"مهدی"
23rd December 2014, 10:26 AM
شاید بتوان یکی از موفق ترین عملیات های نظامی معاصر را از نوع SEAD یا همان سرکوب پدافند؛ در عملیات طوفان صحرای آمریکا در سال ۱۹۹۱ میلادی جستجو کرد. در طی این عملیات نیروهای ائتلاف توانستند یکی از محکم ترین سدهای پدافندی خاورمیانه یا همان پدافند قدرتمند عراق را در طی چند روز کاملا فلج کرده و با انجام عملیات های موازی شاهرگ های حیاتی عراق را قطع نمایند. در طی این مقالات قصد دارم تا به تشریح انجام این سرکوب پدافند بپردازم. (http://daroupack.com)
جنگنده های آمریکایی
پدافند عراق شامل سامانه های قدیمی روسی نظیر سام ۲ /۳ و سامانه های جدیدتر نظیر سام ۶/۷/۸ و… بود. لازم به ذکر است که تعدادی از سامانه های فرسوده نیز طی جنگ هشت ساله شامل ارتقاهایی شده بودند. شاید بتوان مهم ترین علل موفقیت آمریکا در طی سرکوب پدافند عراق را اجرای مناسب جنگ الکترونیک مناسب دانست که توسط جنگنده هایی نظیر ای-۶ و اف-۱۱۱ صورت گرفت. البته نباید از نقش مهم هواپیماهای سنگین تری نظیر EC-130 و همچنین RC-135V نیز چشم پوشی کرد؛ این هواپیماها در قطع ارتباطات عراق نقش مهمی را ایفا کردند و بدین ترتیب توانستند در تصمیم گیری فرماندهان عراقی مشکلات زیادی را ایجاد کنند. البته جنگنده های آمریکایی نیز با استفاده از پادهای جنگ الکترونیک داخلی نظیر ALQ-131 , ALQ-101,ALQ-119,ALQ-184 آمار بسیار خوبی را در برابر سامانه های عراقی بر جای گذاشتند. با این حال به دلیل مجهز نبودن برخی جنگنده های آمریکایی به این پادهای داخلی آسیب هایی نیز بر ناوگان این کشور وارد شد.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/3.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/3.jpg)
پادهای جنگ الکترونیک داخلی آمریکایی. در تصویر یک پاد ALQ-131 را مشاهده میکنید.
عملیات سرکوب از ساعت۳ بامداد ۱۷ ژانویه آغاز شد و با پرواز سی-۱۳۰ و اف-۱۱۱ با انجام عمل جمینگ و به دنبال آن پرواز جنگنده های اف-۱۸ و پرنده های پنهانکار اف۱۱۷ و همچنین استفاده از موشک های کروز و هارم در ساعات اولیه ۲۰۰ نقطه کلیدی از نقاط پدافندی عراق به کلی نابود شدند.یکی از هواپیماهایی که در این عملیات نقش کلیدی رو در اقدامات پشتیبانی الکترونیکی یا (ESM) بازی می کرد؛ RC-135V/W بود. علاوه بر اون شاید بشه گفت مهم ترین وظیفه بر دوش EC-130 بود. طبق نقشه برداری ها و تعیین موقعیت پدافندی عراق که در اواسط ژانویه و روزهای قبل از شروعسرکوب صورت گرفت؛ تنها دغدغه فرماندهان آمریکایی این بود که عراقی ها تصمیم به جابجایی موقعیت سامانه ها نگیرند تا در یک سری عملیات ضربتی نقاط کلیدی به سرعت نابود شوند.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/7.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/7.jpg)
یک هواپیمای E-6B مجهز به موشک هارم و تجهیزات جنگ الکترونیک. ئی-۶ ها نقش مهمی را در پشتیبانی الکترونیکی جنگنده های ائتلاف بر عهده داشتند
طبق نقشه از پیش تعیین شده EC-130 وظیفه داشت تا ابتدا با ایجاد جمینگ مطمئن و قطع ارتباط مراکز پدافندی با C3 (مراکز فرماندهی و ارتباطات و کنترل) عراقی ها را برای انتخاب تصمیمات درست گیج کرده و راه را برای جنگنده های حامل موشک های دورایستا نظیر اف-۱۸ و اف-۱۶ که از موشک هارم بهره می بردند هموار سازد. لازم به ذکر است این جنگنده ها از پشتیبانی جنگنده های تورنادو همراه با موشک آلارم نیز بهره می بردند. میشه گفت بعد از ئی سی-۱۳۰, جنگنده های اف-۱۱۱ و پراولر مهم ترین نقش رو در اختلالات الکترونیک در این جنگ بازی کردند.
نقشی که تورنادوها نیز در جنگ بازی می کردند؛ بسیار حائز اهمیت است. این جنگنده ها با حمل موشک های ضد رادار آلارم و همچنین پادهای جنگ الکترونیک SkyShadow و با بهره گیری از چف ها و شراره ها به نقاط مهم پدافند عراق یورش بردند. البته با وجود حمل پادهای جنگ الکترونیک داخلی و همچنین شراره ها؛ می توان گفت بیشترین آمار سرنگونی را از آن خود کردند و در این زمینه موفق عمل نکردند.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/tornado-alarm-1.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/tornado-alarm-1.jpg)
دو فروند جنگنده تورنادو مجهز به موشک آلارم. موشک ضد رادار آلارم می توانست بنابر موقعیت در مدهای مختلفی شلیک شده و با تشخیص هوشمند خطرناک ترین هدف, آن را نابود سازد.
همانطور که اطلاع دارید مجموعه بمباران هایی که توسط اف-۱۱۷ ها بر علیه مواضع عراق صورت گرفت از دقیق ترین بمباران های جنگ های نوین بود. ولی چه چیزی باعث شد تا این سری از بمباران ها بر علیه مواضع عراق به این خوبی صورت بگیرد؟ می توان مهم ترین عامل این بمباران های دقیق را دو چیز بیان کرد. در ابتدا تسلیحات نوین که توسط اف-۱۱۷ ها بکار گرفته شده اند و مهم تر از آنان پشتیبانی الکترونیکی مناسب از آنان در طی جنگ. هر چند که از اف-۱۱۷ به عنوان یک هواپیمای پنهانکار یاد می شود اما حتی نفوذ چنین هواپیمایی به اعماق خاک عراق آن هم بدون شناسایی شدن کاری بسیار دشوار و بعضا ناممکن بود به همین خاطر لازمه استفاده از این هواپیما در طی این عملیات مختل کردن پدافند عراق در ساعات اولیه جنگ بود.
