!! کوری عصاکش کور دگر شود !!

[312]

به نام خدا
خدای مهربون
خدای بخشنده
خدای کامل و جامع
........................
با چه كسى بايد مشورت كرد؟




از مسائل مهم و قابل توجه در مشورت اين است كه مشاوره چه كسى باشد؟ آيا مى توان در خصوص هر كارى با هر كسى مشورت كرد؟ يا اين كه مشاور بايد ويژگى ها و خصوصياتى همسو و همخوان با مساءله پيش آمده داشته باشد، تا بتوان مسائل را با او در ميان گذاشت و با او به مشورت نشست ؟

بايد اذعان نمود كه در منابع و متون غنى اسلامى ، به ويژه روايات معصومان (ع ) ويژگى ها و خصوصياتى براى مشاور، مطرح شده است . در اين بخش به ويژگى ها و شرايطى كه امام على (ع ) براى مشاوران مطرح كرده اند، اشاره مى كنيم :

الف ) خدا ترس باشد
خدا ترسى ، و خوف از عصيان و نافرمانى در برابر خداوند متعال ، يكى از فضايل اخلاقى ، و از صفات برجسته مؤ منان وارسته اى است كه جرعه اى از معرفت حق تعالى نوشيده اند. داشتن اين ويژگى در مورد كسى كه قرار است مشاوره كند، امرى لازم و ضرورى است .

امام صادق (ع ) به نقل از امير مؤ منان على (ع ) فرمود:
شاور فى امورك الذين يخشون الله ترشد؛(124) در كارهاى خويش با كسانى مشورت كن كه از خدا مى ترسند، تا به راه درست و راست رهنمون شوى.
كسانى كه خوف از خدا داشته ، و او را همواره ناظر بر اعمال و رفتار خويش ‍ بدانند، سعى مى كنند كه هنگام مشاوره حقيقت را بگويند، و روش درست و راه كار مناسب را به مشورت كننده نشان دهند؛ زيرا يقين دارند كه خداوند متعال بر اعمال آن ها ناظر است ، و اظهار نظر آن ها نيز مثل كارهاى ديگرشان ثبت شده و در روز قيامت مورد حساب رسى دقيق تر قرار خواهد گرفت . از اين رو در مشورت خيانت نمى كنند. خداوند متعال به چنين افرادى ، به دليل ايمان قوى آنان ، نورانيتى بخشيده كه افكارشان از امدادهاى الهى برخوردار است .

ب ) خردمند باشد
از ديگر ويژگى هاى لازم براى مشاور خردمندى او است . امام على (ع ) در مواردى چند توصيه كرده است كه با انسان هاى عاقل و خردمند مشورت شود؛ زيرا مشورت با اهل خرد و صاحب انديشه ، راه درست را مى نماياند، و انسان را از لغزش و خطا و پشيمانى مصون مى دارد.

امام على (ع ) مى فرمايد:
من شاور ذوى الالباب ، دل على الصواب؛(125) هر كس با صاحبان خرد مشورت نمايد، به راه راست و درست رهنمون مى شود.

ج ) با تجربه باشد
هر قدر تجربه آدمى بيش تر باشد، آگاهى ، توانايى و قدرت وى در شناخت مسائل مختلف و ارائه راه حل هاى متفاوت براى حل مشكلات بيش تر؛ و نيز عقيده و نظر او دقيق تر و پربارتر است .
مشورت با صاحبان تجربه انسان را در توانمندى هاى آنان شريك كرده ، از خطاهاى گذشتگان مصون مى دارد، و به راه درست رهنمون مى شود.

امام على (ع ) به مشورت با اهل تجربه سفارش نموده و از ديدگاه آن حضرت بهترين مشاور كسى است كه داراى تجربه باشد:
افضل من شاورت ذو التجارب ؛(126) برترين كسى كه با وى مشورت مى كنى ، با تجربه ها هستند.
آنان كه تجربه فراوان دارند، از نظراتى پخته و انديشه اى متقن و قوى برخوردارند؛ بنابراين ، مى توانند مشاوران خوبى باشند.

