h.jabbari
25th September 2012, 01:30 PM
معنی و تعریف سفته :
واژه ی سفته اكنون در عرف به سه صورت ؛ به فتح سین ،به كسر سین و كمتر به ضم سین رواج دارد.گر چه به لحاظ لغوی صحیح آن سفته به كسر سین است در جامعه به صورت سفته به فتح سین استعمال دارد. سفته به كسر سین به معنی ؛سخت ومحكم و استوار است.در لغت عرب آن را سفته خوانند.ودر معنای متداول در موارد ذیل بكار می رفته است :
ـــ در دیرینه روزگاران ،گاهی شخصی مالی را در مبدا به دیگری می داده و او مثل آن مال را در شهر مقصد توسط شخص ثالثی به وی می داده است. دراین حال ، مسافردستخطی را می گرفته وآن را در شهر مقصد به شخص ثالث می داده و مال شبیه را تحویل می گرفته . این دستخط یا حواله را سفته می نامیدند.
ــ به تحفه ای می گفتند كه شخصی از شهری برای دیگری در شهر دیگر می فرستاده است.
ــ چون نام دیگر سفته ،فتهِ طلب ( فته بر وزن و معنی پته به فتح «پ» و كسر« ت»)است و پته معنی جواز ، پروانه ،بلیط و سند را می دهد،چنانكه گفته اند:
پته گمركی (سند گمركی)، پته عبور (جواز عبور) ،پته مسافر(بلیط مسافر) . می توان سفته را تصدیق كننده ی طلبكار دانست.
ــ در اصطلاح بازرگانی فرمی است كه بدهكار مبلغ بدهی خود و موعد پرداخت بدهی را در آن می نویسد و به طلبكار می دهد تا در سر رسید،طلب را ، خود یا دیگری و یا بانك در یافت نماید.
ــ بنا بر این و آنچه امروز در جامعه متداول است ،سفته،سند و گواهی و حواله پرداخت بدهكاری است .(= سند طلب )
ــ ماده 307 قانون تجارتواژه ی اصلی را فته طلب قرار داده و سفته را اینگونه معرفی كرده است ؛[فته طلب (سفته) سندی است كه به موجب آن امضاء كننده تعهد می كند مبلغی در موعد معین یا عند المطالبه در وجه حامل یا شخص معینی ویا به حواله كرد آن شخص كار سازی نماید.].
توضیــــح :
1 ــ به موجب این تعریف ،سفته یك سند است و لازم است تمام شرایط شكلی و قانونی یك سند را داشته باشد.
2 ــ از این تعریف بر می آید كه از آن می توان ؛
ــ به عنوان سند بدهكاری و یا سند طلب استفاده شود.بدین نحو كه بدهكار سفته ای به مبلغ بدهی به طلبكار می دهد تا در سر رسید ، وصول نماید.
ــ به عنوان حواله پرداخت مورد استفاده قرار گیرد.
ــ به عنوان وثیقه حسن انجام تعهد مورد استفاده قرار گیرد .بدین ترتیب كه متعهد بدون اینكه به گیرنده ی سفته بدهی داشته باشد ،به وی سفته ای می دهد تا در صورت عدم انجام تعهد ، گیرنده سفته را به ضرر متعهد وصول كند .مثــــلاً ؛دو نفر توافق می كنند كه یكی در آینده به میزان یك میلیون تومان به دیگری كالا دهد تا به نمایندگی از او بفروشد و برای حسن انجام تعهدی كه در آینده محقق خواهد شد ،نماینده ی فروش، قبلاً سفته ای با مبلغی معلوم به آن شخص می دهد تا اگر به علت انجام تعهد فروش ، زیانی متوجه ی صاحب كالا شود ،از محل آن سفته،زیان،جبران شود.مبلغ سفته به رضایت و اراده ی طرفین تعیین می شود.
ــ به عنوان سند پرداختی مدت دار و یا بدون مدت (عند المطالبه )بكار رود.
بدیهی است در صورت مدت دار بودن ،مبلغ سند در سر رسید قابل وصول است.ولی وقتی در سفته«عندالمطالبه »درج شود،متعهد له (دارنده سفته) هر گاه كه بخواهد می تواند در جهت وصول مبلغ سفته اقدام كند.
نكتــــــــــه :
به نظر می رسد اگر علت دادن سفته ،باز پرداخت قرض باشد،نمی توان آن سفته را «عندالمطالبه» و بدون تاریخ دریافت كرد .به كار گیری عبارت «عندالمطالبه »وقتی است كه از سفته به عنوان یك حواله (چیزی شبیه چك) استفاده شود.و شبیه استفاده از برات در معاملات تجاری.
تاریخچه پیدایی سفته و كار برد آن :
همانگونه كه در معنای لغوی سفته بیان شد،از سفته به عنوان حواله ی دادن وجه یا مالی استفاده می شده است.و همچون برات به علت خطر نقل و انتقال پول بین تجار رواج داشته است.امروزه سفته به عنوان یك وسیله ی اعتباری در سرمایه گذاریهای كوتاه مدت در واحد های تولیدی ،صنعتی ،تجاری و خدماتی استفاده می شود.بانك هــــا اعتبار سفته را تضمین می كنند.
استفاده از سفته به شكل كنونی در ایران از زمان تصویب قانون تجارت در سال 1311 رواج یافته است .در ایران استفاده از سفته بیش از برات بوده است. كار بـــرد سفته در موارد ذیل است :
ــ وسیله پرداخت قیمت كالا در معاملات غیر نقدی.
ــ سند پرداخت وجه دین در سر رسید پرداخت دین.(در قرض های بین افراد )
ــ بانك ها دراعطاء وام به مشتریان خود ،از آنان در قبال پرداخت وام سفته مطالبه می كنند .
ــ در قرار دادهایی كه بین شركت ها و موٴ سسات اداری با پیمانكاران منعقد می شود ،از سفته می توان به عنوان تضمیین انجام تعهد پیمانكار استفاده كــــــــــرد.