هر چند موشک های ضد رادار نقش بسیار مهمی را در سرکوب پدافند عراق بازی کردند ولی نمی توان از نقش پر رنگ EC-130 های آمریکایی در این جنگ چشم پوشی کرد. این هواپیما با ایجاد پشتیبانی جمینگ مناسب و قطع ارتباط مراکز موسوم به C3 و با اخلال در کارکرد موج های UHF و VHF در عراق باعث شد تا مهم ترین پل رادیویی عراقی ها از کار بیوفتد و به این صورت هواپیماهای اف-۱۱۷ به راحتی به کار خود در میدان نبرد ادامه دهند
با این میزان جمینگ, آمریکایی ها در تخریب زیرساخت های پدافندی عراق کاملا موفق عمل کردند به طوری که در اواخر کار به جایی رسیده بود که حتی آپاچی ها با هلفایر به سراغ پدافند های عراق می رفتند. این بالگردها که به موشک های لیزری “هلفایر” مجهز بودند مجموعه عظیمی از رادارهای هشدار زودهنگام واقع در جنوب عراق که عمدتا از رادارهای قدیمی روسی (نظیر رادارهای سامانه های سام-۳ مثل فلت فیس) بودند, تاثیر بسزایی در آگاهی پدافند عراق داشتند. در مجموع ۱۵ فروند موشک هلفایر برای نابودی این رادارها مصرف شد و آمریکا اعلام کرد که نابودی این مجموعه راداری تاثیر بسزایی در ناشناخته ماندن حملات اف-۱۱۷ ها به بغداد داشته است. ولی بزرگترین تهدیدی که همیشه باقی ماند و اکثر تلفات غرب را تشکیل داد وجود سامانه های فروسرخ و برد کوتاه و همچنین دوش پرتاب ها بودند.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/4.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/4.jpg)
تصویر یک EF-111 آمریکایی. اف-۱۱۱ در سرکوب پدافند عراق نقش کلیدی را بر عهده داشتند
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/6.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/6.jpg)
یک هواپیمای EC-130 آمریکایی. این نسخه از این هواپیما مجهز به تجهیزات جنگ الکترونیک برای اخلال در باند های UHF و VHF می باشد
شاید بتوان گفت بزرگترین معضلی که آمریکا بعد از سامانه های پدافندی برد کوتاه درگیرش بود رو نبود سیستم های جنگ الکترونیک داخلی در برخی جنگنده های این کشور دانست. برای مثال برخی از نمونه های اف-۴ (جی) و اف-۱۶ و از همه مهم تر ای-۱۰ ها فاقد این سیستم بودند. و برخی دیگر از جنگنده ها نیز دارای سامانه های جنگ الکترونیک قدیمی بودند که کارایی لازم رو برای ساپورت جنگنده از چنگال پدافند عراق نداشتند. ای-۱۰ ها به دلیل برخورد نزدیک با ادوات زرهی و مراکز نظامی و درگیری صد در صدی با پدافند دشمن, می بایست این سامانه ها را با خود حمل می کردند و نبود این سامانه ها بعد ها در طی جنگ احساس شد. البته لازم به ذکر هست که این هواپیماها خیلی خوب در برابر پدافند عراق مقاومت کردند و بعضا با وجود برخورد تعداد زیادی گلوله ضد هوایی سالم خلبان رو به مقصد می رسوندن. (البته جایگیری موتورهای ای-۱۰ در بالای هواپیما یکی از نکات این هواپیما برای فرار از سامانه های فروسرخ هست که البته در جنگ عراق مشخص شد که فایده زیادی نخواهد داشت) در این جنگ بیش از پیش اهمیت سامانه های گرمایاب در مقابله با هواپیماهای دشمن پس از سرکوب پدافند دشمن و همچنین اهمیت بروزرسانی این تسلیحات به نسخه های مدرن تر نظیر (تصویرساز گرمایی) مشخص شد.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/33.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/33.jpg)
یک فروند جنگنده اف-۴ (جی) این نسخه از فانتوم وظیفه سرکوب پدافند هوایی را با تجهیزاتی الکترونیکی نظیر APR-47 و موشک هارم دارد
اف-۴ (جی) که از تجهیزات راداری APR-47 بهره می برد و با اتکا بر موشک های ضد رادار هارم توانست به خوبی از پس سرکوب پدافند عراق برآید. اگر حملات موازی بر ضد تمام موانع عراق را توسط نیروهای ائتلاف در نظر بگیریم؛ برای هر هدف مجموعه ای هواپیماها باید در کنار هم همانند چرخ دنده های یک ساعت کار می کردند که با اختلال در کارکرد هر یکی از آنان فاجعه به بار می آمد.
در ابتدا باید امنیت آسمان آن منطقه توسط جنگنده هایی نظیر اف-۱۵ تامین می شد (که البته با نابودی تدریجی فرودگاه ها و همچنین رادارهای هشدار زودهنگام نیروی هوایی خاصی برای عراق باقی نمانده بود) سپس هواپیماهای اخلالگر الکترونیک نظیر ای-۶ ها جمینگ موثر را آغاز می کردند و سپس حساس ترین مرحله یعنی سرکوب پدافند توسط اف-۴ آغاز می شد. می توان گفت بیشترین تعداد شلیک موشک های هارم پس از اف-۱۸ بر عهده اف-۴ (جی) بود. در مجموع ۴۸ فروند فانتوم در بحرین و ۱۲ فروند نیز در ترکیه بر فراز عراق به پرواز در می آمدند که با اینکه اولین جنگنده هایی بودند که باید با پدافند عراق دست و پنجه نرم می کردند هیچ آمار تلفاتی از خود بر جای نگذاشتند. (تنها یک اف-۴ سقوط کرد که آن هم به دلیل کمبود سوخت در تاریخ ۱۹-۰۱-۹۱ اتفاق افتاد.)
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/5.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/5.jpg)
یک هواپیمای KC-135V آمریکا که نقش مهمی در قطع ارتباطات عراق داشت.
بررسی سامانه پدافندی عراقی
همونطور که اطلاع دارید؛ عراق یکی از متنوع ترین سامانه های پدافندی رو در خاورمیانه داشت و انواع سامانه های سام-۲ و ۳ و ۶ و ۹ …. رو دارا بود. ولی میشه گفت یکی از سامانه هایی که بدترین عملکرد رو در پدافند عراق در برابر آمریکا داشت سام-۲ بود. سام-۲ که پیش تر در جنگ های دیگر نظیر جنگ ویتنام نیز حضور داشت در برابر سیستم های جنگ الکترونیک آمریکایی عملکرد بسیار ضعیفی داشت. سیستم هایی که در عراق مستقر شده بودند شامل نسخه های قدیمی این سامانه نظیر سام-۲ (بی) و حتی نسخه های جدیدتر که بروزرسانی هایی بر روی آنها انجام شده بود نظیر سام-۲ (اف) می شدند و حدود ۱۲۰ لانچر در سراسر عراق از این نوع سامانه وجود داشت که از رادار فن سانگ بهره می بردند.ولی با تمام این اوصاف سام-۲ هرگز در طی جنگ خلیج فارس هیچ گونه شکاری نداشت (و یا حداقل ثبت نشد)
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/31.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/31.jpg)
دو لانچر مربوط به سامانه سام-۲؛ این سامانه که به تعداد انبوه در اختیار پدافند عراق بود به علت ضعف های عظیم در برابر جنگ الکترونیک نیروهای ائتلاف, کاری از پیش نبرد
دومین سامانه ای که به بررسی عملکرد آن در عراق می پردازیم سام-۳ است. حدود ۲۵ سایت سام-۳ که یکی از کلیدی ترین سامانه های پدافند هوشمند یکپارچه عراق نیز به شمار می رفت در این کشور وجود داشت. این سامانه از رادارهای Low Blow و Squat Eye بهره می برد و لانچرهایی که در عراق موجود بود دارای ریل های ۴ تایی و ۲ تایی بودند.
با بروزرسانی هایی که بر روی این سامانه ها صورت گرفته بود آنها قابلیت عمل کردن در محیط های آلوده به جنگ الکترونیک و ECCM بودند و توانستند بر خلاف اقدام های جنگال سنگین آمریکا چندین جنگنده ائتلاف را به زیر بکشند که میشه به دو جنگنده اف-۱۶ (سی) که هر دو در تاریخ ۲۰ ژانویه و یک تورنادو در تاریخ ۱۴ فوریه اشاره کرد. اطلاعات بیشتری در مورد این سامانه در جنگ و کارنامه اون در دسترس نیست.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/41.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/41.jpg)
تجهیزات مربوط به سامانه پدافندی سام-۳, بروزرسانی هایی بر روی برخی از نسخه های موجود سام-۳ در عراق جهت مقابله با جنگ الکترونیک صورت گرفته بود.
یکی دیگر از مهم ترین سامانه های پدافندی عراق در طی جنگ خلیج فارس؛ سامانه سام-۶ بود که با داشتن لانچر های سه تایی و بهره گیری از رادارهایی نظیر Flat Face و Squat Eye در قسمت های مختلف و به خصوص نقاط استراتژیک پدافند عراق مستقر بود. از میزان تلفاتی که سام-۶ از نیروهای ائتلاف گرفت؛ آمار دقیقی در دسترس نیست و در لیست سرنگونی ها, مشخص نشده است که جنگنده ها با چه سامانه ای مورد اصابت قرار گرفته اند. هر چند که به دلیل اجرای موفقیت آمیز عملیات سرکوبپدافند هوایی در عراق اکثر سامانه های موشکی زمینگیر شدند و عملا بدون وجود رادار مناسب به کار عراق نیامدند, ولی با این وجود باز هم تعداد شکار سامانه های موشکی عراق بسیار بالاتر از سامانه های ضد هوایی بوده است و چند جنگنده ائتلاف نیز به دلیل مشکلات فنی و از دست دادن کنترل سرنگون شده اند که می توان به سقوط یک تامکت در تاریخ ۲۱ ژانویه اشاره کرد.با این وجود شکار قطعی برای سامانه سام-۶ در عراق ثبت نشده است.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/51.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/51.jpg)
یک سامانه پدافندی سام-۶ که در طی جنگ خلیج فارس رها شده است
یکی از سامانه های پدافندی عراق که در طی جنگ هشت ساله نیز توانست برای نیروی هوایی ایران دردسرهای زیادی رو ایجاد کنه سامانه پدافندی رولند بود.در سیستم پدافندی عراق می توان رولند را با سام-۸ مقایسه کرد؛ زیرا که این سامانه نیز همانند سام-۸ تمام تجهیزات راداری و فرماندهی خود را بر روی یک کشنده حمل می کند.
