ابراهیم ناظمی
30th December 2015, 04:48 PM
در بسیاری از نقاط جهان به خصوص شهرهای بزرگ، خطرهای هجوم و انفجار جمعیت جانوران موذی به سایر مشکلات افزوده شده است. فکر می کنم خوانندگان این سطور منظره حرکت جانورانی که نزد عموم به موش معروفند در جوی های آب و حتی پیاده روهای شهر دیده اند...
اگرچه این جانوران به همان خانواده موش های خانگی تعلق دارند اما از جنس متفاوتی به نام رت هستند.
طول بدن رت ها به ۲۵ سانتی متر و وزنشان به ۳۵۰ گرم می رسد اما موش های خانگی بدنی به درازای تا ۱۰ سانتی متر (به جز دم) و وزنی تا ۳۰ گرم دارند و تفاوت های ظاهری دیگری هم بین این دو دیده می شود. ۲ گونه مهم از رت ها در ایران زندگی می کنند؛ رت سیاه یا رت سقفی و رت قهوه ای یا رت نروژی. آزمایش های DNA بیانگر آن است که رت سیاه از جنوب شرقی آسیا سرمنشاء می گیرد و بعد از پراکندگی در خاور نزدیک و مصر حداکثر از قرن اول میلادی در اروپا و انگلستان پراکنده شده است. به نظر می رسد این رت ها میزبان کک های آلوده ای بودند که مرگ سیاه یا طاعون را به نحو دلخراشی در سراسر اروپا پراکندند. رت های سیاه به راحتی از دیوارها، زنجیرهای کشتی و حتی طناب ها بالا و پایین می روند و به همین علت به سرعت با کشتی ها در دنیا پراکنده شدند.
http://www.beytoote.com/images/stories/scientific/sci831.jpg
اشتباه در نامگذاری
رت های قهوه ای به خاطر اشتباه یک زیست شناس انگلیسی که فکر می کرد این رت ها با کشتی از نروژ به انگلیس وارد شده اند، در سال ۱۷۶۹ رت نروژی خوانده شدند و این نام رویشان ماند. رت های قهوه ای درواقع از بیابان های شمالی چین و مغولستان منشاء می گیرند. آنها ابتدا در مسیرهای جابجایی انسان ها و به خصوص جاده ابریشم پراکنده شدند و هم اکنون در همه نقاط دنیا زندگی می کنند و اولین بار در سال ۱۵۵۳ وجود آنها در اروپا گزارش شد. آنها مثل رت های سیاه نمی توانند از دیوار بالا بروند اما در عوض شناگران ماهری هستند و هر کجا که پراکندگی پیدا کنند، موش های خانگی و رت های سیاه قافیه را می بازند و تعدادشان کم می شود. هر رت ماده می تواند تا ۶۰ رت در سال به دنیا بیاورد. این رت ها بعد از ۳ تا ۴ ماه به بلوغ جنسی می رسند و تصور انفجار جمعیت حاصل از چنین زاد و ولدی بعد از چند سال خیلی مشکل نیست. رت ها تقریبا از همه چیز، به خصوص غلات انبار شده در سیلوها و البته همه پسماند های غذایی انسان شامل گوشت تغذیه می کنند و به همین علت به سرعت در نقاطی که انسان ها زندگی می کنند، زیاد شدند.
http://cdn.akairan.com/akairan/aka/m998/3033536222110394102a.jpghttp://jamejamonline.ir/Media/images/1389/05/11/100882016847.jpghttp://tehranpress.com/images/news/4320/thumbs/4320.jpg
رت های موفق
رت ها، به خصوص رت های قهوه ای بعد از آدم ها احتمالا موفق ترین زیستمندان تمام قاره های جهان هستند. این جانوران که می توان آنها را بعد از شرحی که گفتیم، از گونه های غیربومی و مهاجم تلقی کرد، از آفت های بسیار خطرناک محصولات کشاورزی هستند به طوری که سالیانه در جهان بالغ بر۳۳ میلیون تن مواد غذایی را از بین می برند که برای تغذیه ۱۳۰میلیون نفر کافی است. در انبارها و بنادر میزان زیادی از دانه ها را می خورند و با سوراخ کردن بسته بندی ها، باعث ریزش و اتلاف غله ها می شوند. در آرژانتین فقط در مزارع نیشکر ۶ میلیون تن و در سنگال ۴۰ درصد تمام محصولات کشاورزی مورد تهاجم رت ها قرار می گیرند.