وصف شكلی سفته و مندرجات آن
سفته در صورتی از اعتبار قانونی برخورداراست و می توان برای وصول آن از طریق مراجع قانونی و قضایی اقدام كرد كه واجد وصف شكلی قانونی باشد . به همین منظور فرم سفته توسط مرجع ذیربط چاپ ودر بانك ها به افراد فروخته می شود.این سفته ها دارای نقش تمبر و شماره ی خزانه داری كل است. در این فرمها،سقف مبلغ اعتبار سفته قید شده است.مثلا ؛ اگر در حاشیه ی سفته نوشته شده باشد؛«سفته تا مبلغ یك میلیون ریال»،بدین معناست كه متعهد در این سفته فقط تا یك میلیون ریال تعهد پرداخت دارد.بنابراین عددی كه در ردیف مبلغ سفته نوشته می شود نمی تواند بیش از یك میلیون ریال باشد . بر روی سفته،بهای سفته درج شده كه هم نمایانگر قیمت برگ سفته است. وهم نشانگر سقف مبلغ اعتبار سفته.مثلا ؛ اگر بر روی سفته درج شده باشد، « پنجاهزار ریال »برای خرید آن بایستی پانصد تومان به بانك بپردازد. ودر آن سفته تا سقف یك میلیون ریال می توانید مبلغ بنویسید.
ماده 308 قانون تجارت اشعار می دارد؛[ فته طلب علاوه بر امضاء یا مهر باید دارای تاریخ و متضمن مراتب ذیل باشد :
1 ــ مبلغی كه باید تاٴدیه شود با تمام حروف
2 ــ گیرنده وجه
3 ــ تاریخ پرداخت
قید كلمه «سفته »برروی ورقه سفید به منظور آگاه ساختن اشخاص ذی نفع از نوع سند تجارتی ضروری می باشد.].
چند نكتـــــــــــــة :
سر رسید پرداخت سفته :
بر روی سفته اینگونه درج شده ؛ [ اینجانب متعهد می شوم كه در تاریخ ....... در مقابل این سفته به حواله كرد .........................].آنچه در مقابل تاریخ نوشته می شود ،سر رسید و وعده پرداخت وجه سفته است.كه می تواند به صورتهای زیر باشد :
1ــ اگر در مقابل تاریخ در سفته نوشته شود ؛«عندالمطالبه»یا «به رٶیت » بدین معنی است كه متعهد سفته مكلف است به محض اراﺋه سفته از طرف دارنده سفته (متعهد له/ ظهر نویس )مبلغ مندرج در سفته را به دارنده ی سفتــــــه بپردازد.
2 ــ می تواند در مقابل تاریخ اینگونه نوشته شود ؛( 10روز پس از رٶیت ). در این صورت متعهد بایستی 10 روز پس از رٶیت سفته ،وجه آن را بپردازد.
3 ــ ممكن است وعده پرداخت ،به نسبت تاریخ صدور سفته باشد.مثلاً، بنویسیم ؛(6ماه پس از تاریخ صدور سفته ).بدین ترتیب الزام متعهد به پرداخت وجه سفته 6ماه پس از تاریخ صدور سفته خواهد بود.
4 ــ وآخر اینكه،در مقابل تاریخ در سفته ،تاریخ معینی درج شود. مثلا،بنویسیم؛
بیستم مهر ماه یكهزار و سیصد و نود.
نكتــــــــــه ها :
ــ آخرین روز پرداخت وجه سفته ،یك روز تمام است.یعنی مهلت پرداخت ، تا آخرین ساعت آن روز است.
ــ اگر روز پرداخت وجه ،با روز تعطیل مصادف شود ،سر رسید،اولین روز غیر تعطیل خواهد بود.
ــ روز صدور سفته ،جزء مدت شروع وعده پرداخت محسوب نمی شود. صلاحیت دادگاه رسیدگی كننده به دعوی مطالبه وجه سفته :
در سه محل می توان وجه سفته را از طریق مراجع قضایی مطالبه كرد :
ــ دادگاه محل اقامت خوانده (متعهد پرداخت وجه سفته).
ــ دادگاه محل وقوع عقدی كه به موجب آن سفته صادر شده.
ــ دادگاه محل انجام تعهدی كه به موجب قرارداد،متعهد پرداخت سفته باید آن تعهد را در آن محل انجام دهد.
مثلاً :شخصی در اهواز با دیگری قرارداد منعقد می كند كه آن شخص كالایی را درشیراز به وی تحویل دهد. در قبال این خرید سفته ای به فروشنده دادهشده .خریدار ساكن اصفهان است.اگر متعهد سفته (خریدار) وجه را در سر رسید نپردازد.فروشنده می تواند در دادگاه كدامیك از این سه شهر طرح دعــــــوی نماید ؟.
پاسخ
ــ در شهر اهواز ، چون محل انعقاد قرارداد است.
ــ در شهر شیراز ، چون محل انجام موضوع قرارداد یا تعهد است.
ــ در شهر اصفهان ، چون محل سكونت خوانده (متعهد وجه سفته) است.
ظهـــــر نویسی(پشت نویسی)در سفته و تبعات آن :
قبل از توضیح در مورد ظهر نویسی در سفته،لازم است توضیحی در خصوص انتقال تعهد داده شود.
انتقال تعهد: در اصطلاح حقوق مدنی ،انتقال تعهد،به مجموع انتقال دین و انتقال طلب گویند.
انتقال دین :هر گاه بدون تبدیل تعهد (تبدیل تعهد یعنی اینكه تعهد موجود لغو و تعهد جدیدی بوجود آید.مثل اینكه مدیون بودن كسی با تعهدی جدید لغو و شخص دیگری مدیون شود.) شخص ثالث ،دین مدیون را بر ذمه ی خود گیرد،انتقال دین صورت گرفته است.در انتقال دین رضایت بستانكار شرط است.(ضمان عقدی و حواله بر اساس انتقال دین صورت می گیرد.)
انتقال طلب :نقل حق بستانكار توسط بستانكار به شخص دیگری را انتقال طلب نامند .(یعنی اگر شما مبلغی از كسی طلبكار باشید ،و از بدهكار بخواهید طلب شما را به دیگری بدهد.در حقیقت بستانكاری خود را به دیگری داده اید.)در انتقال طلب ،رضایت بدهكار شرط صحت این انتقال نیست.
