kamanabroo
12th April 2013, 08:10 PM
آیت الله شاه آبادی
پدید آورنده : قدرت الله عفتی ، صفحه 109
عارف کامل آیت الله العظمی محمد علی شاه آبادی در 1292 هـ . ق در محله حسین آباد اصفهان به دنیا آمد1، پدرشان آیت الله العظمی محمدجواد مجتهد بیدآبادی اصفهانی از شاگردان برجسته صاحب جواهرالکلام و معاصر با شیخ مرتضی انصاری بودند. ایشان دارای کراماتی بودند که منزلشان سالیانی بعد از ارتحالشان موردتوجه مردم برای برکت گرفتن بود. 2
تحصیلات
مقدمات را نزد پدرش آموخت، در کلاس درس برادر بزرگش شیخ احمد مجتهد، معروف به حسین آبادی اصفهانی که اجتهادش قبل از بلوغ مسلم بود، حاضر شد. در 10 سالگی در درس آیت الله میرزاهاشم خوانساری چهارسوقی (صاحب مبانی الاصول) تحصیلات را ادامه داد و نزد میرزا عبدالرزاق سرتیپ ریاضیات را آموخت. 3
در 1304 هـ . ق ناصرالدین شاه، آیت الله محمدجواد بیدآبادی (پدر آیت الله شاه آبادی) را به خاطر اجرای حدود الهی به تهران تبعید کرد. ایشان همراه با دو فرزندش میرزا علی محمد ملقب به شریف و میرزا محمدعلی 12 ساله به تهران رفت. 4
میرزا محمدعلی در تهران، در کلاس فقه و اصول آیت الله میرزا حسن آشتیانی شاگرد شیخ انصاری (صاحب بحرالفوائد) شرکت کرد. فلسفه و عرفان را نزد میرزا ابوالحسن جلوه و میرزاهاشم گیلانی خواند. 5 در کنار این درسها ریاضیات را خوب آموخت و بر علوم غریبه، رمل و جفر و اسطرلاب مهارت کامل یافت و به زبان فرانسه مسلط شد. 6 این جوان پرتلاش اصفهانی در 18 سالگی به اجتهاد نائل آمد. در سال 1312 آیت الله محمدجواد اصفهانی قصد زیارت عتبات عالیات نموده لذا همراه با فرزندش آیت الله محمدعلی به اصفهان رفته تا از آنجا به کربلا مشرف شود، امّا در اصفهان رحلت نمود. این مصیبت برای آیت الله شاه آبادی که پدر و استادش را از دست داده بود سنگین می آمد ولی جلوی تحصیل و تلاشش را نگرفت. بعد از مدت کمی به تهران بازگشت و به تحصیل و تدریس اشتغال یافت تا اینکه در سال 1320 به اصفهان مراجعت نمود و دو سال در وطن خویش اقامت7 کرد.
تحصیلات در عتباتآیت الله شاه آبادی در سال 1322 / ق همراه با خانواده و مادرش و والدین همسرش به عتبات مشرف شد. بعد از زیارت اماکن مقدسه، در نجف اشرف اقامت نمود و در درس اصول آیت الله محمدکاظم معروف به آخوند خراسانی (صاحب کفایة الاصول) شرکت نمود و شرح کفایة الاصول را نوشت و در درس آیت الله فتح الله شریعت معروف به شیخ الشریعه اصفهانی و آیت الله میرزا محمدحسین خلیلی شرکت کرد. 8 ایشان هفت سال در نجف اشرف به تحصیل و تدریس فقه و اصول و فلسفه مشغول بود و بعد از ارتحال آخوند خراسانی در 1329 به سامرا رفت و یک سال از محضر آیت الله میرزا محمدتقی شیرازی (میرزای شیرازی دوم) صاحب حکم جهاد علیه انگلیس (ثورالعشرین) بهره مند گردید. 9 میرزای شیرازی دوم که به نبوغ و تسلط شاه آبادی آگهی یافت، برایش احترام خاصی قائل بود. آیت الله شاه آبادی بعد از درس استادش در جایگاهش تدریس فقه و اصول و فلسفه داشتند. این کلاس، یکی از کلاسهای خیلی قوی حوزه سامرا بود10 و تسلطشان بر دروس، تحسین علمای بزرگ را برانگیخت. میرزای شیرازی دوم که در عمر شریفش برای شش نفر اجازه اجتهاد صادر نمود، برای آیت الله شاه آبادی اجازه نامه ای با الفاظ «شیخ الاجل و العالم العامل التقی الفاضل، عمادالعلما الاماثل و فخار الفقهاء الاجله الافاضل کوکب التقوی و
میرزا محمد علی شاه آبادی، فلسفه و عرفان و ریاضیات و علوم غریبه را فراگرفت، به زبان فرانسه مسلط شد و در هجده سالگی به درجه اجتهاد نایل آمد
امام خمینی از ایشان با عنوان «عارف کامل، حضرت شاه آبادی روحی فداه» یاد کرد
السداد جناب الاجل المیرزا محمدعلی دامت برکاته» نوشت. 11 تسلط شاه آبادی بر عرفان چنان بود که شیخ الشریعه اصفهانی و سیداسماعیل صدر و میرزا خلیل تهرانی به عرفان کامل ایشان گواهی اجتهاد دادند12 و امام خمینی به ایشان عارف کامل حضرت شاه آبادی روحی فداه می گفت. 13
بازگشت به وطنآیت الله شاه آبادی بعد از هشت سال اقامت در عتبات، در 1330 ق به درخواست مادرش که اصرار به دیدار فرزندان دیگرش را داشت، قصد بازگشت به ایران نمود. علمای حوزه علمیه سامرا اصرار به ماندن ایشان داشتند تا جایی که میرزای شیرازی دوم به منزلشان رفتند و عصای خود را بر زمین کوبیدند و فرمودند: میرزا محمدعلی، رفتن شما از عراق حرام است.
