گل مریم

[زمستان]

مقدمه:



ایران در سالیان دور یکی از مراکز تولید و عرضه گیاهان دارویی به شمار می رفت، همچنین تلاش دانشمندان ایرانی برای شناسایی و معرفی گیاهان دارویی بی اثر نبود. بطوریکه اسماعیلیان که حدود 600 سال قدرت بلامنازعه در عرصه ایران بودنند، پایه های اقتصادی حکومت خود را تا حد زیادی به تولید و صدور گیاهان دارویی استوار کردند بویژه در منطقه تفرش و اطراف آن هنوز هم آثار قلاع اسماعیلیه و فعالیت های از این دست، باقی است (5).
فراتر از یک هزار سال پیش از مریم گلی به عنوان گیاهی داروئی استفاده می شده است(4).به فارسی در بعضی مناطق "مریمی" و "مریم گلی" در کتب طب سنتی و به عربی "مریمیه"، "شالبیه" و "مریمیه صغیره" نام برده می شود. به فرانسوی sauge و sauge officinale و the` de france و the` de grece و herbe sacre`e و به انگلیسی sage و garden sage و common sage گفته می شود(12).
کلمه sage از کلمه لاتین salvare به معنی رها بخش یا شفا آمده است. در گذشته بر این گمان بودنند که اگر شخصی یک گیاه sage در حیاتش داشته باشد فردی موفق و شاید فنا ناپذیر می شود(24). در قدیم مریم گلی را دوای همه دردها می دانستند و امروزه هم با تحقیقات بعمل آمده معلوم شده که این گیاه دارای خواص درمانی مهمی است که می تواند بسیاری از بیماریها را معالجه و درمان کند (13).
مردم در گذشته از این گیاه به عنوان ماده ای مدر، عامل انعقاد خون و نیز داروی ضد تعرق استفاده می کرده اند. در بسیاری از فارماکوپه ها از برگهای مریم گلی رسما به عنوان دارو یاد و خواص آن را بر شمرده است. از عصاره مریم گلی برای مداوای برخی از بیماریهای مربوط به حلق و حنجره و همچنین برای شستشوی دهان استفاده می شود.
اسانس این گیاه خاصیت ضد باکتریایی دارد و از آن در صنایع داروسازی، غذایی و همچنین در صنایع بهداشتی و آرایشی استفاده می شود (4). این گیاه از ادویجات قوی بشمار می رود. طعم آن مختصری تلخ و قابض است(10).
مصرف زیاد این گیاه مناسب نیست و تاثیر نامطلوبی در ضربان قلب خواهد داشت. همه ساله زمینهای زراعی وسیعی در شبه جزیره بالکان، روسیه، آمریکا، ایتالیا و همچنین کشورهای اروپای مرکزی برای کشت مریم گلی اختصاص می یابد(4).
مریم گلی از روزگاران کهن در مجموعه گیاهان طبی یونانی ها و رومی ها مورد شناخت و توجه خاص بوده است و ابتدا به عنوان داروی موثر برای معالجه عوارض نیش حشرات به عنوان ضد سم و همچنین داروی تونیک و مقوی برای تقویت روح و بدن و افزایش طول عمر به کار می رفته است. آثار شفابخش این گیاه در معالجه بیماری ها در کتابها و نوشته های طبیعی دانها و حکمای طب سنتی روزگاران کهن نظیر تئوفراست، فیلوسف یونانی (BC 287-372) و دیوسکوریدس، طبیب یونانی (قرن اول پس از میلاد) و پلی نی، طبیعی دان رومی (اوایل قرن اول میلاد مسیح) به تفضیل آمده است.
در دوران قرون وسطی حکمای طب سنتی اروپا از مریم گلی ضمن خواص متعددی که برای آن قایل بودند برای معالجه یبوست، وبا، سرماخوردگی و انواع تبها و اختلالات کبدی و صرع و فلج استفاده می کرده اند و در این گیاه را مقوی و مولد خون تازه و صالح می دانستند و برای تقویت عضلات و آرام کردن اعصاب تجویز می شده است.
از قرن نهم این گیاه به اروپا راه یافت و بسرعت توسعه یافت و پس از آن به چین وارد شد و در چین برای معطر کردن انواع مشروبات مورد استفاده قرار می گرفت و مصرف آن به قدری زیاد شد که در قرن هفدهم چینی ها در مقابل گرفتن هریک کیلو از برگهای خشک مریم گلی اروپایی حاضر بودند 4-3 کیلوگرم چای چینی بدهند.
در قرن شانزدهم در انگلیس قبل از اینکه چای به عنوان مشروب عمومی گرم معمول شود از برگهای مریم گلی دم کرده ، می خورند. پس از آن در 300-200 سال اخیر این گیاه به امریکا وارد شد و به عنوان ادویه عالی مورد توجه خانه دارها قرار گرفت. در حال حاضر اسانس مریم گلی برای معطر کردن و خوشبو کردن گوشتهای کنسرو و انواع سوسیس و گوشت مرغ و در عطر سازی به عنوان اسانس پایه برای مخلوط کردن با سایر اسانسها برای تهیه عطر و آب توالت مردان به کار می رود(12).