توضیحی پیرامون تبدیل تعهد و اقسام آن :
1 ــ آقای «الف »مبلغ یك میلیون تومان از آقای«ب»طلبكار است.در این صورت «الف»بستانكار و «ب» بدهكارو تعهد،پرداخت بدهكاری است.حال اگر آقای «الف»(بستانكار) به آقای«ب» بگوید؛تعهدی كه به من داشتی(پرداخت یك میلیون تومان بدهكاری )را در حق آقای«ج»انجام بده یعنی مبلغ بدهكاری و تعهد را به آقای«ج»پرداخت كن.در چنین حالتی بستانكار قرض عوض شده و آقای«ج»بستانكار جدید ،جانشین آقای«الف»شده.تعهد اولی،تعهد پرداخت وجه بدهكاری توسط آقای«ب» به آقای«الف» بود.در تعهد جدید،تعهد پرداخت وجه بدهكاری توسط آقای«ب» به آقای«ج»است. یعنی آقای«ب» گویی قرض را از آقای«ج» نموده است.در این شكل تبدیل تعهد،بستانكار تبدیل شده است.
2 ـ آقای«الف»مبلغ یك میلیون تومان به آقای«ب»بدهكار است.پس آقای«الف» بدهكار و آقای«ب»بستانكار،و تعهد ،پرداخت بدهی در سر رسید توسط آقای «الف» به آقای«ب» است.حال اگر شخص ثالثی (آقای«ج» )بارضایت طلبكار یعنی آقای«ب» قبول كند كه بدهكاری آقای«الف» را بپردازد. چنین حالتی را
تبدیل مدیون گویند. زیرااز این پس آقای«ج»بدهكار است.وتعهد یعنی پرداخت بدهكاری به عهده اوست.
3 ــ گاهی آقای«الف»كه تعهد نموده بود یكهزار كیلو گرم گندم به آقای«ب» بدهد، این تعهد را تبدیل به دادن یكهزار كیلوگرم برنج می نماید.در این حالت بستانكار و بدهكار تعویض نشده ،بلكه مورد تعهد یا دین تبدیل شده است(تبدیل گندم به برنج ).در این تبدیل تراضی طرفین شرط است.
باز گردیم به بحث ظهر نویسی در سفته :
به موجب ماده 245 قانون تجارت،با ظهر نویسی،سفته به دیگری منتقل می شود پس با ظهر نویسی سفته ،تبدیل تعهد صورت نمی گیرد،بلكه انتقال تعهد بعمل می آید.كه ممكن است انتقال دین باشد یا انتقال طلب.
یك نكتــــــــــه :
ظهر نویسی یا انتقال سفته در صورتی ممكن است كه متعهد در سفته،«حواله كرد» را خط نزده باشد ویا در سفته درج ننماید،«غیر قابل انتقال ».
با توضیحات ارایه شده ،ظهر نویسی به منظور انتقال می تواند به دو منظور صورت گیــــــــــــرد:
ـــ ظهر نویسی به منظور انتقال دین.
ـــ ظهر نویسی به منظور انتقال طلب.(یعنی اینكه كسی كه سفته را در اختیار دارد،با ظهر نویسی، بستانكار بودن خود را به دیگری منتقل كند كه در این صورت، فرد جدید ،بستانكار وجه سفته خواهد بود.)
حالت اول ــ ظهر نویسی به منظور انتقال دین(ظهر نویسی برای ضمانت (
امروزه بانكها و مٶ سسات اعتباری در اعطاء وام و تقسیط آن از مشتریان ، سفته مطالبه می كنند.در این سفته،وام گیرنده باز پرداخت مبلغ وام دریافتی را تعهد می كند.(تعهد پرداخت دین).بانكهاوموسسات اعتباری برای اطمینان از باز گرداندن مبلغ وام اعطایی،از مشتری مطالبه معرفی یك یا دو ضامن می كند.با امضای ضامن در ظهر سفته،در حقیقت باز پرداخت وام به ضامن انتقال پیدا می كند.لذا در باز پرداخت مبلغ وام با متعهد سفته مسؤولیت تضامنی خواهد داشت(مسؤولیت تضامنی بدین معنی است كه طلبكار ،یا بانك برای دریافت مبلغ وام هم می تواند به متعهد مراجعه كند و هم ضامنی كه پشت سفته را امضاء نموده است.)بدین ترتیب امضاء كننده پشت سفته اگر ضمانت متعهد (صادر كننده سفته)را نموده باشد،بااودر پرداخت مبلغ وام مسؤولیت تضامنی دارد.ولی اگر شخص دیگر با امضاء ظهر سفته و ظهرنویسی جدید،ضمانت ضامن قدیم را كند،فقط با ظهر نویس (ضامن) اولی درپرداخت وام مسؤولیت تضامنی دارد.(به استناد ماده 249 قانون تجارت(
حالت دوم ــ ظهرنویسی به منظور انتقال طلب(انتقال بستانكار:(
اینگونه ظهر نویسی همچون ظهر نویسی در چك برای دریافت وجه چك است .مثلا" ؛آقای«الف»مبلغ یك میلیون تومان به آقای «ب» قرض می دهدكه پس از 6 ماه مسترد دارد.ودر قبال این وجه،سفته ای از آقای «ب» دریافت می دارد .حال اگر به عللی آقای«الف» احتیاج به مبلغ قرض داده شده داشته باشدوهنوز تاریخ باز پرداخت نرسیده باشد.با ظهر نویسی مبلغ طلب خود یعنی وجه سفته را به آقای «ج» منتقل می كند و مبلغ سفته را از او می گیرد.در این حالت، در حقیقت طلبكار بودن آقای«الف به آقای«ج» منتقل میشود.از این پس آقای «ب» مبلغ سفته را می بایست به آقای«ج» بدهـد.
دو حالت دیگر در ظهر نویسی :
1 ــ دارنده سفته (طلبكار) دریافت وجه سفته را با ظهر نویسی به دیگری وكالت دهد.
2 ــ دارنده سفته (طلبكار) با ظهر نویسی مبلغ مندرج در سفته را نزد دیگری به وثیقه می گذارد.
