآن پیرامون خلقت زن و مرد تعبیر«خلقکم من نفس واحده» (نساء4/1) و « والله جعل لکم من انفسکم ازواجاً» ( نحل 16/72) را به کار می‌برد و یکسانی خلقت زن و مرد اندیشه‌ای است که قرآن با صراحت و تأکید « ما خلقکم و لابعثکم الا کنفس واحده» (لقمان / 28) آن را بیان مي‌کند و به طور کلی در مبانی اسلامی زن و مرد از یک جنس وگوهر و از جان یکدیگرند .
2- تساوی در اجر و پاداش: زن مسلمان تکامل پذیر و اوجگراست و در پرتو شناخت و عمل به معراج می‌رود و به تعالی ممکن انسانی دست می‌یابدhttp://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image002.gif. قرآن هرگاه از کمالات و ارزشهای والای الهی سخن می‌گوید، مردان و زنان را برابر می‌داند و پاداش اعمال صالح را مطابق عمل می‌سنجد و نه جنس.« انی لا اضیع عمل عامل منکم من ذکر او انثی» (آل‌عمران3/195) و امکان دست یابی به کمال نهایی و فضایل انسانی را برای زن و مرد به یک اندازه ممکن می شمارد. «کسانیکه کار نیکی انجام دهند پاداشی بهتر از آن خواهند داشت؛ و آنان از وحشت آن روز در امانند..» (نمل 27/89) . در بسیاری از آیات خطاب جمع مذکر خطاب عموم است وشامل تمام انسانها می‌شود.
http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image004.gifزن در اسلام همانند مرد از سه خصیصه‌ی مهم؛ اختیار، مسؤلیت پذیری و کمال خواهی برخوردار است. قرآن از زنانی صحبت می‌کند که قرین فرشتگان و هم کلام آنها هستند و این نمایانگر شخصیت والای زن است .3
اسلام تساوی زن و مرد در ذات، خلقت، اجر و پاداش را می‌پذیرد و راه و امکان تعالی او را برابر با مرد می‌داند به گونه‌ای که زن می‌تواند در مرحله‌ی تقوا و سیر الی الله، در مرتبه‌ای بالاتر از مرد قرار گیرد و این تنها وابسته به عمل آنهاست.
امام خمینی (ره) پیرامون جایگاه زن در اسلام می فرمایند : تاریخ اسلام گواه احترامات بسیار رسول خدا (ص)به این مولود شریف [حضرت فاطمه (س)]است تا نشان دهد زن ارزش ویژه ای دارد که اگر برتر از مرد نباشد، کمتر نیست. رسیدن به حیات طیبه وابسته به عمل صالح است وعمل صالح مردانه نیست. 4
http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif
استقلال شخصیت زن: اسلام شخصیت زن را همچون مرد مستقل دانسته و هیچگونه تفاوتی در وجود و حیات این دو قائل نیستhttp://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif
و برتری و امتیاز را در هر کدام از آنها تنها به تقوا معرفی کرده است. قرآن کریم می فرماید «ای مردم ما شما را زن و مرد آفریدیم و شعبه شعبه و قبیله قبیله قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید و گرامی ترین شما بی شک با تقواترین شماست .» (حجرات49/13)
http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image005.gifدر آیه تصریح شده است که زن و مرد وجود استقلالی داشته و هیچ مزیت و برتری بر یکدیگرندارند و زن با تقوا برتر از مرد بدون این خصیصه است. در آیات قرآن که پیرامون آفرینش انسان و استقلال وجودی او بحث شده است، هرگز زن و مرد جدای از یکدیگر نیستند.آنان از یک منشا و جنس و وجود تلقی می‌شوند و برای هر کدام شخصیتی مستقل قائل شده‌اند و زندگی این دو طبق نظام احسن به بهترین وجه مرتبط وآمیخته شده است.5 قرآن کریم استقلال شخصیت وجودی زن و استقلال اقتصادی، سیاسی و عبادی او را مورد تصویب و تأئید قرار می‌دهد .http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif
همانگونه که زنان در بهره‌گیری از نتایج فعالیتهایشان ذی حق هستند و از نزدیکان خویش ارث می برند و ارث به جا می‌گذارند. (نساء 4/32-7 ).
