MR_Jentelman
30th August 2009, 10:28 PM
دكتر محمد مصدق در سال 1261 هـ .ش در خانواده ثروتمند و متنفذ ایرانی چشم به جهان گشود . پدرش میرزا هدایت الله، وزیر دفتر، عموزاده میرزا یوس مستوفی الممالك صدراعظم پیشین ایران بود . مادر وی ، ملك تاج خانم نجم السلطنه از طرف پدر، نوه بـزرگ فتحعلی شاه ، خـواهر عبدالحسیـن فـرمـانـفـرمـا و عـمـوزاده ناصـر الـدیـن شـاه و بـرادر نجم السلـطـنـه فـرمانـفـرما سـر دودمان خانـدان هـای فرمانفرمایان و از دولتمردان ثروتمند و پرقدرت قبل و پس از مشروطه بود . وابستگان و خویـشـاوندان ایشان همگـی جـزو نظام سیاسی حاكم و دربار بودند بعضی خویشان او از جملـه فـرمانفـرمـا در نهضت مـشـروطه خـود را از هواداران مشروطه وانمود می كردند، اما پس از مدتی تغییر مـوضع دادند .اغلب خویشاوندان و نـزدیكان ایشان در شبكه فـراماسونی وابسته به انگلیس عـضـو بودند .
در دوره اول مجلس ، مصدق به هنگام تصدی دایی خود فرمانفرما در مقام والی آذربایجان ، كفالت امور او را در تهران برعهده داشت و در پی در گذشت پدرش یكی از مشاوران فرمانفرما شد و در كابینه های قوام السلطنه مشاركت نمود . ناصر الدین شاه به دنبال مرگ پدر مصدق و برای تجلیل از خدمـات وی ، به پسر نه ساله اش ، لـقـب مصدق السلطنه را داد و او را مستوفی خراسان نمود .
پس از صـدور فـرمان مـشـروطیـت و تـشـكـیـل مجلس شـورای ملی ، مصدق كاندیدای انتخـابـات دوره اول مجلـس گـردید و از طـرف اعیان و اشـراف اصفهان به نمایندگی برگزیده شد ولی اعتبارنامه او به علت سن كم مـورد اعتـراض قرار گـرفت و لذا او بـه مجلس راه نیافت . مـصـدق در سـال 1286 در سـن 25 سـالـگـی هنگـامـی كـه كـمـتـر از یـك سـال از صـدور فـرمـان مشـروطیت می گـذشـت بـا امـضـای سوگندنـامـه ، عضویت در جـامـع آدمـیـت را پـذیـرفت كه یـكـی از شبكه هـای اولیه فـراماسونی در ایـران و بنیانگـذار آن میرزا عباسقلی خان آدمیت از پیروان میرزا ملكم خان موسس فراماسونی در ایران بود . محمدعلی شاه ، پس از به توپ بستن مجلس ، شورایی انتخاب كرد تا در مورد مسائل مملكتی به شاه مشورت برسانند .محمدمصدق از جملـه مـشـاوران شاه بود . مصدق بـا مـوافقت محمـدعـلـی شـاه در سـال 1287 شمسی برای ادامه تحصیلات به اروپا رفت و در پاریس به رشته علوم مالیه به تحصیل پرداخت . چندی بعد به سوئیس رفت و دكترای حقوق خود را از آن كشور اخذ نمود . پس از اینكه مشیرالدوله نخست وزیر می شـد، مصدق را به عنوان وزیر عدلیه در كابینه خـود معرفی می كرد .مصدق به همین قصد از اروپـا وارد بوشهر شد، ولی هنگام عزیمت به تهران پیشنهاد چندتن از سرشناسان آن خطه به ولایت فارس منصوب گردید .