http://www.khatnews.com/images/docs/000010/n00010391-b.jpg
رت ها به ایران می آیند
اولین بار شخصی به نام «بلانفورد» در سال ۱۸۷۶ به وجود رت سیاه در بنادر جنوبی و رت قهوه ای در رشت اشاره کرد و این نکته را هم یادآور شد که رت سیاه و رت قهوه ای در فلات ایران وجود ندارد. او عقیده داشت که این رت ها با کشتی وارد ایران شده اند. بعد از سال های ۱۳۴۰، این رت ها در سراسر ایران پراکنده شدند و احتمالا می توان این پراکندگی را به تاسیس راه آهن و جابجا شدن رت ها با این وسیله و همچنین رونق جابجایی کالا با کامیون ها نسبت داد.
هرچه بوده و از هر راهی که بوده، اکنون جمعیت عمده ای از رت های قهوه ای در شهرهای ایران و پایتخت زندگی می کنند. رت هایی که اگرچه از روی غریزه شب ها فعال هستند و عمدتا سعی در پنهان کردن خود دارند اما روز ها هم به راحتی دیده می شوند و این حکایت از جمعیت بسیار زیاد آنها دارد. احتمالا هیچ آمار قابل استنادی از تعداد رت ها در تهران وجود ندارد. برآورد تعداد رت ها به خاطر نرخ بالای زاد و ولد و پویایی بالای این جمعیت بسیار مشکل است.
http://www.factzoo.com/sites/all/img/mammals/rodents/rats/black-ship-rat-climbing.jpg
پاتوق رت ها در تهران
همه اطلاعاتی که می توان تصور کرد از اعتبار بیشتری برخوردارند، به نشست خبری محمدهادی حیدرزاده، رییس ستاد محیط زیست و توسعه پایدار شهر تهران، در آخرین روزهای بهمن سال گذشته محدود می شود. وی بیشترین آلودگی را مربوط به خیابان ولیعصر و بلوار کشاورز می داند؛ جایی که تعداد زیادی از فست فود فروشی ها و همچنین آب کافی و پناه در دسترس رت هاست. او فست فود و میوه فروشی ها را از صنوف زباله ساز دانست که باعث تسهیل و افزایش زاد و ولد رت ها می شوند و اضافه کرد در صورت عدم رعایت موازین دفع پسماندها به وسیله این صنوف، با آنها برخورد جدی خواهد شد. حیدرزاده گفت: «نوع سمی که برای موش ها استفاده می کنیم، بهترین سم است اما ویتامین K که در کاهو است باعث از بین رفتن اثر آن می شود.» وی از کم شدن تعداد رت ها در تهران خبر داد که به نظر می رسد علاوه بر اقدام های شهرداری سرمای زمستان گذشته هم در آن دخیل بوده باشد و صد البته مدتی نمی گذرد که این جمعیت دوباره جایگزین می شود. مبارزه با موش ها از ۲ طریق شیمیایی و استفاده از تک تیراندازان تفنگ بادی در جریان است (البته بعید به نظر می رسد تک تیراندازان تاثیری در کنترل جمعیت رت ها داشته باشند.)
