خوشنویسی ایرانی

[باستان شناس]

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/6/63/Nastaliq.jpg/200px-Nastaliq.jpg (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Nastaliq.jpg) http://bits.wikimedia.org/static-1.20wmf10/skins/common/images/magnify-clip-rtl.png (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Nastaliq.jpg)

نمونه‌ای از خط نستعلیق (http://www.njavan.com/wiki/%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%82) به‌شکل چلیپا (http://www.njavan.com/wiki/%DA%86%D9%84%DB%8C%D9%BE%D8%A7)- میرعمادحسنی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B9%D9%85%D8% A7%D8%AF%D8%AD%D8%B3%D9%86%DB%8C&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) - ایران



درحالی که عمدهٔ تبدیل نگارش معمولی کلمات به خوشنویسی هنرمندانه به عهده ایرانیان بوده‌است، رفته رفته ایرانیان سبک و شیوه‌هایی مختص به خود را در خوشنویسی ابداع کردند.

هرچند این شیوه‌ها و قلم‌های ابداعی در سایر کشورهای اسلامی (http://www.njavan.com/wiki/%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7% D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C) هم طرفدارانی دارد اما بیشتر مربوط به ایران و کشورهای تحت نفوذ آن همچون کشورهای آسیای میانه (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%A7% D9%86%D9%87)، افغانستان (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D 9%86)، پاکستان (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86) و هند (http://www.njavan.com/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF) می‌باشد.

در این منطقه نیز خوشنویسی همواره به عنوان والاترین شکل هنرهای بصری مورد توجه بوده و دارای لطافتی خاص است.

در ایران پس از فتح اسلام، خطّاطی به شیوهٔ نسخ وجود داشت.

در زمان حکومت ایلخانیان (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D 9%86)، اوراق مذهّب کتاب‌ها نخستین بار با نقش‌های تزیینی زینت یافت.

در زمان حکومت تیموریان (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AA%DB%8C%D9%85%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86) در ایران، خط و خوشنویسی به اوج کمال خود رسید. میرعلی تبریزی (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%AA%D8%A8% D8%B1%DB%8C%D8%B2%DB%8C) با ترکیب خط نسخ و تعلیق، خط نستعلیق را بنیان نهاد. مشهورترین خطاط قرآن در این دوره بایسنقر میرزا بود.

آنچه که به عنوان شیوه‌ها یا قلم‌های خوشنویسی ایرانی شناخته می‌شود بیشتر برای نوشتن متون غیر مذهبی نظیر دیوان اشعار (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%88%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B4%D8%B9% D8%A7%D8%B1)، قطعات ظریف هنری و یا برای مراسلات و مکاتبات اداری ابداع شده و به‌کار رفته‌است.

این در حالی است که خط نزد اعراب (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D8%A8) و ترکان عثمانی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C) بیشتر جنبه دینی و قدسی داشته‌است.

هرچند آنان نیز برای امور منشی‌گری و غیر مذهبی قلم‌هایی را بیشتر به‌کار می‌برند، اما اوج هنرنمایی آنان - بر خلاف خوشنویسان ایرانی- در خط ثلت و نسخ و کتابت قرآن (http://www.njavan.com/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86) و احادیث (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AB) قابل رویت است.

در ایران نیز برای امور مذهبی مانند کتابت قرآن یا احادیث و روایات و همچنین کتیبه‌نویسی مساجد و مدارس مذهبی بیشتر از خطوط ثلث و نسخ بهره می‌گرفتند که نزد اعراب رواج بیشتری دارد.

هرچند ایرانیان در این قلم‌ها نیز شیوه‌هایی مجزا و مختص به خود آفریده‌اند.

خط تعلیق (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AA%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%82) را می‌توان نخستین خط ایرانی دانست. خط تعلیق که ترسل نیز نامیده می‌شد از اوایل قرن هفتم پا به عرصه گذاشت و حدود یکصد سال دوام داشت تعلیق از ترکیب خطوط نسخ و رقاع به وجود آمد و کسی که این خط را قانونمند کرد خواجه تاج سلمانی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%AC%D9%87_%D8%AA%D8%A7%D8%AC_ %D8%B3%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C) بود.

