niusha231
26th February 2013, 09:00 PM
معلم خوب کیست؟قبل از اینکه وارد این مبحث شویم لازم است به این نکته اشاره شود که اصطلاح معلم اغلب در مقاطع پایین تر همچون دبستان و متوسطه به کار می رود و استاد و مدرس در سطح آموزش عالی کاربرد دارد اما از آنجا که این حرفه از اصول کلی مشترکی پیروی می کند لذا این دو اصطلاح را در کنار هم و نزدیک به هم معنا نمودیم. این بحث را با این سوال آغاز می کنیم: معلم خوب کیست؟
آیا برای این سوال اساسی و مهم جوابی داده شده است؟ و البته چه بسا پژوهش ها و تحقیقات بسیاری در اطراف و اکناف جهان صورت گرفته است و نیز عقاید و نظریات متعددی بیان گردیده است، ولی آیا به یک تعریف و معیار مشخص دست یافته شده است؟
برای مثال می توان به نتایج پژوهش میثاقیان (1358) اشاره کرد . نتایج تحقیق وی نشان میدهد که معلم خوب باید دانش آموزان را بکار تفکر و تحقیق تشویق نماید ، به افکار و عقاید آنها احترام بگذارد ، پرحوصله و بردبار باشد و بین دانش آموزان تفاوت قائل نگردد.
درباره معلم خوب می توان یک جمله ساده و کلی مانند این جمله را مطرح کرد:
معلم خوب کسی است که تدریس موثر و مفید داشته باشد. حال اگر سوال شود که این تدریس موثر و مفید چه معنایی دارد و یا با چه روشهایی حاصل می شود باز نمی توان پاسخ صریحی برای آن پیدا کرد. چون به جرأت می توان گفت به تعداد معلمین خوب جهان روشهای درس دادن مفید و موثر وجود دارد(رووف،1379).
به عنوان مثال ریان(1960) تدریس موثر را دارای ویژگی های زیر می داند :
ارتباط گرم و صمیمی معلم همراه با درک و فهم ، در مقابل ارتباط سرد و بد ون توجه و به دور از فهم
انجام فعالیت با سازماندهی و برنامه ریزی در مقابل بی برنامه گی
انجام فعالیت برانگیزاننده و همراه با تفکر در مقابل افسردگی ، گرفتگی و عادی بودن
روزنشاین و فورست(1971) نیز معتقدند که تدریس موثر مشخصه های زیر را داراست :
معلم با اشتیاق به تدریس می پردازد.
معلم وظیفه مدار بوده وبه کار خود علاقه مند است.
بیان معلم در هنگام ارایه محتوای آموزشی واضح و روشن است.
معلم از مواد و روش های آموزشی متنوع استفاده می کند.
معلم جهت یادگیری محتوای آموزشی فرصت هایی را برای شاگردان آماده می کند.
آنچه مسلم گشته است این است که معلم خوب نمی تواند کسی باشد که از روشهای مشخص و دیکته
شده ای پیروی کند. هر معلمی در درجه اول یک انسان است و هر انسانی قابلیت های منحصر به فردی دارد. لذا هر معلمی در تدریس روشهای منحصر به فرد خودش را به کار می گیرد که او را تبدیل به یک معلم خوب یا بد می کند و این مستلزم آشنایی معلم با حرفه معلمی است. با این وجود محققین همواره به دنبال ویژگی های عینی برای یک معلم خوب بوده اند تا بر اساس آنها بتوانند معلمان را ارزشیابی کرده و سپس در جهت اصلاح آنها برآیند.