اهمیت اقتصادی:



مریم گلی 5 تا7 سال عمر می کند. از آنجایی که با گذشت سن گیاه از مقدار مواد موثره آن به طور بارزی کاسته می شود، این گیاه تا چهار سال بازدهی اقتصادی دارد(4). کشورهای اصلی عرضه کننده شامل یوگوسلاوی، یونان، آلبانی، ایتالیا، اسپانیا و شوروی است که بیشتر از طریق جمع آوری گیاهان خودرو، انجام می گیرد (7).
گیاهشناسی:



گیاهی است به ارتفاع 30 تا 60 سانتی متر و دارای ظاهر پرپشت که به حالت خودرو و در اماکن خشک یا سنگلاخی و دامنه های بایر غالب نواحی آسیا و شمال آفریقا می روید و به علت زیبایی خاصی که دارد در باغچه ها کاشته می شود(1).

مریم گلی دارای سه زیر گونه است که عبارتند از:

لاواندولیفولیا:
در این زیر گونه برگها باریک و نیزه ای شکل اند. طول برگها حداکثر به 3 سانتی متر و پهنای آن به 1 سانتی متر می رسد. گل ها دمگل بسیار کوچکی دارند. اسانس این زیر گونه فاقد "تویون" است.
مینور:
برگهای آن در مقایسه با زیر گونه قبل بلندترند. طول آن 4 تا 7 سانتی متر و پهنای آن 1 تا 2 سانتی متر است. دمبرگ بسیار کوتاه و سطح گیاه از کرکهای کمی پوشیده شده است. دمگل بلند و طول آن 2 تا 5/2 سانتی متر است.
این زیر گونه در اتریش و شمال آلمان می روید و به دو فرم گل سفید (آلبی فلورا) و گل قرمز (روبریفلورا) مشاهده می شود.
ماژور:
در این گونه که به افیسینالیس نیز معروف است، برگها بلند و به طول 4 تا 10 سانتی متر و به پهنای 2 تا 5 سانتی متر است. هر دو طرف برگ پوشیده از کرکهای بسیار کوتاه است. این برگها تقریبا به شکل قلب می باشند. گلها درشت بوده، طول آنها به 5/3 سانتی متر می رسد و دارای دمگل کوتاهی نیز هستند.
اندامهای هوایی گیاه به خصوص برگها محتوی اسانس هستند. مقدار اسانس در شرایط اقلیمی مختلف متفاوت و بین 1 تا 5/2 درصد است. مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده آن عبارتند از : "تویون" (30 تا 50 درصد)، "سینئول" (10 تا 15 درصد)، "کامفور" (6 تا 10 درصد) و "بورنئول" (6 تا 14 درصد). از این ترکیبات دیگر اسانس می توان از "پنین" (1 تا 2 درصد) نام برد. گیاه همچنین شامل مواد تلخ (3 تا 8 درصد)، مواد تاننی، فلاونویید و مواد گلیکوزیدی و رزینی می باشد(4).

