Dr.vet
8th February 2015, 02:23 PM
انتخاب مكان مناسب براي احداث مرغداري، زيربناي رعايت اصول مديريتي و بهداشتي در يك واحد پرورشي ميباشد ، چراكه اگر مكان يابي مرغداري به درستي انجام نشود ، نوردهي مناسب و تهويه صحيح و مهار عوامل بيماريزاي محيطي، مقدور نخواهد بود . از سوي ديگر، بخش بزرگي از هزينه هاي ثابت يك مرغداري، مربوط به ساختمان آن است و ساختمان واحد پرورشي، پس از احداث ، چه بسا به مدت دهها سال مورد استفاده قرار ميگيرد و براي همين، اگر در انتخاب محل، دقت كافي به عمل نيايد، آثار زيانبار اين بي دقتي، سالهاي سال ، گريبانگير مرغدار و پرورش دهنده خواهد شد. در اين زمينه بايستي شرايط جغرافيايي و آب و هوايي، روش و طريقه پرورش و مصالح و امكانات موجود، مد نظر قرار گيرد . دانستن جهت وزش بادهاي موسمي و دائمي ، حداقل و حداكثر دما در زمستان و تابستان و توجه به جهات چهارگانه جغرافيايي ، در تصميم گيري درست براي احداث مرغداري ، نقش مهم و مؤثري دارند.
اگر مرغداري در جايي ساخته ميشود كه ميانگين سالانه دما در آن ، بالاست و به عبارت ديگر ، منطقه اي گرمسير است ، بايد مصالح و تيپ ساختمان براي مهار گرما انتخاب شود و اگر جايي كه مرغداري در آن احداث ميگردد ، منطقه اي سردسير است ، بايستي منظور اصلي معماري ساختمان مرغداري ، مهار سرما باشد و براي گرم نگه داشتن مرغداري ، تدابير لازم اتخاذ گردد .
بايد طول سالن هاي مرغداري ، عمود بر جهت بادهاي موسمي بنا شود ، در اين صورت ، باد بر پشت ساختمان ميخورد و تهويه سالن در تابستان ، آسانتر انجام مي شود . عدم رعايت اين نكته ، سبب ميشود كه تهويه بخوبي صورت نگيرد و وزش بادهاي موسمي سبب انتقال عوامل بيماريزا از يك مرغداري به مرغداري ديگر شود و علاوه بر آن ، بوي نامطبوع واحد پرورشي بسوي منطقه مسكوني سوق داده شود و موجب سلب آسايش اهالي اطراف مرغداري و بروز مشكلات بهداشتي براي آنها گردد .
زمين محل احداث مرغداري نبايد پست و رطوبت گير باشد و همچنين از انتخاب دره و مكان هاي سيل گير بايستي اجتناب نمود . اگر آب و هواي منطقه زياد گرم نباشد ، بهتر است محوطه مرغداري بدون درخت باشد ، زيرا در اينصورت باد بهتر ميوزد و تهويه طبيعي به نحو كامل انجام ميشود . در مناطق گرمسير و بادگير ، ميتوان زمين درختكاري شده را براي ساخت مرغداري برگزيد كه در اينصورت ، بايد درختان بلند و در ضلع جنوبي ساختمان قرار گرفته باشند و شاخ و برگ بخشهاي پاييني درختان ، كوتاه شود تا جلوي پنجره ها را نگيرند و مانع تهويه و نوردهي طبيعي نگردند .
بهتر است مرغداري در موقعيتي بنا شود كه دسترسي به جاده آسان باشد و آوردن جوجه يكروزه ، دان و دارو و همچنين حمل مرغ به كشتارگاه و آمد و شد كاركنان به مرغداري به راحتي صورت پذيرد . از طرفي ، نزديكي زياد مرغداري به منطقه مسكوني و جاده هاي پر رفت و آمد نيز درست نيست ، زيرا ارزش مكاني زمين در چنين مناطقي زياد است و هزينه هاي اوليه ساخت مرغداري را افزايش مي دهد و نيز توسعه آتي شهر يا جاده براي كار مرغداري ايجاد مزاحمت مي كند و از همه مهمتر اينكه موجب وارد آمدن تنش به طيور مي گردد و احتمال شيوع بيماري را بواسطه تردد زياد ، افزايش مي دهد .
نكته مهم ديگر در انتخاب مكان مناسب براي مرغداري ، رعايت فاصله مناسب از مرغداري مجاور ميباشد . به منظور پيشگيري از انتقال برخي عوامل بيماريزا ، به خصوص آنها كه از طريق هوا انتقال پيدا مي كنند ، بايد فاصله دو مرغداري ، حداقل پانصد متر باشد . همچنين بهتر است مرغداري گوشتي و تخمگذار ، فاصله بيشتري داشته باشند ، چون بعضي از عوامل بيماريزا از مرغهاي تخمگذار به گوشتي منتقل ميشوند . براي اينكه نور كافي به داخل سالن ها برسد و عوامل بيماريزا از يك سالن به ديگري انتقال نيابد ، توصيه شده است كه حداقل فاصله دو سالن در يك مرغداري ، 250 متر منظور شود .
مساحت يك سالن نيز بستگي به تعداد جوجه ها دارد . معمولاً براي هر ده قطعه جوجه گوشتي ، يك متر مربع در نظر مي گيرند ، به اين ترتيب ، يك سالن ده هزار قطعه اي ، مساحتي در حدود يكهزار متر مربع دارد . همچنين تراكم جوجه ها در واحد سطح ، بستگي به سن آنها دارد . توصيه شده است كه بيست جوجه يكروزه تا شش هفته در يك متر مربع نگهداري شوند و در سن بالاتر از شش هفتگي ، ده جوجه در يك متر مربع پرورش يابند . البته در شرايط خاص ، مانند بيماري ، دماي بالا و نقص تهويه ، تراكم جوجه ها در واحد سطح را كاهش ميدهند و به اصطلاح ، جاگشايي مي نمايند .
به جرأت ميتوان گفت پرورش طيور ، متراكم ترين نوع پرورش دامهاي اهلي ميباشد و به همين جهت ، مسائل مربوط به رفاه و آسايش طيور و نكات مديريتي و بهداشتي بايستي در ساختمان مرغداري مد نظر قرار بگيرد . بر اساس قوانين حمايت از حقوق حيوانات كه تصميمات اتحاديه اروپايي را تحت تأثير قرار ميدهد ، پيش بيني ميشود كه نگهداري طيور در قفس ، در آينده نزديك ، ممنوع اعلام گردد . البته در كشور ما از سيستم تمام پر ـ تمام خالي براي پرورش جوجه هاي گوشتي استفاده ميشود و فارغ از مسائل حمايت از حقوق جانوران ، بدليل آساني و كم هزينه بودن نگهداري طيور بر روي بستر ، سالهاست كه استفاده از قفس براي پرورش طيور گوشتي اجرا نميشود .
در سيستم تمام پر ـ تمام خالي ، جوجه هاي يكروزه همزمان به سالن مرغداري آورده ميشوند و در پايان دوره پرورش ، طيور گوشتي آماده كشتار ، در حداقل زمان ممكن ، از مرغداري خارج كرده ميشوند . پس از تخليه سالن ، بستر و كود آن برداشته ميشود و سالن ضدعفوني مي گردد و براي مدتي خالي ميماند تا دوباره جوجه ريزي صورت بگيرد . سيستم تمام پر – تمام خالي محاسني دارد كه بعضي از آنها بدين قرار ميباشد :
1- تخليه همزمان پرندگان از سالن و بدنبال آن ، ضدعفوني جايگاه ، عامل مهمي در حذف اكثر عوامل بيماريزا بشمار ميرود . هرچه امكان تخليه سالن به دفعات بيشتري در طول سال وجود داشته باشد ، احتمال شيوع بيماري هاي عفوني ، كمتر خواهد بود .
2- وقتي سالن از پرنده خالي ميشود ، امكان جمع آوري كود و بستر نيز بوجود مي آيد و تميز كردن سالن ، شعله افكني آن و ضدعفوني مرغداري و تجهيزات آن ميسر مي گردد و در اينصورت ، انواع باكتري ، ويروس ، قارچ و انگل ، با بكارگيري مواد ضدعفوني كننده مؤثر و روش درست ضدعفوني ، از ميان ميروند .
3- نگهداري پرندگان همسن به سبب وضعيت ايمني يكنواختي كه دارند ، موجب موفقيت برنامه هاي واكسيناسيون و درمان ميشود و رعايت موارد بهداشتي ، مديريتي و تغذيه پرندگان ، راحت تر صورت مي پذيرد . در سالن هايي كه پرندگاني با سنين مختلف ، مخلوط ميشوند ، كارايي برنامه هاي درماني و مايه كوبي ، چندان رضايت بخش نيست ، زيرا اجراي صحيح برنامه هاي پيشگيرانه و درماني در فارم هاي چندسني دشوار است و برخي پرندگان به اين برنامه ها پاسخ مناسب نمي دهند يا اينكه در زمان هاي نامناسب درمان ميشوند . مخلص كلام اينكه همسني طيور يك واحد پرورشي ، كار درمان و واكسيناسيون را تسهيل مي نمايد .