به طور مثال در کتاب استاندارد و استاندارد سازی آموزش و پرورش ( 1383 ) معیارهای معلم شدن در چهار حوزه بیان شده است:
الف) حوزه شناختی:
1- دارا بودن حداقل مدرک کارشناسی علوم تربیتی یا پایه با معدل بالای 17
2- برخورداری از بهره هوشی بالاتر از متوسط (115 به بالا) و بهره مندی از قدرت تفکر واگرا و خلاقیت ذهنی بر اساس آزمونهای معتبر
3- گذراندن موفقیت آمیز دوره های آموزشی از قبیل، روان شناسی تحول، روان شناسی تربیتی، روشهای تربیت اسلامی، نحوه استفاده موثر از دستگاه های صوتی و تصویری و ...
ب) حوزه اجتماعی و ارتباطی:
برخورداری از آراستگی ظاهر و جاذبه های مطلوب شخصیتی، بهره مندی از قدرت ارتباطی و مهارتهای اجتماعی، بهره مندی از سلامت کلام و گویش روان و گیرا، برخورداری از قدرت رهبری و مدیریت گروهی.
پ) حوزه عاطفی و روانی:
برخورداری از سلامت روان و تعادل عاطفی، برخورداری از اعتماد به نفس کافی و احساس خود ارزشمندی قوی، برخورداری از نگرش غنی نسبت به تعلیم و تربیت و انگیزه قوی در تلاش و کار کردن با بچه ها، برخورداری از شخصیت با آمیزه ای از عطوفت، محبت، منطق و استواری.
ت) حوزه اعتقادی و اخلاقی:
بهره مندی از بینش دینی، شناخت و احساس متعادل مذهبی، متعهد و تقید به ارزشهای دینی و معیارهای اخلاقی، متعهد بودن به جلوه های مطلوب اخلاقی همچون صبوری، صداقت، عدالت، شجاعت، گذشت و استواری شخصیت.
با توجه به مطالب بیان شده دیده می شود که حرفه معلمی همچون سایر پیشه ها اصول و قوانینی دارد و چه بسا این اصول و قوانین ظریف تر و حساس تراز سایر حرفه هاست چرا که فرآورده های آن انسانها می باشند کسانی که آینده جوامع و بشریت را می سازند.
در جایی دیگر برای ارزشیابی از معلم شش شرط عنوان شده است که عبارتند از:
تسلط بر رشته تخصصی خویش و آگاهی از دانش موجود جهانی
توان انتقال مطالب به مخاطبین و به کار اندازی اندیشه و تفکر آنان
باورهای در خور و صحیح نسبت به جامعه و مردم و رفتارهای آنان
باورهای مثبت درباره خود
باورهای مناسب و سازگار درباره مقاصد و هدفهای جامعه، مدرسه، کلاس درس و همچنین اهداف فردی و حرفه ای
رسیدن به خودکشفی و پیدا کردن شیوه های خلاق و سازنده تدریس فردی (رووف،1379).
دایره المعارف آموزشی(آر.پی.تانجا،1989،ص441) تحت عنوان موقعیت حرفه ای معلم چهار مشخصه را متذکر شده است:
درجه ای که معلم به یک شایستگی نگرش و یک شناخت خاص از ویژگی های این حرفه به دست می آورد.
میزانی از آمادگی، تجربه و موفقیت حرفه ای در تدریس
درجه ای از تشخیص که یک معلم در حرفه اش بدست آورده است.
موقعیت معلم در میان اعضای دیگر حرفه ها
تاکنون پژوهشهای فراوانی در زمینه صلاحیت های معلمان خوب به عمل آمده است تا راز موفقیت آنها کشف شود، نتیجه این پژوهشهای متعدد که هر کدام با صرف هزینه هایی انجام گرفته است، فهرست بلند بالایی است که نشان دهنده ویژگی های معلمان خوب است. هر چه دامنه پژوهش ها و تحقیقات وسعت بیشتری پیدا کرده، فهرست صلاحیت های معلمان خوب هم طولانی تر شده است. برخی از پژوهشگران به این فکر افتاده اند که شاید مطالعه در زمینه صلاحیت های عام نتایج بهتری به دست دهد.
