روش تحقیق در علوم پزشکی

[Helena.M]

سلام خدمت همه دوستان عزیز .....

در این تاپیک قصد دارم مبانی روش تحقیق و پروپوزال نویسی جهت انجام یک طرح تحقیقاتی رو آموزش بدم


از افرادی که در این زمینه اطلاعات دارند درخواست میکنم تا اطلاعات مفیدشون رو در اختیار ما قرار بدن....

این مطالب شامل مقدمات پژوهش از جمله جستجو در منابع اینترنتی، انواع مطالعات در علوم پزشکی ، آمار و سایر موضوعاتی که در این حیطه قرار میگیرند می باشد.[golrooz]

[Helena.M]

مقدمه:

بنظر می رسد در طول ساليان و از ابتدای حيات بشر ، انسان هميشه با تحقيق سروکار داشته است . آنچه در اينجا اهميت دارد آنکه تحقيقی می تواند راهگشا باشد که بر اساس اصول و موازين علمی صورت پذيرد.
تحقيق در لغت به معنای درست و راست گردانيدن،پيدا کردن ، يافتن ياجستجوی حقيقت آورده شده است. تعاريف بعمل آمده از تحقيق و پژوهش فراوانند. تحقيق به روش علمی را مجموعه مقررات و قواعدی دانسته اند که چگونگی جستجو برای يافتن حقايق مربوط به يک موضوع را نشان مي دهد.در جاي ديگر آنراحقيقت پژوهی ناميده اند وگروهی از دانشمندان اينگونه تحقيق راعملی منظم که در نتيجه آن پاسخ هائی برای سوالات مندرج در موضوع تحقيق بدست خواهد آمد تعريف کرده اند.
درهرصورت مشخص است که وجه اشتراک در همه اين تعاريق جستجوی حقيقت است و حقيقت يک پديده ذهنی است که با واقعيت ( يعنی وجود عينی ) مطابقت دارد.( هرچند ممکن است اين امر درعلوم تجربی صحيح باشد ليکن در علوم نظری چنين نيست) به هرحال مانيز در روش تحقيقی که بحث خواهيم کرد بدنبال يافتن حقيقت خواهيم بود. به صورت خلاصه منظور ما از روش علمی تحقيق، مجموعه قواعد و رويه ای است که محقق برای جمع آموری حقايق و واقعيت ها دنبال می کند تا سپس آنها را تفسير ، تبين و اثبات نمايد. جان ديوئی معتقد است:" اولين مرحله تحقيق احساس وجود يک مشکل است؛ به اين معنی که پژوهشگر در کار خويش با مانع يا مشکلی روبرو گرديده است که در حل آن ابهام يا ترديد دارد و نمی تواند در مقابل آن ساکت بماند." بنابراين اين نقطه آغازين در انجام هرگونه پژوهش يا تحقيقی بسيار مهم است و نقش آموزش افراد برای مسئله يابی که در برخی نظام های آموزش و پرورش برآن بسيار تاکيد می شود نيز از همين امر نشات می گيرد. هرچه ضرورت پرسش در هنگام تدريس برای فراگير بيشتر مطرح شود و از او خواسته شود تا ذهن خود را برای طرح سوالات بيشتر فعال سازد می توان انتظار داشت که در آينده نياز به تحقيق و پيشرفت در او ارتقا يابد.