4- ورود و خروج تقريباً همزمان پرندگان به سالن ، سبب ايراد استرس كمتري به طيور ميشود ، تا اينكه پرندگان به دفعات و بطور مكرر وارد و خارج شوند كه در اينصورت و در هر بار ورود و خروج پرندگان ، به آنها تنش وارد ميشود . بنابراين مزيت مهم سيستم تمام پر ـ تمام خالي اينست كه در يك آن ، جوجه ريزي انجام ميشود و طيور به فاصله كمي ، از سالن خارج ميشوند و اين امر ، كمترين تنش را براي طيور در پي دارد .
5- خالي نگه داشتن سالن در بين دو دوره پرورشي ، از نظر بهداشتي بسيار مفيد است و موجب از ميان رفتن بسياري از عوامل بيماريزا مي گردد . همچنين در فرصت بدست آمده ، ضدعفوني سالن و تجهيزات مرغداري و فروش كود و تميز كردن بستر امكان پذير مي گردد . علاوه بر آن ، مرغدار و كاركنان واحد پرورشي ، اجازه استراحت ذهني و بدني پيدا ميكنند و خود را براي دوره بعدي آماده مي نمايند .
6- پرورش متراكم طيور ، امكان تكثير مگس ها ، موش ها و جانوران موذي را در سالن فراهم مي آورد و كود و بستر مرغداري و مواد آلي موجود در آنها ، زمينه مناسبي براي رشد و تكثير اين جانوران ميشود . تخليه همزمان پرندگان و خالي كردن بستر و كود سالن ، مبارزه با جانوران موذي را مقدور و امكان پذير ميسازد و از انتشار بي رويه بوي نامطبوع كود به اطراف مرغداري جلوگيري مي نمايد .
وجود مزاياي فوق ، سبب رواج سيستم تمام پر ـ تمام خالي براي پرورش طيور گوشتي شده و اغلب مرغداران كشور ما از اين روش استفاده ميكنند . به همين جهت ، نكات مربوط به انتخاب محل و ساختمان مرغداري گوشتي كه در پي مي آيد ، براي تأمين اهداف سيستم تمام پر ـ تمام خالي و پرورش روي بستر تنظيم شده است .
1-وي‍‍‍ژگي هاي خاك و موقعيت زمين ؛ توصيه شده است كه زمين مرغداري ، مسطح و كمي شيبدار باشد ، زيرا در چنين زميني ، نسبت به زمين مرتفع يا پست ، زهكشي بهتر انجام ميشود و خاك محل ، خشك ميماند . در زمين پست ، همواره رطوبت در خاك ميماند و جذب ساختمان مي گردد . جاهاي مرتفع نيز در معرض جريان هوا و وزش بادهاي موسمي هستند ، از اينرو در تابستان گرم و در زمستان سرد بوده ، عمل تهويه نيز در سالن هاي احداث شده بر روي زمين هاي مرتفع به سختي صورت مي پذيرد . بهتر است خاك زمين مورد نظر ، ماسه اي يا رسي باشد ، چون اينگونه خاكها ، رطوبت را به خوبي جذب ميكنند و به آساني ، خشك و زهكشي ميشوند . زمين هايي كه خاك آهكي يا سيليسي دارند ، رطوبت را در خود نگه ميدارند و دير زهكشي ميشوند و در نتيجه ، انگل ها و عوامل بيماريزا در چنين زمين هايي براحتي رشد كرده و تكثير مي يابند .
همچنين كاشت درخت در محوطه سالن مرغداري ، به چند منظور توصيه شده است : اولاً سبب لطافت و تميزي هوا ميشود ، ثانياً باعث جلوگيري از ايجاد باد و طوفان در زمستان مي گردد و ثالثاً با توليد سايه در تابستان ، تا اندازه اي هواي پيرامون سالن مرغداري را خنك مي نمايد . براي اين منظور ، بهتر است از درختان برگريزدار يا خزان دار استفاده نمود ، زيرا در تابستان ، مانع تابش آفتاب شديد به داخل سالن ميشوند و در زمستان كه فاقد برگ هستند ، اجازه تابش نور خورشيد را به داخل سالن ميدهند . همچنين كاشتن درختان بلندي كه شاخه هايشان بالاست ، بهتر از درختان كوتاه قد است ، چون درختان كوتاه ، مانع رسيدن نور به سالن ميشوند و رطوبت خاك را هم زياد ميكنند .
2-جهت جغرافيايي ساختمان ؛ جهت لانه با در نظر داشتن تابش نور خورشيد ، وزش بادهاي موسمي و محل استقرار خانه هاي مسكوني تعيين مي گردد . اصل كلي در مورد جهت استقرار ساختمان مرغداري اينست كه حداكثر آفتاب بويژه در فصل زمستان بداخل لانه بتابد و براي همين ، مناسب ترين جهت ، رو به جنوب يا شرق است . ساختمان هاي جنوبي آفتابگير هستند و اين مزيت ، بخصوص براي آفتاب زمستاني ، درجه اهميت بيشتري دارد . رو به شرق بودن سالن مرغداري نيز اين برتري را دارد كه آفتاب صبح به درون سالن ميتابد و پرندگان اين اشعه را دوست ميدارند و خود را در معرض آن قرار ميدهند و اين كار ، علاوه بر آنكه سبب گرم شدن بدن پرنده ميشود ، موجب ساخت ويتامين D از پيش سازهاي اين ويتامين كه در چربيهاي زيرپوست موجودند ، مي گردد .
چون پرندگان پس از سپري كردن شب ، نياز به گرماي طبيعي دارند و از سوي ديگر ، سرصبح شادابتر و فعالترند ، وقت بيشتري را در برابر آفتاب صبحگاهي مي گذرانند و با توجه به مزايايي كه گفته شد ، ساختمان هاي شرقي هم ، به جهت احداث مرغداري ، مناسب هستند . در سالن هاي رو به شرق ، آفتاب زودتر از سالن خارج ميشود و اين امر در روزهاي گرم تابستان ، امتياز مثبت براي ساختمان تلقي مي گردد .
3- رعايت فاصله با ساير ساختمان ها ؛ سالن مرغداري نبايد به خانه هاي مسكوني ، زياد نزديك باشد زيرا خطر انتقال بيماري هاي عفوني به طيور را افزايش ميدهد و از طرفي ، بوي نامطبوع مرغداري و سر و صداي ناشي از تردد وسايل نقليه به مرغداري ، ساكنان اطراف را ناراحت مي نمايد . اما ساختمان مخصوص كارگران نبايد دور از سالن ها احداث شود ، براي اينكه كارگران براحتي و در كوتاهترين زمان بتوانند به سالن ها سركشي كنند . ساختمان مرغداري بايستي از شهر يا روستا و جاده اصلي دور باشد تا علاوه بر پيشگيري از خطر انتقال عوامل بيماريزا بواسطه تردد بي رويه افراد و وسايط نقليه ، سر و صداي ناشي از رفت و آمد خودروها و آلودگي صوتي مناطق مسكوني مانند صداي بلندگوها و خودروها و موتورسيكلت ها ، موجب ايراد تنش و استرس به پرندگان نشود . همچنين زمين هاي نزديك به مناطق مسكوني و حريم جاده ها گرانترند و هم سبب بالا رفتن هزينه هاي ثابت تأسيس مرغداري مي گردد و هم اينكه در آينده نزديك در معرض توسعه شهر ، روستا يا شهرك صنعتي واقع ميشوند و آسايش ساكنان اطراف و امنيت زيستي ( Biosecurity) پرندگان به مخاطره مي افتد . در عين حال ، محل مرغداري نبايد از شهر و جاده هاي مواصلاتي بقدري دور باشد كه اياب و ذهاب كاركنان و آمد و شد خودروها مشكل شود ، در همين حال بايد مسائل بهداشتي ورود و خروج افراد و وسايل به مرغداري ، با دقتي سختگيرانه و تحليل ناپذير پيگيري شود .
مسئله مهم ديگر ، رعايت فاصله مرغداري با واحدهاي پرورشي ديگر ، اعم از دام و طيور است . جوجه هاي گوشتي ، جزء حساس ترين جانوران به عوامل بيماريزا و تنش هاي محيطي ميباشند و چه بسا انواع ويروس ، باكتري ، قارچ ، انگل و عوامل تنش زا ، كه براي دامها و طيور ديگر ، بي ضرر هستند يا دست كم ، خطر كمتري دارند ، براي جوجه هاي گوشتي ، خطرناك و حتي كشنده باشند . از اين رو ، محل مرغداري بايد از محل گاوداري ، گوسفندداري و سالن هاي نگهداري انواع پرنده مثل مرغ تخمگذار ، بوقلمون ، اردك ، غاز ، بلدرچين و قرقاول دور باشد . حتي بهتر است دو سالن يك واحد پرورشي جوجه هاي گوشتي هم ، نزديك يكديگر ساخته نشوند . توصيه شده است كه حداقل فاصله دو مرغداري 500 متر و حداقل فاصله دو سالن يك مرغداري 250 متر باشد . بديهي است عدم رعايت اين فواصل ، تبعات بهداشتي و اقتصادي جبران ناپذير خواهد داشت .
