زیورآلات زنان و دختران ترکمن

[طاهره جووون]

هنر جواهر سازی در سنت و فرهنگ قدیمی ترکمن ریشه دارد و نسل به نسل به صنعت گران امروزی رسیده است و ما آنها را «قزل اوستا» یعنی استادکار طلا می نامیم.
استاد کاران طلا در روزگاران گذشته، انواع اشیاء (غلاف و دسته ی شمشیر، چاقو، تفنگ) را با سنگهای قیمتی تزیین می کردند اما کار اصلی آنها تولید زیور آلات زنانه بود با اشکال هندسی که نوعی از زنجیره ی ارتباطات را در ذهن بیننده القا می کند و با طبیعت اطرافشان، پیوندی دیرینه دارد. اصطلاح جواهر سازی اصطلاحی هنرمندانه است که از تخیل شاعرانه ی جواهر سازان سرچشمه می گیرد. بی جهت نیست که شاعران بزرگی چون مختومقلی و ذلیلی در ابتدای زندگی خود، جواهرسازی برجسته بودند و بعد با نام شاعرانی هنرمند به شهرت رسیدند.
یکی از ترانه های قدیمی ترکمن، این معنی را به روشنی بیان می کند و آن، اینکه:
« وقتی غازها در آسمان پرواز می کنند و هوای اطراف از بال زدن آنها به آهنگی دلنشین تبدیل می شود، چنان به نظر می رسد که دختران ترکمن با زیور آلات رنگارنگ خود، جولان می دهند.»
جواهر سازی و زیورآلات، همیشه جزء لاینفک زندگی مردم ترکمن بوده است و انواعی دارد که در پست های مختلف به معرفی بخشی از آنها خواهم پرداخت. در صورت داشتن تصویر زیورآلات، تصویرشان را هم قرار خواهم داد.


1- بیله زیک

دست بندی است دوقلو «جفتی» مخصوص زنان تکه. مجموعه طلاکاری نقره ای با نگین های قرمز از *** عقیق به ارتفاع 15 سانتیمتر. این وسیله، دور مچ را می پوشاند اما دو سر آن، در بخش عمودی به هم نمی رسند.



http://dl1.beroztarinha.ir/uploads/13633701671.jpg


2- گل یاقا

در واقع همان گل یقه است در دو بخش:
الف- بخش اصلی: که برای زینت زیر گلو و اتصال دو حلقه ی یقه ی پیراهن به کار می رود.
ب- بخش افشان: که در هنگام راه رفتن، از به هم خوردن آنها، صدایی دلنشین تولید می شود و آن ترانه ی قدیمی ترکمن را به خاطر می آورد که بین آهنگ پرواز غازها و این آهنگ تشابهی دیده می شود.
این وسیله تزیینی مخصوص زنان تکه است، مجموعه ای از طلا و نقره، مرصع به نگین های قرمز و آبی (عقیق و فیروزه)؛ با زنگوله هایی از *** نقره در انتهای بخش افشان.



http://dl1.beroztarinha.ir/uploads/13633701672.jpg



3- سام سوله
وسیله ای است برای زینت کلاه دختران؛ مخصوص ترکمن های ارثاری، متعلق به سال های 1880 – 1870 میلادی. مجموعه ای از طلا و نقره با نگین های قرمز (عقیق).
در انتهای آویزه های افشان این وسیله نیز زنگوله هایی از *** نقره دیده می شود که از عوامل ایجاد آهنگ در هنگام بازی (http://beroztarinha.ir/forum/forum203.html) و راه رفتن است.




http://dl1.beroztarinha.ir/uploads/13633701683.jpg



4- گردنی
این وسیله در زبان فارسی گَردنی خوانده می شود و مرکب از دو بخش است.
الف بخش اصلی: که از گردن آویخته می شود و مرصع است به نگین های قرمز (عقیق).
ب: بخش زنجیری: که به صورت افشان به انتهای بخش اصلی متصل است. این بخش نیز مرصع به نگین هایی از *** عقیق است؛ مضاف بر آن، در انتهای هر یک از زنجیرها، رنگوله هایی از *** نقره دیده می شود که از عوامل ایجاد موسیقی در هنگام راه رفتن است.




http://dl1.beroztarinha.ir/uploads/13633701714.jpg