http://images.khabaronline.ir/images/2013/12/position50/13-12-10-141116mosh.jpghttp://www.omidjahromi.com/Hunting/Reloading/Omid_Sauer_80_06.jpg
جوندگان خطرناک
امروزه با پیشرفت بهداشت و علم، بعید است شاهد همه گیری بیماری های میکروبی نظیر آنچه که در اروپای قرون ۱۴ و ۱۷ گذشت باشیم اما بد نیست همواره به خاطر داشته باشیم تلفاتی که این جوندگان کوچک به انسان ها وارد کرده اند، از هر زلزله، جنگ، انفجار اتمی و نسل کشی ای که تصور کنید، فراتر می رود. این جانوران نزدیک به ۳۵ بیماری را منتقل می کنند که تعدادی از آنها بیماری هایی نظیر ال.سی.ام، هاری، تب گازگرفتگی، طاعون، بیماری های سالمونلوزیس، یرسینیوزیس، بیماری های ریکتزیایی مانند تیفوس، ریکتزیال پوکس، راکی مانتین، بیماری های کرمی مانند تریشینوزیس، ترماتودی و سستودی، بیماری های قارچی، بیماری های تک یاخته ای (توکسوپلاسموزیس)، بیماری تب راجعه یا تب بازگرد، بیماری تولارمی، بیماری فاووس و بیماری لیشمانیوز جلدی روستایی هستند.
بدون تردید از موثرترین راه های کنترل جمعیت این جونده موذی، حداقل در شهرها، خارج کردن موادغذایی (یا به عبارتی پسماند و زباله های تر) از دسترس آنهاست. به خاطر بسپاریم خالی کردن زباله در جوی ها، یعنی افزایش غذا و افزایش غذا یعنی افزایش رت ها. احتمالا جمعیت رت ها به خصوص رت قهوه ای هیچ گاه به صفر نخواهد رسید ولی همواره این جمعیت باید پایش و تعدیل شود. در کنار همه اقدام هایی که شهرداری انجام می دهد، تک تک شهروندان هم باید همکاری کنند؛ اول اینکه ضایعات و زباله کمتری تولید کنیم و دیگر اینکه زباله ها را در جوی های آب نریزیم. به همین سادگی می توانیم برای کنترل جمعیت این گونه مزاحم کار موثری انجام دهیم و به سلامت خود و شهرمان کمک کنیم.
آخرین نکته هم این است که این مشکل یک مشکل جهانی است و به تهران یا ایران خلاصه نمی شود. آلوده ترین شهرهای جهان از نظر وجود رت ها که اتفاقا تهران و هیچ یک از شهرهای ایران در فهرست آن جایی ندارند عبارتند از: نیویورک، بوستون، بالتیمور، شیکاگو، نیواورلئان، آتلانتا، لندن، پاریس و دشنوک در هند که البته در این آخری رت ها را تا سرحد پرستش دوست دارند.
منبع : کیارش یشایایی
فعال محیط‌زیست
اگرچه این جانوران به همان خانواده موش های خانگی تعلق دارند اما از جنس متفاوتی به نام رت هستند.
طول بدن رت ها به ۲۵ سانتی متر و وزنشان به ۳۵۰ گرم می رسد اما موش های خانگی بدنی به درازای تا ۱۰ سانتی متر (به جز دم) و وزنی تا ۳۰ گرم دارند و تفاوت های ظاهری دیگری هم بین این دو دیده می شود. ۲ گونه مهم از رت ها در ایران زندگی می کنند؛ رت سیاه یا رت سقفی و رت قهوه ای یا رت نروژی. آزمایش های DNA بیانگر آن است که رت سیاه از جنوب شرقی آسیا سرمنشاء می گیرد و بعد از پراکندگی در خاور نزدیک و مصر حداکثر از قرن اول میلادی در اروپا و انگلستان پراکنده شده است. به نظر می رسد این رت ها میزبان کک های آلوده ای بودند که مرگ سیاه یا طاعون را به نحو دلخراشی در سراسر اروپا پراکندند. رت های سیاه به راحتی از دیوارها، زنجیرهای کشتی و حتی طناب ها بالا و پایین می روند و به همین علت به سرعت با کشتی ها در دنیا پراکنده شدند.