بیان چنـــــــــد نكتــــــــــــــه :
1 ــ در ظهر نویسی، امضاءدر پشت صفحه الزامی است.
2 ــ در ظهر نویسی،قید تاریخ و اسم منتقل الیه (كسی كه در یافت وجه سفته ویا ضمانت پرداخت را به عهده دارد.)اختیاری است.
3 ــ ظهر نویسی سفید امضاء(در انتقال طلب) بدین معنی است كه منتقل الیه می تواند نام خود یا دیگری را درج نماید.
4 ــ دارنده سفته می تواند به همه ی امضاء كنندگان اعم از متعهد،یا ظهر نویسها به طور انفرادی یا جمعی مراجعه و مطالبه ی وجه سفته را نماید.ودر صورت امتناع آنان از پرداخت وجه سفته، علیه آنان مبادرت به طرح دعوی نماید.
5 ــ ظهر نویس ها هم می توانند برای دریافت وجه سفته به متعهد یا ظهر نویس قبلی مراجعه نماید.
6 ــ اگر شخص ثالثی (غیر از متعهد و دارنده سفته یا طلبكار ) پشت سفته را امضاء كند،ظهر نویس محسوب شده و با كلیه امضاءكنندگان سفته، مسؤولیت تضامنی دارد.
7 ــ هر گاه دهنده سفته دو نفر باشند،نسبت به یكدیگر مسؤولیت تضامنی ندارند
8 ــ ظهر نویس نمی تواند وصول وجه سفته را مقید به شرطی نماید.
9 ــ ظهر نویسی بابت بخشی از مبلغ مندرج در سفته باطل است.
10 ــ می توان وصول مبلغ سفته با عنوان «حامل» را ظهر نویسی كرد.
11 ــ در سفته اگر مبلغ،بیش از یك دفعه به تمام حروف نوشته شود و بین آنها اختلاف باشد،مبلغ كمتر معتبر خواهد بود.
12 ــ اگر مبلغ سفته ،هم به حروف وهم به رقم نوشته شده باشد و بین آنهـــا اختلاف باشد ، مبلغ با حروف معتبر خواهد بود.
13 ــ اگر سفته تاریخ پرداخت نداشته باشد ،پرداخت به رؤیت محسوب می شود.
14 ــ هر گاه در سفته محل پرداخت مشخص نباشد ،محل صدور ،محل پرداخت وجه سفته خواهد بود.و اگر محل صدور هم نداشته باشد،محلی كه كنار نام متعهد ذكر شده است ،محل صدور تلقی می گردد.
وصول وجه سفته و اعتراض به عدم پرداخت :
یكم ـــ دارنده سفته در سر رسید( اگرتاریخ پرداخت داشته باشد) به متعهد مراجعه می كندو مطالبه وجه مندرج در سفته را می نماید.اگر مبلغ وصول شود ،قضیه خاتمه یافته است.اگر متعهد سفته در سررسید از پرداخت مبلغ سفته امتناع كند،دارنده ی سفته مكلف است ظرف مدت 10 روز از تاریخ سر رسید اعتراض خود را به عدم پرداخت وجه سفته از طریق تنظیم فرم واخواست یا اعتراض عدم تاٴدیه بعمل آورد.
اینكه در قانون آمده كه دارنده سفته مكلف است ....
بدین منظور است كه بتواند از حق مراجعه و دعوی علیه ظهر نویس بهره مند گردد.
واخواست و اقسام آن :
الف ــ اگر سفته عندالمطالبه باشد :
وقتی وصول وجه سفته عندالمطالبه باشد،درصورتی امكان صدور برگ واخواست واعتراض به عدم پرداخت وجه سفته است كه،مراجعه به متعهد واستنكاف او به طریق قانونی صورت گرفته و معلوم و اثبات شود.بدین منظور باید ابتدا از طریق تنظیم و ابلاغ اظهار نامه رسمی دادگستری ،مطالبه وجه سفته به متعهد ابلاغ گردد.فرجه ده روزه واخواست،از تاریخ ابلاغ اظهار نامه به متعهد محاسبه میگردد.
ب ــ اگر سفته سر رسید معین داشته باشد )دارای تاریخ پرداخت:(
1 ــ به بانكی كه درآن حساب داریم در تنظیم واخواست نمایندگی می دهیم و آن بانك بعنوان كار گزار اقدام خواهد كرد.
2 ــ با مراجعه به شعبه اول دادگاه عمومی ،مراتب در دفتر واخواستنامه مطابق فرم ثبت می شود. فرم مخصوص واخواست را می توان از واحد فروش تمبر و اوراق قضایی دادگاه تهیه نمود.
دوم ــ دارنده سفته اكنون به مدت یك سال (اگر سفته در ایران باید پرداخت شود.)فرصت خواهد داشت كه علیه متعهد سفته در مراجع حقوقی اقامه دعوی نماید (متعهد در این فرجه هم متعهد اولیه و اصلی است و هم كلیه كسانی كه ظهر سفته را امضاء نموده اند.بنابراین دارنده ی سفته می تواند محكومیت كلیه ی امضاء كنندگان سفته را به نحو تضامنی از دادگاه ذیصلاح تقاضا نماید.(
)پس از مدت یكسال، دارنده ی سفته نمی تواند برای مطالبه وجه سفته به ظهر نویسان مراجعه كند(
قـــــــرار تاٴمین در دعوی مطالبه وجه سفته :
به مجرد اقامه دعوی مطالبه وجه سفته و تقاضای صدور قرار تامین از طرف دارنده ی سفته كه ظرف موعد واخواست شده ومفاد واخواست در دفتر ثبت واخواستهای دادگاه شهرستان ثبت شده است .صرف نظر از اینكه واخواستنامه ابلاغ شده یا نشده باشد ،دادگاه بدون تودیع خسارت احتمالی مكلف به صدور قرار تامین می باشد .بدین ترتیب،دارنده ی سفته واخواست شده می تواند از دادگاه بخواهد كه اموال طرف دعوی را قبل از رسیدگی و صدور حكم به نفع او ،توقیف كند.در این حالت پس از صدور حكم ،دارنده ی سفته در وصول طلبش از مال توقیف شده بر سایر طلبكاران تقدم دارد.
