سید لفته فردزاده
5th August 2015, 02:59 PM
سلول بنيادى مادر همه سلول ها
دانشمندان انتظار دارند كه منافع بسيارى از اين افزايش شديد پژوهش ها پيرامون سلول هاى بنيادى رويانى نصيب انسان شود. ولى احتمالاً يك يا دو نسل طول خواهد كشيد كه آثار حاصل از اين رويدادهاى بزرگ به طور كامل ظاهر شود.
اواخر دهه ۱۹۹۰ پربارترين دوره در تاريخ پژوهش هاى زيست شناسى بود. بلافاصله در پى تولد دالى نخستين پستاندار متولد شده با تكنيك كلون سازى (Cloning) نخستين سلول هاى بنيادى رويان انسان به نحو موفقيت آميزى توليد شدند و سپس با طلوع هزاره جديد «پروژه ژنوم انسان» تكميل شد.
از آن زمان تاكنون رسانه ها اين تلاش ها را هرچه بيشتر منعكس كرده اند و با تشويق پرشور بسيارى از پژوهشگران هيجان بسيارى در بين عموم مردم درباره عصر جديدى از پزشكى باززاينده به وجود آمده است. برخى در خيال خويش اين گونه تجسم مى كنند كه ظرف چندين سال با تركيب سلول هاى بنيادى (كه هنوز نحوه چنين تركيبى براى ما تاريك و مبهم است) و كلون سازى و مهندسى ژنتيك سلول هاى جديد و سرانجام اعضاى كامل جديدى به وجود خواهند آمد كه جايگزين اعضايى خواهند شد كه به دليل بيمارى، تصادفات يا سن بالا از كار بازمى مانند. ولى در برابر چنين اميدوارى اى اعتراضات اخلاقى و مذهبى به پژوهش هاى سلول هاى بنيادى - اين فكر كه مى توان رويان هايى را مختص كارهاى پژوهشى ايجاد كرد و سپس آنها را از بين برد - و بيم از اينكه كلون سازى درمانى مى تواند درها را به سوى كلون سازى براى توليد مثل بگشايد وجود دارند. از نظر بسيارى از مردم همان عبارت «سلول هاى بنيادى» خلاصه و تبلورى از هيجانات و بيم ها است. با اين حال بى اطلاعى گسترده و انديشه پردازى دلبخواهى پيرامون اينكه با چه سرعتى مى توان به امكانات و احتمالات نهفته در اين پژوهش دست يافت، وجود دارد. در اين گزارش هدف ما افكندن پرتوى علمى بر آينده پژوهش بالينى و مباحث مسائل مربوط به سياستگزارى ها از سوى دولت هاى ملى و ايالتى كه متعهد به پرداخت و هزينه ميلياردها دلار از پول هاى عمومى اند، است. پس اول برخى تعاريف پايه سلول هاى بنيادى به عنوان سيستم ترميم بيولوژيك عمل مى كنند و اين پتانسيل را دارند كه به صورت انواع بسيارى از سلو ل هاى تخصصى در بدن درآيند. از لحاظ نظرى آنها مى توانند بدون محدوديت تقسيم و جايگزين ساير سلول ها گردند. هنگامى كه يك سلول بنيادى تقسيم مى شود، هر كدام از سلول هاى دختر مى توانند به صورت يك سلول بنيادى باقى بمانند يا نقشى تخصصى تر مثلاً به صورت سلول عضلانى، خون يا مغز، بسته به حضور يا عدم حضور علائم بيوشيميايى محيط، بر عهده گيرند. كنترل فرآيند تمايز سلولى (differentiation) يكى از دشوارترين چالش ها در پژوهش سلول هاى بنيادى است. در مورد خود سلول هاى بنيادى هيچ چيز جديدى وجود ندارد. درمان به كمك سلول هاى بنيادى ده ها سال است كه متداول است. شناخته شده ترين مثال پيوند مغز استخوان است كه جهت درمان لوسمى و اختلالات خونى ديگر مورد استفاده قرار مى گيرد ولى در تمام درمان هايى كه تاكنون از اين سلول ها استفاده شده نوعى از اين سلول ها مورد استفاده قرار گرفته كه اغلب سلول هاى بنيادى بالغ خوانده مى شوند. اين نام گذارى البته چندان صحيح به نظر نمى رسد چون غالباً اين سلول ها از كودكان يا جنين گرفته مى شوند. سلول هاى بنيادى غيرزايا (سوماتيك) احتمالاً نام بهترى براى اين سلول ها است.