این سامانه نیز نظیر سام-۸ با استفاده از تکنولوژی “مونوپالس” و تشخیص مکان هواگردها توسط چند نوع گیرنده می توانست در برابر جمینگ و اختلالات الکترونیک مقاومت کند. در طی حملات ائتلاف رولند توانست تا چند جنگنده را سرنگون سازد که میشه به انهدام دو فروند تورنادو که یکی از آنها در تاریخ ۱۷ ژانویه (روز آغاز جنگ) رخ داد, اشاره کرد.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/61.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/61.jpg)
عکس یادگاری دو سرباز آمریکایی با سامانه برد کوتاه رولند عراقی؛ این سامانه پدافندی که کارکردی مشابه با سام-۸ شوروی داشت توانست برای نیروهای ائتلاف دردسرهای زیادی را ایجاد کند
سامانه بعدی که به آن خواهیم پرداخت سام-۸ خواهد بود. یکی از مزایای سامانه سام-۸ بر خلاف سامانه های دیگر عراق متحرک بودن آن بود. و این قابلیت به سامانه این اجازه رو میداد تا در میدان نبرد به راحتی سامانه های کم تحرک دیگر نظیر سام-۲ و یا ۳ کشف نشود و دردسر بیشتری برای نیروی هوایی ائتلاف ایجاد کند. تمام سیستم های راداری و فرماندهی و موشک ها بر روی یک خودرو BAZ-5937 حمل می شدند و هر خودرو می توانست دو موشک را با خود حمل نماید. رادارهای سام-۸ بهش این اجازه رو می دادند که اهداف رو در باند J کشف و با یک هدف درگیر شود.
ادعا می شد که اخلال بر کارکرد رادار سام-۸ دشوار خواهد بود ولی همانطور که در قسمت های قبلی اشاره شد به علت وجود سامانه های اخلالگر نوین بر روی برخی جنگنده های ائتلاف نظیر اف-۱۶ (سی) اخلال بر روی این باند کار دشواری نبود.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/71.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/71.jpg)
یک عدد سامانه دوش پرتاب سام-۷, یکی از مهم ترین دغدغه های فرماندهان آمریکایی در جنگ خلیج فارس مقابله با سامانه های فروسرخ و برد کوتاه بود
و اما آخرین سامانه موشکی که در این بخش به بررسی آن خواهیم پرداخت سامانه دوش پرتاب سام-۷ می باشد. این موشک های دوش پرتاب روسی که در مقیاس زیاد مورد استفاده قرار گرفتند توانستند چند جنگنده ائتلاف را سرنگون کنند که البته توسط نیروی های ائتلاف هرگز سرنگونی جنگنده ای توسط این سامانه تائید نشد . البته عراق طرح هایی برای استقرار این موشک ها بر روی بالگردهای غزال خود به منظور افزایش توان تدافعی آنان را در دستور کار داشت. ولی علاوه بر این سامانه دوش پرتاب نسخه های چینی این سامانه نظیر HN-5 و QW-1 نیز در عراق مورد استفاده قرار گرفتند. مزیت این نسخه های چینی نسبت به سام-۷ روسی در جستجوگر فروسرخ آنان بود که می توانست در برابر شراره ها بهتر عمل کند و جستجوگر حساس تری نسبت به سام-۷ داشت. در شرایطی که دیگر سامانه های موشکی عراق به دلیل اختلالات الکترونیک قوی جنگنده های ائتلاف از کار افتاده بودند, سامانه هایی نظیر سام-۷ و ۸ و همچنین آتشبارهای ضد هوایی تنها مدافعان آسمان این کشور بودند.
تا به اینجا آمریکا به جز موشک های حرارتی و برد کوتاه مشکل خاصی نداشت. ولی یکی از معضلاتی که نیروهای ائتلاف به آن گرفتار شده بودند؛ وجود پدافند های ضد هوایی به تعداد زیاد بود. یکی از این توپ های معروف و شاید موفق ترین آنها را بتوان شیلکا دانست. این توپ ضد هوایی ۲۳ میلیمتری متحرک که از چهار لوله آتشبار که توسط رادار هدایت می شدند؛ بهره می برد می توانست یک کابوس واقعی برای هلیکوپترها و جنگنده های ائتلاف که در ارتفاع پایین پرواز می کردند به شمار رود. این سامانه توانست حدود ۴ جنگنده ائتلاف شامل یک تورنادو, دو ای-۱۰ و یک اف-۱۶ را سرنگون کند.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/34.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/34.jpg)
توپ ضد هوایی شیلکا که یکی از مهلک ترین ضدهوایی های عراقی ها برای هواگردهایی که در ارتفاع پایین پرواز می کردند به شمار می رفت
موشک های آمریکا
موشک هارم یکی از نقاط قوت ارتش آمریکا در مقابله با پدافند عراق بود. اگر بخواهیم بیشتر به مبحث این موشک بپردازیم باید بیان کنیم که این موشک از سال ۱۹۸۴ میلادی و با آزمایش بر رو ی هواپیمای ای-۷ عملیاتی شد و تولید ان در راستای ارتقای موشک های ناموفق ضد رادار پیشین بود که جنگنده را در محدوده امنی برای شلیک موشک قرار نمیداد. (البته خود هارم هم مشکلاتی داشت) یکی از جنگنده های موفق در استفاده از هارم اف-۴ (جی) بود که با نصب تجهیزات الکترونیکی پیشرفته تر نظیر APR-47 که می توانست به عنوان یک گیرنده در رنج بسیار گسترده ای انواع امواج را دریافت و با معرفی آنان به هارم برای هر پدافندی خطرناک باشد. پس از این تغییر دکترین در ارتش های غربی مبنی بر مقابله با رادارها و پدافند های دشمن, روسیه نیز به سرعت دکترین خود را به صورت استقرار سامانه های برد کوتاه نظیر سری Tor و پانتسیر (که البته پیش از جنگ خلیج فارس شروع شده بود) تغییر داد.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/32.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/32.jpg)
یک فروند جنگنده اف-۱۸ مجهز به موشک ضد رادار هارم, این موشک توانست در طی جنگ خلیج فارس توانست تا رادارهای عراقی را به کلی فلج کند
دومین موشک ضد رادار نیز که استفاده گسترده ای در این جنگ داشت و میتوان گفت که پای به پای هارم در رکاب جنگنده های ائتلاف بود؛ آلارم است. این موشک که به طور معمول توسط تورنادوها مورد استفاده قرار می گرفت و می توان از آن به عنوان یک موشک ضد رادار هوشمند یاد کرد. این موشک می تواند در چندین MODE شلیک شود و هر یک از مدها ویژگی خاص خود را دارند. این موشک توانایی این را دارد تا با جستجوگر خود پس از شلیک خطرناک ترین هدف را تشخیص داده و آن را منهدم سازد. در طی کل جنگ خلیج فارس حدود ۲۴ فروند از این موشک ها شلیک شد.
دو موشک مهم دیگر که در طی جنگ به یاری آمریکا در برابر پدافند مستحکم عراق شتافتند را می توان TALD و BGM-109 دانست. در رابطه با نقش TALD در قسمت های قبل توضیح داده شد (ولی برای دوستانی که بخش های قبلی رو نخوندند) این موشک توسط جنگنده های آمریکایی در مناطقی که پدافند های موشکی عراق مستقر بودند شلیک می شد و به این ترتیب اپراتورهای پدافند فکر می کردند که با یک جنگنده واقعی روبرو هستند و اقدام به شلیک موشک به سمت این اهداف تقلبی می کردند و همزمان عملیات سرکوب پدافند با موشک هارم و جنگنده هایی نظیر اف-۴ و اف-۱۶ بر علیه همان پدافند ها صورت می گرفت که آمار تلفات این گونه جنگنده ها را بسیار کاهش می داد.