واژه ی سفته اكنون در عرف به سه صورت ؛ به فتح سین ،به كسر سین و كمتر به ضم سین رواج دارد.گر چه به لحاظ لغوی صحیح آن سفته به كسر سین است در جامعه به صورت سفته به فتح سین استعمال دارد. سفته به كسر سین به معنی ؛سخت ومحكم و استوار است.در لغت عرب آن را سفته خوانند.ودر معنای متداول در موارد ذیل بكار می رفته است :
ـــ در دیرینه روزگاران ،گاهی شخصی مالی را در مبدا به دیگری می داده و او مثل آن مال را در شهر مقصد توسط شخص ثالثی به وی می داده است. دراین حال ، مسافردستخطی را می گرفته وآن را در شهر مقصد به شخص ثالث می داده و مال شبیه را تحویل می گرفته . این دستخط یا حواله را سفته می نامیدند.
ــ به تحفه ای می گفتند كه شخصی از شهری برای دیگری در شهر دیگر می فرستاده است.
ــ چون نام دیگر سفته ،فتهِ طلب ( فته بر وزن و معنی پته به فتح «پ» و كسر« ت»)است و پته معنی جواز ، پروانه ،بلیط و سند را می دهد،چنانكه گفته اند:
پته گمركی (سند گمركی)، پته عبور (جواز عبور) ،پته مسافر(بلیط مسافر) . می توان سفته را تصدیق كننده ی طلبكار دانست.
ــ در اصطلاح بازرگانی فرمی است كه بدهكار مبلغ بدهی خود و موعد پرداخت بدهی را در آن می نویسد و به طلبكار می دهد تا در سر رسید،طلب را ، خود یا دیگری و یا بانك در یافت نماید.
ــ بنا بر این و آنچه امروز در جامعه متداول است ،سفته،سند و گواهی و حواله پرداخت بدهكاری است .(= سند طلب )
ــ ماده 307 قانون تجارتواژه ی اصلی را فته طلب قرار داده و سفته را اینگونه معرفی كرده است ؛[فته طلب (سفته) سندی است كه به موجب آن امضاء كننده تعهد می كند مبلغی در موعد معین یا عند المطالبه در وجه حامل یا شخص معینی ویا به حواله كرد آن شخص كار سازی نماید.].
توضیــــح :
1 ــ به موجب این تعریف ،سفته یك سند است و لازم است تمام شرایط شكلی و قانونی یك سند را داشته باشد.
2 ــ از این تعریف بر می آید كه از آن می توان ؛
ــ به عنوان سند بدهكاری و یا سند طلب استفاده شود.بدین نحو كه بدهكار سفته ای به مبلغ بدهی به طلبكار می دهد تا در سر رسید ، وصول نماید.
ــ به عنوان حواله پرداخت مورد استفاده قرار گیرد.
ــ به عنوان وثیقه حسن انجام تعهد مورد استفاده قرار گیرد .بدین ترتیب كه متعهد بدون اینكه به گیرنده ی سفته بدهی داشته باشد ،به وی سفته ای می دهد تا در صورت عدم انجام تعهد ، گیرنده سفته را به ضرر متعهد وصول كند .مثــــلاً ؛دو نفر توافق می كنند كه یكی در آینده به میزان یك میلیون تومان به دیگری كالا دهد تا به نمایندگی از او بفروشد و برای حسن انجام تعهدی كه در آینده محقق خواهد شد ،نماینده ی فروش، قبلاً سفته ای با مبلغی معلوم به آن شخص می دهد تا اگر به علت انجام تعهد فروش ، زیانی متوجه ی صاحب كالا شود ،از محل آن سفته،زیان،جبران شود.مبلغ سفته به رضایت و اراده ی طرفین تعیین می شود.
ــ به عنوان سند پرداختی مدت دار و یا بدون مدت (عند المطالبه )بكار رود.
بدیهی است در صورت مدت دار بودن ،مبلغ سند در سر رسید قابل وصول است.ولی وقتی در سفته«عندالمطالبه »درج شود،متعهد له (دارنده سفته) هر گاه كه بخواهد می تواند در جهت وصول مبلغ سفته اقدام كند.
نكتــــــــــه :
به نظر می رسد اگر علت دادن سفته ،باز پرداخت قرض باشد،نمی توان آن سفته را «عندالمطالبه» و بدون تاریخ دریافت كرد .به كار گیری عبارت «عندالمطالبه »وقتی است كه از سفته به عنوان یك حواله (چیزی شبیه چك) استفاده شود.و شبیه استفاده از برات در معاملات تجاری.
تاریخچه پیدایی سفته و كار برد آن :
همانگونه كه در معنای لغوی سفته بیان شد،از سفته به عنوان حواله ی دادن وجه یا مالی استفاده می شده است.و همچون برات به علت خطر نقل و انتقال پول بین تجار رواج داشته است.امروزه سفته به عنوان یك وسیله ی اعتباری در سرمایه گذاریهای كوتاه مدت در واحد های تولیدی ،صنعتی ،تجاری و خدماتی استفاده می شود.بانك هــــا اعتبار سفته را تضمین می كنند.
استفاده از سفته به شكل كنونی در ایران از زمان تصویب قانون تجارت در سال 1311 رواج یافته است .در ایران استفاده از سفته بیش از برات بوده است. كار بـــرد سفته در موارد ذیل است :
ــ وسیله پرداخت قیمت كالا در معاملات غیر نقدی.
ــ سند پرداخت وجه دین در سر رسید پرداخت دین.(در قرض های بین افراد )
ــ بانك ها دراعطاء وام به مشتریان خود ،از آنان در قبال پرداخت وام سفته مطالبه می كنند .
ــ در قرار دادهایی كه بین شركت ها و موٴ سسات اداری با پیمانكاران منعقد می شود ،از سفته می توان به عنوان تضمیین انجام تعهد پیمانكار استفاده كــــــــــرد.