آیت الله شاه آبادی علت بازگشت را برای میرزای شیرازی بیان نمود تا اینکه میرزا قانع شد و اجازه بازگشت به ایشان را دادند تا در صورت امکان به عراق برگردد. ولی دست تقدیر غیر این را رقم می زد. این بازگشت مصادف با حوادثی در ایران بود از جمله در 1286 / ش (1907 / م) به موجب قرارداد سنت پطرزبورگ شمال ایران حوزه نفوذ روسیه و جنوب ایران تحت نفوذ بریتانیا و قسمت مرکزی ایران منطقه بی طرف تحت عنوان تشکیلات حکومت تهران قرار گرفت که باید پاسخگوی فشارها و نیازهای هر دو قدرت باشد. این نیروهای بیگانه آنچنان بر اوضاع ایران مسلط شدند که ورود و خروج از شهرها باید با صلاح دید آنها انجام می گرفت. از طرف دیگر سراسر ایران را قیامهای بزرگ و کوچک چون قیام میرزاکوچک خان در گیلان، قیام شیخ محمد خیابانی در آذربایجان و... فراگرفته بود. 14 آیت الله شاه آبادی سه ماه در راه بودند. علمای تهران که متوجه بازگشت آیت الله شاه آبادی شدند از ایشان دعوت نمودند برای اقامت در تهران سکنا گزیند و ایشان بعد از مدت کوتاهی از اصفهان به تهران مهاجرت کرد و در خیابان شاه آباد (جمهوری فعلی) منزل گرفتند لذا به شاه آبادی معروف شدند. ایشان در همان منزل اقدام به اقامه نماز جماعت و مجالس سخنرانی و موعظه نمود. بعد از مدتی به خاطر کمبود جا و تقاضای مردم، نماز و سخنرانی را به مسجد سراج الملک منتقل کرد. آیت الله شاه آبادی 17 سال در تهران بودند تا در سال 1347 ق تهران را به قصد قم ترک کردند15 و در محله عشقعلی منزلی اجاره و تا سال 1354 ق (یعنی هفت سال) در قم به تدریس دروس مختلف از جمله فلسفه و عرفان و اخلاق و فقه و اصول مشغول بود. امام خمینی در همین مدت از درس ایشان استفاده نمود. حضرت امام از چگونگی آشنایی خود با ایشان فرمودند: روزی در فیضیه با میرزا محمد صادق شاه آبادی (برادرزاده آیت الله شاه آبادی و از دوستان امام خمینی) برخورد کردم، گفت: اگر گمشده ات را می خواهی در فلان حجره نشسته است. به آنجا رفتم، دیدم آیت الله شاه آبادی و آیت الله حائری نشسته و مشغول مباحثه هستند. علمایی نیز حضور دارند و احیاناً در بحث شرکت می کنند. سؤالی پرسیدم، جواب درخوری دادند، دانستم که اهلش هستند. منتظر شدم تا بحث تمام شد. دنبال آیت الله شاه آبادی حرکت کردم و در راه از ایشان تقاضای درس نمودم. نپذیرفت، اصرار کردم تا پذیرفت که فلسفه ای بگوید. گفتم فلسفه خوانده ام، عرفان می خواهم. نپذیرفت، اصرار می کردم تا به منزلش ر سیدیم، تعارف کردند به منزلش رفتم. آنقدر اصرار کردم تا پذیرفت. بعد از چند جلسه درس عرفان دیدم که نمی توانم ترکش کنم. از آن به بعد در همه جلساتش شرکت می کردم و تمام را می نوشتم. بعد از هفت سال که به تهران رفتند، در هر تعطیلاتی به تهران می رفتم و در جلساتش شرکت می کردم.
امام خمینی گفت روزی در فیضیه با میرزا محمد صادق برخورد کردم و او گفت اگر گمشده ات را می خواهی در فلان حجره نشسته است. به آنجا رفتم، دیدم آیت الله شاه آبادی و آیت الله حائری نشسته و مشغول مباحثه هستند
آیت الله شاه آبادی فرمود اگر می خواهید بعد از من به کسی توجه داشته باشید به ایشان [امام خمینی] باشد
امام خمینی برای آیت الله شاه آبادی احترام ویژه ای قائل بودند که بعد از نامش «روحی له فداه» می آوردند. این احترام دوجانبه بود، حجت الاسلام نصرالله شاه آبادی گفت: پدرم به امام بسیار علاقه داشت و تأکید می کرد که هر وقت خمینی به تهران آمدند، در هر صورت ایشان را بپذیرید تا مبادا در دیدار تأخیر بیفتد و می فرمود: وقتی آقا آمدند مبادا شیطنت کنید و یا بگویید من خوابم، لذا ما هم هوشیار بودیم، هر وقت امام می آمدند در را باز می کردیم تا به منزل تشریف بیاورند. و نیز نورالله شاه آبادی گفت: وظیفه هر استادی انتقال معلومات به شاگرد است که هر استادی می تواند متصدی آن باشد، امّا رابطه امام و پدرم تنها انتقال علم نبود بلکه جنبه معنوی آن هم بود که در این انتقال باید از جانب شاگرد توان پذیرش باشد، چون جنبه اشراقی دارد نه تعلیمی. امام از پدرمان استفاده معنوی می نمود؛ و ما بعد از پدرمان، امام را در جایگاه ایشان می دیدیم. آنچه از سیمای پدرمان می دیدیم. از وجود امام تراوش می کرد، مرحوم پدرم می فرمود: اگر می خواهید بعد از من به کسی توجه داشته باشید به ایشان باشد. پدرم علاقه شدیدی به امام داشتند و ما همة فرزندان شان به ایشان علاقه شدیدی داریم. 16
اقدامات سیاسیزمینه سیاسی خانوادگی و تلمذ نزد رهبران قیام و مراوده صمیمانه با آنان، شاه آبادی را به یک فقیه عارف سیاسی مبدل نمود. پدرشان مرحوم محمد جواد بیدآبادی اصفهانی، از علمای طراز اول اصفهان بوده و برخلاف نظر حکومت اصرار به اجرای حدود الهی داشت و خود اقدام به این امر می کرد. ظل السلطان فرزند ناصر الدین شاه نتوانست از اقدامات آیت الله محمدجواد جلوگیری کند لذا از ناصرالدین شاه خواست که ایشان را به تهران تبعید کند. به دستور ناصرالدین شاه قاجار آیت الله بیدآبادی به تهران تبعید و در همسایگی سراج الملک سکنا داده شد. در نزدیکی آنها فردی مسیحی به نام کنت زندگی می کرد که در آنجا مرکزی برای لهو و لعب و ساختن شراب داشت. شراب دربار نیز از همین محل تأمین می گردید. آیت الله محمدجواد از وجود این مرکز مطلع گردید و برای امر به معروف و نهی از منکر به صاحب آنجا فرمود این کارهای خلاف شرع اسلام را کنار بگذارد، امّا او نپذیرفت. یک روز آیت الله مردم متدین را جمع نمود و به محل مذکور رفت، اول خودشان خمره شراب را برداشته و در چاه خالی کرد و خمره را سالم در جایش گذاشت. مردم نیز همین اقدام را کردند و بدون هیچ خسارتی، تمام شرابها را در چاه ریختند. خبر واقعه به ناصرالدین شاه رسید دستور پیگیری داد. آیت الله محمدجواد برای ناصرالدین شاه پیغام فرستاد که من فکر می کردم تو ناصر دینی ولی حالا دانستم که تو کاسر دینی. و بعد از آن خواست به اصفهان بازگردد در حالی که در تهران تبعیدی بود. ظل السلطان وقتی مطلع شد به ناصرالدین شاه نوشت که از تعقیب منصرف شوید، چون بازگشت ایشان به اصفهان صلاح نیست. ناصرالدین شاه به سراج الملک دستور داد که از تعقیب جلوگیری کند و رضایت آیت الله را جلب نماید تا ایشان به اصفهان بازنگردد. سراج الملک به آیت الله گفت در تهران بمان، هرچه می خواهی انجام می دهم. آیت الله گفت آن مرکز باید تبدیل به مسجد شود. سراج الملک آنجا را خرید و به آیت الله بید آبادی واگذار کرد و ایشان در آنجا مسجدی بنا کرد به نام مسجد سراج الملک. 17
از طرف دیگر استادان آیت الله شاه آبادی رهبران سیاسی بزرگی چون مرحوم آخوند خراسانی (از رهبران ثلاث مشروطه) بودند که ایشان قبلاً برای رهبری بهتر قیام تصمیم گرفت به
آیت الله محمدجواد بیدآبادی (پدر آیت الله شاه آبادی) برای ناصرالدین شاه پیغام فرستاد که من فکر می کردم تو ناصر دینی ولی حالا دانستم که کاسر دینی
امام خمینی می فرماید: مرحوم آیت الله شاه آبادی علاوه بر آنکه یک فقیه و عارف کامل بودند، یک مبارز به تمام معنا هم بودند
ایران بیاید. روز قبل از حرکت آیت الله شاه آبادی با ایشان ملاقات داشته و ایشان را در سلامت کامل دیده بود. صبح روز مقرر برای حرکت به ایران، آخوند خراسانی رحلت می کنند، آیت الله شاه آبادی که ایشان را عقل مجسم می دانست و بعد از نامش «روحی له فداه» بکار می برد، کراراً می فرمود ایشان را کشتند. استاد دیگرشان آیت الله میرزا محمدتقی شیرازی (شیرازی دوم) رهبر قیام ثورالعشرین (صاحب فتوای جهاد علیه انگلیس در عراق) می باشد. 18 شاه آبادی با بهره بردن از این امتیازات از فقه و اصول و عرفان در رأس هرم کمال اندیشه اسلامی قرار گرفت. امام خمینی می فرماید: مرحوم آیت الله شاه آبادی علاوه بر آنکه یک فقیه و عارف کامل بودند، یک مبارز به تمام معنا هم بودند.