ولی در رابطه با BGM-109 باید گفت که یک موشک کروز است که در طی جنگ توانست نقاط کلیدی پدافند عراق و C3 و همچنین نقاط ارتباطی را نابود سازد و در میزان پیشرفت عملیات بسیار موثر بود.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/52.jpg
موشک کروز BGM-109 که نقش مهمی در نابودی زیربناهای عراق را ایفا کرد
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/42.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/42.jpg)
TALD نیز یکی دیگر از قسمت های جالب توجه در طی این جنگ که کمتر به آن پرداخته شده است استفاده از TALDبود است. TALD یا همان موشک ADM-141A طعمه هایی بودند که برای فریب پدافند عراق استفاده می شدند. این موشک های که بردی نزدیک به ۱۳۰ کیلومتر داشتند به سوی نقاط پدافندی عراق که دارای پدافند های موشکی بودند شلیک می شدند؛ به این صورت عراقی ها آنان را با هواپیماها اشتباه می گرفتند و منهدم می کردند. این شیوه در طی جنگ باعث شد تا بارها پدافند عراق اشتباها به سمت هواپیماهای خودش هم موشک شلیک کند و به این صورت, میزان خطاهای پدافند عراق افزایش یافت. البته مزیتی که این شیوه داشت این بود که با شلیک چند موشک به سمت نقاط کلیدی که هارم ها یا موشک های کروز نتوانسته بودند تا آن موقع آنها را نابود کنند؛ عراقی ها مجبور می شدند موشک ها را نابود کنند و لانچرها خالی از موشک بمانند و همین خالی ماندن لانچرها زمانی را برای جنگنده های ائتلاف می خرید تا قبل از ریلود شدن لانچرها و ریل ها با خیال آسوده به نابودی پدافندها بپردازند.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/main1.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/main1.jpg)
TALD یا همان تله فریب برای پدافند عراق, این موشک با ظاهر شدن بر روی صفحه رادار عراقی ها, خود را به عنوان یک جنگنده واقعی جا می زد!
نتیجه گیری
تا قبل از جنگ خلیج فارس جهان هرگز چنین جنگی را به خود ندیده بود. این جنگ از آن جهت حائز اهمیت است که تاکتیک جنگی غرب در آن کاملا تغییر کرد. تا قبل از جنگ خلیج فارس, اغلب جنگ ها به شیوه مرحله به مرحله جلو می رفتند و بدان معنی است که اهداف مشخص شده در جنگ باید گام به گام صورت گیرند. ولی در جنگ خلیج فارس این تاکتیک به شیوه جنگ موازی تغییر کرد و تمام اهداف مد نظر به صورت همزمان مورد هجوم قرار گرفتند.
این نوع شیوه جنگ؛ مجال فرصت و تصمیم گیری مناسب را از دشمن سلب کرده و باعث می شود که دشمن هر چه زودتر در تمام جبهه ها شکست سریع خود را حس کند. با فلج شدن صنعت و زیربناهای اقتصادی کشور مقابل, و مبارزه همزمان در مرزها کار تدافعی دشمن بسیار سخت خواهد شد. آمریکا با بهره گیری مناسب از این شیوه جنگی مدرن توانست تا عراق را در کمتر از چند هفته کاملا زمینگیر کرده و به اهداف از پیش تعیین شده خود رسد.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/Screen-Shot-2013-08-20-at-4.50.27-PM.png (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/Screen-Shot-2013-08-20-at-4.50.27-PM.png)
یکی از مهم ترین رکن های این جنگ برای رسیدن به اهداف استفاده مناسب از پوشش هوایی بود که لازمه ی استفاده مناسب از آن بهره گیری مناسب از عملیات سرکوب پدافند یا همان SEAD بود که در این مقالات به آن پرداخته شد. اما می توان از این جنگ چند نتیجه مهم را دریافت کرد که چه از لحاظ تدافعی و چه از لحاظ تهاجمی بسیار مهم است:
برای مقابله با SEAD چه باید کرد؟ (راهکار هایی که عراق در پیش نگرفت)
ارتقا ندادن سامانه های پدافندی قدیمی و خرید تجهیزات جدید از مهم ترین ضعف های پدافند عراق بود. با اینکه برخی سامانه های قدیمی نظیر سام-۳ در طی جنگ هشت ساله شامل ارتقاهایی محدود شدند ولی ضعف اکثر سامانه های پدافندی عراق در برابر جمینگ قدرتمند نیروهای ائتلاف به خوبی حس می شود. چه بسا با خرید سامانه هایی مدرن تر و یا نمونه های ارتقا یافته؛ عراق می توانست منطقه را به منجلابی برای جنگنده های ائتلاف تبدیل کند.
از دیگر ضعف هایی که در پدافند عراق مشاهده می شد نبود یک سامانه موثر برد بلند بود. همانطور که اطلاع دارید آمریکا مجبور بود تا از هواپیماهای سنگینی نظیر B-52,EC-130,E-3,KC-135 و…. در طی جنگ استفاده کند. نبود یک سامانه برد بلند نظیر سام-۵ (اس-۲۰۰) در پدافند عراق؛ راه را برای این غول های عظیم الجثه و فعالیت آسانشان هموار کرد. البته لازم به ذکر است که اس-۲۰۰ نیز در برابر جمینگ قدرتمند ائتلاف حرفی برای گفتن نداشت و حداقل انتظارها برای چتری مقاوم در برابر جنگ الکترونیک غرب نمونه های موجود سام-۱۰ یا همان اس-۳۰۰ بود.
با اینکه عراق طبق استراتژی قدیمی شوروی از پدافند انبوه استفاده می کرد. ولی دقیقا اشتباه اعراب در جنگ های سه گانه با اسرائیل و همچنین ویتنام در جنگ با آمریکا را تکرار کرد. اگرچه تعداد بسیار زیادی از سایت های پدافندی در هر منطقه موجود بودند, ولی هیچ یک از سامانه های کارایی لازم را نداشتند و کیفیت فدای کمیت شد. پس می توان نتیجه گرفت که اگر تنها یک سایت مطمئن و مقاوم در برابر جنگ الکترونیک در منطقه حضور داشته باشد بهتر از چند سایت پدافندی بدون کارایی لازم است. (این شیوه پدافندی غلط در سوریه نیز اجرا میشد)
نبود یک پوشش هوایی مناسب نیز پدافند عراق را دچار مشکل کرد. به عبارت دیگر حتی اگر شما بهترین سامانه های پدافندی را در اختیار داشته باشید بدون پوشش هوایی تدافعی مناسب کاری از پیش نخواهید برد. با نابود شدن رادارهای هشدار زودهنگام و همچنین تخریب فرودگاه ها (نظیر جنگ اعراب) عراقی ها هرگز نتوانستند از جنگنده های خود بهره ببرند و بدین ترتیب با از کار افتادن نیروی هوایی؛ نیروی پدافند نیز به سرعت از بین رفت. در واقع این دو نیرو نظیر چرخ دنده هایی هستند که هر یک مکمل دیگری است. (اهمیت جنگنده های عمود پرواز در این جنگ به خوبی آشکار گشت)
با اینکه در دهه ۹۰ میلادی هنوز رادارهای آرایه فازی به خوبی توسعه نیافته بودند ولی روسیه با بررسی این جنگ به سرعت به اشتباه های تاکتیکی خود پی برد و با اصلاح آنان به سرعت مشغول توسعه رادارهای آرایه فازی و همچنین استقرار سامانه های برد کوتاه در کنار سامانه های پدافندی برد بلند شد. رادارهای آرایه فازی با تغییر زیاد فرکانس ها در ثانیه, باعث می شوند که تا موشک های ضد رادار نتوانند به راحتی بر روی آنان قفل انجام دهند و از طرفی سامانه های برد کوتاه نظیر پانتسیر و سری Tor می توانند سامانه های ارزشمند برد بلند را از گزند این موشک ها و تسلیحات دور ایستا حفظ کرده و به انهدام موشک های ضد رادار و کروز بپردازند.
آخرین نکته و شاید مهم ترین آنان را می توان در جستجوی راهکارهای مناسب برای مقابله با جنگنده های پنهانکار دانست. با پیشروی کشورها به سمت این فناوری پنهانکاری, شرکت های توسعه دهنده سامانه های پدافندی نیز به دنبال پیدا کردن راه مبارزه مطمئنی با آنان هستند. هر چند که تا به حال پیشرفت چشمگیری حاصل نشده است ولی امید است در دهه های آتی راه مقابله با آنان پیدا شود. در این جنگ آمریکا با بهره گیری از بمب افکن های اف-۱۱۷ توانستند تا قلب پدافند عراق نفوذ کنند. با عملیاتی شدن نسل جدید جنگنده های پنهانکار , نیاز مقابله با آنان بیش از پیش حس می شود.