تعداد انواع سلول هاى تخصصى كه مى توان از سلول هاى بنيادى غيرزايا به دست آورد، محدود است و مطالعاتى نيز در اين مورد صورت گرفته است. رويان هاى بسيار اوليه احتمالاً منابع بهترى هستند، چرا كه سلول هايشان هنوز تخصصى نشده اند. سلول هاى بنيادى رويانى از پتانسيل هاى متعددى برخوردارند و مى توانند به تقريباً هر نوع سلول تبديل شوند.
نخستين رده (ثابت و تكثير يابنده) سلول هاى بنيادى رويانى در سال ۱۹۹۸ توسط جيمز تامسون از دانشگاه ويسكانسن به وجود آمد. روال انجام كار شامل برداشتن سلول ها از داخل يك رويان يك هفته اى (بلاستوسيست) - يك حباب ميكروسكوپيك شامل ۵۰ تا ۱۰۰ سلول - و كشت آنها در يك ظرف پترى آزمايشگاهى حاوى مواد غذايى و عوامل رشد است. رويان ها به طور معمول توسط زوج هايى اهدا مى شوند كه تحت درمان نازايى (IVF) قرار گرفته اند و مورد مصرف ديگرى ندارند.
حتى حالا پس از هفت سال كار فشرده در سرتاسر جهان در تمام دنيا كمتر از ۱۵۰ رده سلولى با مشخصات كاملاً شناخته شده وجود دارد. در ايالات متحده بخش پژوهش ها با بودجه فدرال تنها ۲۲ رده سلولى در اختيار دارد. در اين كشور پرزيدنت بوش طى فرمانى دستور داده كه «انستيتو هاى ملى بهداشت» حق ندارند از كار بر روى رده هايى كه پس از اوت ۲۰۰۱ به وجود آمدند حمايت كنند. رده سلول بنيادى پس از آنكه تثبيت شد اساساً جاودانى خواهد بود. مى توان براى ذخيره كردن در بانك سلولى (آنگونه كه سال گذشته در انگلستان صورت گرفت) يا قرار دادن آن در اختيار ساير پژوهشگران آن را منجمد كرد. برخى از دانشمندان براى آنكه خود را از دست اعتراضات اخلاقى بر عليه نابود كردن جنين هاى انسانى به منظور انجام پژوهش خلاص كنند، در پى يافتن منابع ديگرى براى سلول هاى بنيادى هستند يك رويكرد عبارت خواهد بود از يافتن سلول هاى بنيادى بالغ و بازگرداندن عقربه ساعت تكامل شان طورى كه رفتارى چون سلول هاى بنيادى با توانايى هاى متعددى داشته باشند. رويكرد ديگر پارتنوژز يعنى فعال كردن تخم بارور شده انسان است كه مثل يك رويان در ابتداى حياتش شروع به تقسيم شدن مى كند. با اين حال هنوز روشن نيست كدام يك از اين فرآيند ها عملاً مفيد خواهند بود. تا همين اواخر پژوهشگران سلول هاى بنيادى انسان را بر روى لايه هايى از سلول هاى پوست موش تحت عنوان سلول هاى تغذيه رسان كشت مى دادند تا مانع تمايز و تبديل آنها به سلول هاى تخصصى تر شوند. همچنين با سرم خون به دست آمده از جنين گاو تغذيه مى شدند. متاسفانه اين اجزاى غيرانسانى خطر آلودگى به پروتئين ها يا پاتوژن ها (مثل پيوند اعضاى حيوانات) را با خود دارند كه خود مانع از آن مى شود كه بتوان با خيال راحت از اين سلول هاى بنيادى در بالين بيمار استفاده نمود. در سال جارى چندين گروه پژوهشگر اعلام كردند كه توانسته اند با موفقيت اجزاى انسانى را جايگزين اجزاى حيوانى سازند، ليكن برخى از دانشمندان بر اين باورند كه آلودگى محيط خاص مورد استفاده براى رشد و تمايز سلول هاى بنيادى آن چنان زياد است كه از بين بردن كامل آن بسيار دشوار خواهد بود.
