تنگی مجاری ادرار در خانم ها

[ساناز فرهیدوش]

مجرای ادرار یک ساختمان لوله ای شکل است که از طریق آن در حین ادرار کردن، ادرار از داخل مثانه به بیرون هدایت می شود. بیمارانی که دارای تنگی مجرای ادرار هستند ممکن است دچار علایم ادراری آزاردهنده مثل جریان ادرار ضعیف و باریک، معطل شدن در حین ادرار کردن، و زور زدن جهت خالی کردن مثانه شوند. یکی از علل مهم عفونت های ادراری مکرر در خانم ها، همین تنگی مجرای ادرار است. تنگی مجرای ادرار در خانم ها 4 تفاوت عمده با تنگی مجرای ادرار در مردان دارد:
• خیلی کمتر از مردان دیده می شود.
• شدت آن از تنگی مجرای ادرار در مردان کمتر است.
• درمان آن اکثرا راحت تر از درمان تنگی مجرای ادرار در مردان می باشد.
• بیشتر از مردان می تواند منجر به بی اختیاری ادرار شود.
جالب است بدانیم که اکثر خانم های مبتلا به تنگی مجرای ادرار با علایم ادراری تحریکی مثل تکرر ادرار، احساس فوریت در ادرار کردن و بی اختیاری ادراری مراجعه می کنند. اگر تنگی مجرای ادرار درمان نشود می تواند منجر به عوارض خطیر زیر شود:
• احتباس ادراری
• عفونت های راجعه در سیستم ادراری
• اختلال در عملکرد مثانه
• نارسایی کلیوی
تقریبا 5 درصد خانم هایی که دارای علائم ادراری هستند، مبتلا به تنگی مجرای ادرار واقعی می باشند.
مجرای ادرار در خانم ها 10-6 میلی متر قطر و 4 سانتی متر طول دارد (شکل 1). مجرای ادرار در خانم ها دارای یک پوشش مخاطی ظریف در داخل و در آن دارای یک لایه عضلانی است. اطراف لایه عضلانی یک لایه عضله مخطط وجود دارد که اسفنکتر ادراری را تشکیل می دهد، کار اسفنکتر ادراری جلوگیری از بی اختیاری ادراری است. اگر در حین ضربه و آسیب به مجرا این اسفنکتر نیز دچار آسیب شود، بیمار علاوه از ابتلا به تنگی مجرای ادرار،‌ مبتلا به بی اختیاری ادرار نیز خواهد شد.
علل تنگی مجرای ادرار در خانم ها عبارتند از:
• عفونت
• ضربه
• دستکاری مثل سوند زدن
• و هر نوع جراحی بر روی مجرای ادرار
تنگی مجرای ادرار در خانم ها نادر است ولی گشاد کردن مجرای ادرار در خانم ها زیاد انجام می شود، اگر خانمی دارای تنگی مجرای ادرار نباشد، همین گشاد کردن مجرای ادرار ممکن است سبب پارگی مجرای ادرار و ایجاد تنگی واقعی مجرای ادرار گردد.
تشخیص و ارزیابی
تشخیص تنگی مجرای ادرار در خانم ها نیازمند اخذ شرح حال دقیق و اقدامات پاراکلینیکی از جمله سیستوسکوپی و رادیوگرافی (شکل 2) دارد. در صورت نیاز می توان از تست های پیچیده مثل یوروفلومتری که در آن میزان جریان ادرار و فشارهای داخل مجرای ادرار و مثانه به همراه سایر پارامترها اندازه گیری می شوند، استفاده کرد. باید در خانم ها مواظب بود مثانه عصبی (نوروژنیک) را با تنگی مجرای ادرار اشتباه نکرد. در مثانه عصبی، عصب گیری مثانه مختل می شود. پرشدن طبیعی مثانه و خالی شدن طبیعی آن نیازمند عصب گیری طبیعی است. در عده ای از بیماری ها عصب گیری مثانه مختل شده و به اصطلاح مثانه عصبی ایجاد می شود. مهم ترین این بیماری ها که سبب مثانه عصبی می شوند عبارتند از:
• دیابت
• سکته مغزی
• آسیب به نخاع شوکی مثل قطع نخاع هنگام تصادف
• هر نوع جراحی در داخل لگن
• پرتودرمانی لگن
درمان
درمان بستگی به محل تنگی، شدت و وسعت آن دارد. بسیاری از تنگی های مجرای ادرار در خانم ها را می توان با گشاد کردن های مکرر مجرا درمان کرد ولی مدت زمانی که بعد از هر بار گشاد کردن مجرا بیمار راحت خواهد بود، متغیر است. در تعداد قابل توجهی از بیماران تنگی عود می کند. به ندرت نیاز به این می شود که یک عمل ترمیمی باز بر روی مجرای ادرار صورت گیرد ولی باید گوشزد کرد که به علت کوتاهی مجرای ادرار در خانم ها، هرگونه دستکاری مجرا می تواند منجر به بی اختیاری ادرار گردد. در بعضی بیماران که مناسب برای جراحی نیستند، به بیمار یاد داده می شود که هر 4 ساعت مثانه خود را با سونداژ خالی کند.
به طور خلاصه
• تنگی واقعی مجرای ادرار در خانم ها نادر است.
• درمان باید بیشتر محافظه کارانه باشد مثل گشاد کردن مجرا.
• در موارد شدید می توان از جراحی ترمیم مجرا استفاده کرد.
هرگونه ضربه و دستکاری نابخردانه مجرا می تواند منجر به بی اختیاری ادراری شود.