زبان کردی

[معمار حانیه]

هنگامی که از زبان کردی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C) سخن به میان می‌آید، مقصود زبانی است که کردها هم اینک با آن سخن می‌گویند. زبان شناسان و شرق شناسان غربی گفته‌اند که: این زبان از زبانهای هندواروپایی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D 8%A7%DB%8C%DB%8C) و خانواده‌های هند و ایرانی و در زمرهٔ زبانهای ایرانی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7% DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C) است و با زبان فارسی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3% DB%8C) شباهت بسیاری دارد.
کردی از ریشه زبان‌های ایران قبل از حمله اعراب به ایران (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AD%D9%85%D9%84%D9%87_%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D8%A7% D8%A8_%D8%A8%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86) است. این گویش از عربی و ترکی تأثیر چندان نپذیرفته و کمابیش اصیل مانده‌است. زبان کردی دارای ادبی بسیار پهناور است. قدیم‌ترین نوشته به زبان پهلوی اشکانی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D8%B4%DA%A9% D8%A7%D9%86%DB%8C) قباله‌ای است که از اورامان در کردستان به دست آمده.[۷۶] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%DA%A9%D8%B1%D8%AF#cite_n ote-76)
کردی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C) که اکثر کردها در (ایران (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86)، ترکیه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%87)، عراق (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82) و سوریه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87)) با آن صحبت می‌کنند زبان ادبی و نیمه رسمی به شمار می‌رود و در کشور عراق از زمان اشغال قوای انگلیس (۱۹۱۸ م.) تاکنون در مدارس تدریس می‌شود.
زبان کردی شامل گویشهای متعددی است یکی کورمانجی شرقی یا مکری در بوكان ،سلیمانیه و سنه؛ و یکی کورمانجی غربی در دیار بکر و رضائیه و ایروان و ارزروم و شمال سوریه و شمال خراسان. گروه اصلی دیگر یا گروه کردی جنوبی در منطقه کرمانشاه زندگی می کنند. [۷۷] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%DA%A9%D8%B1%D8%AF#cite_n ote-Natel-77).
کرمانجی گویش کردهای شمال خراسان، ناحیه مرزی ایران و ترکیه، روستاهای تکاب وشاهیندژ، شرق ترکیه و شمال عراق است. سورانی در بخش میانی مناطق کردنشین ایران و همچنین در نیمه جنوبی کردستان عراق صحبت می‌شود. شهرهای اصلی سورانی‌زبان عبارتند از: بوكان (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D9%88%D9%83%D8%A7%D9%86)، مهاباد، سنندج (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%86%D9%86%D8%AF%D8%AC)، سلیمانیه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87)� � اربیل (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D9%84) و کرکوک (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D8%B1%DA%A9%D9%88%DA%A9) که بدان تکلم دارند. کردی جنوبی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8% DB%8C) دارای لهجه‌های کردی کرمانشاهی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C_%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7% D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C)، کلیایی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C)، سنجابی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%86%D8%AC%D8%A7%D8%A8%DB%8C)، کلهری (http://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D9%84%D9%87%D8%B1%DB%8C) ، لکی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%84%DA%A9%DB%8C) و فیلی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%81%DB%8C%D9%84%DB%8C) است که در استان کرمانشاه و بخش هایی از استان ایلام و مناطق هم مرز با این دو استان در کشور عراق یعنی استان دیاله و بخشهایی از کرکوک و موسل بدان تکلم دارند.