سلول هاى بنيادى برخلاف سلول هاى بنيادى بالغ مستقيماً قابل استفاده جهت درمان نيستند چرا كه موجب سرطان مى شوند. در واقع يكى از آزمايشاتى كه بر روى سلول هاى بنيادى صورت مى گيرد، تزريق آنها به موش و بررسى تراتوم (تومور متشكل از بافت جنينى) حاصله است. از اين رو هر نوع كاربرد درمانى مستلزم آن است كه دانشمندان تمايز سلول هاى بنيادى را تا حد سلول هاى تخصصى ويژه جهت پيوند در بيماران - مثل سلول هاى بتا براى توليد انسولين جهت بيماران مبتلا به ديابت يا نورون هاى دوپامين ساز براى درمان بيمارى پاركينسون - پيش برند. همچنين براى آنكه اطمينان حاصل كنيم كه هيچ سلول بنيادى باقى نمانده است لازم است غربالگرى بسيار دقيقى به عمل آوريم. اگر تثبيت رده هاى سلول هاى بنيادى كارى به غايت دشوار است هدايت تمايز آن در تقسيمات آتى را ديگر بايد يك كابوس علمى شمرد. پژوهشگران تازه دارند به درك شرايط محيطى و تركيبات عوامل رشد و ساير پروتئين هاى لازم جهت هدايت سلول هاى بنيادى انسانى براى آن كه به صورت سلول هاى ثابت پايدار عصبى يا عضلانى و يا هر سلول تخصصى ديگرى كه براى درمان لازم اند درآيند، نايل مى شوند. با اين حال آزمايشات بر روى سلول هاى بنيادى موش ها خبر از آن مى دهند كه مى توان درمان هاى بى خطر و موثرى از آنها براى انسان ها با جايگزين شدن با سلول هاى بنيادى انسان فراهم كرد. پژوهشگران در سراسر جهان بسيار در تلاش اين كارند، چه درمان هاى مبتنى بر استفاده از سلول ها بسيار اميدبخش اند. زيست شناسان بر اين باورند كه بيشتر بيمارى هايى كه حاصل تخريب بافت ها و سلول هاى بدن اند، پيچيده تر از آنند كه تنها با استفاده از دارو و يا حتى درمان هاى ژنى بتوان از پس آنها برآمد. سلول هاى زنده كه مولكول هاى فعال بسيار بيشترى توليد مى كنند، شانس بهترى براى موفقيت به شمار مى روند. گرچه هنوز هيچ كارآزمايى بالينى پيرامون سلول هاى بنيادى صورت نگرفته است، ولى اشكال ديگر درمان با سلول ها نشان داده اند كه اين نوع پيوند مى تواند در انسان موثر باشد. علاوه بر پيوند مغز استخوان كه حالا ديگر خيلى معمول و متداول شده مى توان استفاده از سلول هاى بنيادى عصبى جنين جهت درمان بيمارى هاى مغز و سلول هاى انسولين ساز بتا به دست آمده از جسد براى درمان بيمارى ديابت را ذكر كرد. موفقيت هاى به دست آمده از كاربرد سلول