sina-tondar
20th March 2014, 12:41 AM
رقابت بیگانگان در ایران از اواخر دوره صفویه كم و بیش وجود داشت، اما به دنبال انقلاب كبیر فرانسه و تحولات مهم اروپا در اواخر قرن هیجدهم و اوایل قرن نوزدهم این رقابت وارد مرحله جدیدی شد. هر چند این رقابتها با حضور چند كشور قدرتمند آن زمان در ایران ادامه داشت ولی رقابت دو كشور استعمار‌گر روس در شمال و انگلیس در جنوب ایران ملموس‌تر وشدیدتر بود، روس و انگلیس در نتیجه رقابت در ایران، توانستند امتیازات اقتصادی، سیاسی و نظامی زیادی از ایران كسب كنند؛ یكی از اوّلین و مشهورترین امتیازاتی كه به انگلستان داده شد امتیاز رویتر هست، این امتیاز از ننگین‌ترین امتیازاتی است كه ممكن است از سوی یك كشور به كشور دیگری داده شود، و خود سرآغاز فصل جدیدی از كسب امتیازات اقتصادی و تجاری بود و به دنبال آن امتیازات دیگری به روسیه و انگلستان واگذار شد كه هر كدام از آنها خسارتهای زیادی را برای ایران به وجود آورد.
زمان انعقاد قرارداد رویتر
این امتیاز كه در زمان ناصرالدین شاه و با تلاش صدراعظم میرزا حسین‌خان سپهسالار و دلالی میرزا ملكم خان میان دولت ایران با یك یهودی انگلیس بنام «بارون جولیوس دو رویتر ( وی بنیانگذار خبرگذاری است، و خبرگذاری انگلیسی رویتر نیز به نام او نام گذاری شده است) در سال 1250 ش (1289 هـ ق – و 1872 م) بسته شد.
مفاد امتیاز رویتر
به موجب این توافقنامه كه به صورت قطعی و انحصاری بود، بهره برداری و استخراج كلیه معادن ایران از جمله معادن ذغال سنگ، آهن، مس، سرب، نفت و هر معدن دیگری كه در ایران قابل بهره برداری بود بجز طلا و نقره و سنگهای قیمتی، و نیز بهره برداری از جنگها و احداث قنات و كانالهای آبیاری اراضی و همچنین احداث راه‌آهن و تراموا، ایجاد جاده‌ها، خطوط تلگراف و كارخانه‌های صنعتی به مدت هفتاد سال و اجازه تمام گمركات و صدور انحصاری هر گونه محصولات به ایران را به مدت بیست‌و پنج سال، رویتر انگلیسی با پرداخت 40000 پوند و 60 درصد سود حاصل از این امتیاز را خریداری كرد.
چنین امتیازی چنان بی‌سابقه بود كه بعضی آن را بخششی بزرگ دانسته و پاره‌ای آن را فروش یك ملكت تعبیر كرده‌اند، چرا كه به موجب این امتیاز ایران عملا استقلال سیاسی - اقتصادی خود را از دست می‌داد و بدون جنگ و خونریزی تبدیل به مستعمره انگلستان می‌شد. به نوشته كرزن «این قرار داد در برگیرنده تسلیم كامل همه منابع یك دولت به خارجی هاست كه مانند آن هرگز به وهم و گمان احدی در نیامده و در تاریخ سابقه نداشته است.»
علل خارجی و داخلی انحلال امتیاز رویتر
روسها اولین كشور خارجی بودند كه به این قرارداد اعتراض كردند و خواستار لغو آن شدند زیرا ناراحت بودند كه رقیب انگلیسی آنها توانسته بود غنیمت بزرگی را به صورت انحصاری به دست آورد. در داخل ایران نیز مخالفتهای شدیدی با امتیاز رویتر شد كه رهبری جناحی از مخالفین واقعی را كه بدون هیچگونه منافع شخصی به مخالفت برخاسته بودند مجتهد آگاه و روحانی مبارز مرحوم حاج ملا علی كنی به عهده داشت. او در دو مسأله مهم سیاسی دخالت مستقیم داشت، یكی در مورد فراماسونری، و تشكیلاتی كه میرزا ملكم خان به وجود آورده بود به شدت به مخالفت برخاست و تا شاه دستور انحلال و بر چیده شدن آن را صادر ننمود از پای ننشست و دیگری همین امتیاز رویتر كه تمام منابع درآمد ایران را به كمپانی انگلیس واگذار کرده بود. وی به همراه مردم با اعتراضات همه جانبه بر این امتیاز كه آن را بر خلاف اسلام و مصالح اسلام شناخته بود و معتقد بود این امتیاز موجب از دست رفتن استقلال سیاسی و اقتصادی كشور و تبدیل شدن ایران به مستعمره انگلستان بدون جنگ و استقامت می باشد.
سرانجام این اعتراضات باعث شد كه ناصر الدین شاه آن را قبل از آن كه به اجرا در آید ملغی اعلام كند و صدر اعظم خود میرزا حسین خان سپهسالار را كه عاقد این قرارداد بود، بركنار نماید.
رویتر كه دست خود را از خوان نعمتی كه بدست آورده بود كوتاه دید دست از كار نكشید و این موضوع را به مدت هفده سال دنبال كرد و ادعای خسارت داشت زیرا گذشته از مخارج هدر رفته، پنجاه هزار لیره به صدر اعظم میرزا حسین خان سپهسالار و پنجاه هزار لیره تنصیفاً به مشیرالدوله، وزیر خارجه (برادر سپهسالار) و ملكم خان سفیر ایران در لندن و مبالغی هم به دیگران داده بود.