که بعدها به وسیله خواجه عبدالحی منشی استر ابادی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%AC%D9%87_%D8 %B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AD%DB%8C_%D9%85%D9% 86%D8%B4%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B1_%D8%A7%D8% A8%D8%A7%D8%AF%DB%8C&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) بدان قواعد و اصول بیشتری بخشیده شد.


ادامه....

[باستان شناس]

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/85/Qur%27an_folio_11th_century_kufic.jpg/200px-Qur%27an_folio_11th_century_kufic.jpg (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Qur%27an_foli o_11th_century_kufic.jpg) http://bits.wikimedia.org/static-1.20wmf10/skins/common/images/magnify-clip-rtl.png (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Qur%27an_foli o_11th_century_kufic.jpg)

برگی از قرآن به خط کوفی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AE%D8%B7_%DA%A9%D9%88%D9%81%DB%8C) - ایران - قرن یازدهم - ایرانیان حتا در خطوط رایج در سایر سرزمین‌های اسلامی شیوه‌های خاص خود را پدید آوردند.



پس از خط تعلیق که نخستین خط شکل گرفته ایرانی بود.

در قرن هشتم میرعلی تبریزی (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%AA%D8%A8% D8%B1%DB%8C%D8%B2%DB%8C) (۸۵۰ هجری قمری) از ترکیب و ادغام دو خط نسخ و تعلیق خطی بنام نسختعلیق بوجود آورد که نام آن در اثر کثرت استعمال به نستعلیق (http://www.njavan.com/wiki/%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%82) تغییر پیدا کرد.

این خط بسیار مورد اقبال واقع شد و موجب تحول عظیمی در هنر خوشنویسی گردید.

و بعدها در دوران شاه عباس صفوی به دست میرعماد حسنی (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%AF_%D8%AD% D8%B3%D9%86%DB%8C) به اوج زیبایی و کمال رسید.

خط نستعلیق علاوه بر خوشنویسانی که در حیطه ایران کنونی می‌زیستند.

در خراسان بزرگ و کشورهای آسیای میانه (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8% A7%DB%8C_%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7%DB%8C_%D9%85%DB% 8C%D8%A7%D9%86%D9%87&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF)، افغانستان (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D 9%86) و به‌ویژه خوشنویسان دربار گورکانیان (http://www.njavan.com/wiki/%DA%AF%D9%88%D8%B1%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D 9%86) در هندوستان (http://www.njavan.com/wiki/%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86)
(که تعلق خاطر ویژه‌ای به فرهنگ ایرانی (http://www.njavan.com/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%B1% D8%A7%D9%86%DB%8C) داشتند) رشد و پیشرفت قابل توجهی کرد.

بطور کلی قرنهای نهم تا یازدهم هجری را می‌توان قرن‌های درخشان در هنر خوشنویسی در ایران دانست.

در اواسط قرن یازدهم سومین خط خالص ایرانی یعنی شکسته نستعلیق (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B4%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D9%87_%D9%86%D8%B3%D8%AA% D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%82) به دست مرتضی قلی خان شاملو (http://www.njavan.com/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%B6%DB%8C_%D9%82%D9%84%DB%8C_ %D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%B4%D8%A7%D9%85%D9%84%D9%88) حاکم هرات (http://www.njavan.com/wiki/%D9%87%D8%B1%D8%A7%D8%AA) با تغییر دادن خط نستعلیق ابداع شد.

علت پیدایش آن را می‌توان به سبب نیاز به تندنویسی و راحت‌نویسی در امور منشی‌گری و بیش از آن ذوق و خلاقیت ایرانی دانست.