تفاوت در تکوین و تشریع: اصولاً همیشه مساوات، مساوی با حق و عدالت نیست و تفاوت نیز همراه ظلم و ستم نمی‌باشد. چنانچه اگر شاخه و گل یکسان باشد، خلاف عدالت خواهد بود.http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif
زن و مرد در نظام خلقت نیز چنین است، اصرار ورزیدن که اینان را مساوی، یا متفاوت بدانیم کاری است بر خلاف طبیعت . بی‌تردید زن و مرد در حیات انسانی مساویند اما در ویژگی‌های جسمانی و طبیعی متمایزند6 . و همین تفاوت هاست که زمینه ساز درک متقابل، تمایل دوسویه و هماهنگی این دو جنس است. زن و مرد در انسانیت مشترکند امّا در جنسیت هر یک خصایص جنس خویش را دارا هستند و این لازمه‌ی خلقت حکیمانه و هدفمند الهی است. به اعتقاد ما در متن تکوین، ابزار طبیعی دستیابی به هدف نهایی و غایت خلقت در دسترس زن و مرد قرار گرفته است، همین طور تشریع راه به کارگیری استعدادهای طبیعی برای نیل به مقصود را پیش روی انسان قرار داده است. زیرا تکوین و تشریع هر دو در راستای حرکت به سمت یک هدف قرار گرفته‌اند و متناسب و هم جهت‌اند http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif
و از دیگر سو تفاوت سبب نقص یا کمال نیست و جهان آفرینش آکنده از تفاوتها و اختلاف توانایی هاست امّا کسی چنین اختلافی را به خودی خود نشانه‌ی عیب یا کمال نمی‌داند. به طور مثال، قدرت شنوایی و بویایی بسیار بالای سگ، کمبود در تعالی انسانی نیست. 7
گفتار دوّم : نگرش به زن در کنوانسیون
http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif
زن در تاریخ و تمدن غرب همیشه مورد ستم و نابرابری‌های انسانی قرار گرفته است و به عنوان موجودی با اصالت گناه در فرهنگ مسیحیت و یهودیت مطرح بوده و شیطان قلمداد می‌شده است8.http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif
در میان رومیان متمدن قرون باستان زنان مانند اموال شوهرشان به ارث می‌رسیدند و در دموکراسی آتن با بردگان و ولگردها برابر بودند. با تحولات رنسانس زنان خواستار اعاده‌ی حیثیت خویش وحقوق تضیع شده‌ی شان شدند. 9 با شعار تساوی زن و مرد خواستار برابری حقوق زن و مرد شدند و فمینیست شکل گرفت. با تشکیل سازمان ملل و تصویب اعلامیه‌ی حقوق بشر(1948) این جنبش خواستار احقاق حقوق زن در قالب مصوبه‌ای شدند و نقطه‌ی ثقل عملکرد سازمان ملل، کنوانسیون رفع تبعیض از زنان است، که بر پایه‌ی تفکرات فمنیستی شکل گرفته است. برای درک بهتر کنوانسیون و علّت رد آن از سوی برخی کشورهای اسلامی، شایسته است روح حاکم بر نگرش غرب نسبت به شخصیت زن و کنوانسیون رفع تبعیض از زنان را مورد تحلیل قرار دهیم؛
http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image006.jpghttp://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image008.jpg فردگرایی: زیر ساخت فکری کنوانسیون بر ایده‌ی اومانیسم قرار گرفته است. به همین سبب انسان محور تعیین ارزشها و بایسته‌های اجتماعی است و اوست که بایدها و نبایدها را برای خود فرض و تعریف می‌کند، سپس به دنبال بایسته‌های تعریف شده، حرکت می‌نماید و زندگی خود را هماهنگ با آن ساماندهی می‌کند. در این فلسفه، انسان مبنای حق و باطل است و هیچ بایدی نیست مگر آنچه که انسان می‌خواهد. مقابل این طرز تفکر آن است که انسان مبنای حق و باطل نیست بلکه باید ارزشها را در بیرون از خود تعریف کند و به خدا برگرداند. در تمدن الهی ارزش محوری است وهمه‌ی تحولات در راه پرستش خداست ولی اومانیسم قائل به تعزز نفس در مقابل خداوند است.http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif
آنان در پی هنجار سازی ارزش های غربی و زیر سوال بردن ارزشهای دینی هستند و ادیان را عامل ستم علیه زنان می‌شمارند و از آنان می‌خواهند که با موانع مذهبی مبارزه کنند .10
نادیده انگاری تفاوت و استعدادهای زنان:http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif
در ماده دوم کنوانسیون آمده است: «هدف کلی کنوانسیون دست یابی به برابری کامل میان زن و مرد است. به منظور دستیابی به این هدف کلیه‌ی اشکال تبعیض با هر مبنای تاریخی و مذهبی باید از بین برود»11.