به هر حال در جنگ خلیج فارس اهمیت سرکوب پدافند و همچنین توجه به جنگ الکترونیک و راهکارهای مقابله با آن به خوبی برای تمام کشورها مشخص شده و می توان گفت با شروع این جنگ؛ سری جدیدی از جنگاوری نوین نیز آغاز گشت.
گردآوری و تالیف: مهدی زمانی
چاپ شده در مجله جنگ افزار شماره 102
منبع فعال : http://jangaavaran.ir/
جنگنده های آمریکایی
پدافند عراق شامل سامانه های قدیمی روسی نظیر سام ۲ /۳ و سامانه های جدیدتر نظیر سام ۶/۷/۸ و… بود. لازم به ذکر است که تعدادی از سامانه های فرسوده نیز طی جنگ هشت ساله شامل ارتقاهایی شده بودند. شاید بتوان مهم ترین علل موفقیت آمریکا در طی سرکوب پدافند عراق را اجرای مناسب جنگ الکترونیک مناسب دانست که توسط جنگنده هایی نظیر ای-۶ و اف-۱۱۱ صورت گرفت. البته نباید از نقش مهم هواپیماهای سنگین تری نظیر EC-130 و همچنین RC-135V نیز چشم پوشی کرد؛ این هواپیماها در قطع ارتباطات عراق نقش مهمی را ایفا کردند و بدین ترتیب توانستند در تصمیم گیری فرماندهان عراقی مشکلات زیادی را ایجاد کنند. البته جنگنده های آمریکایی نیز با استفاده از پادهای جنگ الکترونیک داخلی نظیر ALQ-131 , ALQ-101,ALQ-119,ALQ-184 آمار بسیار خوبی را در برابر سامانه های عراقی بر جای گذاشتند. با این حال به دلیل مجهز نبودن برخی جنگنده های آمریکایی به این پادهای داخلی آسیب هایی نیز بر ناوگان این کشور وارد شد.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/3.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/3.jpg)
پادهای جنگ الکترونیک داخلی آمریکایی. در تصویر یک پاد ALQ-131 را مشاهده میکنید.
عملیات سرکوب از ساعت۳ بامداد ۱۷ ژانویه آغاز شد و با پرواز سی-۱۳۰ و اف-۱۱۱ با انجام عمل جمینگ و به دنبال آن پرواز جنگنده های اف-۱۸ و پرنده های پنهانکار اف۱۱۷ و همچنین استفاده از موشک های کروز و هارم در ساعات اولیه ۲۰۰ نقطه کلیدی از نقاط پدافندی عراق به کلی نابود شدند.یکی از هواپیماهایی که در این عملیات نقش کلیدی رو در اقدامات پشتیبانی الکترونیکی یا (ESM) بازی می کرد؛ RC-135V/W بود. علاوه بر اون شاید بشه گفت مهم ترین وظیفه بر دوش EC-130 بود. طبق نقشه برداری ها و تعیین موقعیت پدافندی عراق که در اواسط ژانویه و روزهای قبل از شروعسرکوب صورت گرفت؛ تنها دغدغه فرماندهان آمریکایی این بود که عراقی ها تصمیم به جابجایی موقعیت سامانه ها نگیرند تا در یک سری عملیات ضربتی نقاط کلیدی به سرعت نابود شوند.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/7.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/7.jpg)
یک هواپیمای E-6B مجهز به موشک هارم و تجهیزات جنگ الکترونیک. ئی-۶ ها نقش مهمی را در پشتیبانی الکترونیکی جنگنده های ائتلاف بر عهده داشتند
طبق نقشه از پیش تعیین شده EC-130 وظیفه داشت تا ابتدا با ایجاد جمینگ مطمئن و قطع ارتباط مراکز پدافندی با C3 (مراکز فرماندهی و ارتباطات و کنترل) عراقی ها را برای انتخاب تصمیمات درست گیج کرده و راه را برای جنگنده های حامل موشک های دورایستا نظیر اف-۱۸ و اف-۱۶ که از موشک هارم بهره می بردند هموار سازد. لازم به ذکر است این جنگنده ها از پشتیبانی جنگنده های تورنادو همراه با موشک آلارم نیز بهره می بردند. میشه گفت بعد از ئی سی-۱۳۰, جنگنده های اف-۱۱۱ و پراولر مهم ترین نقش رو در اختلالات الکترونیک در این جنگ بازی کردند.
نقشی که تورنادوها نیز در جنگ بازی می کردند؛ بسیار حائز اهمیت است. این جنگنده ها با حمل موشک های ضد رادار آلارم و همچنین پادهای جنگ الکترونیک SkyShadow و با بهره گیری از چف ها و شراره ها به نقاط مهم پدافند عراق یورش بردند. البته با وجود حمل پادهای جنگ الکترونیک داخلی و همچنین شراره ها؛ می توان گفت بیشترین آمار سرنگونی را از آن خود کردند و در این زمینه موفق عمل نکردند.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/tornado-alarm-1.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/tornado-alarm-1.jpg)
دو فروند جنگنده تورنادو مجهز به موشک آلارم. موشک ضد رادار آلارم می توانست بنابر موقعیت در مدهای مختلفی شلیک شده و با تشخیص هوشمند خطرناک ترین هدف, آن را نابود سازد.
همانطور که اطلاع دارید مجموعه بمباران هایی که توسط اف-۱۱۷ ها بر علیه مواضع عراق صورت گرفت از دقیق ترین بمباران های جنگ های نوین بود. ولی چه چیزی باعث شد تا این سری از بمباران ها بر علیه مواضع عراق به این خوبی صورت بگیرد؟ می توان مهم ترین عامل این بمباران های دقیق را دو چیز بیان کرد. در ابتدا تسلیحات نوین که توسط اف-۱۱۷ ها بکار گرفته شده اند و مهم تر از آنان پشتیبانی الکترونیکی مناسب از آنان در طی جنگ. هر چند که از اف-۱۱۷ به عنوان یک هواپیمای پنهانکار یاد می شود اما حتی نفوذ چنین هواپیمایی به اعماق خاک عراق آن هم بدون شناسایی شدن کاری بسیار دشوار و بعضا ناممکن بود به همین خاطر لازمه استفاده از این هواپیما در طی این عملیات مختل کردن پدافند عراق در ساعات اولیه جنگ بود.
هر چند موشک های ضد رادار نقش بسیار مهمی را در سرکوب پدافند عراق بازی کردند ولی نمی توان از نقش پر رنگ EC-130 های آمریکایی در این جنگ چشم پوشی کرد. این هواپیما با ایجاد پشتیبانی جمینگ مناسب و قطع ارتباط مراکز موسوم به C3 و با اخلال در کارکرد موج های UHF و VHF در عراق باعث شد تا مهم ترین پل رادیویی عراقی ها از کار بیوفتد و به این صورت هواپیماهای اف-۱۱۷ به راحتی به کار خود در میدان نبرد ادامه دهند
با این میزان جمینگ, آمریکایی ها در تخریب زیرساخت های پدافندی عراق کاملا موفق عمل کردند به طوری که در اواخر کار به جایی رسیده بود که حتی آپاچی ها با هلفایر به سراغ پدافند های عراق می رفتند. این بالگردها که به موشک های لیزری “هلفایر” مجهز بودند مجموعه عظیمی از رادارهای هشدار زودهنگام واقع در جنوب عراق که عمدتا از رادارهای قدیمی روسی (نظیر رادارهای سامانه های سام-۳ مثل فلت فیس) بودند, تاثیر بسزایی در آگاهی پدافند عراق داشتند. در مجموع ۱۵ فروند موشک هلفایر برای نابودی این رادارها مصرف شد و آمریکا اعلام کرد که نابودی این مجموعه راداری تاثیر بسزایی در ناشناخته ماندن حملات اف-۱۱۷ ها به بغداد داشته است. ولی بزرگترین تهدیدی که همیشه باقی ماند و اکثر تلفات غرب را تشکیل داد وجود سامانه های فروسرخ و برد کوتاه و همچنین دوش پرتاب ها بودند.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/4.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/4.jpg)
تصویر یک EF-111 آمریکایی. اف-۱۱۱ در سرکوب پدافند عراق نقش کلیدی را بر عهده داشتند
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/6.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/6.jpg)
یک هواپیمای EC-130 آمریکایی. این نسخه از این هواپیما مجهز به تجهیزات جنگ الکترونیک برای اخلال در باند های UHF و VHF می باشد
شاید بتوان گفت بزرگترین معضلی که آمریکا بعد از سامانه های پدافندی برد کوتاه درگیرش بود رو نبود سیستم های جنگ الکترونیک داخلی در برخی جنگنده های این کشور دانست. برای مثال برخی از نمونه های اف-۴ (جی) و اف-۱۶ و از همه مهم تر ای-۱۰ ها فاقد این سیستم بودند. و برخی دیگر از جنگنده ها نیز دارای سامانه های جنگ الکترونیک قدیمی بودند که کارایی لازم رو برای ساپورت جنگنده از چنگال پدافند عراق نداشتند. ای-۱۰ ها به دلیل برخورد نزدیک با ادوات زرهی و مراکز نظامی و درگیری صد در صدی با پدافند دشمن, می بایست این سامانه ها را با خود حمل می کردند و نبود این سامانه ها بعد ها در طی جنگ احساس شد. البته لازم به ذکر هست که این هواپیماها خیلی خوب در برابر پدافند عراق مقاومت کردند و بعضا با وجود برخورد تعداد زیادی گلوله ضد هوایی سالم خلبان رو به مقصد می رسوندن. (البته جایگیری موتورهای ای-۱۰ در بالای هواپیما یکی از نکات این هواپیما برای فرار از سامانه های فروسرخ هست که البته در جنگ عراق مشخص شد که فایده زیادی نخواهد داشت) در این جنگ بیش از پیش اهمیت سامانه های گرمایاب در مقابله با هواپیماهای دشمن پس از سرکوب پدافند دشمن و همچنین اهمیت بروزرسانی این تسلیحات به نسخه های مدرن تر نظیر (تصویرساز گرمایی) مشخص شد.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/33.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/33.jpg)
یک فروند جنگنده اف-۴ (جی) این نسخه از فانتوم وظیفه سرکوب پدافند هوایی را با تجهیزاتی الکترونیکی نظیر APR-47 و موشک هارم دارد
اف-۴ (جی) که از تجهیزات راداری APR-47 بهره می برد و با اتکا بر موشک های ضد رادار هارم توانست به خوبی از پس سرکوب پدافند عراق برآید. اگر حملات موازی بر ضد تمام موانع عراق را توسط نیروهای ائتلاف در نظر بگیریم؛ برای هر هدف مجموعه ای هواپیماها باید در کنار هم همانند چرخ دنده های یک ساعت کار می کردند که با اختلال در کارکرد هر یکی از آنان فاجعه به بار می آمد.