همانطوری که بعد از پیدایش خط تعلیق، ایرانیان به‌خاطر سرعت در کتابت، شکسته تعلیق (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%B4%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D9%87_%D8 %AA%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%82&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) آن‌را نیز بوجود آوردند.[
درویش عبدالمجید طالقانی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AF%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%B4_%D8%B9%D8%A8%D8%AF% D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%DB%8C%D8%AF_%D8%B7%D8%A7%D 9%84%D9%82%D8%A7%D9%86%DB%8C) این خط را به کمال رساند.

در دوران قاجار (http://www.njavan.com/wiki/%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1) خط کاربرد اصلی خود یعنی کتابت را از دست داد.

از یک سو با تاکید و توسعه سیاه‌مشق‌نویسی (http://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%87%E2%80%8C% D9%85%D8%B4%D9%82&action=edit&redlink=1&preload=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8%A C%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%E2%80%8 C%D8%A8%D9%86%D8%AF%DB%8C&editintro=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%DB%8C%D8 %AC%D8%A7%D8%AF+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87/%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%A A%DB%8C%D8%B3&summary=%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF+%DB%8C%DA%A 9+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D9%86%D9%88+%D8% A7%D8%B2+%D8%B7%D8%B1%DB%8C%D9%82+%D8%A7%DB%8C%D8% AC%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%B1&nosummary=&prefix=&minor=&create=%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D8%AA+%DA%A9%D8%B1%D8%AF %D9%86+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87+%D8%AC%D8%AF %DB%8C%D8%AF) به سمت هنر ناب رفت و از دیگر سو با پدید آمدن روزنامه‌ها و چاپ سنگی خود را به هنرهای کاربردی (http://www.njavan.com/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D8%A7% D8%B1%D8%A8%D8%B1%D8%AF%DB%8C) نزدیک شد.

در دوران پهلوی (http://www.njavan.com/wiki/%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C) روند نیازهای مدرن تجاری و تبلیغی حط را از کنج کتابخانه‌ها و مجموعه‌های خصوصی به بستر اجتماع کشاند و جریانات هنری مدرنی شیوه‌هایی چون نقاشیخط (http://www.njavan.com/wiki/%D9%86%D9%82%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D8%AE%D8%B7) را به‌وجود آوردند که کماکان مورد توجه محافل هنری جهان است.


در سالهای پس از انقلاب اسلامی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D8%A7%D8%B3% D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C) خوشنویسی با اقبال عمومی روبرو شد و انجمن خوشنویسان ایران (http://www.njavan.com/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AC%D9%85%D9%86_%D8%AE%D9%88%D8%B4% D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D 8%B1%D8%A7%D9%86) که در سال ۱۳۲۹ تشکیل شده بود نقش بارزی در رشد و توسعه کمی و کیفی این هنر به عهده گرفت.

همچنین خطی به نام معلی در سال‌های اخیر با تاثیر از خطوط اسلامی - ایرانی ثلث و شکسته نستعلیق توسط آقای حمید عجمی (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AD%D9%85%DB%8C%D8%AF_%D8%B9%D8%AC%D9%85%DB%8C) ابداع گردید که تاحدی مورد استقبال قرار گرفت.

آخرین دستاورد خوشنویسی ایران را می توان به ابداعات خوشنویسی سبحان مهرداد محمدپور (http://www.njavan.com/wiki/%D8%B3%D8%A8%D8%AD%D8%A7%D9%86_%D9%85%D9%87%D8%B1% D8%AF%D8%A7%D8%AF_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D9%BE%D 9%88%D8%B1) اشاره کرد ، خط سبحان (http://www.njavan.com/wiki/%D8%AE%D8%B7_%D8%B3%D8%A8%D8%AD%D8%A7%D9%86) یک خط قانونمند همانند نسخ و ثلث بوده و قابلیت کتابت و کتیبه نویسی فارسی و عربی را دارا می باشد و آن را در دسته ی خطوط کامل همانند خطوط شش گانه قرار داده اند.