اولين مرحله از تقسيم بندی تحقيق را می توان منوط به هدف از انجام تحقيق دانست.بدين صورت که آيا هدف از انجام تحقيق علائق علمی محقق است يا احتياجان عملی . بدين شکل که محقق برای موشکافی در تجربيات خود و ديگران ، کنجکاوی های علمی ويا الهامات وفرضيات علمی محض بنبال اجرای تحقيق است و يا اينکه هدف کسب اطلاعاتی است که بتواند مشکل يا مسئله فوری را حل نموده ويا زمينه را برای تصميمم گيری در مورد يک موضوع يا مسئله خاص فراهم نمايد. چنانچه هدف اول مد نظر باشد با تحقيق بنيادی يا Basic Research روبرو هستيم که در تعريف آن گفته ميشود: " تحقيقی است که برای گسترش و بسط دانش يا علوم پايه در يک نظام و بخاطر فهم آن طرحريزی می شود.ممکن است همه يا بخشی از اين دانش در آينده کاربد داشته باظد ولی معمولا خود محقق در کاربرد نقشی ندارد." اکا چنانچه تحقيق برای هدف دوم انجام شود آنرا تحقيق کاربردی يا Applied Research می نامند و در تعريف آن گفته می شود: " اين نوع تحقيق برروی يافتن راه خل مسائل فوری با ماهيت عملی متمرکز می شود و بنابراين اين تحقيقات جنبه عملی داشته و معمولاخود محققين درکاربرد نتايج دخيل می باشند."
بديهی است تقسيم بندی های متعدد ديگری برای روش های تحقيق وجو دارد که در ادامه مباحث مورد بررسی و بحث قرار خواهد گرفت.
آنچه در اين مقدمه اهميت دارد آنکه تخقيق از ديرباز با آدمی همراه بوده است و در طول تاريخ به شيوه ها و روش های مختلفی آنرا انجام داده است . چنانچه انسان با تحقيق آشنا نمی شد و و اقدام به انجام آن نمی کرد آيا دانش و علم انسان تا بدين پايه امروزی بود ، مسلما پاسخ منفی است ( من هميشه در کلاسهای خود برای دانشجويان اين جمله را ياد آوری می کنم که چنانچه دانشجو به اندازه استادش بداند هيچگاه نبايد توقع پيشرفت علم را داشته باشيم و اين واقعيتی است که نگاه به تاريخ علم و پيشينيان آنرا برای ما بيشتر مشخص خواهد نمود) بنابراين تحقيق هم از ديدگاه فردی و هم از ديدگاه اجتماعی يک ضرورت است و انسانی که جستجو و تحقيق را در زندگی خود نداشته باشد ، تصوری از رشد و تکامل هم برای او نمی توان داشت.علاوه براين ضرورت انجام تحقيق از ديگاه علمی نيز انکار ناپذير است چه "تحقيق را مايه حيات علم دانسته اند" و بدون انجام تحقيق علم همچون آبی که در حائی ماند باشد دچار گنديدگی و تبديل شدن به لجنزار خواهد شد.
بدنبال نوشتن قسمت بیان مسئله تحقیق لازم است تا اهداف تحقیق را برشماریم. ابتدا باید به این سوال پاسخ دهیم که هدف چیست؟ به تعبیر دیگر باید مشخص نمائیم که انتظار داریم از اين مطالعه به چه نتایجی دست پیدا کنیم. درتعریف هدف گفته اند: " هدف نقطه ای است که محقق قصد رسیدن بدان را دارد تا در آنجا به داوری بپردازد". از سوی دیگر " مقصود و منظور نهایی از تحقیق را نیز هدف دانسته اند."چنانچه اهداف یک تحقیق بخوبی نوشته شود محقق در می یابد که نیاز به چه نوع اطلاعاتی دارد و از چه راههایی باید به جستجوی آنها بپردازد و این خود راه گشای نحوه انجام تحقیق نیز خواهد بود.