ورود آیت الله شاه آبادی به تهران در اواخر دوره قاجار و اوائل دوره پهلوی بود. لذا ایشان در مبارزات، مبارزه با استبداد داخلی و استکبار خارجی هر دو را در نظر داشت. ایشان به مرحوم مدرس می گفت: این مردک (رضاخان) الان که به قدرت نرسیده است، این چنین به دستبوسی علما و مراجع می رود و تظاهر به دینداری می کند و از محبت اهل البیت(ع) دم می زند. به محض اینکه به قدرت رسید به همه علما پشت می کند و اول کسی را که لگد می زند خود شما هستید.19 همانند پرورش گرگ خطرناک است. 20
و همواره می فرمود که اسلام از ناحیه این دولت (رضا خان) در خطر است تا اینکه این مخالفتهایش تبدیل به مبارزه با رژیم شد. ایشان در آغاز کار، تلاش برای اتحاد علمای مرکز (تهران) نمود که بوسیله توطئه عمال حکومت شکسته شد؛ ایشان در هیئتهای مذهبی به افشاگری فسادهای رژیم و بیداری مردم پرداخت و از علما برای مبارزه با ستم شاه درخواست تحصن در حضرت عبدالعظیم را نمود. دو نفر از علما با او همراهی کردند و 15 ماه در حضرت عبدالعظیم دست به تحصن زد و در دو ماه محرم و صفر هر روز به منبر رفته بر علیه رژیم سخنرانی می کرد. آخر الامر این تحصن با اصرار علما مخصوصاً مرحوم مدرس و حاج شیخ عبدالنبی شکسته شد و ایشان به تهران بازگشت امّا به خاطر فساد زیاد در شهر تهران به اعتراض از تهران به قم مهاجرت نمود (در 1347 ق / 1307 ش) و هفت سال در قم به تدریس فقه و اصول و فلسفه و عرفان و اخلاق و... مشغول بود،21 در 1354 / ق (1314 / ش) به عللی از جمله اصرار مردم تهران و بیماری فرزندش مرحوم شیخ جواد، به تهران بازگشت و در مسجد امین الدوله به امامت جماعت و وعظ و خطابه و تدریس مشغول شد. بعد از 2 سال، یکی از شبستانهای مسجد جامع تهران که به انبار بازاریان تبدیل شده بود آماده گردید. ایشان نماز جماعت و تدریس و جلسه سخنرانی و مبارزه با رژیم را به آن مسجد انتقال داد. هنگامی که رضاشاه به اسم متحدالشکل شدن، پوشیدن لباس روحانیت را ممنوع اعلام کرد بر اثر تشویق ایشان هفت پسرشان ملبس به لباس روحانیت شدند. زمانی که رژیم پهلوی مساجد و منابر را تعطیل و ممنوع اعلام نمود. ایشان هرگز مسجد و منبر را ترک نکردند. روزی مأمورین به مسجد یورش بردند و با کفش وارد مسجد شدند تا ایشان را دستگیر کنند. آیت الله شاه آبادی نهیبی به مأمورین زد که همه آنها از مسجد بیرون رفتند و منتظر ماندند تا سخنرانی ایشان تمام شد. وقتی از مسجد بیرون آمد، فرمانده آنها جلو رفت و گفت: آقای شاه آبادی، شما باید با ما به کلانتری بیایید. آیت الله نگاه تندی به او کرد و فرمود: برو بزرگترت را بگو بیاید. 22 مأمورین رژیم برای تعطیلی سخنرانی ایشان، منبرش را دزدیدند، ایشان ایستاده سخنرانی می کرد، هر چه مؤمنین می گفتند اجازه بدهید منبر تهیه کنیم، می فرمود: نه، من ایستاده
هفت پسر ایشان به لباس روحانی درآمدند که از جمله آنها آیت الله شیخ مهدی شاه آبادی است که در جبهه جنگ تحمیلی به مقام شهادت نائل آمد
سخنرانی می کنم تا بدانند منبر حرف نمی زند. 23
ایشان خطاب به رژیم می فرمود: اگر می خواهید سخنرانی تعطیل شود باید مرا ببرید. من هر روز قبل از اذان صبح تنهایی از منزل به مسجد می آیم، اگر عرضه دارید آن وقت بیایید و مرا دستگیر کنید. 24
اقدامات فرهنگیآیت الله شاه آبادی از رجال بزرگ و اساتید سترگ حکمت و فلسفه، فقه و اصول در زمان خود بود. اگر ایشان را از نوادر عصرش بخوانیم مبالغه نکرده ایم. ایشان جامع معقول و منقول بودند و در هر رشته ای تدریس را شروع می کردند مورد استفاده علما و افاضل و مراجع تقلید واقع می شد.25 تسلطشان بر دروس آنچنان بود که هر یک از شاگردانش ایشان را در همان درس قوی تر از رشته های دیگر می دانست. شهید مطهری ایشان را در عرفان ممتاز و بی رقیب می دانست. 26 امام خمینی ایشان را در عرفان می ستود و او را عارف فوق العاده می دانست. آیت الله میرزا هاشم آملی معتقد بود که مهارت ایشان در فقه و اصول بیشتر از فلسفه و عرفان است. 27
آیت الله شاه آبادی علاوه بر تدریس و جلسه وعظ، برای هفته ای دو بار سخنرانی درباره معاد، هیئت مذهبی سیار را تشکیل داد. در واقع ایشان بنیانگذار هیئت مذهبی سیار است که هنوز هم در جامعه مرسوم است و در انقلاب نقش مهم داشته است. رساله شذرات المعارف یا مرام الاسلام ایشان برای همین هیئت ها بوده است. ایشان جلساتی مخفی در منزلشان داشتند و برای تعلیم و تعلم نوجوانان، منزلش را محل تدریس نوجوانان قرار داد و چند تن از متدینین را برای تعلیم و تدریس آنها در نظر گرفت و خود بر آن نظارت می نمود و هفته ای یک مرتبه برای این محصلین و والدینشان در منزلش جلسه ای تشکیل می داد و در کنار این جلسات برای مبارزه با رباخواری، شرکت مخمس و قرض الحسنه را به صورت سهام افراد ایجاد کرد که امروزه قرض الحسنه در سراسر ایران گسترش یافته است. 28
آثار علمیبعضی از آثار چاپ نشده آیت الله شاه آبادی بعد از ارتحال ایشان نزد امام خمینی بود که در حمله رژیم به منزل و کتابخانه امام، همراه با آثار امام به یغما رفت که اثری از آنها یافت نشد. 29 اما بعضی از کتابهای ایشان عبارتند از: حاشیه نجاة العباد، مفتاح السعاده فی احکام العباده (توضیح المسائل)، شذرات المعارف یا مرام الاسلام، منازل السالکین، حاشیه کفایة الاصول، حاشیه فصول الاصول، رساله العقل و الجعل، تفسیری مشتمل بر توحید و اخلاق و سیر و سلوک، رساله ای در نبوت و ولایت عامه و خاصه، رشحات البحار در سه بخش: (القران والعتره، الایمان و الرجعه، الانسان والفطره). 30
شاگردانبعضی از شاگردان آیت الله شاه آبادی عبارتند از: امام خمینی، آیت الله شهاب الدین مرعشی نجفی، آیت الله میرزاهاشم آملی، آیت الله شیخ محمدرضا طبسی نجفی، آیت الله محمد ثقفی تهرانی، آیت الله آخوند ملاعلی همدانی، آیت الله حاج سید موسی مازندرانی، آیت الله شهاب الدین ملایری، آیت الله شیخ میرزا حسن یزدی، آیت الله میرزا خلیل کمره ای، آیت الله میرحسن احمدی.31
فرزندانآیت الله شاه آبادی در تهران با دختر مرحوم حاج آقا رضا (مطیعا) که از مقدسین و اوتاد زمان خود بود، ازدواج کردند32 و ثمره آن ده پسر و شش دختر است که هفت پسرش به لباس روحانیت درآمدند که از جمله آنها آیت الله شیخ مهدی شاه آبادی است که در جبهه جنگ ایران و عراق به مقام شهادت نائل آمد.