در احداث ساختمان مرغداري ، بايد به مسائل مهندسي توجه داشت تا سالن ها از نظر نور ، حرارت و تهويه ، مناسب اهداف پرورش باشند و منظور سرمايه گذار از نگهداري طيور گوشتي تأمين شود . ميدانيم زمين و ساختمان مرغداري ، جزء هزينه هاي ثابت به شمار ميرود . اين هزينه ها بسته به كشور و در يك كشور ، بسته به منطقه ، متفاوت است و نيز به ظرفيت مرغداري و توالي جوجه ريزي در سالن بستگي دارد . تجربه نشان ميدهد كه هرچه در ساختمان مرغداري ، از مصالح مناسب و مرغوب استفاده شود و ساختمان به روش اصولي ساخته شود ، تأمين نور و حرارت و هوا بهتر صورت مي پذيرد ، جوجه ها سريعتر رشد ميكنند ، درصد تلفات كمتر ميشود ، ضريب تبديل غذايي پايين مي آيد و مخارج تعمير و نگهداري ساختمان كاهش پيدا ميكند و در نهايت ، سود بيشتري عايد سرمايه گذار ميشود . در كشورهاي پيشرفته اي مانند ايالات متحده آمريكا ، كه صنعت مرغداري در آنها توسعه چشمگيري يافته است ، استهلاك ساختمان مرغداري را بيست سال منظور ميكنند و استهلاك ساليانه را معادل پنج درصد سرمايه گذاري اوليه به حساب مي آورند ، بدين ترتيب ، سرمايه گذاري ثابت مربوط به ساختمان ، در عرض بيست سال برگردانده ميشود . اما در كشور ما ، كه اصول ساختمان سازي در احداث بناي مرغداري ، بطور كامل رعايت نمي شود و از مصالح ساختماني مناسب استفاده نمي گردد ، مدت استهلاك ساختمان را معمولاً ده سال در نظر مي گيرند و به اين ترتيب ، بايد هرسال ، ده درصد هزينه كلي ساختمان ، بازگشت داشته باشد و اين امر ، مستلزم آنست كه در طول سال ، حتي الامكان به دفعات بيشتري ، جوجه ريزي انجام شود و تا جايي كه امكان دارد ، مدت زمان خالي بودن سالن ، كاهش پيدا كند . همچنين بايد طوري برنامه ريزي گردد كه ضريب تبديل غذايي پايين بيايد و كوتاه سخن اينكه حداكثر سود اقتصادي بدست آيد تا استهلاك بالاي ساليانه ساختمان ، جبران گردد .
معمولاً در مرغداري هاي گوشتي كشور ما ، سالانه چهار بار جوجه ريزي صورت مي گيرد . اگر در هر متر مربع از سالن ، ده پرنده پرورش داده شود و وزن هر پرنده در هنگام ارسال به كشتارگاه 5/2 كيلوگرم باشد ، در سال ، يكصد كيلوگرم مرغ گوشتي در هر متر مربع پرورش مي يابد . چنانچه هزينه هر متر مربع از ساختمان مرغداري را ، با محاسبه قيمت زمين و مصالح ، يك ميليون ريال در نظر بگيريم و مدت استهلاك ساختمان را ده سال فرض كنيم ، در اين صورت ، هزينه استهلاك سالانه هر متر مربع از سالن ، يكصد هزار ريال خواهد بود و چون سالانه يكصد كيلوگرم پرنده در هر متر مربع پرورش مي يابد ، هزينه استهلاك هر متر مربع از سالن مرغداري ، به ازاي توليد يك كيلوگرم مرغ ، يكهزار ريال ميباشد . بنابراين ، هرچه صورت اين كسر ، يعني هزينه هر متر مربع از زمين و ساختمان ، كمتر باشد ، يا مخرج اين كسر ، يعني مقدار توليد سالانه پرنده در واحد سطح ، بيشتر باشد ، هزينه استهلاك ساختمان پايين مي آيد و به عبارت بهتر ، سهم بيشتري از درآمد سالانه مرغداري به عنوان سود خالص ، عايد مرغدار مي گردد .
يكي ديگر از موارد سرمايه گذاري ثابت مرغداري ، هزينه هاي مربوط به وسايل و تجهيزات ، از قبيل هواكش ، هيتر ، موتور برق اضطراري ، دانخوري ، آبخوري و مه پاش ميباشد . هرچه اين وسايل ، عمر و دوام بيشتري داشته باشند ، مدت استهلاك آنها بيشتر بوده و درصد پاييني از سرمايه اوليه ي مربوط به خريد آنها ، بايد سالانه برگشت داده شود . معمولاً در ايران ، عمر مفيد وسايل مرغداري را پنج سال منظور مي نمايند ، بنابراين هرسال ، بيست درصد سرمايه اوليه ي مربوط به خريد اين وسايل ، مستهلك ميشود ، يعني بايد هرسال ، به اندازه بيست درصد سرمايه اي كه صرف خريد اين تجهيزات شده است ، از درآمد مرغداري را كنار گذاشت تا پس از بسر آمدن عمر اين وسايل ، مشابه آنها را از نو خريد . بديهي است هرچه عمر مفيد تجهيزات يادشده بيشتر باشد ، درصد پايين تري از درآمد سالانه مرغداري به استهلاك آنها اختصاص مي يابد و به سهم سود خالص افزوده مي گردد .
از هزينه هاي ثابت ديگر مرغداري ، هزينه مربوط به تعميرات است . بديهي است هرچه مصالح ساختمان ، مناسب و مرغوب باشد و ساختمان منطبق با اصول مهندسي ساخته شود ، مخارج ساليانه مربوط به تعميرات كمتر خواهد بود . ميتوان گفت هزينه تعميرات ساختمان رابطه ي معكوسي با مقدار سرمايه گذاري اوليه دارد . در شرايط استاندارد ، هزينه سالانه ي تعميرات ساختمان را 5/1 درصد سرمايه اوليه ساخت مرغداري در نظر مي گيرند . همچنين اگر وسايل و تجهيزات مرغداري از نوع مرغوب باشند ، هزينه سالانه ي تعمير وسايل را دو درصد سرمايه ي اوليه خريد وسايل منظور ميكنند .
از هزينه هاي ثابت ديگر ، سود سرمايه گذاري اوليه است كه مقدار آن در هر كشور متفاوت است و بستگي به شرايط اقتصادي جامعه دارد . اگر وضعيت سرمايه گذاري نامطلوب و ثبات اقتصادي كم باشد ، اين رقم را بالا در نظر مي گيرند ولي در شرايط ايده آل ، سود سالانه ي سرمايه گذاري اوليه را پنج تا درصد سرمايه اوليه منظور نموده و به عبارتي ، اين رقم را از سود خالص سالانه ، كسر ميكنند . سود سرمايه گذاري اوليه ي مرغداري در هر كشوري تقريباً با سود سپرده درازمدت بانكي برابري ميكند . براي ماليات هم عدد ثابتي در كشور ما وجود ندارد و حتي برخي از كارشناسان حسابداري ، اين مبلغ را در رديف هزينه هاي جاري مي آورند كه به نظر ميرسد در شرايط ناپايدار اقتصادي ، چنين محاسبه اي معقول تر است . به هر حال ، رقم اختصاص يافته براي ماليات سالانه نيز معادل يك يا چند دهم درصد از سرمايه گذاري اوليه ميباشد .
همان طور كه ملاحظه ميشود ، در صورتي كه ساختمان بطور اصولي ساخته شود و محل احداث آن نيز به درستي انتخاب شده باشد ، بخش اعظمي از هزينه هاي ثابت مرغداري كاهش مي يابد و حتي اين امر سبب كاهش بعضي از هزينه هاي جاري از قبيل هزينه سوخت و روشنايي و تهويه نيز مي گردد .
در سالن هايي كه بر روي زمين هاي مناسب احداث ميشوند و در ساختمان آنها اصول مورد نظر رعايت مي گردد ، طيور رشد سريعتري دارند و اتلاف سرمايه و انرژي كمتر است و در نتيجه ، سود حاصله بيشتر است . براي رسيدن به اين منظور ، بايستي عمليات ساختماني طبق برخي اصول صورت بگيرد كه اهم آنها در پي آمده است .
الف – پي ريزي ؛ پي ريزي درست هم موجب استحكام بنا ميشود و هم از نفوذ رطوبت به سالن جلوگيري مي نمايد . همچنين ضدعفوني ساختماني كه پي محكم دارد راحت تر است و نيز موش ، جوندگان ديگر و ساير جانوران موذي نمي توانند به داخل سالن نفوذ كنند ، چراكه پي ريزي درست و اصولي ، مانع حفر كانال توسط جانوران موذي مي گردد و از ايجاد شكستگي و ترك خوردگي در كف سالن و ديوارها جلوگيري مي نمايد . بهترين تركيب براي بتن پي ، شامل يك قسمت سيمان ، دو قسمت ماسه ي شسته و چهار قسمت سنگريزه يا شن است . بهتر است عمق پي ، دستكم نيم متر و عرض آن ، حداقل دو برابر عرض ديوار ي باشد كه بر روي آن پي ، بنا ميشود . همچنين توصيه ميشود كه پي حداقل سي سانتي متر از سطح زمين ، بالاتر بيايد تا رطوبت نتواند به آساني در كف سالن نفوذ كند .