مبدا:



مریم گلی گیاهی است چند ساله که منشا آن نواحی شمالی مدیترانه(4) اروپا جنوبی و آسیای صغیر (14) گزارش شده است. این گیاه در کوه های آهکی مونته نگرو و هرزگوین در یوگوسلاوی سابق گسترش فراوانی دارد(4) این گیاه بومی ایران نبوده،ولی در سالهای اخیر با وارد نمودن بذر گیاه در نقاطی از ایران کشت شده که نتایج موفقیت آمیز نیز داشته است(1).
مریم گلی وحشی در اراضی خشک و سنگلاخ مناطق مختلفه آسیا و شمال آفریقا می روید، در ایران نیز این گیاه در آذربایجان شرقی و بعضی مناطق دیگر ایران در باغچه ها کاشته می شود (12).

[آبجی]

http://www5.domaindlx.com/beautyflower/102-0265_IMG.JPG
گل مريم در جهان در دو نوع پرورش مي يابد
اين دو نوع عبارتند از : پايه بلند يا شکوفه اي و نوع پايه کوتاه يا گوشتي

نوع پايه بلند آن داراي گلهاي ريز و شکوفه مانند است وطول شاخه هاي آن گاهي تا يک متر و هشتاد سانتي متر ميرسد

نوع پايه کوتاه آن داراي گلهاي درشت و گوشتي است و طول شاخه آن از پايه بلند کوتاه تر و ضخامت شاخه آن بيشتر است

گل مريم در کشورهاي مختلف از جمله هلند و ايران و چند کشور ديگر پرورش مي يابد

در ايران نيز اين گل به صورت تجارتي توليد مي شود

بيشترين توليد گل مريم در ايران در فصل بهار و تابستان در گلخانه ودر فضاي باز در شهر ورامين و در فصل پاييز و زمستان در شهر دزفول است

گل
مريمي که در ايران توليد مي شود به دليل معطر بودن آن در دنيا منحصر بفرد
است و به دليل همين مزيت در دنيا جايگاه ويژه اي دارد و هر ساله مقدار
زيادي از اين نوع گل به سراسر جهان وبخصوص به اروپا صادر مي شود
گلدهي:
گل مريم بسته به فصل کاشت، در بهار، تابستان، پاييز و يا زمستان گل مي دهد. در حالت عادي پيازي که در بهار کشت شده، گلدهي آن از اواسط تابستان شروع مي شود که برحسب رقم گلدهي مي تواند تا اواسط پائيز ادامه يابد. در مناطقي که زمستان زياد سرد نيست و فصل سرما زود شروع نمي شود مي توان پياز مريم را در بهار ديرتر کاشت تا گياهان در اوايل پائيز گل بدهند. براي توليد گل مريم در فصل سرما مي توان از گلخانه اي با دماي حدود 18-16 درجه سانتيگراد استفاده نمود که پيازها پس از 8 هفته به گل خواهند نشست.
خاک :
خاک مريم بايد سبک ، شني ، حاصلخيز و با زهکشي خوب باشد.pH مناسب خاک براي کاشت گل مريم 7-6 مي باشد. در صورتي که خاک سنگين باشد براي داشتن رشد غده اي خوب لازم است ابتدا خاک اصلاح شود.
آبياري:
در طول دوره رشد، رطوبت خاک بايد حفظ شود اگر خاک خشک باشد شاخ و برگ گياه به رنگ، سبز يا آبي تيره در آمده و به علاوه کيفيت گل هم پايين مي آيد. مقدار آب لازم و دوره آبياري به آب و هوا ، نوع خاک و ميزان بارندگي بستگي دارد. در آبياري مريم نبايد زياده روي کرد چون اين گياه به رطوبت حساس است. در خوزستان در فصل هاي بهار و تابستان آبياري بايد 4-3 روز در ميان انجام شود و در فصل هاي پائيز و زمستان به صورت يک هفته در ميان و در نهايت بايد هر 15 روز يک بار بايد گل مريم آبياري شود. آب با 7-5/6 pH= وEC 1000 ميکروموس بر سانتي متر براي گل مريم مناسب مي باشد.
دما:
پياز مريم به سرما حساس بوده و در زمستان بايد از خاک خارج گرديده و در انبار نگهداري شود. اگر دماي هوا در فضاي باز، بين 30-20 درجه سانتيگراد باشد ميزان توليد پياز به بالاترين مقدار خود مي رسد. دماي بهينه نگهداري بوته مريم 5/29-5/15 درجه سانتيگراد مي باشد و چون گياه به سرما حساس است دماي پائين 10 درجه سانتيگراد به آن آسيب مي رساند.

