انتشار علف های هرز

[*FATIMA*]

شکل ظاهری دانه

علف های هرز برای توسعه و انتشار بیشتر ، تغییرات و سازگاری های زیادی را دارا شده اند . دانه پاره ای از علف های هرز به دلیل دارا بودن زواید خاص سریعاً از منطقه ای به منطقه ی دیگر و حتی در مسافت های طولانی انتقال پیدا میکنند .

* برخی از گونه های جگن در روی دانه کیسه های هوایی دارند که موجب سبکی وزن دانه شده و در نتیجه دانه های به مدت طولانی می توانند به حالت معلق در هوا باقی بمانند و همین امر انتقال آن ها را به نقاط دورتر امکان پذیر می سازد .

* وجود زوایدی چتر مانند به نام پاپوس در انتهای دانه های پاره ای از علف های هرز تیره آفتابگردان نظیر گل قاصد ، گل گندم ، کنگر وحضی و شنگ موجب سبکی وزن دانه شده و انتقال آن ها را برای نقاط دور ممکن می کند . این نوع علف های هرز با وزش نسیم ملایم می توانند تا کیلومترها مسافت انتقال یابند

* خاردار بودن میوه و یا دانه برخی از علف های هرز نظیر توق ، بی تی راخ و هویج وحشی موجب چسبیدن آن ها به لباس انسان و یا پوست حیوانات شده و از نقطه ای به نقطه دیگر انتقال می یابند .

* دانه در ترشک و نیز گونه های مختلف نارون دارای بال های توخالی است که موجب سبکی وزن آن شده و انتشار آن را توسط آب و باد تسهیل می کند

* برخی از علف های هرز نظیر بی تی راخ بذور چسبنده داشته و از این طریق انتقال پیدا می کنند

* دانه های تعدادی از علف های هرز به دلیل کوچکی بیش از حد وزن کم تری داشته و همین خصوصیت انتشار آن ها را به نقاط دور تسهیل می کند . در این مورد می توان به گل جالیز ، خرگوشک ، کیسه کشیش ، خرفه و بارهنگ کبیر با وزن هزار دانه به ترتیب 0/0096 ، 0/09 ، 0/1 ، 0/13 ، 0/2 گرم اشاره نمود



تهیه و تنظیم : سایت علمی نخبگان جوان

[*FATIMA*]

باد

باد یکی از عوامل مؤثر در انتقال دانه های علف های هرز به مزارع و مناطق دیگر و حتی در فواصل بین قاره ای است . دامنه انتشار علف های هرز توسط باد با عواملی نظیر قدرت ، سرعت و دامنه وزش باد ارتباط نزدیک دارد . به طوری که با افزایش قدرت باد دانه های درشت برخی از علف های هرز نیز می توانند تا مسافت های دور انتقال یابند . همچنین هر قدر دامنه وزش باد وسیع تر باشد به همان نسبت میزان اشاعه دانه های آن ها بیشتر است .

علاوه بر عامل انتقال دهنده ، باد به عنوان یک عامل غیر مستقیم در ساییده شدن دانه های علف های هرز با پوسته سخت و رفع دوره خواب آن ها نقش دارد . بدیهی است که احداث بادشکن های متراکم می تواند تا حدی از انتشار دانه علف های هرز جلوگیری کند .


آب

آب به عنوان یکی از عوامل بسیار مؤثر در انتشار علف های هرز محسوب می شود و در این رابطه می توان به عوامل قابل کنترل نظیر آب آبیاری و عوامل غیر قابل کنترل نظیر سیلاب ها اشاره نمود

دانه های بعضی علف های هرز به دلیل کوچک و سبک بودن و دارا بودن پوسته روغنی به سهولت در سطح آب به حالت شناور باقی مانده و انتقال پیدا می کنند . جریانات سطحی آب می تواند حجم بزرگی از گل و لای را که حاوی میلیون ها عدد دانه علف های هرز است ، با خود حمل کند و با کاهش سرعت حرکت آب به تدریج آن ها را در مسیر حرکت خود به صورت توده هایی در میان گل و لای رسوب داده و مدفون نماید ، که آلودگی جدید برای منطقه مورد نظر به حساب می آید .

بدیهی است که این انتقال در زمین های عاری از پوشش گیاهی که بیشتر تحت فرسایش می باشند ، به مراتب بیشتر از زمین های دارای پوش گیاهی خواهد بود . روی این اصل توصیه می شود که از لخت نگه داشتن زمین از پوشش گیاهی تا حد امکان جلوگیری گردد .

مشاهده شده است که در حواشی مسیرهای آبیاری به دلیل وجود شرایط مناسب زیستی انواع مختلف علف های هرز رشد می کنند ، که پس از رسیدگی دانه های خود را در بستر رود ریخته و در اثر جریان آب این دانه ها به سمت مزارعی که با صرف هزینه های قابل توجهی از وجود علف های هرز پاک سازی شده اند ، سرازیر گردیده و آلودگی ایجاد می کنند . همچنین این علف های هرز موجب کندی جریان آب و نفوذ بیش از حد آب در مسیر کانال ها و طغیان و هدر رفت آن می شوند . طبق بررسی های انجام شده رودخانه ها به عنوان یکی از آلوده ترین منابع آبی و چاه ها و قنات ها تمیزترین منابع آبی از انظر آلودگی به بذور علف های هرز محسوب می شوند .