هاى غيرزايا (سوماتيك) اين اميد را زنده كرده اند كه سرانجام سلول هاى بنيادى حتى بيشتر از اين موثر خواهند بود ولى تا رسيدن به اين نقطه پژوهش هاى بسيار بيشترى لازم است. موانعى كه پژوهشگران سلول هاى بنيادى بايد از آنها عبور كنند عبارتند از يافتن راه هاى بهتر و موثرترى براى به دست آوردن سلول هاى بنيادى، روش هاى بهترى براى كشف و شناسايى سلول هاى بنيادى و پتانسيل تكامل واقعى شان، راه هايى براى كنترل تمايز و رشد آنها در داخل بدن، درك اين نكته كه چگونه سيستم ايمنى به سلول هاى بنيادى يا سلول هاى تمايز يافته اى از آنها حمله ور مى شوند و يادگيرى مطالب بيشترى پيرامون مزاياى سلول هاى بنيادى در مقايسه با سلول هاى غيرزايا (سوماتيك) جهت كاربرد هاى گوناگون. در حالى كه كاربرد مستقيم سلول هاى بنيادى جهت درمان بيمارى ها جالب ترين بخش موضوع از نظر سياستمداران و عموم مردم است بسيارى از دانشمندان مى گويند كه بيشترين نفعى كه از لحاظ پزشكى عايدشان مى شود پيشبرد درمان هاى ديگر است. اگر پژوهشگران بتوانند از علائم پيچيده شيميايى و ژنتيكى كه كنترل رشد و تمايز سلول هاى بنيادى را بر عهده دارند سردرآورند نتايج حاصله براى پزشكى بسيار سودمند خواهد بود. سلول هاى بنيادى ايجاد مدل هايى از رشد و كاركرد بافتى را كه به شيميدانان اين امكان را مى دهند كه آزمون هاى موثرترى در مورد اثر داروهاى احتمالى آينده به عمل آورند، ممكن مى سازند. به عنوان مثال اگر سلول هاى بنيادى به دست آمده از رويانى را كه با استفاده از غربالگرى ژنتيك پى به وجود ژن هاى بيمارى فيبروز كيستيك در آن برده ايم بتوانيم به سمت ايجاد سلول هاى بيمار ريه هدايت كنيم، در اين صورت دريچه جديدى براى مطالعه و بررسى بيمارى ها و درمان هاى آن گشوده خواهد شد.
دانشمندان انتظار دارند كه منافع بسيارى از اين افزايش شديد پژوهش ها پيرامون سلول هاى بنيادى رويانى نصيب انسان شود. ولى احتمالاً يك يا دو نسل طول خواهد كشيد كه آثار حاصل از اين رويدادهاى بزرگ به طور كامل ظاهر شود.
اواخر دهه ۱۹۹۰ پربارترين دوره در تاريخ پژوهش هاى زيست شناسى بود. بلافاصله در پى تولد دالى نخستين پستاندار متولد شده با تكنيك كلون سازى (Cloning) نخستين سلول هاى بنيادى رويان انسان به نحو موفقيت آميزى توليد شدند و سپس با طلوع هزاره جديد «پروژه ژنوم انسان» تكميل شد.