عاقبت با مداخله «ولف» وزیر مختار انگلیس و تصویب شورای وزیران ایران و موافقت شاه و اتابك امتیاز بانك و معادن ایران به مدت 60 سال به پسر رویتر داده شد؛این بانك بعدها به بانك شاهنشاهی ایران تبدیل شد و بعداً بانك شاهنشاهی بریتانیا امتیاز چاپ اسكناس، اجازه توسعه شعبه‌ها در ایالات و حق جمع‌آوری عوارض بیشتر جاده‌های جنوبی را نیز به دست آورد.
منبع :http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=30895
زمان انعقاد قرارداد رویتر
این امتیاز كه در زمان ناصرالدین شاه و با تلاش صدراعظم میرزا حسین‌خان سپهسالار و دلالی میرزا ملكم خان میان دولت ایران با یك یهودی انگلیس بنام «بارون جولیوس دو رویتر ( وی بنیانگذار خبرگذاری است، و خبرگذاری انگلیسی رویتر نیز به نام او نام گذاری شده است) در سال 1250 ش (1289 هـ ق – و 1872 م) بسته شد.
مفاد امتیاز رویتر
به موجب این توافقنامه كه به صورت قطعی و انحصاری بود، بهره برداری و استخراج كلیه معادن ایران از جمله معادن ذغال سنگ، آهن، مس، سرب، نفت و هر معدن دیگری كه در ایران قابل بهره برداری بود بجز طلا و نقره و سنگهای قیمتی، و نیز بهره برداری از جنگها و احداث قنات و كانالهای آبیاری اراضی و همچنین احداث راه‌آهن و تراموا، ایجاد جاده‌ها، خطوط تلگراف و كارخانه‌های صنعتی به مدت هفتاد سال و اجازه تمام گمركات و صدور انحصاری هر گونه محصولات به ایران را به مدت بیست‌و پنج سال، رویتر انگلیسی با پرداخت 40000 پوند و 60 درصد سود حاصل از این امتیاز را خریداری كرد.
چنین امتیازی چنان بی‌سابقه بود كه بعضی آن را بخششی بزرگ دانسته و پاره‌ای آن را فروش یك ملكت تعبیر كرده‌اند، چرا كه به موجب این امتیاز ایران عملا استقلال سیاسی - اقتصادی خود را از دست می‌داد و بدون جنگ و خونریزی تبدیل به مستعمره انگلستان می‌شد. به نوشته كرزن «این قرار داد در برگیرنده تسلیم كامل همه منابع یك دولت به خارجی هاست كه مانند آن هرگز به وهم و گمان احدی در نیامده و در تاریخ سابقه نداشته است.»
علل خارجی و داخلی انحلال امتیاز رویتر
روسها اولین كشور خارجی بودند كه به این قرارداد اعتراض كردند و خواستار لغو آن شدند زیرا ناراحت بودند كه رقیب انگلیسی آنها توانسته بود غنیمت بزرگی را به صورت انحصاری به دست آورد. در داخل ایران نیز مخالفتهای شدیدی با امتیاز رویتر شد كه رهبری جناحی از مخالفین واقعی را كه بدون هیچگونه منافع شخصی به مخالفت برخاسته بودند مجتهد آگاه و روحانی مبارز مرحوم حاج ملا علی كنی به عهده داشت. او در دو مسأله مهم سیاسی دخالت مستقیم داشت، یكی در مورد فراماسونری، و تشكیلاتی كه میرزا ملكم خان به وجود آورده بود به شدت به مخالفت برخاست و تا شاه دستور انحلال و بر چیده شدن آن را صادر ننمود از پای ننشست و دیگری همین امتیاز رویتر كه تمام منابع درآمد ایران را به كمپانی انگلیس واگذار کرده بود. وی به همراه مردم با اعتراضات همه جانبه بر این امتیاز كه آن را بر خلاف اسلام و مصالح اسلام شناخته بود و معتقد بود این امتیاز موجب از دست رفتن استقلال سیاسی و اقتصادی كشور و تبدیل شدن ایران به مستعمره انگلستان بدون جنگ و استقامت می باشد.
سرانجام این اعتراضات باعث شد كه ناصر الدین شاه آن را قبل از آن كه به اجرا در آید ملغی اعلام كند و صدر اعظم خود میرزا حسین خان سپهسالار را كه عاقد این قرارداد بود، بركنار نماید.
رویتر كه دست خود را از خوان نعمتی كه بدست آورده بود كوتاه دید دست از كار نكشید و این موضوع را به مدت هفده سال دنبال كرد و ادعای خسارت داشت زیرا گذشته از مخارج هدر رفته، پنجاه هزار لیره به صدر اعظم میرزا حسین خان سپهسالار و پنجاه هزار لیره تنصیفاً به مشیرالدوله، وزیر خارجه (برادر سپهسالار) و ملكم خان سفیر ایران در لندن و مبالغی هم به دیگران داده بود.
عاقبت با مداخله «ولف» وزیر مختار انگلیس و تصویب شورای وزیران ایران و موافقت شاه و اتابك امتیاز بانك و معادن ایران به مدت 60 سال به پسر رویتر داده شد؛این بانك بعدها به بانك شاهنشاهی ایران تبدیل شد و بعداً بانك شاهنشاهی بریتانیا امتیاز چاپ اسكناس، اجازه توسعه شعبه‌ها در ایالات و حق جمع‌آوری عوارض بیشتر جاده‌های جنوبی را نیز به دست آورد.
منبع :http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=30895