د) بخيل نباشد
از ويژگى هاى لازم براى مشاور از ديدگاه امام على (ع ) اين است كه بخيل نباشد.

آن حضرت در اين مورد به مالك اشتر مى فرمايد:
لا تدخلن فى مشورتك بخيلا يعدل بك عن الفضل ويعدك الفقر؛(127) بخيل را در مشورت خود دخالت مده ؛ زيرا تو را از احسان منصرف كرده ، و از تهيدستى مى ترساند.

ه ) ترسو نباشد
از ديگر شرايط لازم براى مشاور خوب در نظر امام على (ع ) اين است كه ترسونباشد.

آن حضرت در عهدنامه مالك اشتر، بعد از سفارش به پرهيز از مشورت با بخيل ، مى فرمايد:
و لا جبانا يضعفك عن الاءمور؛(128) و نيز با ترسو مشورت مكن ؛ زيرا در كارها (روحيه ) تو را تضعيف مى كند.

و) حريص نباشد
از ديگر شرايط ضرورى براى مشاور از ديدگاه حضرت على (ع ) اين است كه مشاورحريص نباشد.

آن حضرت در ادامه نامه به مالك اشتر مى فرمايد:
و لا حريصا يزين لك الشره بالجور؛(129) و حريص را به مشورت مگير، كه آزمندى را با ستمگرى در نظرت زينت مى دهد.

ز) دروغگو نباشد
ويژگى ديگرى كه حضرت على (ع ) آن را از شرايط لازم براى مشاور مى داند، اين است كه مشاوردروغگونباشد؛

آن حضرت در يكى از سفارش هاى خود مى فرمايد:
و لا تستشر الكذاب فانه كالسراب يقرب عليك البعيد و يبعد عليك القريب؛(130) و با دروغگو مشورت نكن ؛ زيرا او مانند سراب است ؛ دور را بر تو نزديك ، و نزديك را بر تو دور مى نماياند.
http://www.shiastudies.com/library/Subpage/Book_Matn.php?syslang=3&id=934&id_matn=35331

[312]

احادیث مشورت (http://tebyan-mobaleghin.ir/?p=2293)

قال الإمام زین العابدین – علیه السلام – : حق المستشیر إن علمت أن له رأیا أشرت علیه، وإن لم تعلم أرشدته إلی من یعلم.
امام سجاد – علیه السّلام – فرمودند: حقّ مشورت کننده این است، که اگر برای راهنمایی او نظری داری، راهنماییش کنی و اگر اطلاعی نداشته باشی او را به کسی که (در آن زمینه) آگاهی دارد، راهنمایی کنی.
«الخصال، ص ۵۷۰»

قال الإمام الباقر – علیه السلام – : اتبع من یبکیک وهو لک ناصح، ولا تتبع من یضحکک وهو لک غاش.
امام باقر – علیه السّلام – فرمودند: از کسی که تو را می گریاند، اما خیرخواه توست پیروی کن و از کسی که تو را می خنداند، اما با تو یکرنگ نیست، پیروی مکن.
«محاسن، ج ۲، ص ۴۴۰»

قال الإمام الصادق – علیه السلام – : لا تشاور أحمق، و لا تستعن بکذاب، و لا تثق بمودة ملول، فإن الکذاب یقرب لک البعید ویبعد لک القریب و الأحمق یجهد لک نفسه ولا یبلغ ما ترید و الملول أوثق ما کنت به خذلک … .
امام صادق – علیه السلام – فرمودند: با احمق مشورت مکن و از دروغگو کمک مگیر و به دوستی آدم دل مرده تکیه مکن، زیرا دروغگو دور را نزدیک و نزدیک را دور در نظرت جلوه می دهد و احمق خودش را برای تو خسته می کند اما به آنچه می خواهی نمی رساندت و آدم دل مرده در زمانی که کاملا به او اعتماد داری، تنهایت می گذارد و در اوج ارتباطت با او، از تو می برد.
«تحف العقول، ص ۳۱۶»

