moji5
9th November 2009, 05:58 AM
نگارنده: مجتبی هوشنگیان شیرازی/ کارشناس معماری 82 با تشکر از دکتر احسان رنجبر/قسمت دوم
Email: douuuuuie@Gmail.com
شايد ادامة اين تحولات را بيشتر بتوان در معماري گوتيك، رمانسك و رنسانس در فضاهايي همچون ميدان سان پيتر روم اثر ميكل آنژ و برامانته و ميدان توسط كارلو مادرنو جستجو كرد كه معمار اثر ضمن هماهنگي و گويايي و ارتباط منطقي بين عناصر اطراف توانسته‌اند تنديس‌هاي زيباي شهري در مقياس بزرگ براي خود بيابند.
http://h0bgbq.bay.livefilestore.com/y1pmfqHoUl0n6X0hBfXXlFPr6nA280BmdTGl_6_XMysr38lE7t gu4QjVK7xwaR9EgGToOcBPNMIE3k/011.jpg
شکل 11: پلان میدان سان پیتر
و يا همچون ميدان سينا بتوانند هماهنگي و همگوني خاصي از خود در فضاي شهري بزرگ به جاي گذارند. از نمونه‌هاي موفق اين آثار ميدان و تپة کاپیتول و ميدان‌هاي شهر ونيز نام برد.
اين فضاها در معماري باروك به جايي رسيدند كه به طور ويژه طراحي مي‌شدند كه هم فضاهاي شهري و هم فضاهاي خدماتي زيادي از آنها مشتق شد.
http://h0bgbq.bay.livefilestore.com/y1p1ROJ00IAudr970JecnRcc3wSQWrNSeOdHNtT19A8V9BOAX9 kanyT0iUfb4JEHx-t0_LzwoN72E0/012.jpg
شکل 12: پلان مجموعه کاخ ورسای، اثرلوئی لوور، فرانسه (مرجع کتاب معماری جهان)
این اثر یکی از فضاهای شهری در دوران معماری باروک است.
حال كه تا حدي با تاريخچة فضاهاي شهري دنيا آشنا شديم به نمونه‌اي از اين فضاها در ايران و معماري بومي خود مي‌پردازيم.
فضاهايي كه از گودين تپة ملاير گرفته تا تپه زاغه‌هاي قزوين به حياط خود ادامه مي‌دهد تا به باغ‌هاي پاسارگاد و هگتاز مي‌رسيم كه البته توضيح و تفسير هر كدام از آنها از حوصلة بحث خارج است.
ولي كمي كه نزديكتر مي‌آئيم در اين كشور فضاهايي چون مجموعة گنجعلي خان كرمان و يا ميدان خان و ميدان اميرچخماق يزد و يا ميدان نقش جهان جلوه‌‌گري مي‌نمايند. فضاهايي كه در آنها مي‌توان چند نكته را پي برد:
http://h0bgbq.bay.livefilestore.com/y1p1ROJ00IAudreE5FKuXpqWbqM7dmMFNm63mcPFu3iXQxWyAy UU-YeJskIKxVBeiodgBqtMZ0rJ8k/013.jpg
شکل 13: میدان گنجعلی خان کرمان در اقلیم گرم و خشک (مرجع کتاب بررسی اقلیمی ابنیه سنتی)
گنبد چپ، چهار سوق بازار و ورودی آب انبار در روبرو است.
1ـ از لحاظ اقليمي چنين فضاهايي كاملاً منطبق با موضوع طراحي بوده‌اند.
2ـ فضاهايي كه محصوريت كامل و كافي با توجه به بافت فرهنگي و اجتماعي بوجود مي‌آورند.
3ـ فضاهايي كه عملكردهاي مختلف تجاري و مذهبي و حكومتي با حضور مردم درا طراف يك فضاي ديگر شكل مي‌يگرند.
