سید لفته فردزاده
31st July 2015, 12:17 PM
شامپانزه نام رایجی برای دو گونه کپی در سردهٔ پان[۲] است. رود کنگو دیوار حائلی میان زیستگاه طبیعی دو گونهٔ شامپانزه‌ها است:[۳]
شامپانزه معمولی (غرب و مرکز آفریقا)
بونوبو (جنگل‌های جمهوری دموکراتیک کنگو)
شامپانزه‌ها همانند گوریل‌ها، انسان‌ها و اورانگوتان‌ها عضوی از خانوادهٔ میمون‌های آدم‌وار[۴] هستند. شامپانزه‌ها حدود ۶ میلیون سال پیش از فرگشت انسان جدا شده‌اند، و در حال حاضر دو گونه شامپانزهٔ موجود نزدیک‌ترین خویشاوندان زندهٔ انسان‌ها هستند.[۵] دو گونهٔ شامپانزهٔ معمولی و بونوبو (شامپانزهٔ کوتوله) نزدیک به ۱ میلیون سال پیش از هم جدا شده‌اند.
پیشینهٔ فرگشتی ویرایش
روابط فرگشتی ویرایش
سردهٔ پان Pan بخشی از زیرخانوادهٔ انسان‌ساییان است که انسان هم به آن تعلق دارد. این‌دو نزدیک‌ترین خویشاوند فرگشتی هم هستند و حدود ۶ میلیون سال پیش از هم جدا شده‌اند. پژوهش ماری-کلر کینگ در سال ۱۹۷۳ نشان داد که ۹۹٪ دان‌آی انسان همانند شامپانزه است.[۶] البته پژوهش‌های بیشتر نشان داد که این رقم ۹۴٪ است.[۷] و برخی از ۶ درصد متفاوت نیز در بخش بی‌مصرف دی‌ان‌آ قرار گرفته‌است. به دلیل این شباهت ژنتیکی، برخی پیشنهاد داده‌اند که بهتر است شامپانزه‌ها را به جای سردهٔ پان در سردهٔ هومو[۸] طبقه‌بندی کنند. دلیلی که آورده می‌شود این است که بسیاری گونه‌ها با تفاوت ژنتیکی بیشتر از انسان و شامپانزه در یک سرده فرض می‌شوند.
سنگواره‌ها ویرایش
بسیاری سنگواره‌های انسان پیدا شده، ولی سنگوارهای شامپانزه تا سال ۲۰۰۵ توصیف نشده بود. جمعیت‌های شامپانزهٔ حاضر در غرب و مرکز آفریقا با مناطقی که که سنگواره‌های انسان در آن یافت شده (عموماً شرق آفریقا) هم‌پوشانی ندارد. اگرچه، سنگواره‌هایی از شامپانزه‌ها در کنیا یافت شده‌است. این بدان معنی است که در اواسط دوران پلیستوسن، انسان‌ها و اعضای سردهٔ پان در شرق آفریقا در کنار هم می‌زیسته‌اند.[۹]
کالبدشناسی و فیزیولوژی ویرایش
شامپانزهٔ معمولی در حالت ایستاد ۱٫۷ متر قد و تا ۷۰ کیلوگرم وزن دارد. ماده‌ها عموماً کوچکترند. بازوان بازشدهٔ شامپانزهٔ معمولی تا یک و نیم برابر قدش می‌رسند. دست‌های آنها بزرگتر از پاهایشان است.[۱۰] بونوبوها از شامپانزه‌های معمولی کوتاه‌تر و لاغرترند، ولی دست و پای درازتری دارند. هر دو گونه از بازوان قوی و دراز خود برای بالارفتن از درختان استفاده می‌کنند. شامپانزه‌ها در هنگام راه رفتن روی زمین، معمولاً با چهار دست و پا با مشت‌های گره‌کرده راه می‌روند. این نوع سیستم حرکت به «مشت‌پیمایی» مشهور است.