آیت الله شاه آبادی به خاطر عشق و ارادت به حضرت زهرا(س) دوست داشت فرزندانش با سادات وصلت کنند و بجز یک نفر، همه فرزندانش با سادات وصلت کردند. 33
رحلتعارف کامل آیت الله شاه آبادی در ساعت 30/1 بعدازظهر روز پنج شنبه سوم آذر 1328 شمسی، (سوم صفر 1369 قمری) به ملکوت اعلی پیوست. این واقعه زمانی بود که هژیر توسط آقای حسین امامی، از دوستان صمیمی آیت الله شاه آبادی، کشته شد. لذا دولت سختگیریهای زیادی می کرد و حکومت نظامی بود. به این دلیل برای تشییع جنازه محدودیتهایی قائل شدند. به دستور دولت جنازه باید از مسیر مسجد جامع تا مسجد امام و بازار توسط علما تشییع می گردید و باقی راه تا حضرت عبدالعظیم با ماشین حمل می شد. ولی روز جمعه چهارم آذر که برای تشییع جنازه در نظر گرفته شد، جمعیت آنقدر زیاد شده بود که حکومت نتوانست جلوی جمعیت را بگیرد و پیکر پاک آن عارف بالله تا حضرت عبدالعظیم توسط مردم تشییع شد و در مقبره شیخ ابوالفتوح رازی (صاحب روح الجنان) به خاک سپرده شد.
روحش شادپی نوشتها:1. شریف راضی محمد، آثار الحجه ج 1، قم، دارالکتاب، سوم 1332، ص 217
صدر حاج سید جوادی احمد، دائرة المعارف تشیع، ج 9، تهران، شهید سعید محبی اول 1381، ص 505
جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، ج 2، قم، معروف، اول 1379، ص 217
2. مدرس تبریزی علامه محمدعلی، ریحانة الادب، ج 3، تهران، خیام، چهارم 1374، ص 168
مجله تاریخ و فرهنگ معاصر، سال دوم، شماره پنجم، سال 1371، ص 180
3. ضیائی علی اکبر، نقش امام خمینی در احیاء تفکر فلسفی، تهران، مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، اول 1372، ص 19
گلشن ابرار، ج 2، ص 602
آثار الحجه، ج 1، ص 217
ریحانة الادب، ج 3، ص 167ی
4. الطهرانی آغابزرگ، طبقات اعلام الشیعه ج 1، نجف، دارالادب، 1381، ص 218
ـ مجله تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره پنجم، ص 181 و 180
ـ استادی رضا، چهل مقاله، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، اول 1371، ص 691
5. مطهری مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی تا، ص 550
ریحان یزدی سیدعلی رضا، آینة دانشوران، قم، کتابخانة آیت الله مرعشی نجفی، سوم 1372، ص 185 و 184
مختاری رضا، سیمای فرزانگان، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، سیزدهم 1377، ص 84
آثار الحجه، ج 1، ص 217
6. طارمی عباس، شهر هزار حکیم، تهران، روزنه، اول 1382، ص 213
مجله حکومت اسلامی، شماره 24، سال 1381، ص 84
7. استادزاده، زندگینامه آیت الله العظمی شاه آبادی و مجاهد شریف شهید شاه آبادی، حوزه علمیه شاه آباد، اول 1365، ص 35
گلشن ابرار، ج 2، ص 602
8 . مرعشی نجفی سیدمحمود، المسلسلات فی الاجازات، ج 2، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، اول 1416، ص 348
گلشن ابرار، ج 2، ص 602
شهر هزار حکیم، ص 213
آثار الحجه، ج 1، ص 218 و 217
9. مجله تاریخ و فرهنگ معاصر شماره پنجم، ص 184
10. خمینی روح الله، سرالصلوة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، اول 1995 م، ص 63 و 64
گلشن ابرار، ج 2، ص 603
11. زندگینامه آیت الله شاه آبادی و مجاهد شریف شهید شاه آبادی، ص 39
12. گلشن ابرار، ج 2، ص 603
13. سرالصلاة، ص 12
14. مخبر عباس (مترجم)، سلسله پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج، تهران، طرح نصر، اول 1371، ص 160 و 12 ـ 10
15. گلشن ابرار، ج 2، ص 604 و 603
مجله تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره پنج، ص 185 و 184
آثار الحجه، ج 1، ص 218
شهر هزار حکیم، ص 215 ـ 213
زندگینامه آیت الله شاه آبادی و مجاهد شریف شهید شاه آبادی، ص 41 و 40
16. ستوده امیررضا، پابه پای آفتاب، ج 4، تهران، پنجره، ویرایش دوم، 1380، ص 259ـ 240
17. مجله تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره پنج، ص 181
18. مجله حکومت اسلامی، شماره 24، سال 1381، ص 87 ـ 83
19. مجله حکومت اسلامی شماره 24 سال 1381، ص 87
20. مجله تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره پنج، ص 186
21. همان، ص 187
مجله حکومت اسلامی، ص 88،
شهر هزار حکیم، ص 215
آثار الحجه، ج 1، ص 218
گلشن ابرار، ج 2، ص 603
22. گلشن ابرار، ج 2، ص 605 و 604
23. مجله تاریخ و فرهنگ معاصر شماره پنج، ص 188 و 187
24. گلشن ابرار، ج 2، ص 605
25. آثار الحجه، ج 1، ص 217
26. سیمای فرزانگان، ص 81
27. گلشن ابرار، ج 2، ص 606 و 605
28. تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره پنج، ص 189 ـ 186
گلشن ابرار، ج 2، ص 605
29. تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره پنج، ص 192
30. الطهرانی آغا بزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج 17، نجف، بی تا، ص 59