ب – كف سالن ؛ با پي ريزي اصولي ، كف سالن تقريباً سي سانتي متر بالاتر از سطح زمين ساخته ميشود . گرچه ميتوان از انواع مصالح براي كف ساختمان استفاده كرد اما در ايران معمولاً كف سيماني ساخته ميشود كه تركيبي از يك قسمت سيمان ، 5/3 قسمت ماسه ي شسته و هفت قسمت شن است . حوضچه مخصوص مايع ضدعفوني در جلوي درهاي ورودي سالن ، بايد در موقع كف ريزي ساخته شوند . اين گونه كف هاي سيماني ، نسبت به انواع ديگر كف ، بهداشتي بوده و به آساني قابل نظافت ، شعله افكني و ضدعفوني كردن هستند و چنانچه شيب مناسبي داشته باشند ، مانع جذب و نفوذ رطوبت به داخل سالن ميشوند . با ريختن پوشال بر روي كف بتني ، بستر مناسبي براي پرندگان به وجود مي آيد . پرورش طيور بر روي بستر ، امكان دسترسي آنها را به مدفوع فراهم ميكند و پرندگان با استفاده از آن ، بخشي از ويتامين B12مورد نياز خود را تأمين مي نمايند .
توصيه شده است كه در مناطق مرطوب مانند گيلان و مازندران ، يك رديف نرده چوبي يا تور سيمي بر روي سرتاسر كف سالن قرار داد تا پرندگان با كف زمين در تماس مستقيم نباشند .
ج – ديوارها ؛ ارتفاع و ضخامت ديوارها بستگي به ساختمان مرغداري دارد . معمولاً ارتفاع 3 تا 5/3 متري براي ديوار مرغداري مناسب است و بهتر است عرض ديوار ، دو آجر در نظر گرفته شود . اخيراً براي ساخت ديوار ، از بلوك هاي سيماني يا سفالي استفاده ميشود كه علاوه بر داشتن استحكام كافي ، با حبس هوا در فضاي خالي داخل بلوك ، نوعي عايق حرارتي نيز محسوب ميشود . چه ديوار از آجر ساخته شود و چه از بلوكهاي سيماني يا سفالي ، سطح داخلي و خارجي ديوارها بايد سيمانكاري شود تا علاوه بر زيبايي ظاهري ، منافذ آن پوشانده شود تا باد و سرما و همچنين حشرات و جانوران موذي ، امكان نفوذ به داخل ساختمان پيدا نكنند . همچنين سيمانكاري سطح داخلي ديوارهاي سالن مرغداري ، سبب ميشود تا سمپاشي ، ضدعفوني و ساير اقدامات بهداشتي ، راحت تر انجام بگيرد . گچكاري سطح داخلي ديوارهاي سالن ، علاوه بر داشتن مزاياي سيمانكاري ، سبب زيبايي بيشتر و روشنايي داخل سالن مي گردد و خلل و فرج باقيمانده بر روي سطح سيمانكاري شده را بطور كامل مي پوشاند .
د - سقف ؛ در مرغداري هاي كشور ما ، دو نوع سقف رايجتر است . يكي سقف شيرواني و ديگري سقف آجري . در نواحي سردسير كه نياز به برف روبي بيشتر است و نيز در مناطق مرطوب كه بارندگي زيادي وجود دارد ، سقف شيرواني رايجتر است . معمولاً در اين گونه سقف ها ، شيب خيمه ، يك به سه تا يك به چهار ميباشد و سقف به اندازه ي حدوداً يك متر از ديوارها به بيرون تجاوز ميكند . در اين صورت ، هم از نفوذ باران و برف به داخل سالن جلوگيري ميشود و هم به عنوان سايه بان ، از نفوذ آفتاب گرم تابستان به داخل مرغداري ، ممانعت به عمل مي آيد . سقف آجري يا طاق ضربي نيز در مناطق معتدل كشور ما رواج دارد و اگر اين نوع سقف با عايق رطوبتي آلومينيوم دار ، كه اصطلاحاً ايزوگام آلومينيوم دار گفته ميشود ، پوشانده شود ، هم مانع نفوذ آب به لايه هاي زيرين سقف مي گردد و هم با انعكاس دادن نور خورشيد ، مانع گرم شدن سقف و سالن ميشود . در سقف آجري يا طاق ضربي ، عرض سالن نمي تواند زياد باشد و ديوارها نيز عريض تر از حد معمول ساخته ميشوند تا تحمل مصالح سنگين چنين سقفي را داشته باشند .
هـ – در و پنجره ؛ هرچه تعداد درها كمتر و ابعاد آنها كوچكتر باشد ، مطلوب تر است زيرا مانع نفوذ باد و هواي سرد به داخل سالن شده و از خروج حرارت سالن به بيرون جلوگيري ميشود . بلندي دو متر براي درها مناسب است و بهتر است عرض آن به اندازه اي باشد كه يك نفر كارگر بتواند با مقداري وسايل معمول ، از آن عبور نمايد . تعبيه پنجره ها براي تأمين نور و انجام تهويه ، لازم و ضروري است . معمولاً به ازاي 15 تا 18 متر مربع از كف سالن ، يك متر مربع پنجره در نظر مي گيرند . بهترين نوع پنجره ، آنهايي هستند كه حول محور افقي و به سمت پايين و بالا ، باز و بسته ميشوند ، زيرا با شكستن مسير وزش باد ، مانع توليد جريان شديد هوا يا كوران در داخل سالن ميشوند و نيز با تنظيم زاويه ي پنجره ها ، ميتوان هواي ورودي و خروجي را كنترل نمود . در برخي مناطق گرمسير ، شيشه هاي نزديك سقف را برميدارند و شيشه هاي پاييني را با رنگ ، تيره ميكنند و بدين وسيله در ماههاي گرم سال ، سالن را تا حدي خنك نگه ميدارند . بهتر است در مناطق گرمسير ، پنجره ها به سقف نزديك باشند تا سايه بان هاي شيرواني ، مانع نفوذ آفتاب گرم تابستان به داخل سالن گردند . در نواحي سردسير ، هرچه پنجره ها ، با حفظ ارتفاع معقول ، به كف سالن نزديك تر باشند ، بهتر است ، زيرا مقدار بيشتري از اشعه ي خورشيد به داخل سالن ميتابد و هواي سالن را گرم نگه ميدارد . براي پيشگيري از اتلاف گرما ، توصيه شده است كه در مناطق سردسير ، تعداد پنجره ها به حداقل ممكن كاهش يابد ، يعني به ازاي هر 18 متر مربع از مساحت مرغداري ، يك متر مربع پنجره تعبيه گردد .
همان گونه كه پيشتر نيز گفته شد ، اغلب سالن هاي مرغداري ، رو به جنوب يا شرق ساخته ميشوند تا بيشترين بهره مندي را از آفتاب داشته باشند ، به همين جهت پنجره ها بر روي ديوارهاي طولي سالن و طوري تعبيه ميشوند كه درست روبروي هم قرار نگيرند تا از كوران هوا يا جريان شديد باد جلوگيري شود .
همچنين بهتر است به جاي شيشه ، از طلق يا نايلون براي پنجره ها استفاده كرد ، زيرا با عبور نور خورشيد از شيشه ، اشعه ي فرابنفش آن جذب شيشه شده و به داخل سالن نمي رسد ، از اين رو پرندگان قادر به سنتز ويتامين D از پيش ساز اين ويتامين كه در چربي زيرپوستي وجود دارد ، نخواهند بود . البته چنانچه با وجود طلق يا صفحات نايلوني ، گرمايش سالن در زمستان مشكل باشد ، بايد از شيشه استفاده نمود . ناگفته نماند كه امروزه انواع ويتامين از جمله ويتامين D از طريق مكمل هاي ويتاميني به جيره طيور پرورشي افزوده مي گردند و اگر بنا به دلايلي استفاده از نور خورشيد براي سنتز ويتامين D مقدور نباشد ، نبايد نگران بروز علايم كمبود اين ويتامين بود .
نكته مهم ديگر آنست كه حتماً براي پنجره ها توري محكم و مناسبي نصب شود تا از ورود پرندگان و جانوران موذي به داخل مرغداري جلوگيري شود . بايد توجه داشت كه اندازه ي چشمه هاي توري ، نه بقدري ريز باشد كه جلوي جريان آزاد هوا گرفته شود و نه چندان بزرگ باشد كه پرندگان و ديگر جانوران از آن عبور كرده و داخل سالن شوند .
مطالب پيش گفته ، نكنه هاي باريك و كاربردي در انتخاب مكان و احداث ساختمان مرغداري پرورش طيور گوشتي هستند كه رعايت آنها بازدهي بالاتر و سود اقتصادي بيشتر را براي پرورش دهنده به همراه خواهد داشت و از مشكلات مديريتي و بهداشتي در طول دوران توليد خواهد كاست .
منابع ( به ترتيب الفبا ) :
1- اصول پرورش طيور ؛ تأليف دكتر مرادعلي زهري ؛ انتشارات دانشگاه تهران ؛ تهران 1372 ؛ صص 205 تا 251 .
2- اصول علمي و عملي پرورش طيور ؛ تأليف دكتر جواد پوررضا ؛ انتشارات جهاد دانشگاهي دانشگاه صنعتي اصفهان ؛ چاپ دوم 1374 ؛ صص 180 تا 199 .
3- بهداشت و مديريت طيور ؛ تأليف ديويد ساينزبري ؛ ترجمه دكتر محمدحسن بزرگمهري فرد ، دكتر حسين حسيني و دكتر ريما مرشد ؛ انتشارات پريور ؛ تبريز 1384 ؛ صص 61 تا 95 .
4- پرورش طيور گوشتي ؛ تأليف دكتر مرادعلي زهري ؛ انتشارات دانشگاه تهران ؛ 1370 ؛ صص 179 تا 193 .