دكتر مصـدق در دوران ولایت فارس و حضـور نظـامـی انـگـلـیـس در مـنـطـقـه جـنـوب در راسـتـای سیاسـت هـای دولت مـركزی ، بـا دولت انگلـیـس و پلیس جنـوب ، همكاری می كرد و رابطه ای دوستانـه با مأمـوران انگلیسـی داشـت ، بـه طـوری كه پـس از سقوط كابینه مشیـرالدوله هنگامی كه حكـومت وقت (سپـهـدار رشتی )در صدد تغـیـیـر اسـتـانـدار فـارس برمی آید، كنسـول و فرمانده انگلیسی پلیس جـنـوب شرقی توصیه می كنند وسایل ابقای مصدق در ولایت فارس فراهم شود . * مصدق در دوران رضاخان پس از كودتای سوم اسفند 1299، برخی رجال سیاسی دوره قبل همچو ن قوام السلطنه و مشیرالدوله بازداشت شدند . دكتـر مـصـدق نـیـز از اعـلام فـرمـان انـتـصـاب سیدضیاء به نخست وزیری ، سر باز زد و تنها زمانی از ولایت فارس كنـار رفت كه از احمدشاه مستقیمـاً فرمان عـزل خـود را دریافت كـرد .وی به منطقـه ایـل بختیاری پناه برد و سه ماه بعد، زمانی كه سید ضیاء از نـخـسـت وزیـری كنـار گـذاشـتـه شـد، در دولـت قوام السلطنه در پست وزارت مالیه منصوب گردید و به تهران آمد و مجدداً جایگاه خود را به عنوان یكی از رجل سیاسی به دست آورد . سـپـس مـصـدق بـه فـرمـان رضـاخـان ، ولایت آذربایجان را برعهده می گیـرد و در همین دوره اسـت كه شورش ماژور لاهوتی را سركوب می نماید . وقتی رضاخان به نخست وزیری می رسد، دكتر مصدق كه در ایـن زمان نماینـده دوره پنجم مجـلـس بود با رضاخان همكاری می كند و به عنوان یك نفر از هشت مشـاور رضاخان با توجه به تخصص خـود در علم حقوق ، راه و چاه ارتقا و تحكیم و استقرار قدرت رضاخان را با پیشنهاد انتصـاب وی به فـرماندهی كل قوا، هموار می نمایـد .زمانی كه رضاخان به حالت قهر، تـهـران را تـرك می كند، دكـتـر مـصـدق ، او را مجددا به تهران باز می گرداند .
آغاز سلطنت محمدرضا خان دكتر محمد مـصـدق در اولین انتخابات بعـداز پایان دوره دیكتاتوری برای مجلس چهاردهم انتخاب و به مجلس راه یافت .مهم ترین اقدامی كـه وی در دوره چهـاردهم انجـام داد صـرفنظر از مخـالـفـت بـا اعتبـارنامه سیدضیـأ، ارایه طرحی مبنی بر غیـرمجاز بودن دولت در مذاكره و اعطای هر نوع امتیاز نفتی به شركت های خارجی بود . فعالیت سیاسی دكتر مصـدق بـا قـدرت گـرفتن قوام السلطنه و اختلاف نظری كه در این مرحله با هم داشتند كه منجر به شكست دكتر مصدق در انتخابات دوره پانزدهم گـردید، پایان یافت و دكتر مصدق كـه از این موضوع شدیداً متأثر گردیده بود خود را بازنشسته سیاسی نموده و به احمدآبـاد رفت و از انجام هر نوع فعالیت سیاسی خودداری كرد . دكـتـر مـصـدق بــه دعــوت اقـلـیـت مـجــلــس بازنشستگی سیاسی را رها كرد و كاندید دوره شانزدهم مجلس شورای ملی گردید . او در ایـن دوره در اعـتـراض بـه تــقـلـب در انتخـابات به اتفـاق حدود دویست نفـر دیگر در دربار مـتحـصن شـد كه ایـن تحصـن بدون اخـذ نتیجه پایان گرفت . مصدق در مجلس شانـزدهم ـ رئیس كمیسیـون نفت مجلس شد .در این دوره بود كه كمیسیون نفت ده روز به دولت فـرصت داد تا نظر خود را نسبت بـه لایحه الحاقی مبنی بر ملی شدن صنعت نـفـت ارایه دهـد .رزم آرای نخـسـت وزیـر در مقابـل ایـن طـرح ایستادگی كـرد؛ به همین دلیل در 16 اسفنـد 1329 رزم آرا به دست فدائیان اسلام كشته و مهم ترین مانع پیش روی ملی شدن صنعت نفت بـرداشته شد .13 روز بعد مجلس شـورای ملی به ملی شدن صنـعـت نفت رأی داد . در اردیبهشت سال 30، دكتر مصدق به پیشنهاد جمـال امـامـی بـه نـخـسـت وزیـری بـرگزیـده شـد و حسـاس تـریـن دوران زندگـی او بـدیـن گـونه شـكـل گرفت . دكتر مصـدق بـدون مشـورت با اعضای جبـهـه ملی ، وزیـران خود را كه اغـلـب از دولتمـردان سابق بودند انتخاب نمود و سپس برنامه خود را بدین شرح اعلام كرد : 1 ـ اجـرای قانـون ملی شدن صنـعـت نـفـت در سراسر كشور 2 ـ اصلاح قانون انتخابات مجلس شورای ملی و شهرداری ها انتخابات مجلس هفدهم در زمان دولت مصدق