مانند این دسته بندی که مجموعه صلاحیت های معلمی را در دو شاخه بزرگ بیان می کند. یکی تبحر در دانش پایه یا مهارتهای علمی و اطلاعاتی که زمینه تدریس هر معلم را مشخص می کند و دیگری تبحر در شیوه های تدریس یا مهارتهای عملی و حرفه ای که مشی واقعی شغلی او را نشان می دهد(رووف،1379).
تحقق یافتن اهداف آموزش عالی صرفا مستلزم در نظر گرفتن مواد و موضوعات درسی نیست؛ چرا که در فرآیند کلی آموزش، نحوه تعامل با محتوا و ارائه موضوعات درسی نیز از جایگاه خاصی در یادگیری و در نهایت پیشبرد اهداف آموزش عالی برخوردار می باشد.
پرورش تفکر انتقادی، قدرت حل مسأله، توانایی استفاده از تکنولوژی روز، پرورش شهروندان دموکراتیک نه تنها ارایه محتوای لازم و مناسب را طلب می کند بلکه روشهای مناسب آموزش یا تدریس و روشهای ارزشیابی از آموخته ها را به شکل مطلوب و اثر بخش نیازمند است. بنابراین صحبت از صلاحیتهای معلمی حلقه ای از زنجیری است که ما را به تحقق اهداف آموزش عالی متصل می کند.
در کتاب راهنمای تدریس در دانشگاه (میلر، 1997) نیز سه دسته صلاحیت برای اثربخشی کار یک مدرس تعیین شده که عبارتند از:
الف) صلاحیت و توانایی فنی (علم و مهارت در درس مورد آموزش)
ب) صلاحیت و توانایی حرفه ای (آگاهی از برنامه ریزی، ارائه و ارزیابی آموزش)
ج) صلاحیت شخصی (ویژگی های شخصی و رفتاری موثر در فرایند تعلیم و تعلم)
همان طور که ملاحظه می شود معلمان صاحبان حرفه ای خاص هستند و شناخت صلاحیت های این حرفه، شناخت ابزار کار در این حرفه می باشد تا آنها بتوانند با به کار گرفتن آنها به هدف خود که همان فرایند یاددهی – یادگیری موثر می باشد دست پیدا کنند.
آیا برای این سوال اساسی و مهم جوابی داده شده است؟ و البته چه بسا پژوهش ها و تحقیقات بسیاری در اطراف و اکناف جهان صورت گرفته است و نیز عقاید و نظریات متعددی بیان گردیده است، ولی آیا به یک تعریف و معیار مشخص دست یافته شده است؟
برای مثال می توان به نتایج پژوهش میثاقیان (1358) اشاره کرد . نتایج تحقیق وی نشان میدهد که معلم خوب باید دانش آموزان را بکار تفکر و تحقیق تشویق نماید ، به افکار و عقاید آنها احترام بگذارد ، پرحوصله و بردبار باشد و بین دانش آموزان تفاوت قائل نگردد.
درباره معلم خوب می توان یک جمله ساده و کلی مانند این جمله را مطرح کرد:
معلم خوب کسی است که تدریس موثر و مفید داشته باشد. حال اگر سوال شود که این تدریس موثر و مفید چه معنایی دارد و یا با چه روشهایی حاصل می شود باز نمی توان پاسخ صریحی برای آن پیدا کرد. چون به جرأت می توان گفت به تعداد معلمین خوب جهان روشهای درس دادن مفید و موثر وجود دارد(رووف،1379).
به عنوان مثال ریان(1960) تدریس موثر را دارای ویژگی های زیر می داند :
ارتباط گرم و صمیمی معلم همراه با درک و فهم ، در مقابل ارتباط سرد و بد ون توجه و به دور از فهم
انجام فعالیت با سازماندهی و برنامه ریزی در مقابل بی برنامه گی
انجام فعالیت برانگیزاننده و همراه با تفکر در مقابل افسردگی ، گرفتگی و عادی بودن
روزنشاین و فورست(1971) نیز معتقدند که تدریس موثر مشخصه های زیر را داراست :
معلم با اشتیاق به تدریس می پردازد.