پاهای شامپانزه از اورانگوتان برای راه رفتن مناسب‌تر است. به این خاطر که کف پای شامپانزه پهن‌تر و انگشتان پا در آنها کوتاه‌تر میباشد. هم شامپانزهٔ معمولی و هم بونوبو می‌توانند ایستاده روی دو پا راه بروند، و این کار را در هنگامی که از دست یا بازویشان برای حمل کردن اجسام استفاده می‌کنند انجام می‌دهند. موی آنها سیاه است و صورت، انگشتان و کف دست‌ها و کف پاها بدون مو است. شامپانزه‌ها مانند دیگر کپی‌های بزرگ دم ندارند. برآمدگی استخوانی بالای چشم‌ها به پیشانی آنها ظاهری توررفته می‌دهد. بینی آنها صاف است. آرواره جلو زده است، و لب‌ها می‌توانند بیرون بزنند. اندازهٔ مغز یک شامپانزه حدود نصف مغز یک انسان است.[۱۱]
بیضه‌های شامپانزه نسبت به کل بدنش به صورت غیرعادی بزرگ است. در شامپانزه وزن آن به طور متوسط ۱۱۰ گرم است. در مقایسه با آن در گوریل ۲۸ گرم و در انسان ۴۳ گرم میباشد. دلیل آن رقابت اسپرم‌ها در نتیجهٔ طبیعت چندشوهری شامپانزه‌ها و رفتار خاص جفت‌گیری آنها دانسته شده‌است.[۱۲]
در هر دو گونه رنگ پوست بی‌حفاظ صورت، دستان و کف پاها از صورتی تا خیلی تیره متغیر است. به طور کلی رنگ پوست در سنین پایین روشن‌تر است و به مرور با بالغ شدن رو به تیرگی می‌گذارد. بونوبوها به نسبت اندام فوقانی درازتری دارند و بیشتر از شامپانزه معمولی روی دو پا راه می‌روند. پژوهشی در مرکز پزشکی دانشگاه شیکاگو حاکی از تفاوت‌های ژنتیکی بسیاری در میان جمعیت‌های پراکندهٔ شامپانزه‌ها است.[۱۳]
شامپانزه‌ها به طور متوسط در ۸ تا ۱۰ سالگی بالغ می‌شوند و در حیات وحش به ندرت از ۴۰ سال می‌گذرند. در اسارت، عمر تا بیش از ۶۰ سال گزارش شده‌است.
شامپانزه معمولی (غرب و مرکز آفریقا)
بونوبو (جنگل‌های جمهوری دموکراتیک کنگو)
شامپانزه‌ها همانند گوریل‌ها، انسان‌ها و اورانگوتان‌ها عضوی از خانوادهٔ میمون‌های آدم‌وار[۴] هستند. شامپانزه‌ها حدود ۶ میلیون سال پیش از فرگشت انسان جدا شده‌اند، و در حال حاضر دو گونه شامپانزهٔ موجود نزدیک‌ترین خویشاوندان زندهٔ انسان‌ها هستند.[۵] دو گونهٔ شامپانزهٔ معمولی و بونوبو (شامپانزهٔ کوتوله) نزدیک به ۱ میلیون سال پیش از هم جدا شده‌اند.
پیشینهٔ فرگشتی ویرایش
روابط فرگشتی ویرایش
سردهٔ پان Pan بخشی از زیرخانوادهٔ انسان‌ساییان است که انسان هم به آن تعلق دارد. این‌دو نزدیک‌ترین خویشاوند فرگشتی هم هستند و حدود ۶ میلیون سال پیش از هم جدا شده‌اند. پژوهش ماری-کلر کینگ در سال ۱۹۷۳ نشان داد که ۹۹٪ دان‌آی انسان همانند شامپانزه است.[۶] البته پژوهش‌های بیشتر نشان داد که این رقم ۹۴٪ است.[۷] و برخی از ۶ درصد متفاوت نیز در بخش بی‌مصرف دی‌ان‌آ قرار گرفته‌است. به دلیل این شباهت ژنتیکی، برخی پیشنهاد داده‌اند که بهتر است شامپانزه‌ها را به جای سردهٔ پان در سردهٔ هومو[۸] طبقه‌بندی کنند. دلیلی که آورده می‌شود این است که بسیاری گونه‌ها با تفاوت ژنتیکی بیشتر از انسان و شامپانزه در یک سرده فرض می‌شوند.