4ـ عملكردهاي مختلف اين فضاها چون مراسم نوروز، جشن اعياد و سوگواري و حتي مسابقات ورزشي و اموري چون حضور هميشگي مردم در اين فضاها نكته‌اي حائز اهميت است؛ بدين ترتيب كه مردم در يك فضاي وسيع و باتناسبات طولي و عرضي و ارتفاعي و ديدها و پرسپكتيوهاي قابل توجه در فعاليت‌هاي روزمرة خود از فضايي عبور مي‌نمايند كه تمام مردم شهر به آن فضا احساس تعلق خاطر و علاقه مي‌نمايند.
http://h0bgbq.bay.livefilestore.com/y1pbwzN3FeaEH-p0vdNOZMV7BcOrsc2sw24uQvSj-w427Ft4tj1c6CSxSihaalOXlAdMuouXfPIxPs/014.jpg
شکل 14: میدان نقش جهان اصفهان در دورة صفویه (مرجع بررسی اقلیمی ابنیه سنتی)
5ـ گاهي اين فضاها شكل خاصي به خود مي‌گيرند و از حالت ميدان خارج مي‌شوند و همين عملكرد مهم شهري در جايي چون مسجدجامع و يا تيمچه‌ها شكل مي‌پذيرد.
6ـ اين فضاها دائماً كوچك و كوچكتر شده و در مقياس خردتري بوجود مي‌آيند و مركز محله‌ها را در زير يك نور يا بازارچه در كنار يك آب انبار و چند دكان كوچك و در كنار فضايي چون زورخانه و سقاخانه‌ها شكل مي‌گيرند.
http://h0bgbq.bay.livefilestore.com/y1pbwzN3FeaEH-4ev7B2n2c7zhNFAsO3deMddZ2bbw4NkRhQCMc7ZABkkVBNGusj dhH4XdSeh1C_uk/015.jpg
شکل 15: میدان خان یزد (مرجع پروژة معماری اسلامی نگارنده، پائیز 84)
بعد از بحث‌هاي تاريخي كه شايد از نظر مطالعه كننده احتياج به تكميل داشته باشند ولي از حوصلة بحث خارج مي‌باشند به بررسي بحث اين نوشته مي‌پردازيم.
همان گونه كه ديده شد چه در ايران و چه در خارج از ايران بر طبق روند زماني فضاهاي شهري تغييراتي داشته‌اند اما چند خاصيت در تمام اين شهرها به عنوان نقاط مشترك ديده مي‌شود كه در طي روند تاريخي در شهرهاي جهان به عنوان خاصيت شهرسازي در تك‌تك اين فضاها رشد كرده و دائماً متكامل شده است. (بررسی تاریخی ـ تطبیقی، روش شناسی تحقیق)
فضاهاي جامع:
فضاهايي كه جامعيت خاصي دارند و از دوران باستان تاكنون به عنوان شاخصه فضاهاي شهري ديده مي‌شوند. فرض كنيد از اين پس به اين گونه فضاها فضاهاي جامع بگوئيم. اگر اين فضاها را داراي خصوصياتي بدانيم بايد بگوئيم كه تمام اين فضاها در هر دوره تاريخي باعث تكامل و تعامل فرهنگي در فضاهاي شهري شده‌اند. به عنوان مثال فرض كنيد تعاملي كه شما در فضاي وسط يا Void يك ساختمان مثل دانشکدة معماری و هنر دانشگاه کاشان مي‌بينيد، فضايي است كه همه در هنگام حضور در اين فضا احساس خاصي چون نزديكي فرهنگي و تعامل بين افراد و ارتقاء فرهنگي در اين فضا شكل گرفته است.
http://h0bgbq.bay.livefilestore.com/y1pBId9P8gswE35UPgeR0XsMwfCg0GyPT0amsmD1QF1_UajAVy-Cxi-TXEzMFoMiM2VFAuF2zmXJUU/016.jpg
شکل 16: عکس از Void دانشکده (پائیز 86، مرجع مجید معیری)
http://h0bgbq.bay.livefilestore.com/y1phDDpgfmEdmeMjqFpYHMj7t-Rk1ewc5vTk5BSi8-DamVgKRQb_Q_dVYjN_FkkqqqZyo6xbVblKKg/017.jpg
شکل 17: عکس از لابی دانشکده (دی ماه 86، دانشجویان معماری 78 و 79 مرجع صادق حسابی)
فضاهاي مختلف همچون آتليه‌ها و فضاهاي اداري و آموزشي و كتابخانه و نگارخانه و سايت كامپيوتر در اطراف اين فضا است و افراد شايد در روزهاي اول ورود به اين فضا ناچار به طي مسافت‌هاي بيشتر براي رسيدن به عملكردهاي خاص باشند ولي بعد از حداكثر يك ماه عبور از اين فضا و در كنار هم ايستادن در اين فضا احساس تعلق خاطر به اين فضا و معماري پويا و زندة آن و از سویی دیگر احساس اطلاع از بقية عملكردها باعث ايجاد اين تعلق خاطر مي‌گردد. حال شما تصور نمائيد اين Case Stuy را در مقياس بزرگتري همچون يك شهر و يا يك كلان شهر درنظر بگيريم.