از آن زمان تاكنون رسانه ها اين تلاش ها را هرچه بيشتر منعكس كرده اند و با تشويق پرشور بسيارى از پژوهشگران هيجان بسيارى در بين عموم مردم درباره عصر جديدى از پزشكى باززاينده به وجود آمده است. برخى در خيال خويش اين گونه تجسم مى كنند كه ظرف چندين سال با تركيب سلول هاى بنيادى (كه هنوز نحوه چنين تركيبى براى ما تاريك و مبهم است) و كلون سازى و مهندسى ژنتيك سلول هاى جديد و سرانجام اعضاى كامل جديدى به وجود خواهند آمد كه جايگزين اعضايى خواهند شد كه به دليل بيمارى، تصادفات يا سن بالا از كار بازمى مانند. ولى در برابر چنين اميدوارى اى اعتراضات اخلاقى و مذهبى به پژوهش هاى سلول هاى بنيادى - اين فكر كه مى توان رويان هايى را مختص كارهاى پژوهشى ايجاد كرد و سپس آنها را از بين برد - و بيم از اينكه كلون سازى درمانى مى تواند درها را به سوى كلون سازى براى توليد مثل بگشايد وجود دارند. از نظر بسيارى از مردم همان عبارت «سلول هاى بنيادى» خلاصه و تبلورى از هيجانات و بيم ها است. با اين حال بى اطلاعى گسترده و انديشه پردازى دلبخواهى پيرامون اينكه با چه سرعتى مى توان به امكانات و احتمالات نهفته در اين پژوهش دست يافت، وجود دارد. در اين گزارش هدف ما افكندن پرتوى علمى بر آينده پژوهش بالينى و مباحث مسائل مربوط به سياستگزارى ها از سوى دولت هاى ملى و ايالتى كه متعهد به پرداخت و هزينه ميلياردها دلار از پول هاى عمومى اند، است. پس اول برخى تعاريف پايه سلول هاى بنيادى به عنوان سيستم ترميم بيولوژيك عمل مى كنند و اين پتانسيل را دارند كه به صورت انواع بسيارى از سلو ل هاى تخصصى در بدن درآيند. از لحاظ نظرى آنها مى توانند بدون محدوديت تقسيم و جايگزين ساير سلول ها گردند. هنگامى كه يك سلول بنيادى تقسيم مى شود، هر كدام از سلول هاى دختر مى توانند به صورت يك سلول بنيادى باقى بمانند يا نقشى تخصصى تر مثلاً به صورت سلول عضلانى، خون يا مغز، بسته به حضور يا عدم حضور علائم بيوشيميايى محيط، بر عهده گيرند. كنترل فرآيند تمايز سلولى (differentiation) يكى از دشوارترين چالش ها در پژوهش سلول هاى بنيادى است. در مورد خود سلول هاى بنيادى هيچ چيز جديدى وجود ندارد. درمان به كمك سلول هاى بنيادى ده ها سال است كه متداول است. شناخته شده ترين مثال پيوند مغز استخوان است كه جهت درمان لوسمى و اختلالات خونى ديگر مورد استفاده قرار مى گيرد ولى در تمام درمان هايى كه تاكنون از اين سلول ها استفاده شده نوعى از اين سلول ها مورد استفاده قرار گرفته كه اغلب سلول هاى بنيادى بالغ خوانده مى شوند. اين نام گذارى البته چندان صحيح به نظر نمى رسد چون غالباً اين سلول ها از كودكان يا جنين گرفته مى شوند. سلول هاى بنيادى غيرزايا (سوماتيك) احتمالاً نام بهترى براى اين سلول ها است.
تعداد انواع سلول هاى تخصصى كه مى توان از سلول هاى بنيادى غيرزايا به دست آورد، محدود است و مطالعاتى نيز در اين مورد صورت گرفته است. رويان هاى بسيار اوليه احتمالاً منابع بهترى هستند، چرا كه سلول هايشان هنوز تخصصى نشده اند. سلول هاى بنيادى رويانى از پتانسيل هاى متعددى برخوردارند و مى توانند به تقريباً هر نوع سلول تبديل شوند.
نخستين رده (ثابت و تكثير يابنده) سلول هاى بنيادى رويانى در سال ۱۹۹۸ توسط جيمز تامسون از دانشگاه ويسكانسن به وجود آمد. روال انجام كار شامل برداشتن سلول ها از داخل يك رويان يك هفته اى (بلاستوسيست) - يك حباب ميكروسكوپيك شامل ۵۰ تا ۱۰۰ سلول - و كشت آنها در يك ظرف پترى آزمايشگاهى حاوى مواد غذايى و عوامل رشد است. رويان ها به طور معمول توسط زوج هايى اهدا مى شوند كه تحت درمان نازايى (IVF) قرار گرفته اند و مورد مصرف ديگرى ندارند.