معلم وظیفه مدار بوده وبه کار خود علاقه مند است.
بیان معلم در هنگام ارایه محتوای آموزشی واضح و روشن است.
معلم از مواد و روش های آموزشی متنوع استفاده می کند.
معلم جهت یادگیری محتوای آموزشی فرصت هایی را برای شاگردان آماده می کند.
آنچه مسلم گشته است این است که معلم خوب نمی تواند کسی باشد که از روشهای مشخص و دیکته
شده ای پیروی کند. هر معلمی در درجه اول یک انسان است و هر انسانی قابلیت های منحصر به فردی دارد. لذا هر معلمی در تدریس روشهای منحصر به فرد خودش را به کار می گیرد که او را تبدیل به یک معلم خوب یا بد می کند و این مستلزم آشنایی معلم با حرفه معلمی است. با این وجود محققین همواره به دنبال ویژگی های عینی برای یک معلم خوب بوده اند تا بر اساس آنها بتوانند معلمان را ارزشیابی کرده و سپس در جهت اصلاح آنها برآیند.
به طور مثال در کتاب استاندارد و استاندارد سازی آموزش و پرورش ( 1383 ) معیارهای معلم شدن در چهار حوزه بیان شده است:
الف) حوزه شناختی:
1- دارا بودن حداقل مدرک کارشناسی علوم تربیتی یا پایه با معدل بالای 17
2- برخورداری از بهره هوشی بالاتر از متوسط (115 به بالا) و بهره مندی از قدرت تفکر واگرا و خلاقیت ذهنی بر اساس آزمونهای معتبر
3- گذراندن موفقیت آمیز دوره های آموزشی از قبیل، روان شناسی تحول، روان شناسی تربیتی، روشهای تربیت اسلامی، نحوه استفاده موثر از دستگاه های صوتی و تصویری و ...
ب) حوزه اجتماعی و ارتباطی:
برخورداری از آراستگی ظاهر و جاذبه های مطلوب شخصیتی، بهره مندی از قدرت ارتباطی و مهارتهای اجتماعی، بهره مندی از سلامت کلام و گویش روان و گیرا، برخورداری از قدرت رهبری و مدیریت گروهی.
پ) حوزه عاطفی و روانی:
برخورداری از سلامت روان و تعادل عاطفی، برخورداری از اعتماد به نفس کافی و احساس خود ارزشمندی قوی، برخورداری از نگرش غنی نسبت به تعلیم و تربیت و انگیزه قوی در تلاش و کار کردن با بچه ها، برخورداری از شخصیت با آمیزه ای از عطوفت، محبت، منطق و استواری.
ت) حوزه اعتقادی و اخلاقی:
بهره مندی از بینش دینی، شناخت و احساس متعادل مذهبی، متعهد و تقید به ارزشهای دینی و معیارهای اخلاقی، متعهد بودن به جلوه های مطلوب اخلاقی همچون صبوری، صداقت، عدالت، شجاعت، گذشت و استواری شخصیت.
با توجه به مطالب بیان شده دیده می شود که حرفه معلمی همچون سایر پیشه ها اصول و قوانینی دارد و چه بسا این اصول و قوانین ظریف تر و حساس تراز سایر حرفه هاست چرا که فرآورده های آن انسانها می باشند کسانی که آینده جوامع و بشریت را می سازند.