در دوران ابتدايي شهرسازي كه طبق اصول امنيتي و به خصوص اجرا مجبور به ساخت شهرهايي هستيم كه فضاي اصلي از جمله ساختمان مذهبي و يا بخش حكومتي در مركز ارگ اين شهر بوجود آمده است. پس فضاي جامع خود به خود به وجود آمده است. در اين دوران فضاي جامع يك طبقه‌بندي اجتماعي دارد و وحدت خاصي بين مردم اين جامعه را بوجود مي‌آورد. اين طبقه‌بندي با جداسازي شهر از فضاهاي حكومتي و مركزيت خاص بوجود مي‌آيد و فضاي جامع از لحاظ حجم نيز داراي شخصيت خاصي است كه در قالب‌هايي چون زيگورات خود را نشان مي‌دهد.
http://h0bgbq.bay.livefilestore.com/y1pUiAicHaHGj0jnJW06aLQLH6M5KofdxgN_7MS5zrR8CWpUoq WNjIYv1Eg78-Om3JPfVSPyfBimDo/018.jpg
شکل 18: ساخت کالبد شهری در اوایل سلطة اعراب بر ایران
http://h0bgbq.bay.livefilestore.com/y1pUiAicHaHGj0VGYVuM2bVjho_yoZYP67ms7-Iuv-LrG0V3KoEANue6A2j3GoFXpZWMAZjKBWf9og/019.jpg
شکل 19: ساخت کالبد شهری در دورة پارتی
http://h0bgbq.bay.livefilestore.com/y1plLEBOoap8ihNJ_PI2MKztA9HteQiZDp7h3p4H3QMUNAWbz3 Bu5q0jt7W1yZyYtx4PunrMnwBdoI/020.jpg
شکل 20: ساخت کالبد شهری در دورة هخامنشی
ولي در دوران‌هاي بعد شايد به همين راحتي نتوان عامل انسجام كالبدي و روحي را عامل اصلي وجود فضاي جامع دانست شايد مهمترين دليل سهولت‌هاي عملكردي و اقليمي و سازه‌اي باعث بوجود آمدن اين فضاهاست. (اشاره به Cace Stuly در Void) در اين روزگار خيابان‌ها بوجود آمدند و نقشه‌هاي جامع شهرسازي و طراحي شهري شكل گرفته بودند كه در اين دوران وقتي نقشة شهرسازي وجود دارد و فضاي جامع طراحي (design) شده است، قاعدتاً بايد داراي هدف خاص باشد كه شايد اين هدف عالي بستري مناسب در مركز شهر جهت توسعه در دوران بعدي و دوم امكان گسترش اين فضاهاي جامع به صورت فضاي جامع كوچكتر در ریز محله‌ها و شاخصه‌هاي عملكردي و كالبدي به صورت يك المان بصري مناسب و از لحاظ اجتماعي اين هدف امكان برقراري اجتماع‌هاي بزرگتر و فضايي واسط با گسترة ديد و حضور ديد وسيع از اجتماع توسط حكومت و درك وسعت اجتماعي توسط افراد اجتماع مي‌باشد.
اين فضاي جامع در همين دورة اروپا غير از وظايف تجاري و حكومتي كه بر دوش اين فضاي جامع است، يك فضاي همگاني جهت حضور مردم در زمان‌هاي خاص و مراسم‌هاي خاص و در كنار هم بودن طلاب علوم مختلف به صورت اجتماع‌هاي كوچك و اعلام‌هاي همگاني در شهر و تعامل اجتماعي افراد در اين چنين فضاهاست.
http://h0bgbq.bay.livefilestore.com/y1pmLig9DXvWeL44F_HM6RlcFXmy6S0_cl3yeAbcBj3OYvaVKO KLfmte67y_QFym8ayMeq3M4mqMnM/021.jpg
شکل 21: میدانی درونیز (مرجع سفر دانشجویی، مهندس مهربانی گلزار)
شايد حضور در چنين فضاهايي افرادي را چون برونلسكي و ميكل آنژ را در حوزة هنر تربيت كرده است و بعد در دوران‌هاي جديدتر در معماري ايران نيز اين فضاها را مي‌توان كوچك شدة كل شهر ناميد.