قال الإمام الصادق – علیه السلام – : لا تکونن أول مشیر و إیاک والرأی الفطیر و تجنب ارتجال الکلام و لا تشر علی مستبد برأیه و لا علی وغد و لا علی متلون و لا علی لجوج و خف الله فی موافقة هوی المستشیر … .
امام صادق – علیه السلام – فرمودند: در مشورت نخستین کسی مباش که نظر می دهد و از اظهار رأی خام و ناپخته بپرهیز و از ناسنجیده گویی دوری کن و طرف مشورت آدم خود رأی و سست اندیش و دمدمی مزاج و لجوج قرار مگیر و از خدا بترس و سعی نکن در مشورت مطابق میل و هوس مشورت کننده نظر دهی، زیرا که سعی در جلب رضایت او پستی است.
«بحار الأنوار, ج ۷۲, ص ۱۰۴»

قال الإمام الصادق – علیه السلام – : إذا أردت أمرا فلا تشاور فیه أحدا حتی تشاور ربک، قال: قلت له: وکیف اشاور ربی؟ قال: تقول: أستخیر الله مائة مرة، ثم تشاور الناس، فإن الله یجری لک الخیرة علی لسان من أحب.
امام صادق – علیه السّلام – فرمودند: هر گاه اراده کاری کردی، پیش از مشورت با پروردگارت با هیچ کس مشورت مکن. راوی می گوید: عرض کردم: چگونه با پروردگارم مشورت کنم؟ فرمودند: صد مرتبه می گویی: از خدا خیر (و راه درست) را می طلبم سپس با مردم مشورت می کنی در این صورت خداوند خیر و صلاح تو را بر زبان هر که دوست داشته باشد، جاری می سازد.
«مکارم الأخلاق، ج ۲، ص ۹۸»

قال الإمام الرضا – علیه السلام – (لما ذکر عنده أبوه): کان عقله لا توازی به العقول و ربما شاور الاسود من سودانه، فقیل له: تشاور مثل هذا؟! فقال: إن الله تبارک وتعالی ربما فتح علی لسانه.
امام رضا – علیه السلام – (هنگامی که در حضور پدر بزرگوارش سخن به میان آمد)، فرمودند: هیچ خردی با خرد آن حضرت برابری نمی کرد با این حال گاه با یکی از غلامان سیاه خود مشورت می کرد به ایشان عرض شد: با چنین کسی مشورت می کنی؟ فرمودند: چه بسا که خدا تبارک و تعالی (نظر درست را) بر زبان او جاری کند.
«مکارم الأخلاق، ج ۲، ص ۹۹»

قال الإمام الحسن – علیه السلام – : ما تشاور قوم إلا هدوا إلی رشدهم.
امام حسن – علیه السّلام – فرمودند: هیچ مردمی با هم مشورت نکردند مگر آن که راه درست (حل مشکلات) خود را پیدا کردند.
«تحف العقول، ص ۲۳۳»

قال الإمام الصادق – علیه السلام – : إن المشورة لا تکون إلا بحدودها الأربعة … فأولها أن یکون الذی تشاوره عاقلا، والثانیة أن یکون حرا متدینا، والثالثة أن یکون صدیقا مواخیا … .
امام صادق – علیه السلام – فرمودند: مشورت جز با حدود چهارگانه آن تحقق نپذیرد, نخستین حد آن این است که کسی که با او مشورت می کنی خردمند باشد، دوم این که آزاده و متدین باشد، سوم این که دوست و برادروار باشد و چهارم اینکه راز خود را به او بگویی و او به اندازه خودت از آن راز آگاه باشد، اما آن را بپوشاند و به کسی نگوید.
«مکارم الأخلاق، ج ۲، ص ۹۸»

[312]

قال رسول الله – صلی الله علیه و آله – : لن یهلک امرؤ عن مشورة.
رسول خدا – صلّی الله علیه و آله – فرمودند: هیچ انسانی از مشورت کردن نابود نمی شود.
«محاسن، ج ۲، ص ۴۳۶»