در این ارتباط توصیه اکید بر رعایت موارد زیر است :

* از پاک سازی مسیرهای آبیاری در اولین زمان ممکن و قبل از تولید دانه ، که می تواند به عنوان یک امر مهم در پیشگیری از خسارت علف های هرز تلقی شود ، چشم پوشی نکنیم

* نصب تورهای سیمی در ورودی جوی ها و کانال های آبیاری تا حدوددی از وارد شدن دانه علف های هرز به داخل مزارع غیر آلوده جلوگیری می کند

* آبیاری قطره ای : اجزای سیستم آبیاری قطره ای به عنوان یکی از عوامل کنترل کننده انتقال بذور علف های هرز توسط آب به شمار می رود .



تهیه و تنظیم : سایت علمی نخبگان جوان

[*FATIMA*]

حیوانات و پرندگان

حیوانات به طرق مختلف در انتقال دانه های انواع علف های هرز دخالت دارند . به این ترتیب که دام ها موقع چرا در مراتع و یا مزارع ، علف های هرز را نیز مورد تغذیه قرار می دهند و آزمایشات نیز نشان داده اند که دانه های درصد معدودی از علف های هرز بعد از خروج از دستگاه گوارش دام قوه نامیه خود را از دست می دهند ، بلکه اغلب این علف های هرز به طور سالم و بدون هضم از دستگاه گوارش دام و پرندگان به بیرون دفع می شوند ، که در گسترش آلودگی بسیار مؤثر خواهد بود . جالب توجه این که جوانه زنی دانه های علف های هرز با عبور از دستگاه گوارش جانوران در اثر مجاورت با اسید معده و نازک شدن پوسته آن ها و نیز جذب رطوبت تسهیل می شود و به علاوه چون با مقداری کود همراه هستند ، بعد از جوانه زنی رشد سریع تری نیز خواهند داشت .

بذر علف جادو از سیستم گوارشی دام ها بدون هضم شدن و با قابلیت جوانه زنی بالا عبور می کند . لذا بایستی از تغذیه دام از این گیاه و سایر موارد مشابه خودداری نمود . به منظور کاهش هزینه های اضافی برای کنترل یک علف هرز بیگانه بایستی به طرق مختلف از ورود آن به منطقه جدید جلوگیری کنیم .در کشورهای پیشرفته هنگام واردات دام و پرندگان از سایر ممالک ان ها را به مدت 3 تا 7 روز در قرنطینه های مرزی نگهداری نموده و در طی این مدت غذاهای کنترل شده به تغذیه دام می رسانند ، تا موجبات تخلیه دستگاه گوارش آن ها را از غذاهای مصرف شده در مدت های قبل فراهم کنند . این امر می تواند به عنوان یکی از راهکارهای بسیار مهم در جلوگیری از انتقال دانه های علف های هرز تلقی شود .


استفاده از کودهای دامی تازه و نپوسیده

یکی دیگر از رایج ترین روش های انتشار دانه علف های هرز در مزارع کاربرد کودهای دامی و یا مرغی تازه و نپوسیده است ، که توصیه می شود از مصرف چنین کودهایی خودداری گردد . چون در دوران پوسیدگی در اثر انجام تخمیر در توده کودی ، افزایش دما موجب کاهش و یا از بین رفتن قوه نامیه دانه های علف های هرز می شود . بایستی توجه نمود که کود دامی کهنه و پوسیده تیره رنگ است .

دانه های برخی از علف های هرز نظیر توق و خارخسک به دلیل دارا بودن خارهای تیز روی میوه از طریق چسبیدن به پشم حیوانات و پرندگان انتقال پیدا می کنند

میوه برخی دیگر نظیر دارواش و انگورچه به دلیل چسبناک بودن برای انتقال توسط پرندگان مناسب هستند . به طوری که با چسبیدن به منقار پرندگان انتقال یافته و موقعی که پرنده منقار خود را در تماس با دیگر درختان قرار می دهد ، از آن جدا می شوند .

دامنه انتشار دانه های علف های هرز توسط پرندگان به علت بعد پروازی زیاد آنها به مراتب وسیع تر از چهارپایان است



تهیه و تنظیم : سایت علمی نخبگان جوان

[*FATIMA*]

تولید و استفاده از بذر ناخالص

یکی از مهم ترین عوامل مؤثر در انتشار بذر علف های هرز استفاده از بذور کشاورزی آلوده به بذر علف های هرز است . بررسی ها نشان داده اند که در کشورهای توسعه نیافته حداقل 30% بذور مورد استفاده در کشاورزی به بذور انواع علف های هرز آلوده می باشند . در این رابطه می توان گفت که بذور ریز به آسانی مستعد آلوده شدن به بذور انواع علف های هرز هستند ، ولی بذور درشت تر نظیر ذرت ، پنبه و سویا کمتر در معرض آلودگی به بذر گیاهان خودرو می باشند .