Email: douuuuuie@Gmail.com
شايد ادامة اين تحولات را بيشتر بتوان در معماري گوتيك، رمانسك و رنسانس در فضاهايي همچون ميدان سان پيتر روم اثر ميكل آنژ و برامانته و ميدان توسط كارلو مادرنو جستجو كرد كه معمار اثر ضمن هماهنگي و گويايي و ارتباط منطقي بين عناصر اطراف توانسته‌اند تنديس‌هاي زيباي شهري در مقياس بزرگ براي خود بيابند.
http://h0bgbq.bay.livefilestore.com/y1pmfqHoUl0n6X0hBfXXlFPr6nA280BmdTGl_6_XMysr38lE7t gu4QjVK7xwaR9EgGToOcBPNMIE3k/011.jpg
شکل 11: پلان میدان سان پیتر
و يا همچون ميدان سينا بتوانند هماهنگي و همگوني خاصي از خود در فضاي شهري بزرگ به جاي گذارند. از نمونه‌هاي موفق اين آثار ميدان و تپة کاپیتول و ميدان‌هاي شهر ونيز نام برد.
اين فضاها در معماري باروك به جايي رسيدند كه به طور ويژه طراحي مي‌شدند كه هم فضاهاي شهري و هم فضاهاي خدماتي زيادي از آنها مشتق شد.
http://h0bgbq.bay.livefilestore.com/y1p1ROJ00IAudr970JecnRcc3wSQWrNSeOdHNtT19A8V9BOAX9 kanyT0iUfb4JEHx-t0_LzwoN72E0/012.jpg
شکل 12: پلان مجموعه کاخ ورسای، اثرلوئی لوور، فرانسه (مرجع کتاب معماری جهان)
این اثر یکی از فضاهای شهری در دوران معماری باروک است.
حال كه تا حدي با تاريخچة فضاهاي شهري دنيا آشنا شديم به نمونه‌اي از اين فضاها در ايران و معماري بومي خود مي‌پردازيم.
فضاهايي كه از گودين تپة ملاير گرفته تا تپه زاغه‌هاي قزوين به حياط خود ادامه مي‌دهد تا به باغ‌هاي پاسارگاد و هگتاز مي‌رسيم كه البته توضيح و تفسير هر كدام از آنها از حوصلة بحث خارج است.
ولي كمي كه نزديكتر مي‌آئيم در اين كشور فضاهايي چون مجموعة گنجعلي خان كرمان و يا ميدان خان و ميدان اميرچخماق يزد و يا ميدان نقش جهان جلوه‌‌گري مي‌نمايند. فضاهايي كه در آنها مي‌توان چند نكته را پي برد:
http://h0bgbq.bay.livefilestore.com/y1p1ROJ00IAudreE5FKuXpqWbqM7dmMFNm63mcPFu3iXQxWyAy UU-YeJskIKxVBeiodgBqtMZ0rJ8k/013.jpg
شکل 13: میدان گنجعلی خان کرمان در اقلیم گرم و خشک (مرجع کتاب بررسی اقلیمی ابنیه سنتی)
گنبد چپ، چهار سوق بازار و ورودی آب انبار در روبرو است.
1ـ از لحاظ اقليمي چنين فضاهايي كاملاً منطبق با موضوع طراحي بوده‌اند.
2ـ فضاهايي كه محصوريت كامل و كافي با توجه به بافت فرهنگي و اجتماعي بوجود مي‌آورند.
3ـ فضاهايي كه عملكردهاي مختلف تجاري و مذهبي و حكومتي با حضور مردم درا طراف يك فضاي ديگر شكل مي‌يگرند.
4ـ عملكردهاي مختلف اين فضاها چون مراسم نوروز، جشن اعياد و سوگواري و حتي مسابقات ورزشي و اموري چون حضور هميشگي مردم در اين فضاها نكته‌اي حائز اهميت است؛ بدين ترتيب كه مردم در يك فضاي وسيع و باتناسبات طولي و عرضي و ارتفاعي و ديدها و پرسپكتيوهاي قابل توجه در فعاليت‌هاي روزمرة خود از فضايي عبور مي‌نمايند كه تمام مردم شهر به آن فضا احساس تعلق خاطر و علاقه مي‌نمايند.
http://h0bgbq.bay.livefilestore.com/y1pbwzN3FeaEH-p0vdNOZMV7BcOrsc2sw24uQvSj-w427Ft4tj1c6CSxSihaalOXlAdMuouXfPIxPs/014.jpg
شکل 14: میدان نقش جهان اصفهان در دورة صفویه (مرجع بررسی اقلیمی ابنیه سنتی)
5ـ گاهي اين فضاها شكل خاصي به خود مي‌گيرند و از حالت ميدان خارج مي‌شوند و همين عملكرد مهم شهري در جايي چون مسجدجامع و يا تيمچه‌ها شكل مي‌پذيرد.