قال رسول الله – صلی الله علیه و آله – : الحزم أن تستشیر ذا الرأی و تطیع أمره.
رسول خدا – صلّی الله علیه و آله – فرمودند: دوراندیشی آن است که با صاحب نظر مشورت کنی و به نظر او عمل نمایی.
«بحار الأنوار، ج ۷۵، ص ۱۰۵»

قال رسول الله – صلی الله علیه و آله – : لا مظاهرة أوثق من المشاورة.
رسول خدا – صلّی الله علیه و آله – فرمودند: هیچ پشتیبانی قابل اعتمادتر از مشورت نیست.
«محاسن، ج ۲، ص ۴۳۵»

قال رسول الله – صلی الله علیه و آله – : من استشاره أخوه المؤمن فلم یمحضه النصیحة سلبه الله لبه.
رسول خدا – صلّی الله علیه و آله – فرمودند: هر که برادر مؤمنش با وی مشورت کند و او صادقانه راهنماییش نکند، خداوند عقلش را از او بگیرد.
«بحار الأنوار، ج ۷۵، ص ۱۰۴»

قال رسول الله – صلی الله علیه و آله – : مشاورة العاقل الناصح رشد ویمن وتوفیق من الله، فإذا أشار علیک الناصح العاقل فإیاک والخلاف، فإن فی ذلک العطب.
رسول خدا – صلّی الله علیه و آله – فرمودند: مشورت کردن با خردمند خیرخواه، مایه هدایت و میمنت است و توفیقی است از جانب خداوند، پس هر گاه خیرخواه خردمند تو را راهنمایی کرد، مبادا مخالفت کنی که موجب نابودی می شود.
«محاسن، ج ۲، ص ۴۳۸»

قال رسول الله – صلی الله علیه و آله – : تصدقوا علی أخیکم بعلم یرشده ورأی یسدده.
رسول خدا – صلّی الله علیه و آله – فرمودند: با دانشی که برادر شما را راهنمایی می کند و با نظری که راه درست را به او نشان می دهد، به وی صدقه بدهید.
«بحار الأنوار، ج ۷۵، ص ۱۰۵»

قال رسول الله – صلی الله علیه و آله – : من غش المسلمین فی مشورة فقد برئت منه.
رسول خدا – صلّی الله علیه و آله – فرمودند: هر که به مسلمانان در مشورتی خیانت کند، من از او بیزارم.
«عیون أخبار الرضا – علیه السلام -، ج ۲، ص ۶۶»

[312]

قال الإمام علی – علیه السلام – : استشر عدوک العاقل، واحذر رأی صدیقک الجاهل.
امام علی – علیه السّلام – فرمودند: با دشمن دانای خود مشورت کن و از نظر دوست نادان خود بپرهیز.
«غرر الحکم، ح ۲۴۷۱»

قال الإمام علی – علیه السلام – : لا تستشر الکذاب، فإنه کالسراب یقرب علیک البعید ویبعد علیک القریب.
امام علی – علیه السّلام – فرمودند: با دروغگو مشورت مکن، چون دروغگو، مانند سراب، دور را در نظرت نزدیک نشان می دهد و نزدیک را دور.
«غرر الحکم، ح ۱۰۳۵۱»

قال الإمام علی – علیه السلام – : لا تشرکن فی رأیک جبانا، یضعفک عن الأمر و یعظم علیک ما لیس بعظیم.
امام علی – علیه السّلام – فرمودند: هرگز در اندیشه خود ترسو را شریک مگردان، که اراده تو را در انجام کارها به ضعف می کشاند و آنچه را که بزرگ نیست در نظرت بزرگ می نمایاند.
«غرر الحکم، ح ۱۰۳۴۹»

قال الإمام علی – علیه السلام – : لا تدخلن فی مشورتک بخیلا، فیعدل بک عن القصد و یعدک الفقر.
امام علی – علیه السّلام – فرمودند: در مشورت خود بخیل را داخل مگردان که تو را از حق و میانه روی باز می دارد و از فقر می ترساند.
«غرر الحکم، ح ۱۰۳۴۸»