در ابتدا باید امنیت آسمان آن منطقه توسط جنگنده هایی نظیر اف-۱۵ تامین می شد (که البته با نابودی تدریجی فرودگاه ها و همچنین رادارهای هشدار زودهنگام نیروی هوایی خاصی برای عراق باقی نمانده بود) سپس هواپیماهای اخلالگر الکترونیک نظیر ای-۶ ها جمینگ موثر را آغاز می کردند و سپس حساس ترین مرحله یعنی سرکوب پدافند توسط اف-۴ آغاز می شد. می توان گفت بیشترین تعداد شلیک موشک های هارم پس از اف-۱۸ بر عهده اف-۴ (جی) بود. در مجموع ۴۸ فروند فانتوم در بحرین و ۱۲ فروند نیز در ترکیه بر فراز عراق به پرواز در می آمدند که با اینکه اولین جنگنده هایی بودند که باید با پدافند عراق دست و پنجه نرم می کردند هیچ آمار تلفاتی از خود بر جای نگذاشتند. (تنها یک اف-۴ سقوط کرد که آن هم به دلیل کمبود سوخت در تاریخ ۱۹-۰۱-۹۱ اتفاق افتاد.)
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/5.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/5.jpg)
یک هواپیمای KC-135V آمریکا که نقش مهمی در قطع ارتباطات عراق داشت.
بررسی سامانه پدافندی عراقی
همونطور که اطلاع دارید؛ عراق یکی از متنوع ترین سامانه های پدافندی رو در خاورمیانه داشت و انواع سامانه های سام-۲ و ۳ و ۶ و ۹ …. رو دارا بود. ولی میشه گفت یکی از سامانه هایی که بدترین عملکرد رو در پدافند عراق در برابر آمریکا داشت سام-۲ بود. سام-۲ که پیش تر در جنگ های دیگر نظیر جنگ ویتنام نیز حضور داشت در برابر سیستم های جنگ الکترونیک آمریکایی عملکرد بسیار ضعیفی داشت. سیستم هایی که در عراق مستقر شده بودند شامل نسخه های قدیمی این سامانه نظیر سام-۲ (بی) و حتی نسخه های جدیدتر که بروزرسانی هایی بر روی آنها انجام شده بود نظیر سام-۲ (اف) می شدند و حدود ۱۲۰ لانچر در سراسر عراق از این نوع سامانه وجود داشت که از رادار فن سانگ بهره می بردند.ولی با تمام این اوصاف سام-۲ هرگز در طی جنگ خلیج فارس هیچ گونه شکاری نداشت (و یا حداقل ثبت نشد)
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/31.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/31.jpg)
دو لانچر مربوط به سامانه سام-۲؛ این سامانه که به تعداد انبوه در اختیار پدافند عراق بود به علت ضعف های عظیم در برابر جنگ الکترونیک نیروهای ائتلاف, کاری از پیش نبرد
دومین سامانه ای که به بررسی عملکرد آن در عراق می پردازیم سام-۳ است. حدود ۲۵ سایت سام-۳ که یکی از کلیدی ترین سامانه های پدافند هوشمند یکپارچه عراق نیز به شمار می رفت در این کشور وجود داشت. این سامانه از رادارهای Low Blow و Squat Eye بهره می برد و لانچرهایی که در عراق موجود بود دارای ریل های ۴ تایی و ۲ تایی بودند.
با بروزرسانی هایی که بر روی این سامانه ها صورت گرفته بود آنها قابلیت عمل کردن در محیط های آلوده به جنگ الکترونیک و ECCM بودند و توانستند بر خلاف اقدام های جنگال سنگین آمریکا چندین جنگنده ائتلاف را به زیر بکشند که میشه به دو جنگنده اف-۱۶ (سی) که هر دو در تاریخ ۲۰ ژانویه و یک تورنادو در تاریخ ۱۴ فوریه اشاره کرد. اطلاعات بیشتری در مورد این سامانه در جنگ و کارنامه اون در دسترس نیست.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/41.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/41.jpg)
تجهیزات مربوط به سامانه پدافندی سام-۳, بروزرسانی هایی بر روی برخی از نسخه های موجود سام-۳ در عراق جهت مقابله با جنگ الکترونیک صورت گرفته بود.
یکی دیگر از مهم ترین سامانه های پدافندی عراق در طی جنگ خلیج فارس؛ سامانه سام-۶ بود که با داشتن لانچر های سه تایی و بهره گیری از رادارهایی نظیر Flat Face و Squat Eye در قسمت های مختلف و به خصوص نقاط استراتژیک پدافند عراق مستقر بود. از میزان تلفاتی که سام-۶ از نیروهای ائتلاف گرفت؛ آمار دقیقی در دسترس نیست و در لیست سرنگونی ها, مشخص نشده است که جنگنده ها با چه سامانه ای مورد اصابت قرار گرفته اند. هر چند که به دلیل اجرای موفقیت آمیز عملیات سرکوبپدافند هوایی در عراق اکثر سامانه های موشکی زمینگیر شدند و عملا بدون وجود رادار مناسب به کار عراق نیامدند, ولی با این وجود باز هم تعداد شکار سامانه های موشکی عراق بسیار بالاتر از سامانه های ضد هوایی بوده است و چند جنگنده ائتلاف نیز به دلیل مشکلات فنی و از دست دادن کنترل سرنگون شده اند که می توان به سقوط یک تامکت در تاریخ ۲۱ ژانویه اشاره کرد.با این وجود شکار قطعی برای سامانه سام-۶ در عراق ثبت نشده است.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/51.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/51.jpg)
یک سامانه پدافندی سام-۶ که در طی جنگ خلیج فارس رها شده است
یکی از سامانه های پدافندی عراق که در طی جنگ هشت ساله نیز توانست برای نیروی هوایی ایران دردسرهای زیادی رو ایجاد کنه سامانه پدافندی رولند بود.در سیستم پدافندی عراق می توان رولند را با سام-۸ مقایسه کرد؛ زیرا که این سامانه نیز همانند سام-۸ تمام تجهیزات راداری و فرماندهی خود را بر روی یک کشنده حمل می کند.