حتى حالا پس از هفت سال كار فشرده در سرتاسر جهان در تمام دنيا كمتر از ۱۵۰ رده سلولى با مشخصات كاملاً شناخته شده وجود دارد. در ايالات متحده بخش پژوهش ها با بودجه فدرال تنها ۲۲ رده سلولى در اختيار دارد. در اين كشور پرزيدنت بوش طى فرمانى دستور داده كه «انستيتو هاى ملى بهداشت» حق ندارند از كار بر روى رده هايى كه پس از اوت ۲۰۰۱ به وجود آمدند حمايت كنند. رده سلول بنيادى پس از آنكه تثبيت شد اساساً جاودانى خواهد بود. مى توان براى ذخيره كردن در بانك سلولى (آنگونه كه سال گذشته در انگلستان صورت گرفت) يا قرار دادن آن در اختيار ساير پژوهشگران آن را منجمد كرد. برخى از دانشمندان براى آنكه خود را از دست اعتراضات اخلاقى بر عليه نابود كردن جنين هاى انسانى به منظور انجام پژوهش خلاص كنند، در پى يافتن منابع ديگرى براى سلول هاى بنيادى هستند يك رويكرد عبارت خواهد بود از يافتن سلول هاى بنيادى بالغ و بازگرداندن عقربه ساعت تكامل شان طورى كه رفتارى چون سلول هاى بنيادى با توانايى هاى متعددى داشته باشند. رويكرد ديگر پارتنوژز يعنى فعال كردن تخم بارور شده انسان است كه مثل يك رويان در ابتداى حياتش شروع به تقسيم شدن مى كند. با اين حال هنوز روشن نيست كدام يك از اين فرآيند ها عملاً مفيد خواهند بود. تا همين اواخر پژوهشگران سلول هاى بنيادى انسان را بر روى لايه هايى از سلول هاى پوست موش تحت عنوان سلول هاى تغذيه رسان كشت مى دادند تا مانع تمايز و تبديل آنها به سلول هاى تخصصى تر شوند. همچنين با سرم خون به دست آمده از جنين گاو تغذيه مى شدند. متاسفانه اين اجزاى غيرانسانى خطر آلودگى به پروتئين ها يا پاتوژن ها (مثل پيوند اعضاى حيوانات) را با خود دارند كه خود مانع از آن مى شود كه بتوان با خيال راحت از اين سلول هاى بنيادى در بالين بيمار استفاده نمود. در سال جارى چندين گروه پژوهشگر اعلام كردند كه توانسته اند با موفقيت اجزاى انسانى را جايگزين اجزاى حيوانى سازند، ليكن برخى از دانشمندان بر اين باورند كه آلودگى محيط خاص مورد استفاده براى رشد و تمايز سلول هاى بنيادى آن چنان زياد است كه از بين بردن كامل آن بسيار دشوار خواهد بود.
سلول هاى بنيادى برخلاف سلول هاى بنيادى بالغ مستقيماً قابل استفاده جهت درمان نيستند چرا كه موجب سرطان مى شوند. در واقع يكى از آزمايشاتى كه بر روى سلول هاى بنيادى صورت مى گيرد، تزريق آنها به موش و بررسى تراتوم (تومور متشكل از بافت جنينى) حاصله است. از اين رو هر نوع كاربرد درمانى مستلزم آن است كه دانشمندان تمايز سلول هاى بنيادى را تا حد سلول هاى تخصصى ويژه جهت پيوند در بيماران - مثل سلول هاى بتا براى توليد انسولين جهت بيماران مبتلا به ديابت يا نورون هاى دوپامين ساز براى درمان بيمارى پاركينسون - پيش برند. همچنين براى آنكه اطمينان حاصل كنيم كه هيچ سلول بنيادى باقى نمانده است لازم است غربالگرى بسيار دقيقى به عمل آوريم. اگر تثبيت رده هاى سلول هاى بنيادى كارى به غايت دشوار است هدايت تمايز آن در تقسيمات آتى را ديگر بايد يك كابوس علمى شمرد. پژوهشگران تازه دارند به درك شرايط محيطى و تركيبات عوامل رشد و ساير پروتئين هاى لازم جهت