گلشن ابرار، ج 2، ص 606
آثار الحجه، ج 1، ص 218
اعلام الشیعه، ج 1، ص 1370
سیمای فرزانگان، ص 84
31. گلشن ابرار، ج 2، ص 606
تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره پنج، ص 190 و 189
شهر هزار حکیم، ص 218 و 217
32. شهر هزار حکیم، ص 213
33. مجله تاریخ و فرهنگ معاصر شماره پنج، ص 190
المسلسلات فی الجازات، ج 2، ص 349
34. آثار الحجه، ج 1، ص 218
پابه پای آفتاب، ج 4، ص 258 و 257
گلشن ابرار، ج 1، ص 606
پدید آورنده : قدرت الله عفتی ، صفحه 109
عارف کامل آیت الله العظمی محمد علی شاه آبادی در 1292 هـ . ق در محله حسین آباد اصفهان به دنیا آمد1، پدرشان آیت الله العظمی محمدجواد مجتهد بیدآبادی اصفهانی از شاگردان برجسته صاحب جواهرالکلام و معاصر با شیخ مرتضی انصاری بودند. ایشان دارای کراماتی بودند که منزلشان سالیانی بعد از ارتحالشان موردتوجه مردم برای برکت گرفتن بود. 2
تحصیلات
مقدمات را نزد پدرش آموخت، در کلاس درس برادر بزرگش شیخ احمد مجتهد، معروف به حسین آبادی اصفهانی که اجتهادش قبل از بلوغ مسلم بود، حاضر شد. در 10 سالگی در درس آیت الله میرزاهاشم خوانساری چهارسوقی (صاحب مبانی الاصول) تحصیلات را ادامه داد و نزد میرزا عبدالرزاق سرتیپ ریاضیات را آموخت. 3
در 1304 هـ . ق ناصرالدین شاه، آیت الله محمدجواد بیدآبادی (پدر آیت الله شاه آبادی) را به خاطر اجرای حدود الهی به تهران تبعید کرد. ایشان همراه با دو فرزندش میرزا علی محمد ملقب به شریف و میرزا محمدعلی 12 ساله به تهران رفت. 4
میرزا محمدعلی در تهران، در کلاس فقه و اصول آیت الله میرزا حسن آشتیانی شاگرد شیخ انصاری (صاحب بحرالفوائد) شرکت کرد. فلسفه و عرفان را نزد میرزا ابوالحسن جلوه و میرزاهاشم گیلانی خواند. 5 در کنار این درسها ریاضیات را خوب آموخت و بر علوم غریبه، رمل و جفر و اسطرلاب مهارت کامل یافت و به زبان فرانسه مسلط شد. 6 این جوان پرتلاش اصفهانی در 18 سالگی به اجتهاد نائل آمد. در سال 1312 آیت الله محمدجواد اصفهانی قصد زیارت عتبات عالیات نموده لذا همراه با فرزندش آیت الله محمدعلی به اصفهان رفته تا از آنجا به کربلا مشرف شود، امّا در اصفهان رحلت نمود. این مصیبت برای آیت الله شاه آبادی که پدر و استادش را از دست داده بود سنگین می آمد ولی جلوی تحصیل و تلاشش را نگرفت. بعد از مدت کمی به تهران بازگشت و به تحصیل و تدریس اشتغال یافت تا اینکه در سال 1320 به اصفهان مراجعت نمود و دو سال در وطن خویش اقامت7 کرد.
تحصیلات در عتباتآیت الله شاه آبادی در سال 1322 / ق همراه با خانواده و مادرش و والدین همسرش به عتبات مشرف شد. بعد از زیارت اماکن مقدسه، در نجف اشرف اقامت نمود و در درس اصول آیت الله محمدکاظم معروف به آخوند خراسانی (صاحب کفایة الاصول) شرکت نمود و شرح کفایة الاصول را نوشت و در درس آیت الله فتح الله شریعت معروف به شیخ الشریعه اصفهانی و آیت الله میرزا محمدحسین خلیلی شرکت کرد. 8 ایشان هفت سال در نجف اشرف به تحصیل و تدریس فقه و اصول و فلسفه مشغول بود و بعد از ارتحال آخوند خراسانی در 1329 به سامرا رفت و یک سال از محضر آیت الله میرزا محمدتقی شیرازی (میرزای شیرازی دوم) صاحب حکم جهاد علیه انگلیس (ثورالعشرین) بهره مند گردید. 9 میرزای شیرازی دوم که به نبوغ و تسلط شاه آبادی آگهی یافت، برایش احترام خاصی قائل بود. آیت الله شاه آبادی بعد از درس استادش در جایگاهش تدریس فقه و اصول و فلسفه داشتند. این کلاس، یکی از کلاسهای خیلی قوی حوزه سامرا بود10 و تسلطشان بر دروس، تحسین علمای بزرگ را برانگیخت. میرزای شیرازی دوم که در عمر شریفش برای شش نفر اجازه اجتهاد صادر نمود، برای آیت الله شاه آبادی اجازه نامه ای با الفاظ «شیخ الاجل و العالم العامل التقی الفاضل، عمادالعلما الاماثل و فخار الفقهاء الاجله الافاضل کوکب التقوی و
میرزا محمد علی شاه آبادی، فلسفه و عرفان و ریاضیات و علوم غریبه را فراگرفت، به زبان فرانسه مسلط شد و در هجده سالگی به درجه اجتهاد نایل آمد
امام خمینی از ایشان با عنوان «عارف کامل، حضرت شاه آبادی روحی فداه» یاد کرد
السداد جناب الاجل المیرزا محمدعلی دامت برکاته» نوشت. 11 تسلط شاه آبادی بر عرفان چنان بود که شیخ الشریعه اصفهانی و سیداسماعیل صدر و میرزا خلیل تهرانی به عرفان کامل ایشان گواهی اجتهاد دادند12 و امام خمینی به ایشان عارف کامل حضرت شاه آبادی روحی فداه می گفت. 13
بازگشت به وطنآیت الله شاه آبادی بعد از هشت سال اقامت در عتبات، در 1330 ق به درخواست مادرش که اصرار به دیدار فرزندان دیگرش را داشت، قصد بازگشت به ایران نمود. علمای حوزه علمیه سامرا اصرار به ماندن ایشان داشتند تا جایی که میرزای شیرازی دوم به منزلشان رفتند و عصای خود را بر زمین کوبیدند و فرمودند: میرزا محمدعلی، رفتن شما از عراق حرام است.
