نارون1
3rd November 2012, 08:53 PM
تلمیح
تلمیح در لغت یعنی به گوشه ی چشم اشاره كردن و در اصطلاح آن است كه گوینده در ضمن كلام خویش به آیه ، حدیث ، داستان ، واقعه ی تاریخی ، اسطوره و افسانه اشاره داشته باشد . به عبارت دیگر اگر با شنیدن یا دیدن بیت یا عبارتی ، داستان ، آیه و حدیث ، واقعه ای تاریخی و اساطیری را به یاد آوریم آرایه تلمیح حاصل می گردد .
مثال1 :
ما قصّه ی سكندر و دارا نخوانده ایم
از ما به جز حكایت مهر و وفا مپرس
توضیح : شاعر در مصراع اول با آوردن دو نام اسكندر و دارا به ماجراهای نبرد اسكندرمقدونی و داریوش سوم پادشاه هخامنشی اشاره دارد و در مصرع دوم « مهر و وفا » بیش تر یاد آور عشق و دوستی است اما نام داستانی نیز بوده است. داستانی عاشقانه كه قهرمانانش « مهر » و « وفا » نام داشته اند .
مثال2 :
آسمـان بار امانت نتوانست كشید
قـرعه ی فـال به نـام من دیوانه زدند
توضیح : اشاره به آیه ی « انا عرضنا الامانه علی السموات و الارض ... . »
مثال 3 :
مهر او بلانشینان را كشتی نوح است .
توضیح : عبارت به داستان كشتی حضرت نوح اشاره دارد .
نكته 1 :در آرایه ی تلمیح تنها با ذكر یك واژه می توان به داستان ، آیه ، حدیث و رویدادی پی برد.
نكته 2 : اگر عبارتی به معنی و مضمون كلّی آیه یا حدیثی اشاره كند آرایه ی تلمیح است .
مثال :
خوردست خدا ز روی تعظیم
سوگند به روی همچو ماهت
این بیت اشاره به آیه ی « لعمرك انّهم لفی سكرتهم یعمهون» دارد ؛یعنی ، به جان تو سوگند كه آنان در مستی خود سرگردانند .
مثال دیگر :
در معركه ی قلوب مجاهدان خدا ، آرامشی كه حاصل ایمان است ، حكومت دارد .
عبارت اشاره دارد به : الا بذكرالله تطمئنّ القلوب : دلها با نام خدا آرامش می گیرد
نكته3 : گاهی در آرایه ی تلمیح ، آرایه ی مراعات نظیر هم به كار می رود .
مثال : بیستون بر سر راه است ، مباد از شیرین خبـری گفتـه و غمگیـن دل فرهاد كنید
بیستون ، شیرین ، فرهاد : تلمیح و مراعات نظیر
نكته 4 : لازمه ی آگاهی و بهره مندی از تلمیح ، آگاهی داشتن از دانسته ای است كه شاعر یا نویسنده به آن اشاره می كند .
تضمین
آن است كه شاعر یا نویسنده در میان كلام ( شعر یا نثر ) خود آیه ، حدیث ، مصراع یا بیتی را از شاعر دیگر عیناً بیاورد .
نكته : اگر بیت یا مصراعی از شاعر دیگر به عنوان تضمین بیاورد معمولاً نام آن شاعر به گونه ای ذكر می شود .
نكته : معمولاً مصراع یا بیت تضمین شده داخل گیومه قرار می گیرد .
هدف از تضمین :
1- اعتبار بخشیدن به سخن
2- خلاصه كردن مفاهیم گسترده و طولانی
3- ضمانت برای اثبات ادعا
مثال1 :
چـه زنـم چو نـای هـردم زنـوای سـاز او دم كه لسان غیب خوشتر بنوازد این نوا را
« همه شب در این امیدم كه نسیم صبحگاهی بـه پیـام آشنـایی بنـوازد ایـن نـوا را »
توضیح : بیت دوم این شعر را شهریار از حافظ تضمین كرده است .
مثال 2 :
چه خوش گفت فردوسی پاكزاد كه رحمت بر آن تربت پاك باد
« میازار موری كه دانه كش است كه جان دارد و جان شیرین خوش است »
توضیح : بیت دوم شعر را سعدی از فردوسی تضمین كرده است .
مثال3 :
عاكفان كعبه ی جلالش به تقصیر عبادت معترف كه : ما عبدناك حقّ عبادتك
توضیح : سعدی در كلامش حدیث « ما عبدناك حقّ عبادتك » را به طور كامل ذكر كرده است .پس عبارت آرایه ی تضمین دارد نه تلمیح .