5- راهنماي كامل پرورش طيور ؛ تأليف مك او نورث و دونالد دي بل ؛ ترجمه دكتر محمدحسن فرخوي ، مهندس تقي خليقي سيگارودي و دكتر فريدون نيك نفس ؛ انتشارات واحد آموزش و پژوهش معاونت كشاورزي سازمان اقتصادي بنياد شهيد انقلاب اسلامي ؛ تهران 1371 ؛ صص 85 تا 216 .
http://fars.ivo.ir/Portal/Home/ShowPage.aspx?Object=GeneralText&ID=4b0fb203-26ed-4d80-b4f0-8a8f1fd6d8d9&LayoutID=d0284d18-d630-4c34-ae56-64a0871f201f&CategoryID=2312f19d-0ae4-4478-8bd7-03a9c170f436
اگر مرغداري در جايي ساخته ميشود كه ميانگين سالانه دما در آن ، بالاست و به عبارت ديگر ، منطقه اي گرمسير است ، بايد مصالح و تيپ ساختمان براي مهار گرما انتخاب شود و اگر جايي كه مرغداري در آن احداث ميگردد ، منطقه اي سردسير است ، بايستي منظور اصلي معماري ساختمان مرغداري ، مهار سرما باشد و براي گرم نگه داشتن مرغداري ، تدابير لازم اتخاذ گردد .
بايد طول سالن هاي مرغداري ، عمود بر جهت بادهاي موسمي بنا شود ، در اين صورت ، باد بر پشت ساختمان ميخورد و تهويه سالن در تابستان ، آسانتر انجام مي شود . عدم رعايت اين نكته ، سبب ميشود كه تهويه بخوبي صورت نگيرد و وزش بادهاي موسمي سبب انتقال عوامل بيماريزا از يك مرغداري به مرغداري ديگر شود و علاوه بر آن ، بوي نامطبوع واحد پرورشي بسوي منطقه مسكوني سوق داده شود و موجب سلب آسايش اهالي اطراف مرغداري و بروز مشكلات بهداشتي براي آنها گردد .
زمين محل احداث مرغداري نبايد پست و رطوبت گير باشد و همچنين از انتخاب دره و مكان هاي سيل گير بايستي اجتناب نمود . اگر آب و هواي منطقه زياد گرم نباشد ، بهتر است محوطه مرغداري بدون درخت باشد ، زيرا در اينصورت باد بهتر ميوزد و تهويه طبيعي به نحو كامل انجام ميشود . در مناطق گرمسير و بادگير ، ميتوان زمين درختكاري شده را براي ساخت مرغداري برگزيد كه در اينصورت ، بايد درختان بلند و در ضلع جنوبي ساختمان قرار گرفته باشند و شاخ و برگ بخشهاي پاييني درختان ، كوتاه شود تا جلوي پنجره ها را نگيرند و مانع تهويه و نوردهي طبيعي نگردند .
بهتر است مرغداري در موقعيتي بنا شود كه دسترسي به جاده آسان باشد و آوردن جوجه يكروزه ، دان و دارو و همچنين حمل مرغ به كشتارگاه و آمد و شد كاركنان به مرغداري به راحتي صورت پذيرد . از طرفي ، نزديكي زياد مرغداري به منطقه مسكوني و جاده هاي پر رفت و آمد نيز درست نيست ، زيرا ارزش مكاني زمين در چنين مناطقي زياد است و هزينه هاي اوليه ساخت مرغداري را افزايش مي دهد و نيز توسعه آتي شهر يا جاده براي كار مرغداري ايجاد مزاحمت مي كند و از همه مهمتر اينكه موجب وارد آمدن تنش به طيور مي گردد و احتمال شيوع بيماري را بواسطه تردد زياد ، افزايش مي دهد .
نكته مهم ديگر در انتخاب مكان مناسب براي مرغداري ، رعايت فاصله مناسب از مرغداري مجاور ميباشد . به منظور پيشگيري از انتقال برخي عوامل بيماريزا ، به خصوص آنها كه از طريق هوا انتقال پيدا مي كنند ، بايد فاصله دو مرغداري ، حداقل پانصد متر باشد . همچنين بهتر است مرغداري گوشتي و تخمگذار ، فاصله بيشتري داشته باشند ، چون بعضي از عوامل بيماريزا از مرغهاي تخمگذار به گوشتي منتقل ميشوند . براي اينكه نور كافي به داخل سالن ها برسد و عوامل بيماريزا از يك سالن به ديگري انتقال نيابد ، توصيه شده است كه حداقل فاصله دو سالن در يك مرغداري ، 250 متر منظور شود .
مساحت يك سالن نيز بستگي به تعداد جوجه ها دارد . معمولاً براي هر ده قطعه جوجه گوشتي ، يك متر مربع در نظر مي گيرند ، به اين ترتيب ، يك سالن ده هزار قطعه اي ، مساحتي در حدود يكهزار متر مربع دارد . همچنين تراكم جوجه ها در واحد سطح ، بستگي به سن آنها دارد . توصيه شده است كه بيست جوجه يكروزه تا شش هفته در يك متر مربع نگهداري شوند و در سن بالاتر از شش هفتگي ، ده جوجه در يك متر مربع پرورش يابند . البته در شرايط خاص ، مانند بيماري ، دماي بالا و نقص تهويه ، تراكم جوجه ها در واحد سطح را كاهش ميدهند و به اصطلاح ، جاگشايي مي نمايند .
به جرأت ميتوان گفت پرورش طيور ، متراكم ترين نوع پرورش دامهاي اهلي ميباشد و به همين جهت ، مسائل مربوط به رفاه و آسايش طيور و نكات مديريتي و بهداشتي بايستي در ساختمان مرغداري مد نظر قرار بگيرد . بر اساس قوانين حمايت از حقوق حيوانات كه تصميمات اتحاديه اروپايي را تحت تأثير قرار ميدهد ، پيش بيني ميشود كه نگهداري طيور در قفس ، در آينده نزديك ، ممنوع اعلام گردد . البته در كشور ما از سيستم تمام پر ـ تمام خالي براي پرورش جوجه هاي گوشتي استفاده ميشود و فارغ از مسائل حمايت از حقوق جانوران ، بدليل آساني و كم هزينه بودن نگهداري طيور بر روي بستر ، سالهاست كه استفاده از قفس براي پرورش طيور گوشتي اجرا نميشود .
در سيستم تمام پر ـ تمام خالي ، جوجه هاي يكروزه همزمان به سالن مرغداري آورده ميشوند و در پايان دوره پرورش ، طيور گوشتي آماده كشتار ، در حداقل زمان ممكن ، از مرغداري خارج كرده ميشوند . پس از تخليه سالن ، بستر و كود آن برداشته ميشود و سالن ضدعفوني مي گردد و براي مدتي خالي ميماند تا دوباره جوجه ريزي صورت بگيرد . سيستم تمام پر – تمام خالي محاسني دارد كه بعضي از آنها بدين قرار ميباشد :
1- تخليه همزمان پرندگان از سالن و بدنبال آن ، ضدعفوني جايگاه ، عامل مهمي در حذف اكثر عوامل بيماريزا بشمار ميرود . هرچه امكان تخليه سالن به دفعات بيشتري در طول سال وجود داشته باشد ، احتمال شيوع بيماري هاي عفوني ، كمتر خواهد بود .
2- وقتي سالن از پرنده خالي ميشود ، امكان جمع آوري كود و بستر نيز بوجود مي آيد و تميز كردن سالن ، شعله افكني آن و ضدعفوني مرغداري و تجهيزات آن ميسر مي گردد و در اينصورت ، انواع باكتري ، ويروس ، قارچ و انگل ، با بكارگيري مواد ضدعفوني كننده مؤثر و روش درست ضدعفوني ، از ميان ميروند .
3- نگهداري پرندگان همسن به سبب وضعيت ايمني يكنواختي كه دارند ، موجب موفقيت برنامه هاي واكسيناسيون و درمان ميشود و رعايت موارد بهداشتي ، مديريتي و تغذيه پرندگان ، راحت تر صورت مي پذيرد . در سالن هايي كه پرندگاني با سنين مختلف ، مخلوط ميشوند ، كارايي برنامه هاي درماني و مايه كوبي ، چندان رضايت بخش نيست ، زيرا اجراي صحيح برنامه هاي پيشگيرانه و درماني در فارم هاي چندسني دشوار است و برخي پرندگان به اين برنامه ها پاسخ مناسب نمي دهند يا اينكه در زمان هاي نامناسب درمان ميشوند . مخلص كلام اينكه همسني طيور يك واحد پرورشي ، كار درمان و واكسيناسيون را تسهيل مي نمايد .
4- ورود و خروج تقريباً همزمان پرندگان به سالن ، سبب ايراد استرس كمتري به طيور ميشود ، تا اينكه پرندگان به دفعات و بطور مكرر وارد و خارج شوند كه در اينصورت و در هر بار ورود و خروج پرندگان ، به آنها تنش وارد ميشود . بنابراين مزيت مهم سيستم تمام پر ـ تمام خالي اينست كه در يك آن ، جوجه ريزي انجام ميشود و طيور به فاصله كمي ، از سالن خارج ميشوند و اين امر ، كمترين تنش را براي طيور در پي دارد .
5- خالي نگه داشتن سالن در بين دو دوره پرورشي ، از نظر بهداشتي بسيار مفيد است و موجب از ميان رفتن بسياري از عوامل بيماريزا مي گردد . همچنين در فرصت بدست آمده ، ضدعفوني سالن و تجهيزات مرغداري و فروش كود و تميز كردن بستر امكان پذير مي گردد . علاوه بر آن ، مرغدار و كاركنان واحد پرورشي ، اجازه استراحت ذهني و بدني پيدا ميكنند و خود را براي دوره بعدي آماده مي نمايند .
