گل خورک

[سید لفته فردزاده]

گل خورک،نوعی ماهی جالب دوتنفسی است.که درسواحل جنوبی کشورمان در کناره های خلیج فارس و دریای عمان ،به فراوانی در میان جنگل های مانگرو زندگی می کند. ازسخت پوستان ریز و سایر آبزیان کوچک تغزیه می کند وخود طعمه پرندگان وماهی های صیاد است. این ماهی که بیشتر عمرخود رابیرون ازآب می گذراند سوراخ هایی درماسه های ساحلی ایجاد می کند وبدین ترتیب،تهویه ریشه های درختان حرا را آسان تر می سازد.
گل خورک(Mudskipper)ازمعروف ترین گاوماهیان (Gobiidae)است. این موجودات شبیه مهردارانی هستند که 360 میلیون سال پیش برای اولین بار پا به خشکی گذاشتند.
سی وهفت گونه گل خورک ازاعضای خانواده گاوماهیان براساس ویژگی های ریخت شناسی در9 جنس طبقه بندی کرده اند:
Apocryptodon
Parapocryptes
Periphthalmus
Baleophthalmus
Scartelaos
Periophthalmodon
Pesudapocryptes
Apocryptes
Oxuderces
از این جنسها سه گونه درجنوب ایران یافت شده:

1-Periophthalamus waltoni:سگ ماهی,پراکنش رودخانه ای دارند. مثلا در رودخانه های دجله و کارون و حوضه های مکران و هرمز وخلیج. متوسط درازایشان15 cm
2-Baleophtalmus dussumieri:اشلمبو یاگل خورک,پراکنش رودخانه ای دارند. مثلا در رود خانه های دجله و کارون و حوضه های مکران و هرمز و خلیج و قسمتهای پایینی رودخانه های جگین و گابریک و سرباز اندازه متوسطشان 15cm
3- Scartelaos tenuis: پراکنش دریایی دارند. ازخلیج فارس تا پاکستان بیشترین اندازه اشان تا20cm


مکان های زندگی

این ماهیان در پهنه های گلی مثل جنگل های مانگرو که بسترهایی پوشیده ازگل هستند که ناحیه جزر و مدی وسیعی دارندوآب وهوای گرمی دارند.
همچنین گل خورک ها درقاره های آسیا ,استرالیا, آفریقاپراکنده اند..
گونه ایرانی این ماهی علاوه برسواحل ایران درسواحل هند عمان وپاکستان نیز یافت می شود.
خصوصیا ت گل خورک ها :

گل خورک ها موجوداتی چابک و چشم چراغی وماهی دوزیست هستند.
در واقع خصوصیات کلی آنها شامل :
1- یک صفحه مکننده که از باله های لگنی ایجاد می شوند.
2-دارای دوباله پشتی هستندکه اولین باله دارای 10 تا 13خار قابل انعطاف هستند

3-یک باله دمی متقارن وگرد دارند.ویک باله مخرجی دارد.
4-یک سر کند وچشمانی درشت دارند.
5-دارای فلس های قابل مشاهده دایره ای یا شانه ای دارند.
6-اندازه آنهاکوچک است (تعداد کمی20 cm ومعمولا از10cm کوچکترند.

7- دهانی با اندازه متوسط دارند ودندان های نیشی که درهردوآرواره رشد کرده.
8- فاقد خارهای آبششی هستند.
9 - باله های سینه ای بریده و آویزان.
گل خورک ها تنها ماهیانی هستند که بیشترفعالیت های عمده خود از جمله تغذیه,جفت یابی,دفاع از قلمرو راروی خشکی انجام می دهند.آنهادرراستای انجام این اعمال منحصر به فرد متکی به تعدادی تخصص یافتگی های تکاملی هستند.

برای مثال چشم های برجسته آنهابه خوبی برای دیدهوایی واضح تغییریافته درحالی که توانایی آنها برای دیدن در زیر آب کاهش پیدا کرده است.
توانایى ترک آب سبب شده تا گل خورک ها پهنه هاى گلى کم عمق را مورد بهره بردارى قرار دهد اما سوراخ هاى آبى همچنان براى بیشتر گونه هاى
این ماهی منزلگاه و پایگاه اصلى بوده و از این محل است که فعالیت هاى خشکى خود را آغاز کرده وزمانى که تهدید مى شود به آنجا عقب مى نشیند.
این ماهی زمانى که آب پایین است درخطرشکار شدن توسط پرندگان ساحلى وهمچنین تعدادى دیگرازحیوانات خشکى مانند مارهاوپستانداران قرار دارد. ازسوی دیگر برای اجتناب ازمورد حمله قرارگرفتن توسط ماهیان صیادی که آبهای کم عمق رامی کاوند درسوراخ های زیرآب رفته خود پناه می گیرند.
یک سوراخ علاوه براستفاده شدن به عنوان پناهگاه همچنین می تواند به عنوان پرورش گاهی برای بزرگ کردن تخم ها نیز به کار برود.
گل خورک ها در روی خشکی درامتداد ریشه های مانگرو حرکت می کنند وبه جستجوی حشرات خشکی می پردازند و آنها را شکار می کنند.
این ماهیان قادرند ازطریق حفره دهانی بسیاربزرگ و پرعروق خود اکسی‍ژن هوا وآب را جذب کنند

گل خورک ها با داشتن باله های پا مانند قادرند زمانی که خارج از آب هستند راه بروند.از موانع بالا بروند یا حتی از نقطه ای به نقطهی دیگر جست بزنند.
از طرفی آنها به خاطر تغییرات ساختاری در پوست و اتاقک های آبششی خود قادرند هم در آب و هم درخشکی تنفس کنند
آن ها باباله های سینه ای خود حرکت می کنند و تا حدودی توسط دم خود را به جلو سوق می دهند
زیر هرچشم جانور پیاله ای پرازآب حاصل از چین خوردگی های پوستی وجودداردکه به هنگامی که چشم هایش به خاطردرمعرض بودن هواخشک می شود آنها رادر درون این ظرف آب مرطوب می کند.