منظور از تبعیض هرگونه محدودیتی است که بر اساس تمایز جنسی ایجاد شده است و این به بیانی نادیده گرفتن تمایز و تفاوت هاست. روح کنوانسیون مساوات مطلق است و هیچ تفاوتی مگر به نفع زنان و برای جبران عقب ماندگی آنان از مردان را نمی پذیرد. گرچه فمنیست‌های جدید ماهیت و جوهر ذاتی زنان را متفاوت می‌دانند و خواستار تعریف حقوق بر اساس تفاوت و تمایز شده اند. http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif
تفاوت در جوهر مترتب بر تفاوت در توانایی‌ها و استعداد هاست. کنوانسیون نقش کلیدی و توانایی منحصر به فرد زن را در مادری و همسری نادیده گرفته است و با سطحی نگری خواست‌های فطری و غریزی زن را بی پاسخ نهاده است و با نادیده گرفتن ویژگی و توانمندی زنان در شکل و محتوای آموزشی، رشته‌های تحصیلی و فرصت های اشتغال، موجب بحران در کشورهای عضوکنوانسیون شده است12 .
روح حاکم بر کنوانسیون و رسالت زن : به طور کلی روح حاکم بر کنوانسیون برابری، مساوات مطلق زن و مرد در قوانین و مقررات جامعهی جهانی می باشد. نظریه تساوی و برابری مردان و زنان در همه‌ی شؤن می بایست بر یکی از این دو پایه استوار باشد :
1- زنان و مردان هیچ تفاوت زیستی و بیولوژیک ندارند بلکه جبر زمانه سبب ستم مردان به زنان در طول تاریخ شده است.http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif
2- تفاوت زیستی و طبیعی موجود است امّا سبب تفاوت در حقوق و قوانین نیست و تفاوت زیستی نباید سبب تشریع و تضمین نابرابری شود13.
تصدیق تفاوتهای بیولوژیک و تأکید بر لزوم نادیده انگاری این تفاوتها در وضع قوانین، بنیان تفکر کنوانسیون را تشکیل می‌دهد http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image001.gif
که این مطلب ابتدا بیان شده امّا در ماده‌ی 4 ، 11 و 12 کنوانسیون نقض شده است و خواستار تفاوت به سبب بیولوژیک (مادری و بارداری) شده است و عملاً ناکارآمدی نظریه‌ی تساوی و برابری در همه‌ی شئون توسط خود کنوانسیون اعلام شده است و اولین منتقد جدی این نظریه که اساس و روح کنوانسیون است، مفاد خود کنوانسیون است[14] . این کنوانسیونِ دچار تناقص، چگونه می‌تواند میعادگاه خواسته‌های زنان باشد. اگر تفاوت در دوره‌ی بارداری، شیر خوارگی کودک تبعیض نیست، چگونه مرحله‌ی اساسی تربیت او تبعیض محسوب می‌شود. کنوانسیون کوشیده است با تأکید بر اصل تساوی، زنان را به اجتماع بخواند و اساس خانواده را به عنوان نهاد ظلم، نابود کند. امّا خود، رسالت زن را در مادری یافته است و آن را مورد تاکید و استثناء قرار داده است.
تحلیل و نتیجه:
کنوانسیون برای این که بتواند زن را دارای شخصیت و حقوق مستقل سازد و تساوی را میان زن مرد برقرار نماید، ماهیت وجودی او را نفی کرده است و برای رفع تبعیض موجود در رفتارهای اجتماعی جامعهی امروز ابتدا زن بودن و جنسیت او را سلب کرده است و با اشتباه فاحش قائل به عدم تفاوت بیولوژیک شده یا آن را پذیرفته ولی مبنای عملکرد و متفاوت بودن آن را رد کرده است که عقل سلیم به سهولت به مغالطه آمیز بودن آن حکم می‌کند. غرب در ناتوانی ایدئولوژی خود برای احیای حقوق زن، کنوانسیون و جریان فمینیسم را با تناقضات فراوان و به شکل سراسیمه راه انداخته است تا جریانهای حقیقی و ایدئولوژی‌های صحیح دور از دسترس و مهجور بماند.