6- پرورش متراكم طيور ، امكان تكثير مگس ها ، موش ها و جانوران موذي را در سالن فراهم مي آورد و كود و بستر مرغداري و مواد آلي موجود در آنها ، زمينه مناسبي براي رشد و تكثير اين جانوران ميشود . تخليه همزمان پرندگان و خالي كردن بستر و كود سالن ، مبارزه با جانوران موذي را مقدور و امكان پذير ميسازد و از انتشار بي رويه بوي نامطبوع كود به اطراف مرغداري جلوگيري مي نمايد .
وجود مزاياي فوق ، سبب رواج سيستم تمام پر ـ تمام خالي براي پرورش طيور گوشتي شده و اغلب مرغداران كشور ما از اين روش استفاده ميكنند . به همين جهت ، نكات مربوط به انتخاب محل و ساختمان مرغداري گوشتي كه در پي مي آيد ، براي تأمين اهداف سيستم تمام پر ـ تمام خالي و پرورش روي بستر تنظيم شده است .
1-وي‍‍‍ژگي هاي خاك و موقعيت زمين ؛ توصيه شده است كه زمين مرغداري ، مسطح و كمي شيبدار باشد ، زيرا در چنين زميني ، نسبت به زمين مرتفع يا پست ، زهكشي بهتر انجام ميشود و خاك محل ، خشك ميماند . در زمين پست ، همواره رطوبت در خاك ميماند و جذب ساختمان مي گردد . جاهاي مرتفع نيز در معرض جريان هوا و وزش بادهاي موسمي هستند ، از اينرو در تابستان گرم و در زمستان سرد بوده ، عمل تهويه نيز در سالن هاي احداث شده بر روي زمين هاي مرتفع به سختي صورت مي پذيرد . بهتر است خاك زمين مورد نظر ، ماسه اي يا رسي باشد ، چون اينگونه خاكها ، رطوبت را به خوبي جذب ميكنند و به آساني ، خشك و زهكشي ميشوند . زمين هايي كه خاك آهكي يا سيليسي دارند ، رطوبت را در خود نگه ميدارند و دير زهكشي ميشوند و در نتيجه ، انگل ها و عوامل بيماريزا در چنين زمين هايي براحتي رشد كرده و تكثير مي يابند .
همچنين كاشت درخت در محوطه سالن مرغداري ، به چند منظور توصيه شده است : اولاً سبب لطافت و تميزي هوا ميشود ، ثانياً باعث جلوگيري از ايجاد باد و طوفان در زمستان مي گردد و ثالثاً با توليد سايه در تابستان ، تا اندازه اي هواي پيرامون سالن مرغداري را خنك مي نمايد . براي اين منظور ، بهتر است از درختان برگريزدار يا خزان دار استفاده نمود ، زيرا در تابستان ، مانع تابش آفتاب شديد به داخل سالن ميشوند و در زمستان كه فاقد برگ هستند ، اجازه تابش نور خورشيد را به داخل سالن ميدهند . همچنين كاشتن درختان بلندي كه شاخه هايشان بالاست ، بهتر از درختان كوتاه قد است ، چون درختان كوتاه ، مانع رسيدن نور به سالن ميشوند و رطوبت خاك را هم زياد ميكنند .
2-جهت جغرافيايي ساختمان ؛ جهت لانه با در نظر داشتن تابش نور خورشيد ، وزش بادهاي موسمي و محل استقرار خانه هاي مسكوني تعيين مي گردد . اصل كلي در مورد جهت استقرار ساختمان مرغداري اينست كه حداكثر آفتاب بويژه در فصل زمستان بداخل لانه بتابد و براي همين ، مناسب ترين جهت ، رو به جنوب يا شرق است . ساختمان هاي جنوبي آفتابگير هستند و اين مزيت ، بخصوص براي آفتاب زمستاني ، درجه اهميت بيشتري دارد . رو به شرق بودن سالن مرغداري نيز اين برتري را دارد كه آفتاب صبح به درون سالن ميتابد و پرندگان اين اشعه را دوست ميدارند و خود را در معرض آن قرار ميدهند و اين كار ، علاوه بر آنكه سبب گرم شدن بدن پرنده ميشود ، موجب ساخت ويتامين D از پيش سازهاي اين ويتامين كه در چربيهاي زيرپوست موجودند ، مي گردد .
چون پرندگان پس از سپري كردن شب ، نياز به گرماي طبيعي دارند و از سوي ديگر ، سرصبح شادابتر و فعالترند ، وقت بيشتري را در برابر آفتاب صبحگاهي مي گذرانند و با توجه به مزايايي كه گفته شد ، ساختمان هاي شرقي هم ، به جهت احداث مرغداري ، مناسب هستند . در سالن هاي رو به شرق ، آفتاب زودتر از سالن خارج ميشود و اين امر در روزهاي گرم تابستان ، امتياز مثبت براي ساختمان تلقي مي گردد .
3- رعايت فاصله با ساير ساختمان ها ؛ سالن مرغداري نبايد به خانه هاي مسكوني ، زياد نزديك باشد زيرا خطر انتقال بيماري هاي عفوني به طيور را افزايش ميدهد و از طرفي ، بوي نامطبوع مرغداري و سر و صداي ناشي از تردد وسايل نقليه به مرغداري ، ساكنان اطراف را ناراحت مي نمايد . اما ساختمان مخصوص كارگران نبايد دور از سالن ها احداث شود ، براي اينكه كارگران براحتي و در كوتاهترين زمان بتوانند به سالن ها سركشي كنند . ساختمان مرغداري بايستي از شهر يا روستا و جاده اصلي دور باشد تا علاوه بر پيشگيري از خطر انتقال عوامل بيماريزا بواسطه تردد بي رويه افراد و وسايط نقليه ، سر و صداي ناشي از رفت و آمد خودروها و آلودگي صوتي مناطق مسكوني مانند صداي بلندگوها و خودروها و موتورسيكلت ها ، موجب ايراد تنش و استرس به پرندگان نشود . همچنين زمين هاي نزديك به مناطق مسكوني و حريم جاده ها گرانترند و هم سبب بالا رفتن هزينه هاي ثابت تأسيس مرغداري مي گردد و هم اينكه در آينده نزديك در معرض توسعه شهر ، روستا يا شهرك صنعتي واقع ميشوند و آسايش ساكنان اطراف و امنيت زيستي ( Biosecurity) پرندگان به مخاطره مي افتد . در عين حال ، محل مرغداري نبايد از شهر و جاده هاي مواصلاتي بقدري دور باشد كه اياب و ذهاب كاركنان و آمد و شد خودروها مشكل شود ، در همين حال بايد مسائل بهداشتي ورود و خروج افراد و وسايل به مرغداري ، با دقتي سختگيرانه و تحليل ناپذير پيگيري شود .
مسئله مهم ديگر ، رعايت فاصله مرغداري با واحدهاي پرورشي ديگر ، اعم از دام و طيور است . جوجه هاي گوشتي ، جزء حساس ترين جانوران به عوامل بيماريزا و تنش هاي محيطي ميباشند و چه بسا انواع ويروس ، باكتري ، قارچ ، انگل و عوامل تنش زا ، كه براي دامها و طيور ديگر ، بي ضرر هستند يا دست كم ، خطر كمتري دارند ، براي جوجه هاي گوشتي ، خطرناك و حتي كشنده باشند . از اين رو ، محل مرغداري بايد از محل گاوداري ، گوسفندداري و سالن هاي نگهداري انواع پرنده مثل مرغ تخمگذار ، بوقلمون ، اردك ، غاز ، بلدرچين و قرقاول دور باشد . حتي بهتر است دو سالن يك واحد پرورشي جوجه هاي گوشتي هم ، نزديك يكديگر ساخته نشوند . توصيه شده است كه حداقل فاصله دو مرغداري 500 متر و حداقل فاصله دو سالن يك مرغداري 250 متر باشد . بديهي است عدم رعايت اين فواصل ، تبعات بهداشتي و اقتصادي جبران ناپذير خواهد داشت .