منبع:
جام ادب
تلمیح در لغت یعنی به گوشه ی چشم اشاره كردن و در اصطلاح آن است كه گوینده در ضمن كلام خویش به آیه ، حدیث ، داستان ، واقعه ی تاریخی ، اسطوره و افسانه اشاره داشته باشد . به عبارت دیگر اگر با شنیدن یا دیدن بیت یا عبارتی ، داستان ، آیه و حدیث ، واقعه ای تاریخی و اساطیری را به یاد آوریم آرایه تلمیح حاصل می گردد .
مثال1 :
ما قصّه ی سكندر و دارا نخوانده ایم
از ما به جز حكایت مهر و وفا مپرس
توضیح : شاعر در مصراع اول با آوردن دو نام اسكندر و دارا به ماجراهای نبرد اسكندرمقدونی و داریوش سوم پادشاه هخامنشی اشاره دارد و در مصرع دوم « مهر و وفا » بیش تر یاد آور عشق و دوستی است اما نام داستانی نیز بوده است. داستانی عاشقانه كه قهرمانانش « مهر » و « وفا » نام داشته اند .
مثال2 :
آسمـان بار امانت نتوانست كشید
قـرعه ی فـال به نـام من دیوانه زدند
توضیح : اشاره به آیه ی « انا عرضنا الامانه علی السموات و الارض ... . »
مثال 3 :
مهر او بلانشینان را كشتی نوح است .
توضیح : عبارت به داستان كشتی حضرت نوح اشاره دارد .
نكته 1 :در آرایه ی تلمیح تنها با ذكر یك واژه می توان به داستان ، آیه ، حدیث و رویدادی پی برد.
نكته 2 : اگر عبارتی به معنی و مضمون كلّی آیه یا حدیثی اشاره كند آرایه ی تلمیح است .
مثال :
خوردست خدا ز روی تعظیم
سوگند به روی همچو ماهت
این بیت اشاره به آیه ی « لعمرك انّهم لفی سكرتهم یعمهون» دارد ؛یعنی ، به جان تو سوگند كه آنان در مستی خود سرگردانند .
مثال دیگر :
در معركه ی قلوب مجاهدان خدا ، آرامشی كه حاصل ایمان است ، حكومت دارد .
عبارت اشاره دارد به : الا بذكرالله تطمئنّ القلوب : دلها با نام خدا آرامش می گیرد
نكته3 : گاهی در آرایه ی تلمیح ، آرایه ی مراعات نظیر هم به كار می رود .
مثال : بیستون بر سر راه است ، مباد از شیرین خبـری گفتـه و غمگیـن دل فرهاد كنید
بیستون ، شیرین ، فرهاد : تلمیح و مراعات نظیر
نكته 4 : لازمه ی آگاهی و بهره مندی از تلمیح ، آگاهی داشتن از دانسته ای است كه شاعر یا نویسنده به آن اشاره می كند .
تضمین
آن است كه شاعر یا نویسنده در میان كلام ( شعر یا نثر ) خود آیه ، حدیث ، مصراع یا بیتی را از شاعر دیگر عیناً بیاورد .
نكته : اگر بیت یا مصراعی از شاعر دیگر به عنوان تضمین بیاورد معمولاً نام آن شاعر به گونه ای ذكر می شود .
نكته : معمولاً مصراع یا بیت تضمین شده داخل گیومه قرار می گیرد .
هدف از تضمین :
1- اعتبار بخشیدن به سخن
2- خلاصه كردن مفاهیم گسترده و طولانی
3- ضمانت برای اثبات ادعا
مثال1 :
چـه زنـم چو نـای هـردم زنـوای سـاز او دم كه لسان غیب خوشتر بنوازد این نوا را
« همه شب در این امیدم كه نسیم صبحگاهی بـه پیـام آشنـایی بنـوازد ایـن نـوا را »
توضیح : بیت دوم این شعر را شهریار از حافظ تضمین كرده است .
مثال 2 :
چه خوش گفت فردوسی پاكزاد كه رحمت بر آن تربت پاك باد
« میازار موری كه دانه كش است كه جان دارد و جان شیرین خوش است »
توضیح : بیت دوم شعر را سعدی از فردوسی تضمین كرده است .
مثال3 :
عاكفان كعبه ی جلالش به تقصیر عبادت معترف كه : ما عبدناك حقّ عبادتك
توضیح : سعدی در كلامش حدیث « ما عبدناك حقّ عبادتك » را به طور كامل ذكر كرده است .پس عبارت آرایه ی تضمین دارد نه تلمیح .
منبع:
جام ادب