سنگواره‌ها ویرایش
بسیاری سنگواره‌های انسان پیدا شده، ولی سنگوارهای شامپانزه تا سال ۲۰۰۵ توصیف نشده بود. جمعیت‌های شامپانزهٔ حاضر در غرب و مرکز آفریقا با مناطقی که که سنگواره‌های انسان در آن یافت شده (عموماً شرق آفریقا) هم‌پوشانی ندارد. اگرچه، سنگواره‌هایی از شامپانزه‌ها در کنیا یافت شده‌است. این بدان معنی است که در اواسط دوران پلیستوسن، انسان‌ها و اعضای سردهٔ پان در شرق آفریقا در کنار هم می‌زیسته‌اند.[۹]
کالبدشناسی و فیزیولوژی ویرایش
شامپانزهٔ معمولی در حالت ایستاد ۱٫۷ متر قد و تا ۷۰ کیلوگرم وزن دارد. ماده‌ها عموماً کوچکترند. بازوان بازشدهٔ شامپانزهٔ معمولی تا یک و نیم برابر قدش می‌رسند. دست‌های آنها بزرگتر از پاهایشان است.[۱۰] بونوبوها از شامپانزه‌های معمولی کوتاه‌تر و لاغرترند، ولی دست و پای درازتری دارند. هر دو گونه از بازوان قوی و دراز خود برای بالارفتن از درختان استفاده می‌کنند. شامپانزه‌ها در هنگام راه رفتن روی زمین، معمولاً با چهار دست و پا با مشت‌های گره‌کرده راه می‌روند. این نوع سیستم حرکت به «مشت‌پیمایی» مشهور است.
پاهای شامپانزه از اورانگوتان برای راه رفتن مناسب‌تر است. به این خاطر که کف پای شامپانزه پهن‌تر و انگشتان پا در آنها کوتاه‌تر میباشد. هم شامپانزهٔ معمولی و هم بونوبو می‌توانند ایستاده روی دو پا راه بروند، و این کار را در هنگامی که از دست یا بازویشان برای حمل کردن اجسام استفاده می‌کنند انجام می‌دهند. موی آنها سیاه است و صورت، انگشتان و کف دست‌ها و کف پاها بدون مو است. شامپانزه‌ها مانند دیگر کپی‌های بزرگ دم ندارند. برآمدگی استخوانی بالای چشم‌ها به پیشانی آنها ظاهری توررفته می‌دهد. بینی آنها صاف است. آرواره جلو زده است، و لب‌ها می‌توانند بیرون بزنند. اندازهٔ مغز یک شامپانزه حدود نصف مغز یک انسان است.[۱۱]
بیضه‌های شامپانزه نسبت به کل بدنش به صورت غیرعادی بزرگ است. در شامپانزه وزن آن به طور متوسط ۱۱۰ گرم است. در مقایسه با آن در گوریل ۲۸ گرم و در انسان ۴۳ گرم میباشد. دلیل آن رقابت اسپرم‌ها در نتیجهٔ طبیعت چندشوهری شامپانزه‌ها و رفتار خاص جفت‌گیری آنها دانسته شده‌است.[۱۲]
در هر دو گونه رنگ پوست بی‌حفاظ صورت، دستان و کف پاها از صورتی تا خیلی تیره متغیر است. به طور کلی رنگ پوست در سنین پایین روشن‌تر است و به مرور با بالغ شدن رو به تیرگی می‌گذارد. بونوبوها به نسبت اندام فوقانی درازتری دارند و بیشتر از شامپانزه معمولی روی دو پا راه می‌روند. پژوهشی در مرکز پزشکی دانشگاه شیکاگو حاکی از تفاوت‌های ژنتیکی بسیاری در میان جمعیت‌های پراکندهٔ شامپانزه‌ها است.[۱۳]
شامپانزه‌ها به طور متوسط در ۸ تا ۱۰ سالگی بالغ می‌شوند و در حیات وحش به ندرت از ۴۰ سال می‌گذرند. در اسارت، عمر تا بیش از ۶۰ سال گزارش شده‌است.