در احداث ساختمان مرغداري ، بايد به مسائل مهندسي توجه داشت تا سالن ها از نظر نور ، حرارت و تهويه ، مناسب اهداف پرورش باشند و منظور سرمايه گذار از نگهداري طيور گوشتي تأمين شود . ميدانيم زمين و ساختمان مرغداري ، جزء هزينه هاي ثابت به شمار ميرود . اين هزينه ها بسته به كشور و در يك كشور ، بسته به منطقه ، متفاوت است و نيز به ظرفيت مرغداري و توالي جوجه ريزي در سالن بستگي دارد . تجربه نشان ميدهد كه هرچه در ساختمان مرغداري ، از مصالح مناسب و مرغوب استفاده شود و ساختمان به روش اصولي ساخته شود ، تأمين نور و حرارت و هوا بهتر صورت مي پذيرد ، جوجه ها سريعتر رشد ميكنند ، درصد تلفات كمتر ميشود ، ضريب تبديل غذايي پايين مي آيد و مخارج تعمير و نگهداري ساختمان كاهش پيدا ميكند و در نهايت ، سود بيشتري عايد سرمايه گذار ميشود . در كشورهاي پيشرفته اي مانند ايالات متحده آمريكا ، كه صنعت مرغداري در آنها توسعه چشمگيري يافته است ، استهلاك ساختمان مرغداري را بيست سال منظور ميكنند و استهلاك ساليانه را معادل پنج درصد سرمايه گذاري اوليه به حساب مي آورند ، بدين ترتيب ، سرمايه گذاري ثابت مربوط به ساختمان ، در عرض بيست سال برگردانده ميشود . اما در كشور ما ، كه اصول ساختمان سازي در احداث بناي مرغداري ، بطور كامل رعايت نمي شود و از مصالح ساختماني مناسب استفاده نمي گردد ، مدت استهلاك ساختمان را معمولاً ده سال در نظر مي گيرند و به اين ترتيب ، بايد هرسال ، ده درصد هزينه كلي ساختمان ، بازگشت داشته باشد و اين امر ، مستلزم آنست كه در طول سال ، حتي الامكان به دفعات بيشتري ، جوجه ريزي انجام شود و تا جايي كه امكان دارد ، مدت زمان خالي بودن سالن ، كاهش پيدا كند . همچنين بايد طوري برنامه ريزي گردد كه ضريب تبديل غذايي پايين بيايد و كوتاه سخن اينكه حداكثر سود اقتصادي بدست آيد تا استهلاك بالاي ساليانه ساختمان ، جبران گردد .
معمولاً در مرغداري هاي گوشتي كشور ما ، سالانه چهار بار جوجه ريزي صورت مي گيرد . اگر در هر متر مربع از سالن ، ده پرنده پرورش داده شود و وزن هر پرنده در هنگام ارسال به كشتارگاه 5/2 كيلوگرم باشد ، در سال ، يكصد كيلوگرم مرغ گوشتي در هر متر مربع پرورش مي يابد . چنانچه هزينه هر متر مربع از ساختمان مرغداري را ، با محاسبه قيمت زمين و مصالح ، يك ميليون ريال در نظر بگيريم و مدت استهلاك ساختمان را ده سال فرض كنيم ، در اين صورت ، هزينه استهلاك سالانه هر متر مربع از سالن ، يكصد هزار ريال خواهد بود و چون سالانه يكصد كيلوگرم پرنده در هر متر مربع پرورش مي يابد ، هزينه استهلاك هر متر مربع از سالن مرغداري ، به ازاي توليد يك كيلوگرم مرغ ، يكهزار ريال ميباشد . بنابراين ، هرچه صورت اين كسر ، يعني هزينه هر متر مربع از زمين و ساختمان ، كمتر باشد ، يا مخرج اين كسر ، يعني مقدار توليد سالانه پرنده در واحد سطح ، بيشتر باشد ، هزينه استهلاك ساختمان پايين مي آيد و به عبارت بهتر ، سهم بيشتري از درآمد سالانه مرغداري به عنوان سود خالص ، عايد مرغدار مي گردد .
يكي ديگر از موارد سرمايه گذاري ثابت مرغداري ، هزينه هاي مربوط به وسايل و تجهيزات ، از قبيل هواكش ، هيتر ، موتور برق اضطراري ، دانخوري ، آبخوري و مه پاش ميباشد . هرچه اين وسايل ، عمر و دوام بيشتري داشته باشند ، مدت استهلاك آنها بيشتر بوده و درصد پاييني از سرمايه اوليه ي مربوط به خريد آنها ، بايد سالانه برگشت داده شود . معمولاً در ايران ، عمر مفيد وسايل مرغداري را پنج سال منظور مي نمايند ، بنابراين هرسال ، بيست درصد سرمايه اوليه ي مربوط به خريد اين وسايل ، مستهلك ميشود ، يعني بايد هرسال ، به اندازه بيست درصد سرمايه اي كه صرف خريد اين تجهيزات شده است ، از درآمد مرغداري را كنار گذاشت تا پس از بسر آمدن عمر اين وسايل ، مشابه آنها را از نو خريد . بديهي است هرچه عمر مفيد تجهيزات يادشده بيشتر باشد ، درصد پايين تري از درآمد سالانه مرغداري به استهلاك آنها اختصاص مي يابد و به سهم سود خالص افزوده مي گردد .
از هزينه هاي ثابت ديگر مرغداري ، هزينه مربوط به تعميرات است . بديهي است هرچه مصالح ساختمان ، مناسب و مرغوب باشد و ساختمان منطبق با اصول مهندسي ساخته شود ، مخارج ساليانه مربوط به تعميرات كمتر خواهد بود . ميتوان گفت هزينه تعميرات ساختمان رابطه ي معكوسي با مقدار سرمايه گذاري اوليه دارد . در شرايط استاندارد ، هزينه سالانه ي تعميرات ساختمان را 5/1 درصد سرمايه اوليه ساخت مرغداري در نظر مي گيرند . همچنين اگر وسايل و تجهيزات مرغداري از نوع مرغوب باشند ، هزينه سالانه ي تعمير وسايل را دو درصد سرمايه ي اوليه خريد وسايل منظور ميكنند .
از هزينه هاي ثابت ديگر ، سود سرمايه گذاري اوليه است كه مقدار آن در هر كشور متفاوت است و بستگي به شرايط اقتصادي جامعه دارد . اگر وضعيت سرمايه گذاري نامطلوب و ثبات اقتصادي كم باشد ، اين رقم را بالا در نظر مي گيرند ولي در شرايط ايده آل ، سود سالانه ي سرمايه گذاري اوليه را پنج تا درصد سرمايه اوليه منظور نموده و به عبارتي ، اين رقم را از سود خالص سالانه ، كسر ميكنند . سود سرمايه گذاري اوليه ي مرغداري در هر كشوري تقريباً با سود سپرده درازمدت بانكي برابري ميكند . براي ماليات هم عدد ثابتي در كشور ما وجود ندارد و حتي برخي از كارشناسان حسابداري ، اين مبلغ را در رديف هزينه هاي جاري مي آورند كه به نظر ميرسد در شرايط ناپايدار اقتصادي ، چنين محاسبه اي معقول تر است . به هر حال ، رقم اختصاص يافته براي ماليات سالانه نيز معادل يك يا چند دهم درصد از سرمايه گذاري اوليه ميباشد .
همان طور كه ملاحظه ميشود ، در صورتي كه ساختمان بطور اصولي ساخته شود و محل احداث آن نيز به درستي انتخاب شده باشد ، بخش اعظمي از هزينه هاي ثابت مرغداري كاهش مي يابد و حتي اين امر سبب كاهش بعضي از هزينه هاي جاري از قبيل هزينه سوخت و روشنايي و تهويه نيز مي گردد .
در سالن هايي كه بر روي زمين هاي مناسب احداث ميشوند و در ساختمان آنها اصول مورد نظر رعايت مي گردد ، طيور رشد سريعتري دارند و اتلاف سرمايه و انرژي كمتر است و در نتيجه ، سود حاصله بيشتر است . براي رسيدن به اين منظور ، بايستي عمليات ساختماني طبق برخي اصول صورت بگيرد كه اهم آنها در پي آمده است .
الف – پي ريزي ؛ پي ريزي درست هم موجب استحكام بنا ميشود و هم از نفوذ رطوبت به سالن جلوگيري مي نمايد . همچنين ضدعفوني ساختماني كه پي محكم دارد راحت تر است و نيز موش ، جوندگان ديگر و ساير جانوران موذي نمي توانند به داخل سالن نفوذ كنند ، چراكه پي ريزي درست و اصولي ، مانع حفر كانال توسط جانوران موذي مي گردد و از ايجاد شكستگي و ترك خوردگي در كف سالن و ديوارها جلوگيري مي نمايد . بهترين تركيب براي بتن پي ، شامل يك قسمت سيمان ، دو قسمت ماسه ي شسته و چهار قسمت سنگريزه يا شن است . بهتر است عمق پي ، دستكم نيم متر و عرض آن ، حداقل دو برابر عرض ديوار ي باشد كه بر روي آن پي ، بنا ميشود . همچنين توصيه ميشود كه پي حداقل سي سانتي متر از سطح زمين ، بالاتر بيايد تا رطوبت نتواند به آساني در كف سالن نفوذ كند .
ب – كف سالن ؛ با پي ريزي اصولي ، كف سالن تقريباً سي سانتي متر بالاتر از سطح زمين ساخته ميشود . گرچه ميتوان از انواع مصالح براي كف ساختمان استفاده كرد اما در ايران معمولاً كف سيماني ساخته ميشود كه تركيبي از يك قسمت سيمان ، 5/3 قسمت ماسه ي شسته و هفت قسمت شن است . حوضچه مخصوص مايع ضدعفوني در جلوي درهاي ورودي سالن ، بايد در موقع كف ريزي ساخته شوند . اين گونه كف هاي سيماني ، نسبت به انواع ديگر كف ، بهداشتي بوده و به آساني قابل نظافت ، شعله افكني و ضدعفوني كردن هستند و چنانچه شيب مناسبي داشته باشند ، مانع جذب و نفوذ رطوبت به داخل سالن ميشوند . با ريختن پوشال بر روي كف بتني ، بستر مناسبي براي پرندگان به وجود مي آيد . پرورش طيور بر روي بستر ، امكان دسترسي آنها را به مدفوع فراهم ميكند و پرندگان با استفاده از آن ، بخشي از ويتامين B12مورد نياز خود را تأمين مي نمايند .