این سامانه نیز نظیر سام-۸ با استفاده از تکنولوژی “مونوپالس” و تشخیص مکان هواگردها توسط چند نوع گیرنده می توانست در برابر جمینگ و اختلالات الکترونیک مقاومت کند. در طی حملات ائتلاف رولند توانست تا چند جنگنده را سرنگون سازد که میشه به انهدام دو فروند تورنادو که یکی از آنها در تاریخ ۱۷ ژانویه (روز آغاز جنگ) رخ داد, اشاره کرد.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/61.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/61.jpg)
عکس یادگاری دو سرباز آمریکایی با سامانه برد کوتاه رولند عراقی؛ این سامانه پدافندی که کارکردی مشابه با سام-۸ شوروی داشت توانست برای نیروهای ائتلاف دردسرهای زیادی را ایجاد کند
سامانه بعدی که به آن خواهیم پرداخت سام-۸ خواهد بود. یکی از مزایای سامانه سام-۸ بر خلاف سامانه های دیگر عراق متحرک بودن آن بود. و این قابلیت به سامانه این اجازه رو میداد تا در میدان نبرد به راحتی سامانه های کم تحرک دیگر نظیر سام-۲ و یا ۳ کشف نشود و دردسر بیشتری برای نیروی هوایی ائتلاف ایجاد کند. تمام سیستم های راداری و فرماندهی و موشک ها بر روی یک خودرو BAZ-5937 حمل می شدند و هر خودرو می توانست دو موشک را با خود حمل نماید. رادارهای سام-۸ بهش این اجازه رو می دادند که اهداف رو در باند J کشف و با یک هدف درگیر شود.
ادعا می شد که اخلال بر کارکرد رادار سام-۸ دشوار خواهد بود ولی همانطور که در قسمت های قبلی اشاره شد به علت وجود سامانه های اخلالگر نوین بر روی برخی جنگنده های ائتلاف نظیر اف-۱۶ (سی) اخلال بر روی این باند کار دشواری نبود.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/71.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/71.jpg)
یک عدد سامانه دوش پرتاب سام-۷, یکی از مهم ترین دغدغه های فرماندهان آمریکایی در جنگ خلیج فارس مقابله با سامانه های فروسرخ و برد کوتاه بود
و اما آخرین سامانه موشکی که در این بخش به بررسی آن خواهیم پرداخت سامانه دوش پرتاب سام-۷ می باشد. این موشک های دوش پرتاب روسی که در مقیاس زیاد مورد استفاده قرار گرفتند توانستند چند جنگنده ائتلاف را سرنگون کنند که البته توسط نیروی های ائتلاف هرگز سرنگونی جنگنده ای توسط این سامانه تائید نشد . البته عراق طرح هایی برای استقرار این موشک ها بر روی بالگردهای غزال خود به منظور افزایش توان تدافعی آنان را در دستور کار داشت. ولی علاوه بر این سامانه دوش پرتاب نسخه های چینی این سامانه نظیر HN-5 و QW-1 نیز در عراق مورد استفاده قرار گرفتند. مزیت این نسخه های چینی نسبت به سام-۷ روسی در جستجوگر فروسرخ آنان بود که می توانست در برابر شراره ها بهتر عمل کند و جستجوگر حساس تری نسبت به سام-۷ داشت. در شرایطی که دیگر سامانه های موشکی عراق به دلیل اختلالات الکترونیک قوی جنگنده های ائتلاف از کار افتاده بودند, سامانه هایی نظیر سام-۷ و ۸ و همچنین آتشبارهای ضد هوایی تنها مدافعان آسمان این کشور بودند.
تا به اینجا آمریکا به جز موشک های حرارتی و برد کوتاه مشکل خاصی نداشت. ولی یکی از معضلاتی که نیروهای ائتلاف به آن گرفتار شده بودند؛ وجود پدافند های ضد هوایی به تعداد زیاد بود. یکی از این توپ های معروف و شاید موفق ترین آنها را بتوان شیلکا دانست. این توپ ضد هوایی ۲۳ میلیمتری متحرک که از چهار لوله آتشبار که توسط رادار هدایت می شدند؛ بهره می برد می توانست یک کابوس واقعی برای هلیکوپترها و جنگنده های ائتلاف که در ارتفاع پایین پرواز می کردند به شمار رود. این سامانه توانست حدود ۴ جنگنده ائتلاف شامل یک تورنادو, دو ای-۱۰ و یک اف-۱۶ را سرنگون کند.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/34.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/34.jpg)
توپ ضد هوایی شیلکا که یکی از مهلک ترین ضدهوایی های عراقی ها برای هواگردهایی که در ارتفاع پایین پرواز می کردند به شمار می رفت
موشک های آمریکا
موشک هارم یکی از نقاط قوت ارتش آمریکا در مقابله با پدافند عراق بود. اگر بخواهیم بیشتر به مبحث این موشک بپردازیم باید بیان کنیم که این موشک از سال ۱۹۸۴ میلادی و با آزمایش بر رو ی هواپیمای ای-۷ عملیاتی شد و تولید ان در راستای ارتقای موشک های ناموفق ضد رادار پیشین بود که جنگنده را در محدوده امنی برای شلیک موشک قرار نمیداد. (البته خود هارم هم مشکلاتی داشت) یکی از جنگنده های موفق در استفاده از هارم اف-۴ (جی) بود که با نصب تجهیزات الکترونیکی پیشرفته تر نظیر APR-47 که می توانست به عنوان یک گیرنده در رنج بسیار گسترده ای انواع امواج را دریافت و با معرفی آنان به هارم برای هر پدافندی خطرناک باشد. پس از این تغییر دکترین در ارتش های غربی مبنی بر مقابله با رادارها و پدافند های دشمن, روسیه نیز به سرعت دکترین خود را به صورت استقرار سامانه های برد کوتاه نظیر سری Tor و پانتسیر (که البته پیش از جنگ خلیج فارس شروع شده بود) تغییر داد.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/32.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/32.jpg)
یک فروند جنگنده اف-۱۸ مجهز به موشک ضد رادار هارم, این موشک توانست در طی جنگ خلیج فارس توانست تا رادارهای عراقی را به کلی فلج کند
دومین موشک ضد رادار نیز که استفاده گسترده ای در این جنگ داشت و میتوان گفت که پای به پای هارم در رکاب جنگنده های ائتلاف بود؛ آلارم است. این موشک که به طور معمول توسط تورنادوها مورد استفاده قرار می گرفت و می توان از آن به عنوان یک موشک ضد رادار هوشمند یاد کرد. این موشک می تواند در چندین MODE شلیک شود و هر یک از مدها ویژگی خاص خود را دارند. این موشک توانایی این را دارد تا با جستجوگر خود پس از شلیک خطرناک ترین هدف را تشخیص داده و آن را منهدم سازد. در طی کل جنگ خلیج فارس حدود ۲۴ فروند از این موشک ها شلیک شد.
دو موشک مهم دیگر که در طی جنگ به یاری آمریکا در برابر پدافند مستحکم عراق شتافتند را می توان TALD و BGM-109 دانست. در رابطه با نقش TALD در قسمت های قبل توضیح داده شد (ولی برای دوستانی که بخش های قبلی رو نخوندند) این موشک توسط جنگنده های آمریکایی در مناطقی که پدافند های موشکی عراق مستقر بودند شلیک می شد و به این ترتیب اپراتورهای پدافند فکر می کردند که با یک جنگنده واقعی روبرو هستند و اقدام به شلیک موشک به سمت این اهداف تقلبی می کردند و همزمان عملیات سرکوب پدافند با موشک هارم و جنگنده هایی نظیر اف-۴ و اف-۱۶ بر علیه همان پدافند ها صورت می گرفت که آمار تلفات این گونه جنگنده ها را بسیار کاهش می داد.