http://www.beytoote.com/images/stories/scientific/sci831.jpg
اشتباه در نامگذاری
رت های قهوه ای به خاطر اشتباه یک زیست شناس انگلیسی که فکر می کرد این رت ها با کشتی از نروژ به انگلیس وارد شده اند، در سال ۱۷۶۹ رت نروژی خوانده شدند و این نام رویشان ماند. رت های قهوه ای درواقع از بیابان های شمالی چین و مغولستان منشاء می گیرند. آنها ابتدا در مسیرهای جابجایی انسان ها و به خصوص جاده ابریشم پراکنده شدند و هم اکنون در همه نقاط دنیا زندگی می کنند و اولین بار در سال ۱۵۵۳ وجود آنها در اروپا گزارش شد. آنها مثل رت های سیاه نمی توانند از دیوار بالا بروند اما در عوض شناگران ماهری هستند و هر کجا که پراکندگی پیدا کنند، موش های خانگی و رت های سیاه قافیه را می بازند و تعدادشان کم می شود. هر رت ماده می تواند تا ۶۰ رت در سال به دنیا بیاورد. این رت ها بعد از ۳ تا ۴ ماه به بلوغ جنسی می رسند و تصور انفجار جمعیت حاصل از چنین زاد و ولدی بعد از چند سال خیلی مشکل نیست. رت ها تقریبا از همه چیز، به خصوص غلات انبار شده در سیلوها و البته همه پسماند های غذایی انسان شامل گوشت تغذیه می کنند و به همین علت به سرعت در نقاطی که انسان ها زندگی می کنند، زیاد شدند.
http://cdn.akairan.com/akairan/aka/m998/3033536222110394102a.jpghttp://jamejamonline.ir/Media/images/1389/05/11/100882016847.jpghttp://tehranpress.com/images/news/4320/thumbs/4320.jpg
رت های موفق
رت ها، به خصوص رت های قهوه ای بعد از آدم ها احتمالا موفق ترین زیستمندان تمام قاره های جهان هستند. این جانوران که می توان آنها را بعد از شرحی که گفتیم، از گونه های غیربومی و مهاجم تلقی کرد، از آفت های بسیار خطرناک محصولات کشاورزی هستند به طوری که سالیانه در جهان بالغ بر۳۳ میلیون تن مواد غذایی را از بین می برند که برای تغذیه ۱۳۰میلیون نفر کافی است. در انبارها و بنادر میزان زیادی از دانه ها را می خورند و با سوراخ کردن بسته بندی ها، باعث ریزش و اتلاف غله ها می شوند. در آرژانتین فقط در مزارع نیشکر ۶ میلیون تن و در سنگال ۴۰ درصد تمام محصولات کشاورزی مورد تهاجم رت ها قرار می گیرند.
http://www.khatnews.com/images/docs/000010/n00010391-b.jpg
رت ها به ایران می آیند
اولین بار شخصی به نام «بلانفورد» در سال ۱۸۷۶ به وجود رت سیاه در بنادر جنوبی و رت قهوه ای در رشت اشاره کرد و این نکته را هم یادآور شد که رت سیاه و رت قهوه ای در فلات ایران وجود ندارد. او عقیده داشت که این رت ها با کشتی وارد ایران شده اند. بعد از سال های ۱۳۴۰، این رت ها در سراسر ایران پراکنده شدند و احتمالا می توان این پراکندگی را به تاسیس راه آهن و جابجا شدن رت ها با این وسیله و همچنین رونق جابجایی کالا با کامیون ها نسبت داد.
هرچه بوده و از هر راهی که بوده، اکنون جمعیت عمده ای از رت های قهوه ای در شهرهای ایران و پایتخت زندگی می کنند. رت هایی که اگرچه از روی غریزه شب ها فعال هستند و عمدتا سعی در پنهان کردن خود دارند اما روز ها هم به راحتی دیده می شوند و این حکایت از جمعیت بسیار زیاد آنها دارد. احتمالا هیچ آمار قابل استنادی از تعداد رت ها در تهران وجود ندارد. برآورد تعداد رت ها به خاطر نرخ بالای زاد و ولد و پویایی بالای این جمعیت بسیار مشکل است.