توصيه شده است كه در مناطق مرطوب مانند گيلان و مازندران ، يك رديف نرده چوبي يا تور سيمي بر روي سرتاسر كف سالن قرار داد تا پرندگان با كف زمين در تماس مستقيم نباشند .
ج – ديوارها ؛ ارتفاع و ضخامت ديوارها بستگي به ساختمان مرغداري دارد . معمولاً ارتفاع 3 تا 5/3 متري براي ديوار مرغداري مناسب است و بهتر است عرض ديوار ، دو آجر در نظر گرفته شود . اخيراً براي ساخت ديوار ، از بلوك هاي سيماني يا سفالي استفاده ميشود كه علاوه بر داشتن استحكام كافي ، با حبس هوا در فضاي خالي داخل بلوك ، نوعي عايق حرارتي نيز محسوب ميشود . چه ديوار از آجر ساخته شود و چه از بلوكهاي سيماني يا سفالي ، سطح داخلي و خارجي ديوارها بايد سيمانكاري شود تا علاوه بر زيبايي ظاهري ، منافذ آن پوشانده شود تا باد و سرما و همچنين حشرات و جانوران موذي ، امكان نفوذ به داخل ساختمان پيدا نكنند . همچنين سيمانكاري سطح داخلي ديوارهاي سالن مرغداري ، سبب ميشود تا سمپاشي ، ضدعفوني و ساير اقدامات بهداشتي ، راحت تر انجام بگيرد . گچكاري سطح داخلي ديوارهاي سالن ، علاوه بر داشتن مزاياي سيمانكاري ، سبب زيبايي بيشتر و روشنايي داخل سالن مي گردد و خلل و فرج باقيمانده بر روي سطح سيمانكاري شده را بطور كامل مي پوشاند .
د - سقف ؛ در مرغداري هاي كشور ما ، دو نوع سقف رايجتر است . يكي سقف شيرواني و ديگري سقف آجري . در نواحي سردسير كه نياز به برف روبي بيشتر است و نيز در مناطق مرطوب كه بارندگي زيادي وجود دارد ، سقف شيرواني رايجتر است . معمولاً در اين گونه سقف ها ، شيب خيمه ، يك به سه تا يك به چهار ميباشد و سقف به اندازه ي حدوداً يك متر از ديوارها به بيرون تجاوز ميكند . در اين صورت ، هم از نفوذ باران و برف به داخل سالن جلوگيري ميشود و هم به عنوان سايه بان ، از نفوذ آفتاب گرم تابستان به داخل مرغداري ، ممانعت به عمل مي آيد . سقف آجري يا طاق ضربي نيز در مناطق معتدل كشور ما رواج دارد و اگر اين نوع سقف با عايق رطوبتي آلومينيوم دار ، كه اصطلاحاً ايزوگام آلومينيوم دار گفته ميشود ، پوشانده شود ، هم مانع نفوذ آب به لايه هاي زيرين سقف مي گردد و هم با انعكاس دادن نور خورشيد ، مانع گرم شدن سقف و سالن ميشود . در سقف آجري يا طاق ضربي ، عرض سالن نمي تواند زياد باشد و ديوارها نيز عريض تر از حد معمول ساخته ميشوند تا تحمل مصالح سنگين چنين سقفي را داشته باشند .
هـ – در و پنجره ؛ هرچه تعداد درها كمتر و ابعاد آنها كوچكتر باشد ، مطلوب تر است زيرا مانع نفوذ باد و هواي سرد به داخل سالن شده و از خروج حرارت سالن به بيرون جلوگيري ميشود . بلندي دو متر براي درها مناسب است و بهتر است عرض آن به اندازه اي باشد كه يك نفر كارگر بتواند با مقداري وسايل معمول ، از آن عبور نمايد . تعبيه پنجره ها براي تأمين نور و انجام تهويه ، لازم و ضروري است . معمولاً به ازاي 15 تا 18 متر مربع از كف سالن ، يك متر مربع پنجره در نظر مي گيرند . بهترين نوع پنجره ، آنهايي هستند كه حول محور افقي و به سمت پايين و بالا ، باز و بسته ميشوند ، زيرا با شكستن مسير وزش باد ، مانع توليد جريان شديد هوا يا كوران در داخل سالن ميشوند و نيز با تنظيم زاويه ي پنجره ها ، ميتوان هواي ورودي و خروجي را كنترل نمود . در برخي مناطق گرمسير ، شيشه هاي نزديك سقف را برميدارند و شيشه هاي پاييني را با رنگ ، تيره ميكنند و بدين وسيله در ماههاي گرم سال ، سالن را تا حدي خنك نگه ميدارند . بهتر است در مناطق گرمسير ، پنجره ها به سقف نزديك باشند تا سايه بان هاي شيرواني ، مانع نفوذ آفتاب گرم تابستان به داخل سالن گردند . در نواحي سردسير ، هرچه پنجره ها ، با حفظ ارتفاع معقول ، به كف سالن نزديك تر باشند ، بهتر است ، زيرا مقدار بيشتري از اشعه ي خورشيد به داخل سالن ميتابد و هواي سالن را گرم نگه ميدارد . براي پيشگيري از اتلاف گرما ، توصيه شده است كه در مناطق سردسير ، تعداد پنجره ها به حداقل ممكن كاهش يابد ، يعني به ازاي هر 18 متر مربع از مساحت مرغداري ، يك متر مربع پنجره تعبيه گردد .
همان گونه كه پيشتر نيز گفته شد ، اغلب سالن هاي مرغداري ، رو به جنوب يا شرق ساخته ميشوند تا بيشترين بهره مندي را از آفتاب داشته باشند ، به همين جهت پنجره ها بر روي ديوارهاي طولي سالن و طوري تعبيه ميشوند كه درست روبروي هم قرار نگيرند تا از كوران هوا يا جريان شديد باد جلوگيري شود .
همچنين بهتر است به جاي شيشه ، از طلق يا نايلون براي پنجره ها استفاده كرد ، زيرا با عبور نور خورشيد از شيشه ، اشعه ي فرابنفش آن جذب شيشه شده و به داخل سالن نمي رسد ، از اين رو پرندگان قادر به سنتز ويتامين D از پيش ساز اين ويتامين كه در چربي زيرپوستي وجود دارد ، نخواهند بود . البته چنانچه با وجود طلق يا صفحات نايلوني ، گرمايش سالن در زمستان مشكل باشد ، بايد از شيشه استفاده نمود . ناگفته نماند كه امروزه انواع ويتامين از جمله ويتامين D از طريق مكمل هاي ويتاميني به جيره طيور پرورشي افزوده مي گردند و اگر بنا به دلايلي استفاده از نور خورشيد براي سنتز ويتامين D مقدور نباشد ، نبايد نگران بروز علايم كمبود اين ويتامين بود .
نكته مهم ديگر آنست كه حتماً براي پنجره ها توري محكم و مناسبي نصب شود تا از ورود پرندگان و جانوران موذي به داخل مرغداري جلوگيري شود . بايد توجه داشت كه اندازه ي چشمه هاي توري ، نه بقدري ريز باشد كه جلوي جريان آزاد هوا گرفته شود و نه چندان بزرگ باشد كه پرندگان و ديگر جانوران از آن عبور كرده و داخل سالن شوند .
مطالب پيش گفته ، نكنه هاي باريك و كاربردي در انتخاب مكان و احداث ساختمان مرغداري پرورش طيور گوشتي هستند كه رعايت آنها بازدهي بالاتر و سود اقتصادي بيشتر را براي پرورش دهنده به همراه خواهد داشت و از مشكلات مديريتي و بهداشتي در طول دوران توليد خواهد كاست .
منابع ( به ترتيب الفبا ) :
1- اصول پرورش طيور ؛ تأليف دكتر مرادعلي زهري ؛ انتشارات دانشگاه تهران ؛ تهران 1372 ؛ صص 205 تا 251 .
2- اصول علمي و عملي پرورش طيور ؛ تأليف دكتر جواد پوررضا ؛ انتشارات جهاد دانشگاهي دانشگاه صنعتي اصفهان ؛ چاپ دوم 1374 ؛ صص 180 تا 199 .
3- بهداشت و مديريت طيور ؛ تأليف ديويد ساينزبري ؛ ترجمه دكتر محمدحسن بزرگمهري فرد ، دكتر حسين حسيني و دكتر ريما مرشد ؛ انتشارات پريور ؛ تبريز 1384 ؛ صص 61 تا 95 .
4- پرورش طيور گوشتي ؛ تأليف دكتر مرادعلي زهري ؛ انتشارات دانشگاه تهران ؛ 1370 ؛ صص 179 تا 193 .
5- راهنماي كامل پرورش طيور ؛ تأليف مك او نورث و دونالد دي بل ؛ ترجمه دكتر محمدحسن فرخوي ، مهندس تقي خليقي سيگارودي و دكتر فريدون نيك نفس ؛ انتشارات واحد آموزش و پژوهش معاونت كشاورزي سازمان اقتصادي بنياد شهيد انقلاب اسلامي ؛ تهران 1371 ؛ صص 85 تا 216 .
http://fars.ivo.ir/Portal/Home/ShowPage.aspx?Object=GeneralText&ID=4b0fb203-26ed-4d80-b4f0-8a8f1fd6d8d9&LayoutID=d0284d18-d630-4c34-ae56-64a0871f201f&CategoryID=2312f19d-0ae4-4478-8bd7-03a9c170f436