[Helena.M]

در تقسيم بندی اهداف تحقیق معمولا" بدینگونه عمل می شود:

اول" هدف کلی" که منظور همان موضوع تحقیق است که قصد مشخص نمودن آنرا داریم و به عبارتی آنچه در پایان مطالعه قصد رسیدن بدان را داریم " هدف کلی" معمولا در یک جمله قابل فهم صریح و رسا و مختصر بیان می شود که برای خواننده گویا و قابل فهم است.
در گونه دوم" اهداف جزئی یا اختصاصی" تحقیق بیان می شود. این اهداف از تفسیم یا شکستن " هدف کلی" به اجزای کوچکتر بدست می آیند. اهداف جزئی راه رسیدن به " هدف کلی" را قدم به قدم مشخص می نماید.
تنظیم اهداف چنانچه به خوبی صورت بپذیرد بر متمرکز ساختن مطالعه به جنبه های اساسی آن وجلوگیری کردن از جمع آوری اطلاعاتی که به آنها نیاز وجود ندارد، تاکید می کند.
--------------------------------------------------------------------------------
چرا نوشتن اهداف مهم است و چه خصوصياتی بايد داشته باشند:
تنظیم اهداف برای یک مطالعه تحقیقی باید بر اساس ملاکهای مشخص صورت پذیرد که مهمترین آنها عبارتند از:
اهداف قابل حصول باشند. بدین شکل که مقصود و منظور محقق را بطور کامل برساند و توانایی سنجش موضوع را داشته باشد.
اهداف صریح و روشن بیان شوند. هیچگونه ابهامی در هدف قابل قبول نیست باید مشخص شود که دقیقا چه چیزی باید اندازه گیری شود.
اهداف باید قابل اندازه گیری باشند. تحقیق به روش علمی بر پایه اندازه گیری استواراست و بیان اهداف درقالب های قابل اندازه گیری کار مطاله را ساده تر می سازد.
توصیه می شود به هنگام تنظیم اهداف ویژه از الگوی زیر استفاده نمائید:
هدف یا هدف هایی رابرای تعیین نمودن ارزش کمی موضوع انتخاب کرده و بنویسید.
هدف یا هدف هایی را برای روشنگری در مورد موضوع انتخاب کرده و بنویسید.
هدف یا هدف هایی را برای تعیین علل احتمالی موضوع بنویسید.
در مطالعات کاربردی پیشنهاد می شود که یک هدف کاربردی در زمینه نحوه بکارگیری نتایج بنویسید.
نحوه بیان اهداف موضوعی مهم در نوشتن طرح تحقیق است.اصول زیر می تواند بعنوان راهنما مورد استفاده قرار گیرند:
اهداف رابا استفاده از افعال عملی که برای اندازه گیری و سنجش مناسب هستند بیان نمائيد. (افعال مناسب مانند: تعیین کردن،مشخص نمودن ، مقایسه کردن و افعال نامناسب مانند: درک کردن ، فهمیدن ، اعتقاد داشتن و... )
اهداف واقع بینانه بیان شوند که تحت شرایط کاری بتوان به آنها دست یافت.
اهداف دقیقا از آنچه مطالعه برای آن انجام می شود به صورت منطقی پیروی می کند.
اهداف به زبانی علمی، روشن ، صریح ودقیقاآنچه تصمیم به انجام آن داریم مشخص شود.

[Helena.M]