برگزار گردید و آیت الله كاشانی به عنوان رئیس مجلس برگزیده شد، هر چند در مجلس حضور نیافت . به دنبال تقـاضـای دكـتـر مـصـدق از شـاه بـرای تصـدی وزارت جنـگ بـرای خـودش و نپـذیـرفتـن آن توسط شاه ، دكتر مصدق استعفا داده و در پی آن قوام به نخست وزیـری بـرگزیده شد .اما سه روز بعـد بـا اعتراض آیت الله كاشانی و تظاهرات نسبتاً وسیع مردم در 30 تیرماه 1331، شاه مصدق را بر مسند قدرت باز گرداند . مصدق برای ادامه كار و پیش بردن ماجرای نفت تقاضای اعطـای اخـتـیـارات قانـونگـذاری یك سالـه نمود .این امر كه مخال صریح قانون اساسی و به منـزله بی اختیـار شـدن مـجـلـس بـود مـورد اعتـراض نمایندگان به رهبری آیت الله كاشانی گردید، سرانجام این اختیارات به مصدق داده شد .به دنبال اوج گیری اختلافات اقلیت مخال دولت و مصدق ، 59نفر از نمایندگان مجلس كه از حامیان دكتر مصدق بودند استعفا داده و مجلس هفدهـم بـدیـن تـرتیب منـحـل گردید . 25 مردادماه 1332 كودتای سرهنگ نصیری و زاهدی كه به دستور شاه صادر شده بود، كش و به اطلاع عموم رسید .
شاهنیز از كشور خارج گردید . آیت الله كاشانی طی نامه ای به مصدق در مورد وقوع یك كودتای دیگر توسط زاهدی هشدار داد ولی او در پاسخ تنها نوشت كه » مستظهر به پشتیبانی ملت ایران هستم .«اما كودتا در تهران انجام شد و مصدق از كار بركنار گردید . * بعداز كودتا مصـدق در 29 مردادماه 1332 دستگیـر شـد . بازپرسی او تقریبـاً یك ماه بعـد، از 26 شهریور 32 آغاز شد و تا 7 مهر ادامه یافت .در روز 30 آذرماه ، دادگاه متهـم را گناهكار شناخـتـه و او را به سه سـال زنـدان مـجـدد مـحــكــوم كـرد .پـس از پـایــان دوره محكـومیت در سـال 1335 مستقیـمـاً بـه زادگاهـش احمدآباد فـرستاده شد و تا پایان عمر در آنـجـا بـود . وی در این دوران از فعالیت های سیاسی به دور بـود تا اینكـه در سـن 85 سالگی در حالی كه از بـیـمـاری سـرطان حنـجـره رنج می بـرد و به همـیـن منـظـور در بیمارستان نجمیه (موقوفیمادرش )تحت درمان بود، در روز 14 اسفند 1345 درگذشت
منبع:بیم موج
در دوره اول مجلس ، مصدق به هنگام تصدی دایی خود فرمانفرما در مقام والی آذربایجان ، كفالت امور او را در تهران برعهده داشت و در پی در گذشت پدرش یكی از مشاوران فرمانفرما شد و در كابینه های قوام السلطنه مشاركت نمود . ناصر الدین شاه به دنبال مرگ پدر مصدق و برای تجلیل از خدمـات وی ، به پسر نه ساله اش ، لـقـب مصدق السلطنه را داد و او را مستوفی خراسان نمود .
پس از صـدور فـرمان مـشـروطیـت و تـشـكـیـل مجلس شـورای ملی ، مصدق كاندیدای انتخـابـات دوره اول مجلـس گـردید و از طـرف اعیان و اشـراف اصفهان به نمایندگی برگزیده شد ولی اعتبارنامه او به علت سن كم مـورد اعتـراض قرار گـرفت و لذا او بـه مجلس راه نیافت . مـصـدق در سـال 1286 در سـن 25 سـالـگـی هنگـامـی كـه كـمـتـر از یـك سـال از صـدور فـرمـان مشـروطیت می گـذشـت بـا امـضـای سوگندنـامـه ، عضویت در جـامـع آدمـیـت را پـذیـرفت كه یـكـی از شبكه هـای اولیه فـراماسونی در ایـران و بنیانگـذار آن میرزا عباسقلی خان آدمیت از پیروان میرزا ملكم خان موسس فراماسونی در ایران بود . محمدعلی شاه ، پس از به توپ بستن مجلس ، شورایی انتخاب كرد تا در مورد مسائل مملكتی به شاه مشورت برسانند .محمدمصدق از جملـه مـشـاوران شاه بود . مصدق بـا مـوافقت محمـدعـلـی شـاه در سـال 1287 شمسی برای ادامه تحصیلات به اروپا رفت و در پاریس به رشته علوم مالیه به تحصیل پرداخت . چندی بعد به سوئیس رفت و دكترای حقوق خود را از آن كشور اخذ نمود . پس از اینكه مشیرالدوله نخست وزیر می شـد، مصدق را به عنوان وزیر عدلیه در كابینه خـود معرفی می كرد .مصدق به همین قصد از اروپـا وارد بوشهر شد، ولی هنگام عزیمت به تهران پیشنهاد چندتن از سرشناسان آن خطه به ولایت فارس منصوب گردید .