http://www.yasinian.com/Payam%20e%20yasin/no%2016/negarish%20beh%20zan_files/image004.gifاسلام اولین پایه‌‌گذار تساوی حقوق زن و مرد است. تساوی در خلقت، اجر و پاداش و در مقام قرب الهی که هدف اساسی آفرینش است. اما اسلام تشابه حقوق را نمی پذیرد و بر اساس تفاوتهای تکوینی زن و مرد، تفاوت عملکرد را قائل شده که منتهی به تساوی حقوق است. حال آن که غرب برای رفع تبعیض‌های ناشی از عملکرد ناشایست جامعه، خواستار تشابه عملکرد و در نتیجه تشابه حقوق تحت عنوان نادرست «تساوی حقوق» شده و ناچارا برای رسیدن به آن قایل به تشابه جنسی و عدم وجود تفاوتهای طبیعی میان زن و مرد شده و معتقد است که فرهنگ و دیدگاه انسانها، زن را زن و مرد را مرد ساخته است. نظریات فمینیستی که مبنای کنوانسیون قرار گرفته، به سبب عدم برخورداری از قوام فکری و عقلی هر چند وقت یکبار تحت عنوان موج‌های فمینیستی به روز می‌شوند که این نیز از اصلی‌ترین اشکال‌های وارده بر کنوانسیون است. اصل هدایت‌گر انسانها و به خصوص زنان هیچگاه نباید و نمی‌تواند دارای قوانین متزلزل و به سرعت تغییر پذیر باشد که در وهله اول زن بودن زن را نفی کند. اما اسلام و قرآن به زن به عنوان یک زن تشخص می‌دهد، وجودش را می‌پذیرد و برای آن برنامه‌ی هدایت بر اساس تساوی انسانی در جهت وصول به هدف خلقت، قرار داده است و اصولی ترین مکانیزم قوانین هدایت و عملکرد را برای او برنامه‌ریزی می‌کند. البته مهجوریت این قوانین، بدلیل عدم توانایی و تلاش مسلمانان در جهت عملی نمودن دستورات اسلامی است.
پی‌نوشتها:
1- زیبایی نژاد ، محمد رضا، درآمدی بر نظام شخصیت زن در اسلام ، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، 1379ش، ص 48
2 - احمدی خراسانی، نوشین، زنان زیرسایه پدر خوانده‌ها، ، نشر توسعه، 1381ش، ص 142
3 - مجلسي ، محمدباقر ، بحار الانوار ، ج43 ، موسسه وفاء ، بيروت ، چ دوم ، 1403ق، ص79
4 - خميني ، روح الله ، صحیفه نور ، ج14 ، وزارت فرهنگ و ارشاداسلامي، تهران ، چ دوم ،1378،ص200
5 - دوست محمدی ، هادی، شخصیت زن از دید گاه قرآن، نشر بین الملل، 1381ش، ص58
6 - زیبایی نژاد، محمد رضا، همان، ص 70-62
7 - دوست محمدی ،هادی ، همان، ص95
8 - دورانت، ویل، تاریخ تمدن، جمعی از مترجمین، سازمان تبلیغات اسلامی، 1367ش، ص519
9 - نوری ، یحیی ، حقوق زن در اسلام وجهان ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، 1375 ش، ص89
10 - مرتوس، جولی ، کتاب راهنمای آموزش حقوق انسانی به زنان ودختران، ترجمه فریبرز مجیدی، انتشارات دنیای ما، سال 1382ص5
11 - متن کنوانسیون رفع تبعیض از زنان، ماده‌ی دوّم.
12 - مجله ی پیام زن، شماره هشتم، سال دوازدهم، ص 15
13 - جگر، آلیسون، چهار تلقی از فمینیسم، ترجمه س.امیری ، زنان، ش 31، ص 29
14 - هاجری، عبدالرسول و دیگران، بررسی سند بین المللی حقوق جهانی زنان، انتشارات شورای فرهنگی اجتماعی زنان، 1382ش
نویسنده: معصومه صابری