ولی در رابطه با BGM-109 باید گفت که یک موشک کروز است که در طی جنگ توانست نقاط کلیدی پدافند عراق و C3 و همچنین نقاط ارتباطی را نابود سازد و در میزان پیشرفت عملیات بسیار موثر بود.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/52.jpg
موشک کروز BGM-109 که نقش مهمی در نابودی زیربناهای عراق را ایفا کرد
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/42.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/42.jpg)
TALD نیز یکی دیگر از قسمت های جالب توجه در طی این جنگ که کمتر به آن پرداخته شده است استفاده از TALDبود است. TALD یا همان موشک ADM-141A طعمه هایی بودند که برای فریب پدافند عراق استفاده می شدند. این موشک های که بردی نزدیک به ۱۳۰ کیلومتر داشتند به سوی نقاط پدافندی عراق که دارای پدافند های موشکی بودند شلیک می شدند؛ به این صورت عراقی ها آنان را با هواپیماها اشتباه می گرفتند و منهدم می کردند. این شیوه در طی جنگ باعث شد تا بارها پدافند عراق اشتباها به سمت هواپیماهای خودش هم موشک شلیک کند و به این صورت, میزان خطاهای پدافند عراق افزایش یافت. البته مزیتی که این شیوه داشت این بود که با شلیک چند موشک به سمت نقاط کلیدی که هارم ها یا موشک های کروز نتوانسته بودند تا آن موقع آنها را نابود کنند؛ عراقی ها مجبور می شدند موشک ها را نابود کنند و لانچرها خالی از موشک بمانند و همین خالی ماندن لانچرها زمانی را برای جنگنده های ائتلاف می خرید تا قبل از ریلود شدن لانچرها و ریل ها با خیال آسوده به نابودی پدافندها بپردازند.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/main1.jpg (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/main1.jpg)
TALD یا همان تله فریب برای پدافند عراق, این موشک با ظاهر شدن بر روی صفحه رادار عراقی ها, خود را به عنوان یک جنگنده واقعی جا می زد!
نتیجه گیری
تا قبل از جنگ خلیج فارس جهان هرگز چنین جنگی را به خود ندیده بود. این جنگ از آن جهت حائز اهمیت است که تاکتیک جنگی غرب در آن کاملا تغییر کرد. تا قبل از جنگ خلیج فارس, اغلب جنگ ها به شیوه مرحله به مرحله جلو می رفتند و بدان معنی است که اهداف مشخص شده در جنگ باید گام به گام صورت گیرند. ولی در جنگ خلیج فارس این تاکتیک به شیوه جنگ موازی تغییر کرد و تمام اهداف مد نظر به صورت همزمان مورد هجوم قرار گرفتند.
این نوع شیوه جنگ؛ مجال فرصت و تصمیم گیری مناسب را از دشمن سلب کرده و باعث می شود که دشمن هر چه زودتر در تمام جبهه ها شکست سریع خود را حس کند. با فلج شدن صنعت و زیربناهای اقتصادی کشور مقابل, و مبارزه همزمان در مرزها کار تدافعی دشمن بسیار سخت خواهد شد. آمریکا با بهره گیری مناسب از این شیوه جنگی مدرن توانست تا عراق را در کمتر از چند هفته کاملا زمینگیر کرده و به اهداف از پیش تعیین شده خود رسد.
http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/Screen-Shot-2013-08-20-at-4.50.27-PM.png (http://jangaavaran.ir/wp-content/uploads/2014/11/Screen-Shot-2013-08-20-at-4.50.27-PM.png)
یکی از مهم ترین رکن های این جنگ برای رسیدن به اهداف استفاده مناسب از پوشش هوایی بود که لازمه ی استفاده مناسب از آن بهره گیری مناسب از عملیات سرکوب پدافند یا همان SEAD بود که در این مقالات به آن پرداخته شد. اما می توان از این جنگ چند نتیجه مهم را دریافت کرد که چه از لحاظ تدافعی و چه از لحاظ تهاجمی بسیار مهم است:
برای مقابله با SEAD چه باید کرد؟ (راهکار هایی که عراق در پیش نگرفت)
ارتقا ندادن سامانه های پدافندی قدیمی و خرید تجهیزات جدید از مهم ترین ضعف های پدافند عراق بود. با اینکه برخی سامانه های قدیمی نظیر سام-۳ در طی جنگ هشت ساله شامل ارتقاهایی محدود شدند ولی ضعف اکثر سامانه های پدافندی عراق در برابر جمینگ قدرتمند نیروهای ائتلاف به خوبی حس می شود. چه بسا با خرید سامانه هایی مدرن تر و یا نمونه های ارتقا یافته؛ عراق می توانست منطقه را به منجلابی برای جنگنده های ائتلاف تبدیل کند.
از دیگر ضعف هایی که در پدافند عراق مشاهده می شد نبود یک سامانه موثر برد بلند بود. همانطور که اطلاع دارید آمریکا مجبور بود تا از هواپیماهای سنگینی نظیر B-52,EC-130,E-3,KC-135 و…. در طی جنگ استفاده کند. نبود یک سامانه برد بلند نظیر سام-۵ (اس-۲۰۰) در پدافند عراق؛ راه را برای این غول های عظیم الجثه و فعالیت آسانشان هموار کرد. البته لازم به ذکر است که اس-۲۰۰ نیز در برابر جمینگ قدرتمند ائتلاف حرفی برای گفتن نداشت و حداقل انتظارها برای چتری مقاوم در برابر جنگ الکترونیک غرب نمونه های موجود سام-۱۰ یا همان اس-۳۰۰ بود.
با اینکه عراق طبق استراتژی قدیمی شوروی از پدافند انبوه استفاده می کرد. ولی دقیقا اشتباه اعراب در جنگ های سه گانه با اسرائیل و همچنین ویتنام در جنگ با آمریکا را تکرار کرد. اگرچه تعداد بسیار زیادی از سایت های پدافندی در هر منطقه موجود بودند, ولی هیچ یک از سامانه های کارایی لازم را نداشتند و کیفیت فدای کمیت شد. پس می توان نتیجه گرفت که اگر تنها یک سایت مطمئن و مقاوم در برابر جنگ الکترونیک در منطقه حضور داشته باشد بهتر از چند سایت پدافندی بدون کارایی لازم است. (این شیوه پدافندی غلط در سوریه نیز اجرا میشد)
نبود یک پوشش هوایی مناسب نیز پدافند عراق را دچار مشکل کرد. به عبارت دیگر حتی اگر شما بهترین سامانه های پدافندی را در اختیار داشته باشید بدون پوشش هوایی تدافعی مناسب کاری از پیش نخواهید برد. با نابود شدن رادارهای هشدار زودهنگام و همچنین تخریب فرودگاه ها (نظیر جنگ اعراب) عراقی ها هرگز نتوانستند از جنگنده های خود بهره ببرند و بدین ترتیب با از کار افتادن نیروی هوایی؛ نیروی پدافند نیز به سرعت از بین رفت. در واقع این دو نیرو نظیر چرخ دنده هایی هستند که هر یک مکمل دیگری است. (اهمیت جنگنده های عمود پرواز در این جنگ به خوبی آشکار گشت)
با اینکه در دهه ۹۰ میلادی هنوز رادارهای آرایه فازی به خوبی توسعه نیافته بودند ولی روسیه با بررسی این جنگ به سرعت به اشتباه های تاکتیکی خود پی برد و با اصلاح آنان به سرعت مشغول توسعه رادارهای آرایه فازی و همچنین استقرار سامانه های برد کوتاه در کنار سامانه های پدافندی برد بلند شد. رادارهای آرایه فازی با تغییر زیاد فرکانس ها در ثانیه, باعث می شوند که تا موشک های ضد رادار نتوانند به راحتی بر روی آنان قفل انجام دهند و از طرفی سامانه های برد کوتاه نظیر پانتسیر و سری Tor می توانند سامانه های ارزشمند برد بلند را از گزند این موشک ها و تسلیحات دور ایستا حفظ کرده و به انهدام موشک های ضد رادار و کروز بپردازند.
آخرین نکته و شاید مهم ترین آنان را می توان در جستجوی راهکارهای مناسب برای مقابله با جنگنده های پنهانکار دانست. با پیشروی کشورها به سمت این فناوری پنهانکاری, شرکت های توسعه دهنده سامانه های پدافندی نیز به دنبال پیدا کردن راه مبارزه مطمئنی با آنان هستند. هر چند که تا به حال پیشرفت چشمگیری حاصل نشده است ولی امید است در دهه های آتی راه مقابله با آنان پیدا شود. در این جنگ آمریکا با بهره گیری از بمب افکن های اف-۱۱۷ توانستند تا قلب پدافند عراق نفوذ کنند. با عملیاتی شدن نسل جدید جنگنده های پنهانکار , نیاز مقابله با آنان بیش از پیش حس می شود.
به هر حال در جنگ خلیج فارس اهمیت سرکوب پدافند و همچنین توجه به جنگ الکترونیک و راهکارهای مقابله با آن به خوبی برای تمام کشورها مشخص شده و می توان گفت با شروع این جنگ؛ سری جدیدی از جنگاوری نوین نیز آغاز گشت.
گردآوری و تالیف: مهدی زمانی
چاپ شده در مجله جنگ افزار شماره 102
منبع فعال : http://jangaavaran.ir/