6ـ اين فضاها دائماً كوچك و كوچكتر شده و در مقياس خردتري بوجود مي‌آيند و مركز محله‌ها را در زير يك نور يا بازارچه در كنار يك آب انبار و چند دكان كوچك و در كنار فضايي چون زورخانه و سقاخانه‌ها شكل مي‌گيرند.
http://h0bgbq.bay.livefilestore.com/y1pbwzN3FeaEH-4ev7B2n2c7zhNFAsO3deMddZ2bbw4NkRhQCMc7ZABkkVBNGusj dhH4XdSeh1C_uk/015.jpg
شکل 15: میدان خان یزد (مرجع پروژة معماری اسلامی نگارنده، پائیز 84)
بعد از بحث‌هاي تاريخي كه شايد از نظر مطالعه كننده احتياج به تكميل داشته باشند ولي از حوصلة بحث خارج مي‌باشند به بررسي بحث اين نوشته مي‌پردازيم.
همان گونه كه ديده شد چه در ايران و چه در خارج از ايران بر طبق روند زماني فضاهاي شهري تغييراتي داشته‌اند اما چند خاصيت در تمام اين شهرها به عنوان نقاط مشترك ديده مي‌شود كه در طي روند تاريخي در شهرهاي جهان به عنوان خاصيت شهرسازي در تك‌تك اين فضاها رشد كرده و دائماً متكامل شده است. (بررسی تاریخی ـ تطبیقی، روش شناسی تحقیق)
فضاهاي جامع:
فضاهايي كه جامعيت خاصي دارند و از دوران باستان تاكنون به عنوان شاخصه فضاهاي شهري ديده مي‌شوند. فرض كنيد از اين پس به اين گونه فضاها فضاهاي جامع بگوئيم. اگر اين فضاها را داراي خصوصياتي بدانيم بايد بگوئيم كه تمام اين فضاها در هر دوره تاريخي باعث تكامل و تعامل فرهنگي در فضاهاي شهري شده‌اند. به عنوان مثال فرض كنيد تعاملي كه شما در فضاي وسط يا Void يك ساختمان مثل دانشکدة معماری و هنر دانشگاه کاشان مي‌بينيد، فضايي است كه همه در هنگام حضور در اين فضا احساس خاصي چون نزديكي فرهنگي و تعامل بين افراد و ارتقاء فرهنگي در اين فضا شكل گرفته است.
http://h0bgbq.bay.livefilestore.com/y1pBId9P8gswE35UPgeR0XsMwfCg0GyPT0amsmD1QF1_UajAVy-Cxi-TXEzMFoMiM2VFAuF2zmXJUU/016.jpg
شکل 16: عکس از Void دانشکده (پائیز 86، مرجع مجید معیری)
http://h0bgbq.bay.livefilestore.com/y1phDDpgfmEdmeMjqFpYHMj7t-Rk1ewc5vTk5BSi8-DamVgKRQb_Q_dVYjN_FkkqqqZyo6xbVblKKg/017.jpg
شکل 17: عکس از لابی دانشکده (دی ماه 86، دانشجویان معماری 78 و 79 مرجع صادق حسابی)
فضاهاي مختلف همچون آتليه‌ها و فضاهاي اداري و آموزشي و كتابخانه و نگارخانه و سايت كامپيوتر در اطراف اين فضا است و افراد شايد در روزهاي اول ورود به اين فضا ناچار به طي مسافت‌هاي بيشتر براي رسيدن به عملكردهاي خاص باشند ولي بعد از حداكثر يك ماه عبور از اين فضا و در كنار هم ايستادن در اين فضا احساس تعلق خاطر به اين فضا و معماري پويا و زندة آن و از سویی دیگر احساس اطلاع از بقية عملكردها باعث ايجاد اين تعلق خاطر مي‌گردد. حال شما تصور نمائيد اين Case Stuy را در مقياس بزرگتري همچون يك شهر و يا يك كلان شهر درنظر بگيريم.