در ایران نیز ورود بذر علف های هرز همراه با بذر وارداتی معضل مهمی است که بایستی مورد توجه قرار گیرد . دانه بیشتر گیاهان زراعی ناخالص و با دانه های علف های هرز مخلوط می باشد . زیرا زمان گلدهی و تولید دانه اکثر علف های هرز شبیه گیاه زراعی است و به دلیل شباهت زیاد از نظر اندازه و شکل بوجاری آن ها مشکل می باشد . در این رابطه نوعی دستگاه های تفکیک کننده مغناطیسی وجود دارند که در بوجاری تود های بذری آلوده به بذور علف های هرز که از نظر شکل و اندازه شبیه بذور گیاهان زراعی هستند ، کاربرد بیشتری دارند . این دستگاه ها دانه های مختلف را براساس وزن مخصوص ، اندازه ، شکل ، بافت سطحی ، چسبندگی ، کرک دار بودن ، رنگ و سایر خصوصیات از هم جدا می کنند و اصولاً این کارها در مورد بذر وارداتی بایستی در قرنطینه های مرزی انجام گیرد .

اهمیت بوجاری موقعی مشخص میشود که بدانیم :

* یک دانه سس قادر است در طول یک فصل رویش حدود 25 متر مربع از مزرعه را اشغال کند

* در یک مزرعه عاری از علف هرز وجود حتی یک عدد دانه علف های هرز مشکل ساز نظیر مرغ می تواند مقدمه ای برای انتشار آلودگی باشد.

پس با توجه به اینکه وجود حتی یک بذر کافی است تا هجوم غیر قابل کنترل علف هرز را در زمین های زراعی شاهد باشیم ، ضروری است که در تولید بذر دقت بیشتری نموده و از بذر گواهی شده جهت کاشت استفاده شود . با این که قیمت بذر گواهی شده گران تر از بذر تجارتی است ، ولی با توجه به دو مورد زیر از نظر اقتصادی قابل توجیه است :

* هزینه های داشت و برداشت هر کیلوگرم بذر تجارتی از هزینه خرید یک کیلوگرم بذر گواهی شده بیشتر است .

* محصول بذر گواهی شده کمیت و کیفیت بالایی دارد .

در حالت کلی می توان گفت که جلوگیری از انتشار علف های هرز از این طریق به سه روش ممکن است :

الف / تولید بذر عاری از علف هرز

ب / پاکسازی بذور علف های هرز از توده بذری قبل از انبار کردن و کشت

ج/ خرید بذر عاری از علف هرز



تهیه و تنظیم : سایت علمی نخبگان جوان

[*FATIMA*]

عدم کنترل علف های هرز در زمین های غیر زراعی

اراضی بایر ، مراتع و مرزهای مزرعه که معمولاً از نظر کشاورزان به دور می مانند ، نیز در انتشار علف های هرز مؤثر هستند . برخی از این مکان ها که معمولاً برای تأمین علوفه ی دام در نظر گرفته می شوند ، ضرورت ایجاب می کند که به روش های مقتضی نسبت به کنترل علف های هرز آن ها اقدام نمود ، تا از انتشار بذور علف های هرز به داخل مزارع تحت کشت جلوگیری شود .


ادوات کشاورزی

بی دقتی در اجرای عملیات کشاورزی یکی از عوامل انتشار بذر علف های هرز محسوب می شود . شیارهای چرخ های تراکتور و کمباین محل مناسبی برای نگهداری دانه های علف های هرز همراه خاک است ، که نتیجتاً می تواند به مزارع غیرآلوده انتقال پیدا کنند . این امر به خصوص در کشورهایی که توان اقتصادی خرید ماشین آلات برای همه زارعین وجود ندارد و از ادوات کشاورزی به صورت اشتراکی استفاده می کنند ، بسیار شایع تر است .


فعالیت های انسانی

انسان یکی از مهم ترین عوامل انتقال بذر علف های هرز است و انتشار علف های هرز با افزایش جمعیت انسانی و تلاش برای تولید بیشتر محصولات کشاورزی بی ارتباط نمی باشد . زیرا بسیاری از علف های هرز موجود در بعضی مناطق در نتیجه مسافرت ها ، نوگرایی و تجارت انتقال یافته اند . در این زمینه می توان به انتشار علف های هرز از طریق بسته های حاوی بذور گیاهان زینتی که از طریق مراکز پستی ارسال می شوند ، اشاره نمود .

انسان از طریق انتقال نشاها از خزانه زه زمین اصلی بدون جداسازی بوت های علف های هرز نیز موجب انتشار آن ها می شود .



تهیه و تنظیم : سایت علمی نخبگان جوان