آیت الله شاه آبادی علت بازگشت را برای میرزای شیرازی بیان نمود تا اینکه میرزا قانع شد و اجازه بازگشت به ایشان را دادند تا در صورت امکان به عراق برگردد. ولی دست تقدیر غیر این را رقم می زد. این بازگشت مصادف با حوادثی در ایران بود از جمله در 1286 / ش (1907 / م) به موجب قرارداد سنت پطرزبورگ شمال ایران حوزه نفوذ روسیه و جنوب ایران تحت نفوذ بریتانیا و قسمت مرکزی ایران منطقه بی طرف تحت عنوان تشکیلات حکومت تهران قرار گرفت که باید پاسخگوی فشارها و نیازهای هر دو قدرت باشد. این نیروهای بیگانه آنچنان بر اوضاع ایران مسلط شدند که ورود و خروج از شهرها باید با صلاح دید آنها انجام می گرفت. از طرف دیگر سراسر ایران را قیامهای بزرگ و کوچک چون قیام میرزاکوچک خان در گیلان، قیام شیخ محمد خیابانی در آذربایجان و... فراگرفته بود. 14 آیت الله شاه آبادی سه ماه در راه بودند. علمای تهران که متوجه بازگشت آیت الله شاه آبادی شدند از ایشان دعوت نمودند برای اقامت در تهران سکنا گزیند و ایشان بعد از مدت کوتاهی از اصفهان به تهران مهاجرت کرد و در خیابان شاه آباد (جمهوری فعلی) منزل گرفتند لذا به شاه آبادی معروف شدند. ایشان در همان منزل اقدام به اقامه نماز جماعت و مجالس سخنرانی و موعظه نمود. بعد از مدتی به خاطر کمبود جا و تقاضای مردم، نماز و سخنرانی را به مسجد سراج الملک منتقل کرد. آیت الله شاه آبادی 17 سال در تهران بودند تا در سال 1347 ق تهران را به قصد قم ترک کردند15 و در محله عشقعلی منزلی اجاره و تا سال 1354 ق (یعنی هفت سال) در قم به تدریس دروس مختلف از جمله فلسفه و عرفان و اخلاق و فقه و اصول مشغول بود. امام خمینی در همین مدت از درس ایشان استفاده نمود. حضرت امام از چگونگی آشنایی خود با ایشان فرمودند: روزی در فیضیه با میرزا محمد صادق شاه آبادی (برادرزاده آیت الله شاه آبادی و از دوستان امام خمینی) برخورد کردم، گفت: اگر گمشده ات را می خواهی در فلان حجره نشسته است. به آنجا رفتم، دیدم آیت الله شاه آبادی و آیت الله حائری نشسته و مشغول مباحثه هستند. علمایی نیز حضور دارند و احیاناً در بحث شرکت می کنند. سؤالی پرسیدم، جواب درخوری دادند، دانستم که اهلش هستند. منتظر شدم تا بحث تمام شد. دنبال آیت الله شاه آبادی حرکت کردم و در راه از ایشان تقاضای درس نمودم. نپذیرفت، اصرار کردم تا پذیرفت که فلسفه ای بگوید. گفتم فلسفه خوانده ام، عرفان می خواهم. نپذیرفت، اصرار می کردم تا به منزلش ر سیدیم، تعارف کردند به منزلش رفتم. آنقدر اصرار کردم تا پذیرفت. بعد از چند جلسه درس عرفان دیدم که نمی توانم ترکش کنم. از آن به بعد در همه جلساتش شرکت می کردم و تمام را می نوشتم. بعد از هفت سال که به تهران رفتند، در هر تعطیلاتی به تهران می رفتم و در جلساتش شرکت می کردم.
امام خمینی گفت روزی در فیضیه با میرزا محمد صادق برخورد کردم و او گفت اگر گمشده ات را می خواهی در فلان حجره نشسته است. به آنجا رفتم، دیدم آیت الله شاه آبادی و آیت الله حائری نشسته و مشغول مباحثه هستند
آیت الله شاه آبادی فرمود اگر می خواهید بعد از من به کسی توجه داشته باشید به ایشان [امام خمینی] باشد
امام خمینی برای آیت الله شاه آبادی احترام ویژه ای قائل بودند که بعد از نامش «روحی له فداه» می آوردند. این احترام دوجانبه بود، حجت الاسلام نصرالله شاه آبادی گفت: پدرم به امام بسیار علاقه داشت و تأکید می کرد که هر وقت خمینی به تهران آمدند، در هر صورت ایشان را بپذیرید تا مبادا در دیدار تأخیر بیفتد و می فرمود: وقتی آقا آمدند مبادا شیطنت کنید و یا بگویید من خوابم، لذا ما هم هوشیار بودیم، هر وقت امام می آمدند در را باز می کردیم تا به منزل تشریف بیاورند. و نیز نورالله شاه آبادی گفت: وظیفه هر استادی انتقال معلومات به شاگرد است که هر استادی می تواند متصدی آن باشد، امّا رابطه امام و پدرم تنها انتقال علم نبود بلکه جنبه معنوی آن هم بود که در این انتقال باید از جانب شاگرد توان پذیرش باشد، چون جنبه اشراقی دارد نه تعلیمی. امام از پدرمان استفاده معنوی می نمود؛ و ما بعد از پدرمان، امام را در جایگاه ایشان می دیدیم. آنچه از سیمای پدرمان می دیدیم. از وجود امام تراوش می کرد، مرحوم پدرم می فرمود: اگر می خواهید بعد از من به کسی توجه داشته باشید به ایشان باشد. پدرم علاقه شدیدی به امام داشتند و ما همة فرزندان شان به ایشان علاقه شدیدی داریم. 16
اقدامات سیاسیزمینه سیاسی خانوادگی و تلمذ نزد رهبران قیام و مراوده صمیمانه با آنان، شاه آبادی را به یک فقیه عارف سیاسی مبدل نمود. پدرشان مرحوم محمد جواد بیدآبادی اصفهانی، از علمای طراز اول اصفهان بوده و برخلاف نظر حکومت اصرار به اجرای حدود الهی داشت و خود اقدام به این امر می کرد. ظل السلطان فرزند ناصر الدین شاه نتوانست از اقدامات آیت الله محمدجواد جلوگیری کند لذا از ناصرالدین شاه خواست که ایشان را به تهران تبعید کند. به دستور ناصرالدین شاه قاجار آیت الله بیدآبادی به تهران تبعید و در همسایگی سراج الملک سکنا داده شد. در نزدیکی آنها فردی مسیحی به نام کنت زندگی می کرد که در آنجا مرکزی برای لهو و لعب و ساختن شراب داشت. شراب دربار نیز از همین محل تأمین می گردید. آیت الله محمدجواد از وجود این مرکز مطلع گردید و برای امر به معروف و نهی از منکر به صاحب آنجا فرمود این کارهای خلاف شرع اسلام را کنار بگذارد، امّا او نپذیرفت. یک روز آیت الله مردم متدین را جمع نمود و به محل مذکور رفت، اول خودشان خمره شراب را برداشته و در چاه خالی کرد و خمره را سالم در جایش گذاشت. مردم نیز همین اقدام را کردند و بدون هیچ خسارتی، تمام شرابها را در چاه ریختند. خبر واقعه به ناصرالدین شاه رسید دستور پیگیری داد. آیت الله محمدجواد برای ناصرالدین شاه پیغام فرستاد که من فکر می کردم تو ناصر دینی ولی حالا دانستم که تو کاسر دینی. و بعد از آن خواست به اصفهان بازگردد در حالی که در تهران تبعیدی بود. ظل السلطان وقتی مطلع شد به ناصرالدین شاه نوشت که از تعقیب منصرف شوید، چون بازگشت ایشان به اصفهان صلاح نیست. ناصرالدین شاه به سراج الملک دستور داد که از تعقیب جلوگیری کند و رضایت آیت الله را جلب نماید تا ایشان به اصفهان بازنگردد. سراج الملک به آیت الله گفت در تهران بمان، هرچه می خواهی انجام می دهم. آیت الله گفت آن مرکز باید تبدیل به مسجد شود. سراج الملک آنجا را خرید و به آیت الله بید آبادی واگذار کرد و ایشان در آنجا مسجدی بنا کرد به نام مسجد سراج الملک. 17
از طرف دیگر استادان آیت الله شاه آبادی رهبران سیاسی بزرگی چون مرحوم آخوند خراسانی (از رهبران ثلاث مشروطه) بودند که ایشان قبلاً برای رهبری بهتر قیام تصمیم گرفت به
آیت الله محمدجواد بیدآبادی (پدر آیت الله شاه آبادی) برای ناصرالدین شاه پیغام فرستاد که من فکر می کردم تو ناصر دینی ولی حالا دانستم که کاسر دینی
امام خمینی می فرماید: مرحوم آیت الله شاه آبادی علاوه بر آنکه یک فقیه و عارف کامل بودند، یک مبارز به تمام معنا هم بودند
ایران بیاید. روز قبل از حرکت آیت الله شاه آبادی با ایشان ملاقات داشته و ایشان را در سلامت کامل دیده بود. صبح روز مقرر برای حرکت به ایران، آخوند خراسانی رحلت می کنند، آیت الله شاه آبادی که ایشان را عقل مجسم می دانست و بعد از نامش «روحی له فداه» بکار می برد، کراراً می فرمود ایشان را کشتند. استاد دیگرشان آیت الله میرزا محمدتقی شیرازی (شیرازی دوم) رهبر قیام ثورالعشرین (صاحب فتوای جهاد علیه انگلیس در عراق) می باشد. 18 شاه آبادی با بهره بردن از این امتیازات از فقه و اصول و عرفان در رأس هرم کمال اندیشه اسلامی قرار گرفت. امام خمینی می فرماید: مرحوم آیت الله شاه آبادی علاوه بر آنکه یک فقیه و عارف کامل بودند، یک مبارز به تمام معنا هم بودند.