وصف شكلی سفته و مندرجات آن
سفته در صورتی از اعتبار قانونی برخورداراست و می توان برای وصول آن از طریق مراجع قانونی و قضایی اقدام كرد كه واجد وصف شكلی قانونی باشد . به همین منظور فرم سفته توسط مرجع ذیربط چاپ ودر بانك ها به افراد فروخته می شود.این سفته ها دارای نقش تمبر و شماره ی خزانه داری كل است. در این فرمها،سقف مبلغ اعتبار سفته قید شده است.مثلا ؛ اگر در حاشیه ی سفته نوشته شده باشد؛«سفته تا مبلغ یك میلیون ریال»،بدین معناست كه متعهد در این سفته فقط تا یك میلیون ریال تعهد پرداخت دارد.بنابراین عددی كه در ردیف مبلغ سفته نوشته می شود نمی تواند بیش از یك میلیون ریال باشد . بر روی سفته،بهای سفته درج شده كه هم نمایانگر قیمت برگ سفته است. وهم نشانگر سقف مبلغ اعتبار سفته.مثلا ؛ اگر بر روی سفته درج شده باشد، « پنجاهزار ریال »برای خرید آن بایستی پانصد تومان به بانك بپردازد. ودر آن سفته تا سقف یك میلیون ریال می توانید مبلغ بنویسید.
ماده 308 قانون تجارت اشعار می دارد؛[ فته طلب علاوه بر امضاء یا مهر باید دارای تاریخ و متضمن مراتب ذیل باشد :
1 ــ مبلغی كه باید تاٴدیه شود با تمام حروف
2 ــ گیرنده وجه
3 ــ تاریخ پرداخت
قید كلمه «سفته »برروی ورقه سفید به منظور آگاه ساختن اشخاص ذی نفع از نوع سند تجارتی ضروری می باشد.].
چند نكتـــــــــــــة :
سر رسید پرداخت سفته :
بر روی سفته اینگونه درج شده ؛ [ اینجانب متعهد می شوم كه در تاریخ ....... در مقابل این سفته به حواله كرد .........................].آنچه در مقابل تاریخ نوشته می شود ،سر رسید و وعده پرداخت وجه سفته است.كه می تواند به صورتهای زیر باشد :
1ــ اگر در مقابل تاریخ در سفته نوشته شود ؛«عندالمطالبه»یا «به رٶیت » بدین معنی است كه متعهد سفته مكلف است به محض اراﺋه سفته از طرف دارنده سفته (متعهد له/ ظهر نویس )مبلغ مندرج در سفته را به دارنده ی سفتــــــه بپردازد.
2 ــ می تواند در مقابل تاریخ اینگونه نوشته شود ؛( 10روز پس از رٶیت ). در این صورت متعهد بایستی 10 روز پس از رٶیت سفته ،وجه آن را بپردازد.
3 ــ ممكن است وعده پرداخت ،به نسبت تاریخ صدور سفته باشد.مثلاً، بنویسیم ؛(6ماه پس از تاریخ صدور سفته ).بدین ترتیب الزام متعهد به پرداخت وجه سفته 6ماه پس از تاریخ صدور سفته خواهد بود.
4 ــ وآخر اینكه،در مقابل تاریخ در سفته ،تاریخ معینی درج شود. مثلا،بنویسیم؛
بیستم مهر ماه یكهزار و سیصد و نود.
نكتــــــــــه ها :
ــ آخرین روز پرداخت وجه سفته ،یك روز تمام است.یعنی مهلت پرداخت ، تا آخرین ساعت آن روز است.
ــ اگر روز پرداخت وجه ،با روز تعطیل مصادف شود ،سر رسید،اولین روز غیر تعطیل خواهد بود.
ــ روز صدور سفته ،جزء مدت شروع وعده پرداخت محسوب نمی شود. صلاحیت دادگاه رسیدگی كننده به دعوی مطالبه وجه سفته :
در سه محل می توان وجه سفته را از طریق مراجع قضایی مطالبه كرد :
ــ دادگاه محل اقامت خوانده (متعهد پرداخت وجه سفته).
ــ دادگاه محل وقوع عقدی كه به موجب آن سفته صادر شده.
ــ دادگاه محل انجام تعهدی كه به موجب قرارداد،متعهد پرداخت سفته باید آن تعهد را در آن محل انجام دهد.
مثلاً :شخصی در اهواز با دیگری قرارداد منعقد می كند كه آن شخص كالایی را درشیراز به وی تحویل دهد. در قبال این خرید سفته ای به فروشنده دادهشده .خریدار ساكن اصفهان است.اگر متعهد سفته (خریدار) وجه را در سر رسید نپردازد.فروشنده می تواند در دادگاه كدامیك از این سه شهر طرح دعــــــوی نماید ؟.
پاسخ
ــ در شهر اهواز ، چون محل انعقاد قرارداد است.
ــ در شهر شیراز ، چون محل انجام موضوع قرارداد یا تعهد است.
ــ در شهر اصفهان ، چون محل سكونت خوانده (متعهد وجه سفته) است.
ظهـــــر نویسی(پشت نویسی)در سفته و تبعات آن :
قبل از توضیح در مورد ظهر نویسی در سفته،لازم است توضیحی در خصوص انتقال تعهد داده شود.
انتقال تعهد: در اصطلاح حقوق مدنی ،انتقال تعهد،به مجموع انتقال دین و انتقال طلب گویند.
انتقال دین :هر گاه بدون تبدیل تعهد (تبدیل تعهد یعنی اینكه تعهد موجود لغو و تعهد جدیدی بوجود آید.مثل اینكه مدیون بودن كسی با تعهدی جدید لغو و شخص دیگری مدیون شود.) شخص ثالث ،دین مدیون را بر ذمه ی خود گیرد،انتقال دین صورت گرفته است.در انتقال دین رضایت بستانكار شرط است.(ضمان عقدی و حواله بر اساس انتقال دین صورت می گیرد.)
انتقال طلب :نقل حق بستانكار توسط بستانكار به شخص دیگری را انتقال طلب نامند .(یعنی اگر شما مبلغی از كسی طلبكار باشید ،و از بدهكار بخواهید طلب شما را به دیگری بدهد.در حقیقت بستانكاری خود را به دیگری داده اید.)در انتقال طلب ،رضایت بدهكار شرط صحت این انتقال نیست.