http://www.factzoo.com/sites/all/img/mammals/rodents/rats/black-ship-rat-climbing.jpg
پاتوق رت ها در تهران
همه اطلاعاتی که می توان تصور کرد از اعتبار بیشتری برخوردارند، به نشست خبری محمدهادی حیدرزاده، رییس ستاد محیط زیست و توسعه پایدار شهر تهران، در آخرین روزهای بهمن سال گذشته محدود می شود. وی بیشترین آلودگی را مربوط به خیابان ولیعصر و بلوار کشاورز می داند؛ جایی که تعداد زیادی از فست فود فروشی ها و همچنین آب کافی و پناه در دسترس رت هاست. او فست فود و میوه فروشی ها را از صنوف زباله ساز دانست که باعث تسهیل و افزایش زاد و ولد رت ها می شوند و اضافه کرد در صورت عدم رعایت موازین دفع پسماندها به وسیله این صنوف، با آنها برخورد جدی خواهد شد. حیدرزاده گفت: «نوع سمی که برای موش ها استفاده می کنیم، بهترین سم است اما ویتامین K که در کاهو است باعث از بین رفتن اثر آن می شود.» وی از کم شدن تعداد رت ها در تهران خبر داد که به نظر می رسد علاوه بر اقدام های شهرداری سرمای زمستان گذشته هم در آن دخیل بوده باشد و صد البته مدتی نمی گذرد که این جمعیت دوباره جایگزین می شود. مبارزه با موش ها از ۲ طریق شیمیایی و استفاده از تک تیراندازان تفنگ بادی در جریان است (البته بعید به نظر می رسد تک تیراندازان تاثیری در کنترل جمعیت رت ها داشته باشند.)
http://images.khabaronline.ir/images/2013/12/position50/13-12-10-141116mosh.jpghttp://www.omidjahromi.com/Hunting/Reloading/Omid_Sauer_80_06.jpg
جوندگان خطرناک
امروزه با پیشرفت بهداشت و علم، بعید است شاهد همه گیری بیماری های میکروبی نظیر آنچه که در اروپای قرون ۱۴ و ۱۷ گذشت باشیم اما بد نیست همواره به خاطر داشته باشیم تلفاتی که این جوندگان کوچک به انسان ها وارد کرده اند، از هر زلزله، جنگ، انفجار اتمی و نسل کشی ای که تصور کنید، فراتر می رود. این جانوران نزدیک به ۳۵ بیماری را منتقل می کنند که تعدادی از آنها بیماری هایی نظیر ال.سی.ام، هاری، تب گازگرفتگی، طاعون، بیماری های سالمونلوزیس، یرسینیوزیس، بیماری های ریکتزیایی مانند تیفوس، ریکتزیال پوکس، راکی مانتین، بیماری های کرمی مانند تریشینوزیس، ترماتودی و سستودی، بیماری های قارچی، بیماری های تک یاخته ای (توکسوپلاسموزیس)، بیماری تب راجعه یا تب بازگرد، بیماری تولارمی، بیماری فاووس و بیماری لیشمانیوز جلدی روستایی هستند.
بدون تردید از موثرترین راه های کنترل جمعیت این جونده موذی، حداقل در شهرها، خارج کردن موادغذایی (یا به عبارتی پسماند و زباله های تر) از دسترس آنهاست. به خاطر بسپاریم خالی کردن زباله در جوی ها، یعنی افزایش غذا و افزایش غذا یعنی افزایش رت ها. احتمالا جمعیت رت ها به خصوص رت قهوه ای هیچ گاه به صفر نخواهد رسید ولی همواره این جمعیت باید پایش و تعدیل شود. در کنار همه اقدام هایی که شهرداری انجام می دهد، تک تک شهروندان هم باید همکاری کنند؛ اول اینکه ضایعات و زباله کمتری تولید کنیم و دیگر اینکه زباله ها را در جوی های آب نریزیم. به همین سادگی می توانیم برای کنترل جمعیت این گونه مزاحم کار موثری انجام دهیم و به سلامت خود و شهرمان کمک کنیم.
آخرین نکته هم این است که این مشکل یک مشکل جهانی است و به تهران یا ایران خلاصه نمی شود. آلوده ترین شهرهای جهان از نظر وجود رت ها که اتفاقا تهران و هیچ یک از شهرهای ایران در فهرست آن جایی ندارند عبارتند از: نیویورک، بوستون، بالتیمور، شیکاگو، نیواورلئان، آتلانتا، لندن، پاریس و دشنوک در هند که البته در این آخری رت ها را تا سرحد پرستش دوست دارند.
منبع : کیارش یشایایی
فعال محیط‌زیست