فرضیه و انواع آن:
قدرت تصور در انسان يکی از ويژگيهای مهم می باشد اين قدرت به فرد امکان می دهد تا در مورد موضوعات مختلف بيانديشد، حدس بزند، تصوير ذهنی ايجاد کند و راه حل های مختلف پيشنهاد کند. در تحقيق به روش علمی که حول محور يک مسئله يا مشکل صورت می پذيرد، از اين قدرت تصور و حدس ذهنی برای تدوين يک يا چند فرضيه برای نتيجه تحقيق استفاده می شود. از اين رو می توان فرضيه تحقيق را يک حدس علمی يا پيش داوری دانست که بوسيله ی جمع آوری حقايقی که منجر به قبولی يا رد آن فرضيه می شود مورد آزمايش قرار می گيرد. به عبارت دیگر فرضيه را راه حل پيشنهادی محقق برای مسئله تحقيق و يا نتيجه تحقيق دانسته اند.
گاهی اوقات از يک فرمول برای بيان فرضيه استفاده می شود، بدين شکل که:" اگر چنين و چنان رخ دهد چنين و چنان خواهد شد" . اين تعبير ساده و روان به محقق امکان می دهد تا بتواند در جريان تدوين مسئله تحقيق خود، فرضيه ای مناسب که به طور قطعی با کل پژوهش او در ارتباط خواهد بود، بيان نمايد. نکته با اهميت در اینجا آن است که محقق بايد دقت نمايد که در جريان انجام تحقيق ، او صرفا" قصد آزمايش فرضيه را دارد نه اثبات آن ، البته چنانچه در پايان تحقيق ،نتايج ، حاکی از اثبات فرضيه او بود می تواند آن موضوع به شکل يک بحث علمی مورد عنايت قرار دهد.
در هنگام بيان فرضيه محقق به بررسی روابط بين متغيرها می پردازد. به طور متداول اين بيان به سه شکل صورت خواهد گرفت:
بررسی رابطه علت و معلولی بين دو يا چند متغير
بررسی همبستگی و شدت آن بين دو يا چند متغير
بررسی و مقايسه ميزان تفاوت تاثير دو يا چند متغير بر يک يا چند متغير
محقق برای تهيه فرضيه مناسب تحقيق عمدتا از منابع علمی در اختيار خود کمک خواهد گرفت. يافته های علمی قبلی که در زمينه موضوع تحقيق انجام گرفته است يکی از منابع اصلی برای تهيه فرضيه است. همچنين تجربيات شخصی فرد محقق می تواند نقش مهمی را در اين زمينه ايفا نمايد. گاهی اوقات فرضيه هائی مبتنی بر خيال و با مطالب غير علمی، الهامات و پيشنهادات غير عادی هم مطرح می شود که در برخی موارد به نتايج خوبی نيز نائل گرديده است
بيان يک فرضيه ممکن است به شکلی مثبت انجام شود که در آن رابطه بين دو يا چند متغير يا تفاوت بين آنها بصورت احتمالی وبه شکل خبری مثبت بيان می شود.
گاهی در فرضيه منکر وجود رابطه بين متغيرها شده و آنرا به شکل جمله خبری منفی بيان می نمايند.
ممکن است در فرضيه موضوع به شکل ضمنی مطرح شود.
ملاکهای مختلفی برای يک فرضيه خوب برشمرده اند که مهمترين آنها عبارتند از:
روش ، معين و مشخص
داشتن حدود مشخص ،کوتاه و مختصر
قابليت اندازه گيری داشتن
قابل فهم بودن (تعريف مناسب و خوب)
بيان بر اساس تئوری ها و نظريه های موجود
مرتبط بودن با عنوان تحقيق
يک نکته قابل توجه در مورد دانشجويان بويژه در دوره های کارشناسی ارشد آن است که در نوشتن فرضيه برای طرح تحقيق خود دچار اين چالش می شوند که آيا در طرح تحقيق نيز بايد " فرضيه آماری صفر يا خنثی (h0) " و نيز" فرضيه تحقيق يا ( h1 ) " را بنويسند يا خير؟ پاسخ آن است که در طرح تحقيق صرفا نياز به نگارش " فرضیه تحقيق " وجود دارد وبه " فرضيه آماری خنثی يا صفر" که در آن هرگونه تفاوت يا تغييری رد می شود نداريم. در حاليکه در" فرضيه تحقيق " پيش بينی و جهت گيری محقق نشان داده می شود.

[Helena.M]

" فرضيه تحقيق " را به دوگونه می توان نوشت:
فرضيه دو دامنه: که اختلاف را بدون در نظر گرفتن سمت و جهت آن بيان می کند.
فرضيه يک دامنه : که جهت گيری محقق را در نوع تفاوت بيان می کند.
لازم است وقت نمايش که مطالعات تحليلی و تجربی به طور اصولی نيازمند به داشتن فرضيه هستند و اين يک الزام منطقی است ليکن در مطالعاتی که صرفا به صورت توصيفی انجام می شوند نيازی بداشتن فرضيه نيست بلکه در اين گونه موارد از سوالات مهم برای تدوين آنچه بايد مورد اندازه گيری قرار گيرد استفاده می نمائيم.
فرضيه و سوالات مهم عمدتا از اهداف تحقيق حاصل می شود بويژه در مورد سوالات مهم بايد دقت نمود که با دقت در هدف نوشته شده بايد سوالاتی را تهيه نمود که با پاسخ بدانها بتوانيم به هدف موردنظر دست پيدا کنيم. بديهی است در مورد تحقيقات تجربی و تحليلی که معمولا حول يک سوال مشخص و رسيدن به پاسخ آن انجام می شود. فرضيه ما هم در همان مسير و در پاسخ به سوال تحقيق تدوين خواهد شد. نکته حائز اهميت در نوشتن سوالات مهم آن است که بايد دقت نمائيم در حد ضرورت سوالات را مطرح نمائي و چه جزئيات سوالات بايد در برگه پرسشنامه يا برگه مشاهده و يا برگه مصاحبه که بعدا توضيح خواهيم داد آورده شوند.