توضیحی پیرامون تبدیل تعهد و اقسام آن :
1 ــ آقای «الف »مبلغ یك میلیون تومان از آقای«ب»طلبكار است.در این صورت «الف»بستانكار و «ب» بدهكارو تعهد،پرداخت بدهكاری است.حال اگر آقای «الف»(بستانكار) به آقای«ب» بگوید؛تعهدی كه به من داشتی(پرداخت یك میلیون تومان بدهكاری )را در حق آقای«ج»انجام بده یعنی مبلغ بدهكاری و تعهد را به آقای«ج»پرداخت كن.در چنین حالتی بستانكار قرض عوض شده و آقای«ج»بستانكار جدید ،جانشین آقای«الف»شده.تعهد اولی،تعهد پرداخت وجه بدهكاری توسط آقای«ب» به آقای«الف» بود.در تعهد جدید،تعهد پرداخت وجه بدهكاری توسط آقای«ب» به آقای«ج»است. یعنی آقای«ب» گویی قرض را از آقای«ج» نموده است.در این شكل تبدیل تعهد،بستانكار تبدیل شده است.
2 ـ آقای«الف»مبلغ یك میلیون تومان به آقای«ب»بدهكار است.پس آقای«الف» بدهكار و آقای«ب»بستانكار،و تعهد ،پرداخت بدهی در سر رسید توسط آقای «الف» به آقای«ب» است.حال اگر شخص ثالثی (آقای«ج» )بارضایت طلبكار یعنی آقای«ب» قبول كند كه بدهكاری آقای«الف» را بپردازد. چنین حالتی را
تبدیل مدیون گویند. زیرااز این پس آقای«ج»بدهكار است.وتعهد یعنی پرداخت بدهكاری به عهده اوست.
3 ــ گاهی آقای«الف»كه تعهد نموده بود یكهزار كیلو گرم گندم به آقای«ب» بدهد، این تعهد را تبدیل به دادن یكهزار كیلوگرم برنج می نماید.در این حالت بستانكار و بدهكار تعویض نشده ،بلكه مورد تعهد یا دین تبدیل شده است(تبدیل گندم به برنج ).در این تبدیل تراضی طرفین شرط است.
باز گردیم به بحث ظهر نویسی در سفته :
به موجب ماده 245 قانون تجارت،با ظهر نویسی،سفته به دیگری منتقل می شود پس با ظهر نویسی سفته ،تبدیل تعهد صورت نمی گیرد،بلكه انتقال تعهد بعمل می آید.كه ممكن است انتقال دین باشد یا انتقال طلب.
یك نكتــــــــــه :
ظهر نویسی یا انتقال سفته در صورتی ممكن است كه متعهد در سفته،«حواله كرد» را خط نزده باشد ویا در سفته درج ننماید،«غیر قابل انتقال ».
با توضیحات ارایه شده ،ظهر نویسی به منظور انتقال می تواند به دو منظور صورت گیــــــــــــرد:
ـــ ظهر نویسی به منظور انتقال دین.
ـــ ظهر نویسی به منظور انتقال طلب.(یعنی اینكه كسی كه سفته را در اختیار دارد،با ظهر نویسی، بستانكار بودن خود را به دیگری منتقل كند كه در این صورت، فرد جدید ،بستانكار وجه سفته خواهد بود.)
حالت اول ــ ظهر نویسی به منظور انتقال دین(ظهر نویسی برای ضمانت (
امروزه بانكها و مٶ سسات اعتباری در اعطاء وام و تقسیط آن از مشتریان ، سفته مطالبه می كنند.در این سفته،وام گیرنده باز پرداخت مبلغ وام دریافتی را تعهد می كند.(تعهد پرداخت دین).بانكهاوموسسات اعتباری برای اطمینان از باز گرداندن مبلغ وام اعطایی،از مشتری مطالبه معرفی یك یا دو ضامن می كند.با امضای ضامن در ظهر سفته،در حقیقت باز پرداخت وام به ضامن انتقال پیدا می كند.لذا در باز پرداخت مبلغ وام با متعهد سفته مسؤولیت تضامنی خواهد داشت(مسؤولیت تضامنی بدین معنی است كه طلبكار ،یا بانك برای دریافت مبلغ وام هم می تواند به متعهد مراجعه كند و هم ضامنی كه پشت سفته را امضاء نموده است.)بدین ترتیب امضاء كننده پشت سفته اگر ضمانت متعهد (صادر كننده سفته)را نموده باشد،بااودر پرداخت مبلغ وام مسؤولیت تضامنی دارد.ولی اگر شخص دیگر با امضاء ظهر سفته و ظهرنویسی جدید،ضمانت ضامن قدیم را كند،فقط با ظهر نویس (ضامن) اولی درپرداخت وام مسؤولیت تضامنی دارد.(به استناد ماده 249 قانون تجارت(
حالت دوم ــ ظهرنویسی به منظور انتقال طلب(انتقال بستانكار:(
اینگونه ظهر نویسی همچون ظهر نویسی در چك برای دریافت وجه چك است .مثلا" ؛آقای«الف»مبلغ یك میلیون تومان به آقای «ب» قرض می دهدكه پس از 6 ماه مسترد دارد.ودر قبال این وجه،سفته ای از آقای «ب» دریافت می دارد .حال اگر به عللی آقای«الف» احتیاج به مبلغ قرض داده شده داشته باشدوهنوز تاریخ باز پرداخت نرسیده باشد.با ظهر نویسی مبلغ طلب خود یعنی وجه سفته را به آقای «ج» منتقل می كند و مبلغ سفته را از او می گیرد.در این حالت، در حقیقت طلبكار بودن آقای«الف به آقای«ج» منتقل میشود.از این پس آقای «ب» مبلغ سفته را می بایست به آقای«ج» بدهـد.
دو حالت دیگر در ظهر نویسی :
1 ــ دارنده سفته (طلبكار) دریافت وجه سفته را با ظهر نویسی به دیگری وكالت دهد.
2 ــ دارنده سفته (طلبكار) با ظهر نویسی مبلغ مندرج در سفته را نزد دیگری به وثیقه می گذارد.