دكتر مصـدق در دوران ولایت فارس و حضـور نظـامـی انـگـلـیـس در مـنـطـقـه جـنـوب در راسـتـای سیاسـت هـای دولت مـركزی ، بـا دولت انگلـیـس و پلیس جنـوب ، همكاری می كرد و رابطه ای دوستانـه با مأمـوران انگلیسـی داشـت ، بـه طـوری كه پـس از سقوط كابینه مشیـرالدوله هنگامی كه حكـومت وقت (سپـهـدار رشتی )در صدد تغـیـیـر اسـتـانـدار فـارس برمی آید، كنسـول و فرمانده انگلیسی پلیس جـنـوب شرقی توصیه می كنند وسایل ابقای مصدق در ولایت فارس فراهم شود . * مصدق در دوران رضاخان پس از كودتای سوم اسفند 1299، برخی رجال سیاسی دوره قبل همچو ن قوام السلطنه و مشیرالدوله بازداشت شدند . دكتـر مـصـدق نـیـز از اعـلام فـرمـان انـتـصـاب سیدضیاء به نخست وزیری ، سر باز زد و تنها زمانی از ولایت فارس كنـار رفت كه از احمدشاه مستقیمـاً فرمان عـزل خـود را دریافت كـرد .وی به منطقـه ایـل بختیاری پناه برد و سه ماه بعد، زمانی كه سید ضیاء از نـخـسـت وزیـری كنـار گـذاشـتـه شـد، در دولـت قوام السلطنه در پست وزارت مالیه منصوب گردید و به تهران آمد و مجدداً جایگاه خود را به عنوان یكی از رجل سیاسی به دست آورد . سـپـس مـصـدق بـه فـرمـان رضـاخـان ، ولایت آذربایجان را برعهده می گیـرد و در همین دوره اسـت كه شورش ماژور لاهوتی را سركوب می نماید . وقتی رضاخان به نخست وزیری می رسد، دكتر مصدق كه در ایـن زمان نماینـده دوره پنجم مجـلـس بود با رضاخان همكاری می كند و به عنوان یك نفر از هشت مشـاور رضاخان با توجه به تخصص خـود در علم حقوق ، راه و چاه ارتقا و تحكیم و استقرار قدرت رضاخان را با پیشنهاد انتصـاب وی به فـرماندهی كل قوا، هموار می نمایـد .زمانی كه رضاخان به حالت قهر، تـهـران را تـرك می كند، دكـتـر مـصـدق ، او را مجددا به تهران باز می گرداند .