قال الإمام علی – علیه السلام – : خیانة المستسلم والمستشیر من أفظع الامور، وأعظم الشرور، و موجب عذاب السعیر.
امام علی – علیه السّلام – فرمودند: خیانت کردن به فرد تسلیم شده و مشورت کننده، از شنیع ترین کارها و بزرگترین بدیها است و موجب عذاب آتش افروخته می شود.
«غرر الحکم، ح ۵۰۷۵»

قال الإمام علی – علیه السلام – : لا یستغنی العاقل عن المشاورة.
امام علی – علیه السّلام – فرمودند: خردمند، از مشورت کردن بی نیاز نیست.
«غرر الحکم، ح ۱۰۶۹۳»

قال الإمام علی – علیه السلام – : إذا أنکرت من عقلک شیئا فاقتد برأی عاقل یزیل ما أنکرته.
امام علی – علیه السّلام – فرمودند: هر گاه با فکر خود به جایی نرسیدی، از اندیشه خردمندی که مشکل تو را حل می کند پیروی کن.
«غرر الحکم، ح ۴۱۵۶»

قال الإمام علی – علیه السلام – : ظلم المستشیر ظلم و خیانة.
امام علی – علیه السّلام – فرمودند: ستم کردن به مشورت کننده، هم ظلم است و هم خیانت.
«غرر الحکم، ح ۶۰۳۷»

[312]

قال الإمام علی – علیه السلام – : الاستشارة عین الهدایة، وقد خاطر من استغنی برأیه.
امام علی – علیه السّلام – فرمودند: مشورت کردن، دیده راهیابی است و کسی که به رأی و نظر خویش اکتفا کند، خود را به خطر افکنده است.
«نهج البلاغه، حکمت ۲۱۱»

قال الإمام علی – علیه السلام – : المشاورة راحة لک وتعب لغیرک.
امام علی – علیه السّلام – فرمودند: مشورت کردن، مایه راحتی تو و زحمت دیگری است.
«غرر الحکم، ح ۱۸۵۷»

قال الإمام علی – علیه السلام – : المستشیر علی طرف النجاح.
امام علی – علیه السّلام – فرمودند: مشورت کننده، بر لبه پیروزی است.
«غرر الحکم، ح ۱۲۱۷»

قال الإمام علی – علیه السلام – : المستشیر متحصن من السقط.
امام علی – علیه السّلام – فرمودند: کسی که مشورت کند، از لغزیدن در خطاها مصون می ماند.
«غرر الحکم، ح ۱۲۰۷»

قال الإمام علی – علیه السلام – : المشورة تجلب لک صواب غیرک.
امام علی – علیه السّلام – فرمودند: مشورت کردن، اندیشه های درست دیگران را برای تو کسب می کند.
«غرر الحکم، ح ۱۵۰۹»

قال الإمام علی – علیه السلام – : بعثنی رسول الله – صلی الله علیه و آله – علی الیمن، فقال و هو یوصینی: یا علی ما حار من استخار و لا ندم من استشار.
امام علی – علیه السّلام – فرمودند: رسول خدا – صلّی الله علیه و آله – مرا به (امارت) یمن فرستاد و به من سفارش کرد: ای علی! کسی که از خدا طلب خیر کرد, سرگردان نشد و کسی که مشورت نمود, پشیمان نگشت.
«أمالی شیخ طوسی، ص ۱۳۶»

قال الإمام علی – علیه السلام – : شاور فی امورک الذین یخشون الله ترشد.
امام علی – علیه السّلام – فرمودند: در کارهای خود با افراد خدا ترس مشورت کن، تا راه درست را بیابی.
«غرر الحکم، ح ۵۷۵۶»

قال الإمام علی – علیه السلام – : شاور ذوی العقول، تأمن الزلل والندم.
امام علی – علیه السّلام – فرمودند: با خردمندان مشورت کن، تا از لغزش و پشیمانی در امان مانی.
«غرر الحکم، ح ۵۷۵۵»