ورود آیت الله شاه آبادی به تهران در اواخر دوره قاجار و اوائل دوره پهلوی بود. لذا ایشان در مبارزات، مبارزه با استبداد داخلی و استکبار خارجی هر دو را در نظر داشت. ایشان به مرحوم مدرس می گفت: این مردک (رضاخان) الان که به قدرت نرسیده است، این چنین به دستبوسی علما و مراجع می رود و تظاهر به دینداری می کند و از محبت اهل البیت(ع) دم می زند. به محض اینکه به قدرت رسید به همه علما پشت می کند و اول کسی را که لگد می زند خود شما هستید.19 همانند پرورش گرگ خطرناک است. 20
و همواره می فرمود که اسلام از ناحیه این دولت (رضا خان) در خطر است تا اینکه این مخالفتهایش تبدیل به مبارزه با رژیم شد. ایشان در آغاز کار، تلاش برای اتحاد علمای مرکز (تهران) نمود که بوسیله توطئه عمال حکومت شکسته شد؛ ایشان در هیئتهای مذهبی به افشاگری فسادهای رژیم و بیداری مردم پرداخت و از علما برای مبارزه با ستم شاه درخواست تحصن در حضرت عبدالعظیم را نمود. دو نفر از علما با او همراهی کردند و 15 ماه در حضرت عبدالعظیم دست به تحصن زد و در دو ماه محرم و صفر هر روز به منبر رفته بر علیه رژیم سخنرانی می کرد. آخر الامر این تحصن با اصرار علما مخصوصاً مرحوم مدرس و حاج شیخ عبدالنبی شکسته شد و ایشان به تهران بازگشت امّا به خاطر فساد زیاد در شهر تهران به اعتراض از تهران به قم مهاجرت نمود (در 1347 ق / 1307 ش) و هفت سال در قم به تدریس فقه و اصول و فلسفه و عرفان و اخلاق و... مشغول بود،21 در 1354 / ق (1314 / ش) به عللی از جمله اصرار مردم تهران و بیماری فرزندش مرحوم شیخ جواد، به تهران بازگشت و در مسجد امین الدوله به امامت جماعت و وعظ و خطابه و تدریس مشغول شد. بعد از 2 سال، یکی از شبستانهای مسجد جامع تهران که به انبار بازاریان تبدیل شده بود آماده گردید. ایشان نماز جماعت و تدریس و جلسه سخنرانی و مبارزه با رژیم را به آن مسجد انتقال داد. هنگامی که رضاشاه به اسم متحدالشکل شدن، پوشیدن لباس روحانیت را ممنوع اعلام کرد بر اثر تشویق ایشان هفت پسرشان ملبس به لباس روحانیت شدند. زمانی که رژیم پهلوی مساجد و منابر را تعطیل و ممنوع اعلام نمود. ایشان هرگز مسجد و منبر را ترک نکردند. روزی مأمورین به مسجد یورش بردند و با کفش وارد مسجد شدند تا ایشان را دستگیر کنند. آیت الله شاه آبادی نهیبی به مأمورین زد که همه آنها از مسجد بیرون رفتند و منتظر ماندند تا سخنرانی ایشان تمام شد. وقتی از مسجد بیرون آمد، فرمانده آنها جلو رفت و گفت: آقای شاه آبادی، شما باید با ما به کلانتری بیایید. آیت الله نگاه تندی به او کرد و فرمود: برو بزرگترت را بگو بیاید. 22 مأمورین رژیم برای تعطیلی سخنرانی ایشان، منبرش را دزدیدند، ایشان ایستاده سخنرانی می کرد، هر چه مؤمنین می گفتند اجازه بدهید منبر تهیه کنیم، می فرمود: نه، من ایستاده
هفت پسر ایشان به لباس روحانی درآمدند که از جمله آنها آیت الله شیخ مهدی شاه آبادی است که در جبهه جنگ تحمیلی به مقام شهادت نائل آمد
سخنرانی می کنم تا بدانند منبر حرف نمی زند. 23
ایشان خطاب به رژیم می فرمود: اگر می خواهید سخنرانی تعطیل شود باید مرا ببرید. من هر روز قبل از اذان صبح تنهایی از منزل به مسجد می آیم، اگر عرضه دارید آن وقت بیایید و مرا دستگیر کنید. 24
اقدامات فرهنگیآیت الله شاه آبادی از رجال بزرگ و اساتید سترگ حکمت و فلسفه، فقه و اصول در زمان خود بود. اگر ایشان را از نوادر عصرش بخوانیم مبالغه نکرده ایم. ایشان جامع معقول و منقول بودند و در هر رشته ای تدریس را شروع می کردند مورد استفاده علما و افاضل و مراجع تقلید واقع می شد.25 تسلطشان بر دروس آنچنان بود که هر یک از شاگردانش ایشان را در همان درس قوی تر از رشته های دیگر می دانست. شهید مطهری ایشان را در عرفان ممتاز و بی رقیب می دانست. 26 امام خمینی ایشان را در عرفان می ستود و او را عارف فوق العاده می دانست. آیت الله میرزا هاشم آملی معتقد بود که مهارت ایشان در فقه و اصول بیشتر از فلسفه و عرفان است. 27
آیت الله شاه آبادی علاوه بر تدریس و جلسه وعظ، برای هفته ای دو بار سخنرانی درباره معاد، هیئت مذهبی سیار را تشکیل داد. در واقع ایشان بنیانگذار هیئت مذهبی سیار است که هنوز هم در جامعه مرسوم است و در انقلاب نقش مهم داشته است. رساله شذرات المعارف یا مرام الاسلام ایشان برای همین هیئت ها بوده است. ایشان جلساتی مخفی در منزلشان داشتند و برای تعلیم و تعلم نوجوانان، منزلش را محل تدریس نوجوانان قرار داد و چند تن از متدینین را برای تعلیم و تدریس آنها در نظر گرفت و خود بر آن نظارت می نمود و هفته ای یک مرتبه برای این محصلین و والدینشان در منزلش جلسه ای تشکیل می داد و در کنار این جلسات برای مبارزه با رباخواری، شرکت مخمس و قرض الحسنه را به صورت سهام افراد ایجاد کرد که امروزه قرض الحسنه در سراسر ایران گسترش یافته است. 28
آثار علمیبعضی از آثار چاپ نشده آیت الله شاه آبادی بعد از ارتحال ایشان نزد امام خمینی بود که در حمله رژیم به منزل و کتابخانه امام، همراه با آثار امام به یغما رفت که اثری از آنها یافت نشد. 29 اما بعضی از کتابهای ایشان عبارتند از: حاشیه نجاة العباد، مفتاح السعاده فی احکام العباده (توضیح المسائل)، شذرات المعارف یا مرام الاسلام، منازل السالکین، حاشیه کفایة الاصول، حاشیه فصول الاصول، رساله العقل و الجعل، تفسیری مشتمل بر توحید و اخلاق و سیر و سلوک، رساله ای در نبوت و ولایت عامه و خاصه، رشحات البحار در سه بخش: (القران والعتره، الایمان و الرجعه، الانسان والفطره). 30
شاگردانبعضی از شاگردان آیت الله شاه آبادی عبارتند از: امام خمینی، آیت الله شهاب الدین مرعشی نجفی، آیت الله میرزاهاشم آملی، آیت الله شیخ محمدرضا طبسی نجفی، آیت الله محمد ثقفی تهرانی، آیت الله آخوند ملاعلی همدانی، آیت الله حاج سید موسی مازندرانی، آیت الله شهاب الدین ملایری، آیت الله شیخ میرزا حسن یزدی، آیت الله میرزا خلیل کمره ای، آیت الله میرحسن احمدی.31
فرزندانآیت الله شاه آبادی در تهران با دختر مرحوم حاج آقا رضا (مطیعا) که از مقدسین و اوتاد زمان خود بود، ازدواج کردند32 و ثمره آن ده پسر و شش دختر است که هفت پسرش به لباس روحانیت درآمدند که از جمله آنها آیت الله شیخ مهدی شاه آبادی است که در جبهه جنگ ایران و عراق به مقام شهادت نائل آمد.