به نظر دانشمندان زبان شناس و شرق شناس قبایل ماد (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%AF) و پارس (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3) همزبان بوده و هر دو به یک گویش سخن می‌گفته‌اند. تئودور نولدکه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%A6%D9%88%D8%AF%D9%88%D8%B1_%D9%86%D9%88% D9%84%D8%AF%DA%A9%D9%87) خاورشناس آلمانی، معتقد است که زبان مادی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%AF%DB%8C) بدون شک خویشاوندی بسیار نزدیکی با زبان پارسی باستان (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C_%D8%A8%D8%A7%D8%B3% D8%AA%D8%A7%D9%86) داشته، اکنون با کاوش در مناطق غرب ایران از مادها (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7) آثاری در تپه هگمتانه (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D9%BE%D9%87_%D9%87%DA%AF%D9%85%D8%AA%D8%A7% D9%86%D9%87) در دست است. پروفسور ن. مکنزی نوشته است[۷۸] (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%DA%A9%D8%B1%D8%AF#cite_n ote-78) که در نظر اول می‎توان انتظار داشت که منظور از زبان مادی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%AF%DB%8C) زبان کردی است. معتبرترین زبانشناس زبان کُردی ولادیمیر مینورسکی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C%D8%B1_% D9%85%DB%8C%D9%86%D9%88%D8%B1%D8%B3%DA%A9%DB%8C) نیز همین نظر [۷] (http://www.adinebook.com/gp/product/9645811147/527-4472423-4531772) را تایید می‌کند:
«اگر کردها از نوادگان مادها نباشند، پس برسر ملتی چنین کهن و مقتدر چه آمده‌است و این همه قبیله (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%82%D8%A8%DB%8C%D9%84%D9%87) و تیرهٔ مختلف کرد که به یک زبان ایرانی و جدای از زبان دیگر ایرانیان تکلم می‌کنند؛ از کجا آمده‌اند؟» (مینورسکی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8C%D9%86%D9%88%D8%B1%D8%B3%DA%A9%DB%8C) ۱۹۷۳)
مادها (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7) در سال ۶۱۲ پیش از میلاد مسیح (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF_%D9%85%D8%B3%DB%8C% D8%AD) امپراتوری (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%85%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%88%D8%B1%D B%8C) بزرگ ماد (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%A7%D8%AF) را بنیان نهادند و بدین ترتیب زبان مادی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%AF%DB%8C) به زبان رسمی بدل شد. از آن زمان تا هنگام انتشار اسلام در کردستان، سیزده قرن سپری شده‌است. در این مدت طولانی سرزمین ماد بزرگ و کوچک و سرزمین‌های دیگری که به سرزمین ماد ملحق شده‌اند؛ از حیث نظامی و سیاسی بسیار دست به دست شده‌اند. و قدرت سیاسی به دست افراد مختلفی - که زبان آنها با زبان مادها متفاوت بوده‌است - افتاده‌است. هر حکومتی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85%D8%AA) هم که برسر کار آمده زبان خود را به عنوان زبان رسمی تحمیل کرده‌است. در اوضاع واحوال آن روزگاران، که تمامی بنیادهای اجتماعی کم رنگ شده و رو به افول نهاده بوده‌است، این جابه جایی درقدرت نمی‌تواند از تأثیر نهادن بر این بنیادها برکنار بوده باشد. تاریخ، برخی رویدادها را ثبت کرده‌است که طی آن، سلطهٔ سیاسی بر یک سرزمین، تغییرات نژادی بنیادی و ایستایی زبان را در آن سرزمین باعث شده‌است. امروز ردپای تأثیر جابه جایی در قدرت را در شرق قلمرو امپراتوری ماد به وضوح می‌توآن دید. به عکس در بخشی از غرب سرزمین ماد، بنیادها همچنان دست نخورده مانده‌است. بلکه تسلط مادها وضعیت نژادی و زبانی برخی از سرزمین‌هایی را که بعداً به قلمرو مادها ملحق شد، تغییر داده و به مسیر توسعهٔ مادی کشانده‌است و به موازات بخش غربی قلمرو خود، آنها را توسعه داده‌است. بیشتر تاریخ شناسان پر آوازه براین باورند که، کردهای امروز نوادگان مادهای دیروزند.
زبان پارتی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%AA% DB%8C) (پهلوانیک)، که به نظر زبان شناسان همراه با زبان مادی در زمرهٔ زبانهای شمال غربی، خانوادهٔ زبانهای ایرانی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B2%D8%A8%D8%A7%D9%86%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7% DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C) جای می‌گیرند؛ بیش از دیگر زبانها بر زبان کردی تأثیر نهاده‌است و امروزه رد پای این تأثیرات در گویش آیینی زبان کردی، دیده می‌شود.
هم‌زمان با سقوط و فروپاشی امپراتوری ساسانی (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C) و حمله اعراب به ایران (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AD%D9%85%D9%84%D9%87_%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D8%A7% D8%A8_%D8%A8%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86) در ایران (http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86)، وقفهٔ تازه‌ای برای زبان کردی آغاز شد. زبان مادی در آن زمان به نسبت زبان رایج دوران اقتدار امپراتوری ماد، دستخوش تغییرات ۱۳۰۰ ساله شده بود. به همان نسبت که زبان پارسی باستان پیشرفت کرده و به زبان دری / پارسیک تبدیل شده و آمادگی و ظرفیت آنرا یافته‌است که زبان پارسی کنونی از آن جدا شود؛ زبان مادی هم پیشرفت کرده و دستخوش چنان تحولات و دگرگونی‌هایی شده؛ که استخراج زبان کردی از آن ممکن شده باشد.