در جایی دیگر برای ارزشیابی از معلم شش شرط عنوان شده است که عبارتند از:
تسلط بر رشته تخصصی خویش و آگاهی از دانش موجود جهانی
توان انتقال مطالب به مخاطبین و به کار اندازی اندیشه و تفکر آنان
باورهای در خور و صحیح نسبت به جامعه و مردم و رفتارهای آنان
باورهای مثبت درباره خود
باورهای مناسب و سازگار درباره مقاصد و هدفهای جامعه، مدرسه، کلاس درس و همچنین اهداف فردی و حرفه ای
رسیدن به خودکشفی و پیدا کردن شیوه های خلاق و سازنده تدریس فردی (رووف،1379).
دایره المعارف آموزشی(آر.پی.تانجا،1989،ص441) تحت عنوان موقعیت حرفه ای معلم چهار مشخصه را متذکر شده است:
درجه ای که معلم به یک شایستگی نگرش و یک شناخت خاص از ویژگی های این حرفه به دست می آورد.
میزانی از آمادگی، تجربه و موفقیت حرفه ای در تدریس
درجه ای از تشخیص که یک معلم در حرفه اش بدست آورده است.
موقعیت معلم در میان اعضای دیگر حرفه ها
تاکنون پژوهشهای فراوانی در زمینه صلاحیت های معلمان خوب به عمل آمده است تا راز موفقیت آنها کشف شود، نتیجه این پژوهشهای متعدد که هر کدام با صرف هزینه هایی انجام گرفته است، فهرست بلند بالایی است که نشان دهنده ویژگی های معلمان خوب است. هر چه دامنه پژوهش ها و تحقیقات وسعت بیشتری پیدا کرده، فهرست صلاحیت های معلمان خوب هم طولانی تر شده است. برخی از پژوهشگران به این فکر افتاده اند که شاید مطالعه در زمینه صلاحیت های عام نتایج بهتری به دست دهد.
مانند این دسته بندی که مجموعه صلاحیت های معلمی را در دو شاخه بزرگ بیان می کند. یکی تبحر در دانش پایه یا مهارتهای علمی و اطلاعاتی که زمینه تدریس هر معلم را مشخص می کند و دیگری تبحر در شیوه های تدریس یا مهارتهای عملی و حرفه ای که مشی واقعی شغلی او را نشان می دهد(رووف،1379).
تحقق یافتن اهداف آموزش عالی صرفا مستلزم در نظر گرفتن مواد و موضوعات درسی نیست؛ چرا که در فرآیند کلی آموزش، نحوه تعامل با محتوا و ارائه موضوعات درسی نیز از جایگاه خاصی در یادگیری و در نهایت پیشبرد اهداف آموزش عالی برخوردار می باشد.
پرورش تفکر انتقادی، قدرت حل مسأله، توانایی استفاده از تکنولوژی روز، پرورش شهروندان دموکراتیک نه تنها ارایه محتوای لازم و مناسب را طلب می کند بلکه روشهای مناسب آموزش یا تدریس و روشهای ارزشیابی از آموخته ها را به شکل مطلوب و اثر بخش نیازمند است. بنابراین صحبت از صلاحیتهای معلمی حلقه ای از زنجیری است که ما را به تحقق اهداف آموزش عالی متصل می کند.
در کتاب راهنمای تدریس در دانشگاه (میلر، 1997) نیز سه دسته صلاحیت برای اثربخشی کار یک مدرس تعیین شده که عبارتند از:
الف) صلاحیت و توانایی فنی (علم و مهارت در درس مورد آموزش)
ب) صلاحیت و توانایی حرفه ای (آگاهی از برنامه ریزی، ارائه و ارزیابی آموزش)
ج) صلاحیت شخصی (ویژگی های شخصی و رفتاری موثر در فرایند تعلیم و تعلم)
همان طور که ملاحظه می شود معلمان صاحبان حرفه ای خاص هستند و شناخت صلاحیت های این حرفه، شناخت ابزار کار در این حرفه می باشد تا آنها بتوانند با به کار گرفتن آنها به هدف خود که همان فرایند یاددهی – یادگیری موثر می باشد دست پیدا کنند.