هدايت سلول هاى بنيادى انسانى براى آن كه به صورت سلول هاى ثابت پايدار عصبى يا عضلانى و يا هر سلول تخصصى ديگرى كه براى درمان لازم اند درآيند، نايل مى شوند. با اين حال آزمايشات بر روى سلول هاى بنيادى موش ها خبر از آن مى دهند كه مى توان درمان هاى بى خطر و موثرى از آنها براى انسان ها با جايگزين شدن با سلول هاى بنيادى انسان فراهم كرد. پژوهشگران در سراسر جهان بسيار در تلاش اين كارند، چه درمان هاى مبتنى بر استفاده از سلول ها بسيار اميدبخش اند. زيست شناسان بر اين باورند كه بيشتر بيمارى هايى كه حاصل تخريب بافت ها و سلول هاى بدن اند، پيچيده تر از آنند كه تنها با استفاده از دارو و يا حتى درمان هاى ژنى بتوان از پس آنها برآمد. سلول هاى زنده كه مولكول هاى فعال بسيار بيشترى توليد مى كنند، شانس بهترى براى موفقيت به شمار مى روند. گرچه هنوز هيچ كارآزمايى بالينى پيرامون سلول هاى بنيادى صورت نگرفته است، ولى اشكال ديگر درمان با سلول ها نشان داده اند كه اين نوع پيوند مى تواند در انسان موثر باشد. علاوه بر پيوند مغز استخوان كه حالا ديگر خيلى معمول و متداول شده مى توان استفاده از سلول هاى بنيادى عصبى جنين جهت درمان بيمارى هاى مغز و سلول هاى انسولين ساز بتا به دست آمده از جسد براى درمان بيمارى ديابت را ذكر كرد. موفقيت هاى به دست آمده از كاربرد سلول هاى غيرزايا (سوماتيك) اين اميد را زنده كرده اند كه سرانجام سلول هاى بنيادى حتى بيشتر از اين موثر خواهند بود ولى تا رسيدن به اين نقطه پژوهش هاى بسيار بيشترى لازم است. موانعى كه پژوهشگران سلول هاى بنيادى بايد از آنها عبور كنند عبارتند از يافتن راه هاى بهتر و موثرترى براى به دست آوردن سلول هاى بنيادى، روش هاى بهترى براى كشف و شناسايى سلول هاى بنيادى و پتانسيل تكامل واقعى شان، راه هايى براى كنترل تمايز و رشد آنها در داخل بدن، درك اين نكته كه چگونه سيستم ايمنى به سلول هاى بنيادى يا سلول هاى تمايز يافته اى از آنها حمله ور مى شوند و يادگيرى مطالب بيشترى پيرامون مزاياى سلول هاى بنيادى در مقايسه با سلول هاى غيرزايا (سوماتيك) جهت كاربرد هاى گوناگون. در حالى كه كاربرد مستقيم سلول هاى بنيادى جهت درمان بيمارى ها جالب ترين بخش موضوع از نظر سياستمداران و عموم مردم است بسيارى از دانشمندان مى گويند كه بيشترين نفعى كه از لحاظ پزشكى عايدشان مى شود پيشبرد درمان هاى ديگر است. اگر پژوهشگران بتوانند از علائم پيچيده شيميايى و ژنتيكى كه كنترل رشد و تمايز سلول هاى بنيادى را بر عهده دارند سردرآورند نتايج حاصله براى پزشكى بسيار سودمند خواهد بود. سلول هاى بنيادى ايجاد مدل هايى از رشد و كاركرد بافتى را كه به شيميدانان اين امكان را مى دهند كه آزمون هاى موثرترى در مورد اثر داروهاى احتمالى آينده به عمل آورند، ممكن مى سازند. به عنوان مثال اگر سلول هاى بنيادى به دست آمده از رويانى را كه با استفاده از غربالگرى ژنتيك پى به وجود ژن هاى بيمارى فيبروز كيستيك در آن برده ايم بتوانيم به سمت ايجاد سلول هاى بيمار ريه هدايت كنيم، در اين صورت دريچه جديدى براى مطالعه و بررسى بيمارى ها و درمان هاى آن گشوده خواهد شد.