در دوران ابتدايي شهرسازي كه طبق اصول امنيتي و به خصوص اجرا مجبور به ساخت شهرهايي هستيم كه فضاي اصلي از جمله ساختمان مذهبي و يا بخش حكومتي در مركز ارگ اين شهر بوجود آمده است. پس فضاي جامع خود به خود به وجود آمده است. در اين دوران فضاي جامع يك طبقه‌بندي اجتماعي دارد و وحدت خاصي بين مردم اين جامعه را بوجود مي‌آورد. اين طبقه‌بندي با جداسازي شهر از فضاهاي حكومتي و مركزيت خاص بوجود مي‌آيد و فضاي جامع از لحاظ حجم نيز داراي شخصيت خاصي است كه در قالب‌هايي چون زيگورات خود را نشان مي‌دهد.
http://h0bgbq.bay.livefilestore.com/y1pUiAicHaHGj0jnJW06aLQLH6M5KofdxgN_7MS5zrR8CWpUoq WNjIYv1Eg78-Om3JPfVSPyfBimDo/018.jpg
شکل 18: ساخت کالبد شهری در اوایل سلطة اعراب بر ایران
http://h0bgbq.bay.livefilestore.com/y1pUiAicHaHGj0VGYVuM2bVjho_yoZYP67ms7-Iuv-LrG0V3KoEANue6A2j3GoFXpZWMAZjKBWf9og/019.jpg
شکل 19: ساخت کالبد شهری در دورة پارتی
http://h0bgbq.bay.livefilestore.com/y1plLEBOoap8ihNJ_PI2MKztA9HteQiZDp7h3p4H3QMUNAWbz3 Bu5q0jt7W1yZyYtx4PunrMnwBdoI/020.jpg
شکل 20: ساخت کالبد شهری در دورة هخامنشی
ولي در دوران‌هاي بعد شايد به همين راحتي نتوان عامل انسجام كالبدي و روحي را عامل اصلي وجود فضاي جامع دانست شايد مهمترين دليل سهولت‌هاي عملكردي و اقليمي و سازه‌اي باعث بوجود آمدن اين فضاهاست. (اشاره به Cace Stuly در Void) در اين روزگار خيابان‌ها بوجود آمدند و نقشه‌هاي جامع شهرسازي و طراحي شهري شكل گرفته بودند كه در اين دوران وقتي نقشة شهرسازي وجود دارد و فضاي جامع طراحي (design) شده است، قاعدتاً بايد داراي هدف خاص باشد كه شايد اين هدف عالي بستري مناسب در مركز شهر جهت توسعه در دوران بعدي و دوم امكان گسترش اين فضاهاي جامع به صورت فضاي جامع كوچكتر در ریز محله‌ها و شاخصه‌هاي عملكردي و كالبدي به صورت يك المان بصري مناسب و از لحاظ اجتماعي اين هدف امكان برقراري اجتماع‌هاي بزرگتر و فضايي واسط با گسترة ديد و حضور ديد وسيع از اجتماع توسط حكومت و درك وسعت اجتماعي توسط افراد اجتماع مي‌باشد.
اين فضاي جامع در همين دورة اروپا غير از وظايف تجاري و حكومتي كه بر دوش اين فضاي جامع است، يك فضاي همگاني جهت حضور مردم در زمان‌هاي خاص و مراسم‌هاي خاص و در كنار هم بودن طلاب علوم مختلف به صورت اجتماع‌هاي كوچك و اعلام‌هاي همگاني در شهر و تعامل اجتماعي افراد در اين چنين فضاهاست.
http://h0bgbq.bay.livefilestore.com/y1pmLig9DXvWeL44F_HM6RlcFXmy6S0_cl3yeAbcBj3OYvaVKO KLfmte67y_QFym8ayMeq3M4mqMnM/021.jpg
شکل 21: میدانی درونیز (مرجع سفر دانشجویی، مهندس مهربانی گلزار)
شايد حضور در چنين فضاهايي افرادي را چون برونلسكي و ميكل آنژ را در حوزة هنر تربيت كرده است و بعد در دوران‌هاي جديدتر در معماري ايران نيز اين فضاها را مي‌توان كوچك شدة كل شهر ناميد.