آیت الله شاه آبادی به خاطر عشق و ارادت به حضرت زهرا(س) دوست داشت فرزندانش با سادات وصلت کنند و بجز یک نفر، همه فرزندانش با سادات وصلت کردند. 33
رحلتعارف کامل آیت الله شاه آبادی در ساعت 30/1 بعدازظهر روز پنج شنبه سوم آذر 1328 شمسی، (سوم صفر 1369 قمری) به ملکوت اعلی پیوست. این واقعه زمانی بود که هژیر توسط آقای حسین امامی، از دوستان صمیمی آیت الله شاه آبادی، کشته شد. لذا دولت سختگیریهای زیادی می کرد و حکومت نظامی بود. به این دلیل برای تشییع جنازه محدودیتهایی قائل شدند. به دستور دولت جنازه باید از مسیر مسجد جامع تا مسجد امام و بازار توسط علما تشییع می گردید و باقی راه تا حضرت عبدالعظیم با ماشین حمل می شد. ولی روز جمعه چهارم آذر که برای تشییع جنازه در نظر گرفته شد، جمعیت آنقدر زیاد شده بود که حکومت نتوانست جلوی جمعیت را بگیرد و پیکر پاک آن عارف بالله تا حضرت عبدالعظیم توسط مردم تشییع شد و در مقبره شیخ ابوالفتوح رازی (صاحب روح الجنان) به خاک سپرده شد.
روحش شادپی نوشتها:1. شریف راضی محمد، آثار الحجه ج 1، قم، دارالکتاب، سوم 1332، ص 217
صدر حاج سید جوادی احمد، دائرة المعارف تشیع، ج 9، تهران، شهید سعید محبی اول 1381، ص 505
جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، ج 2، قم، معروف، اول 1379، ص 217
2. مدرس تبریزی علامه محمدعلی، ریحانة الادب، ج 3، تهران، خیام، چهارم 1374، ص 168
مجله تاریخ و فرهنگ معاصر، سال دوم، شماره پنجم، سال 1371، ص 180
3. ضیائی علی اکبر، نقش امام خمینی در احیاء تفکر فلسفی، تهران، مؤسسه فرهنگی قدر ولایت، اول 1372، ص 19
گلشن ابرار، ج 2، ص 602
آثار الحجه، ج 1، ص 217
ریحانة الادب، ج 3، ص 167ی
4. الطهرانی آغابزرگ، طبقات اعلام الشیعه ج 1، نجف، دارالادب، 1381، ص 218
ـ مجله تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره پنجم، ص 181 و 180
ـ استادی رضا، چهل مقاله، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، اول 1371، ص 691
5. مطهری مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی، بی تا، ص 550
ریحان یزدی سیدعلی رضا، آینة دانشوران، قم، کتابخانة آیت الله مرعشی نجفی، سوم 1372، ص 185 و 184
مختاری رضا، سیمای فرزانگان، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، سیزدهم 1377، ص 84
آثار الحجه، ج 1، ص 217
6. طارمی عباس، شهر هزار حکیم، تهران، روزنه، اول 1382، ص 213
مجله حکومت اسلامی، شماره 24، سال 1381، ص 84
7. استادزاده، زندگینامه آیت الله العظمی شاه آبادی و مجاهد شریف شهید شاه آبادی، حوزه علمیه شاه آباد، اول 1365، ص 35
گلشن ابرار، ج 2، ص 602
8 . مرعشی نجفی سیدمحمود، المسلسلات فی الاجازات، ج 2، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، اول 1416، ص 348
گلشن ابرار، ج 2، ص 602
شهر هزار حکیم، ص 213
آثار الحجه، ج 1، ص 218 و 217
9. مجله تاریخ و فرهنگ معاصر شماره پنجم، ص 184
10. خمینی روح الله، سرالصلوة، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، اول 1995 م، ص 63 و 64
گلشن ابرار، ج 2، ص 603
11. زندگینامه آیت الله شاه آبادی و مجاهد شریف شهید شاه آبادی، ص 39
12. گلشن ابرار، ج 2، ص 603
13. سرالصلاة، ص 12
14. مخبر عباس (مترجم)، سلسله پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج، تهران، طرح نصر، اول 1371، ص 160 و 12 ـ 10
15. گلشن ابرار، ج 2، ص 604 و 603
مجله تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره پنج، ص 185 و 184
آثار الحجه، ج 1، ص 218
شهر هزار حکیم، ص 215 ـ 213
زندگینامه آیت الله شاه آبادی و مجاهد شریف شهید شاه آبادی، ص 41 و 40
16. ستوده امیررضا، پابه پای آفتاب، ج 4، تهران، پنجره، ویرایش دوم، 1380، ص 259ـ 240
17. مجله تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره پنج، ص 181
18. مجله حکومت اسلامی، شماره 24، سال 1381، ص 87 ـ 83
19. مجله حکومت اسلامی شماره 24 سال 1381، ص 87
20. مجله تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره پنج، ص 186
21. همان، ص 187
مجله حکومت اسلامی، ص 88،
شهر هزار حکیم، ص 215
آثار الحجه، ج 1، ص 218
گلشن ابرار، ج 2، ص 603
22. گلشن ابرار، ج 2، ص 605 و 604
23. مجله تاریخ و فرهنگ معاصر شماره پنج، ص 188 و 187
24. گلشن ابرار، ج 2، ص 605
25. آثار الحجه، ج 1، ص 217
26. سیمای فرزانگان، ص 81
27. گلشن ابرار، ج 2، ص 606 و 605
28. تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره پنج، ص 189 ـ 186
گلشن ابرار، ج 2، ص 605
29. تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره پنج، ص 192
30. الطهرانی آغا بزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج 17، نجف، بی تا، ص 59
گلشن ابرار، ج 2، ص 606
آثار الحجه، ج 1، ص 218
اعلام الشیعه، ج 1، ص 1370
سیمای فرزانگان، ص 84
31. گلشن ابرار، ج 2، ص 606
تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره پنج، ص 190 و 189
شهر هزار حکیم، ص 218 و 217
32. شهر هزار حکیم، ص 213
33. مجله تاریخ و فرهنگ معاصر شماره پنج، ص 190
المسلسلات فی الجازات، ج 2، ص 349
34. آثار الحجه، ج 1، ص 218
پابه پای آفتاب، ج 4، ص 258 و 257
گلشن ابرار، ج 1، ص 606