نياز نوري : گل مريم نياز به نور زياد و کامل دارد و هرگز در سايه قادر به رشد نمي باشد.
http://www.floracyberia.net/spermatophyta/angiospermae/monocotyledoneae/orchidaceae/gymnadenia_conopsea_var_densiflora.jpg
تغذيه:
براي توليد گل مرغوب، گياه به مواد غذايي زيادي نياز دارد. کودهاي پايه ( N.P.K) شامل: kg250 فسفات آمونيوم، kg160 سولفات پتاسيم و kg 165 اوره قبل از کاشت به هر هکتار زمين اضافه مي شود. چون پياز علاقه به کود دارد نبايد زياد عميق کاشته شود عمق 3 سانتي متر کافي است و پس از سبز شدن هرچه به پياز کود داده شود بهتر است. کودهاي فسفره و ازته به صورت سرک همراه آب آبياري و يا به صورت محلول پاشي 60-30 روز پس از کاشت مصرف مي شوند کودهاي ميکرو، سکوسترون آهن و کودهاي مايع نيز به صورت محلول پاشي و همراه آب آبياري استفاده مي شوند.

کمبود ازت و فسفر باعث کم شدن تعداد برگها مي شود در حالي که زيادي اين دو عنصر باعث افزايش تشکيل پياز و تعداد آنها مي گردد. ازت باعث زياد شدن توليد پيازچه هائي که کمتر از 2 سانتيمتر قطر دارند مي شود ولي بر تعداد پيازهاي گل دهنده اثري ندارد. مصرف کودهاي آلي به تنهائي، باعث ازدياد توليد غده هاي بزرگتر از 6 سانتيمتر مي شود. به منظور توليد پياز هاي درشت گل دهنده لازم است گياه به مقدار کافي پتاسيم دريافت کند. در پرورش گل مريم از کود مرغي به مقدار 1 تا 2 تن در هکتار نيز استفاده مي کنند. اين کود همراه با آب آبياري به زمين اضافه مي شود. ابتدا کود مرغي را در گودالها و حوضچه هاي بزرگ با آب مخلوط مي کنند که بعد از انجام عمل تخمير ، شيره اي بدست مي آيد (شيره کود) که از آن براي تغذيه گياه استفاده مي کنند.
برداشت :
90 تا 100 روز بعد از کاشت پياز، گل مريم آماده برداشت است. برداشت گل براي مصارف بازارهاي دوردست، زماني انجام مي گيرد که پائين ترين جفت گلچه ( 2-1 گلچه انتهائي) باز شده باشند و براي مصارف محلي وقتي برداشت گل انجام مي شود که نيمي از گلچه ها باز شده اند.
http://www.orchis.de/orchis/ai/ai00046c.jpg
آفات ، بيماري ها و علف هاي هرز مهم :

کنه ها از جمله آفات مهم گل مريم هستند و در شرايطي که فاصله کاشت خيلي کم و تراکم کشت بالا باشد به گل مريم خسارت وارد کرده و باعث قهوه اي شدن جوانه انتهائي مي شوند. تريپس ها و شته ها نيز از جمله آفات مهم اين گل محسوب ميشوند.

برخي علف هاي هرز مانند اويارسلام، پنيرک و پيچک هم به گل مريم خسارت وارد مي کنند که لازم است به منظور جلوگيري از خسارات آنها، اين علف ها به وسيله کارگر در دو تا سه مرحله وجين شوند. اگر ميزان آلودگي مزرعه زياد باشد تا چهار نوبت هم وجين علف هاي هرز انجام مي شود.