بیان چنـــــــــد نكتــــــــــــــه :
1 ــ در ظهر نویسی، امضاءدر پشت صفحه الزامی است.
2 ــ در ظهر نویسی،قید تاریخ و اسم منتقل الیه (كسی كه در یافت وجه سفته ویا ضمانت پرداخت را به عهده دارد.)اختیاری است.
3 ــ ظهر نویسی سفید امضاء(در انتقال طلب) بدین معنی است كه منتقل الیه می تواند نام خود یا دیگری را درج نماید.
4 ــ دارنده سفته می تواند به همه ی امضاء كنندگان اعم از متعهد،یا ظهر نویسها به طور انفرادی یا جمعی مراجعه و مطالبه ی وجه سفته را نماید.ودر صورت امتناع آنان از پرداخت وجه سفته، علیه آنان مبادرت به طرح دعوی نماید.
5 ــ ظهر نویس ها هم می توانند برای دریافت وجه سفته به متعهد یا ظهر نویس قبلی مراجعه نماید.
6 ــ اگر شخص ثالثی (غیر از متعهد و دارنده سفته یا طلبكار ) پشت سفته را امضاء كند،ظهر نویس محسوب شده و با كلیه امضاءكنندگان سفته، مسؤولیت تضامنی دارد.
7 ــ هر گاه دهنده سفته دو نفر باشند،نسبت به یكدیگر مسؤولیت تضامنی ندارند
8 ــ ظهر نویس نمی تواند وصول وجه سفته را مقید به شرطی نماید.
9 ــ ظهر نویسی بابت بخشی از مبلغ مندرج در سفته باطل است.
10 ــ می توان وصول مبلغ سفته با عنوان «حامل» را ظهر نویسی كرد.
11 ــ در سفته اگر مبلغ،بیش از یك دفعه به تمام حروف نوشته شود و بین آنها اختلاف باشد،مبلغ كمتر معتبر خواهد بود.
12 ــ اگر مبلغ سفته ،هم به حروف وهم به رقم نوشته شده باشد و بین آنهـــا اختلاف باشد ، مبلغ با حروف معتبر خواهد بود.
13 ــ اگر سفته تاریخ پرداخت نداشته باشد ،پرداخت به رؤیت محسوب می شود.
14 ــ هر گاه در سفته محل پرداخت مشخص نباشد ،محل صدور ،محل پرداخت وجه سفته خواهد بود.و اگر محل صدور هم نداشته باشد،محلی كه كنار نام متعهد ذكر شده است ،محل صدور تلقی می گردد.
وصول وجه سفته و اعتراض به عدم پرداخت :
یكم ـــ دارنده سفته در سر رسید( اگرتاریخ پرداخت داشته باشد) به متعهد مراجعه می كندو مطالبه وجه مندرج در سفته را می نماید.اگر مبلغ وصول شود ،قضیه خاتمه یافته است.اگر متعهد سفته در سررسید از پرداخت مبلغ سفته امتناع كند،دارنده ی سفته مكلف است ظرف مدت 10 روز از تاریخ سر رسید اعتراض خود را به عدم پرداخت وجه سفته از طریق تنظیم فرم واخواست یا اعتراض عدم تاٴدیه بعمل آورد.
اینكه در قانون آمده كه دارنده سفته مكلف است ....
بدین منظور است كه بتواند از حق مراجعه و دعوی علیه ظهر نویس بهره مند گردد.
واخواست و اقسام آن :
الف ــ اگر سفته عندالمطالبه باشد :
وقتی وصول وجه سفته عندالمطالبه باشد،درصورتی امكان صدور برگ واخواست واعتراض به عدم پرداخت وجه سفته است كه،مراجعه به متعهد واستنكاف او به طریق قانونی صورت گرفته و معلوم و اثبات شود.بدین منظور باید ابتدا از طریق تنظیم و ابلاغ اظهار نامه رسمی دادگستری ،مطالبه وجه سفته به متعهد ابلاغ گردد.فرجه ده روزه واخواست،از تاریخ ابلاغ اظهار نامه به متعهد محاسبه میگردد.
ب ــ اگر سفته سر رسید معین داشته باشد )دارای تاریخ پرداخت:(
1 ــ به بانكی كه درآن حساب داریم در تنظیم واخواست نمایندگی می دهیم و آن بانك بعنوان كار گزار اقدام خواهد كرد.
2 ــ با مراجعه به شعبه اول دادگاه عمومی ،مراتب در دفتر واخواستنامه مطابق فرم ثبت می شود. فرم مخصوص واخواست را می توان از واحد فروش تمبر و اوراق قضایی دادگاه تهیه نمود.
دوم ــ دارنده سفته اكنون به مدت یك سال (اگر سفته در ایران باید پرداخت شود.)فرصت خواهد داشت كه علیه متعهد سفته در مراجع حقوقی اقامه دعوی نماید (متعهد در این فرجه هم متعهد اولیه و اصلی است و هم كلیه كسانی كه ظهر سفته را امضاء نموده اند.بنابراین دارنده ی سفته می تواند محكومیت كلیه ی امضاء كنندگان سفته را به نحو تضامنی از دادگاه ذیصلاح تقاضا نماید.(
)پس از مدت یكسال، دارنده ی سفته نمی تواند برای مطالبه وجه سفته به ظهر نویسان مراجعه كند(
قـــــــرار تاٴمین در دعوی مطالبه وجه سفته :
به مجرد اقامه دعوی مطالبه وجه سفته و تقاضای صدور قرار تامین از طرف دارنده ی سفته كه ظرف موعد واخواست شده ومفاد واخواست در دفتر ثبت واخواستهای دادگاه شهرستان ثبت شده است .صرف نظر از اینكه واخواستنامه ابلاغ شده یا نشده باشد ،دادگاه بدون تودیع خسارت احتمالی مكلف به صدور قرار تامین می باشد .بدین ترتیب،دارنده ی سفته واخواست شده می تواند از دادگاه بخواهد كه اموال طرف دعوی را قبل از رسیدگی و صدور حكم به نفع او ،توقیف كند.در این حالت پس از صدور حكم ،دارنده ی سفته در وصول طلبش از مال توقیف شده بر سایر طلبكاران تقدم دارد.