آغاز سلطنت محمدرضا خان دكتر محمد مـصـدق در اولین انتخابات بعـداز پایان دوره دیكتاتوری برای مجلس چهاردهم انتخاب و به مجلس راه یافت .مهم ترین اقدامی كـه وی در دوره چهـاردهم انجـام داد صـرفنظر از مخـالـفـت بـا اعتبـارنامه سیدضیـأ، ارایه طرحی مبنی بر غیـرمجاز بودن دولت در مذاكره و اعطای هر نوع امتیاز نفتی به شركت های خارجی بود . فعالیت سیاسی دكتر مصـدق بـا قـدرت گـرفتن قوام السلطنه و اختلاف نظری كه در این مرحله با هم داشتند كه منجر به شكست دكتر مصدق در انتخابات دوره پانزدهم گـردید، پایان یافت و دكتر مصدق كـه از این موضوع شدیداً متأثر گردیده بود خود را بازنشسته سیاسی نموده و به احمدآبـاد رفت و از انجام هر نوع فعالیت سیاسی خودداری كرد . دكـتـر مـصـدق بــه دعــوت اقـلـیـت مـجــلــس بازنشستگی سیاسی را رها كرد و كاندید دوره شانزدهم مجلس شورای ملی گردید . او در ایـن دوره در اعـتـراض بـه تــقـلـب در انتخـابات به اتفـاق حدود دویست نفـر دیگر در دربار مـتحـصن شـد كه ایـن تحصـن بدون اخـذ نتیجه پایان گرفت . مصدق در مجلس شانـزدهم ـ رئیس كمیسیـون نفت مجلس شد .در این دوره بود كه كمیسیون نفت ده روز به دولت فـرصت داد تا نظر خود را نسبت بـه لایحه الحاقی مبنی بر ملی شدن صنعت نـفـت ارایه دهـد .رزم آرای نخـسـت وزیـر در مقابـل ایـن طـرح ایستادگی كـرد؛ به همین دلیل در 16 اسفنـد 1329 رزم آرا به دست فدائیان اسلام كشته و مهم ترین مانع پیش روی ملی شدن صنعت نفت بـرداشته شد .13 روز بعد مجلس شـورای ملی به ملی شدن صنـعـت نفت رأی داد . در اردیبهشت سال 30، دكتر مصدق به پیشنهاد جمـال امـامـی بـه نـخـسـت وزیـری بـرگزیـده شـد و حسـاس تـریـن دوران زندگـی او بـدیـن گـونه شـكـل گرفت . دكتر مصـدق بـدون مشـورت با اعضای جبـهـه ملی ، وزیـران خود را كه اغـلـب از دولتمـردان سابق بودند انتخاب نمود و سپس برنامه خود را بدین شرح اعلام كرد : 1 ـ اجـرای قانـون ملی شدن صنـعـت نـفـت در سراسر كشور 2 ـ اصلاح قانون انتخابات مجلس شورای ملی و شهرداری ها انتخابات مجلس هفدهم در زمان دولت مصدق
برگزار گردید و آیت الله كاشانی به عنوان رئیس مجلس برگزیده شد، هر چند در مجلس حضور نیافت . به دنبال تقـاضـای دكـتـر مـصـدق از شـاه بـرای تصـدی وزارت جنـگ بـرای خـودش و نپـذیـرفتـن آن توسط شاه ، دكتر مصدق استعفا داده و در پی آن قوام به نخست وزیـری بـرگزیده شد .اما سه روز بعـد بـا اعتراض آیت الله كاشانی و تظاهرات نسبتاً وسیع مردم در 30 تیرماه 1331، شاه مصدق را بر مسند قدرت باز گرداند . مصدق برای ادامه كار و پیش بردن ماجرای نفت تقاضای اعطـای اخـتـیـارات قانـونگـذاری یك سالـه نمود .این امر كه مخال صریح قانون اساسی و به منـزله بی اختیـار شـدن مـجـلـس بـود مـورد اعتـراض نمایندگان به رهبری آیت الله كاشانی گردید، سرانجام این اختیارات به مصدق داده شد .به دنبال اوج گیری اختلافات اقلیت مخال دولت و مصدق ، 59نفر از نمایندگان مجلس كه از حامیان دكتر مصدق بودند استعفا داده و مجلس هفدهـم بـدیـن تـرتیب منـحـل گردید . 25 مردادماه 1332 كودتای سرهنگ نصیری و زاهدی كه به دستور شاه صادر شده بود، كش و به اطلاع عموم رسید .
شاهنیز از كشور خارج گردید . آیت الله كاشانی طی نامه ای به مصدق در مورد وقوع یك كودتای دیگر توسط زاهدی هشدار داد ولی او در پاسخ تنها نوشت كه » مستظهر به پشتیبانی ملت ایران هستم .«اما كودتا در تهران انجام شد و مصدق از كار بركنار گردید . * بعداز كودتا مصـدق در 29 مردادماه 1332 دستگیـر شـد . بازپرسی او تقریبـاً یك ماه بعـد، از 26 شهریور 32 آغاز شد و تا 7 مهر ادامه یافت .در روز 30 آذرماه ، دادگاه متهـم را گناهكار شناخـتـه و او را به سه سـال زنـدان مـجـدد مـحــكــوم كـرد .پـس از پـایــان دوره محكـومیت در سـال 1335 مستقیـمـاً بـه زادگاهـش احمدآباد فـرستاده شد و تا پایان عمر در آنـجـا بـود . وی در این دوران از فعالیت های سیاسی به دور بـود تا اینكـه در سـن 85 سالگی در حالی كه از بـیـمـاری سـرطان حنـجـره رنج می بـرد و به همـیـن منـظـور در بیمارستان نجمیه (موقوفیمادرش )تحت درمان بود، در روز 14 اسفند 1345 درگذشت
منبع:بیم موج