آشنایی با تاریخچه پل در ایران

[وحید 0319]

آشنایی با تاریخچه پل در ایران







پل طاقی است روی رودخانه، دره، یا هر نوع گذرگاه که رفت‌و‌آمد را ممکن می‌سازد.

امروزه در مبحث مدیریت شهری، پل را سازه‌ای برای عبور از موانع فیزیکی قلمداد می‌کنند تا ضمن استفاده از فضا بتواند عبورومرور و دسترسی به اماکن را تسهیل کند.

واژه پل که در پهلوی به صورت (Puhl) آمده، در زبان فارسی به صورت پول نیز به کار رفته است.

ساخت پل‌های سنگی به دوران قبل از رومی‌ها برمی‌گردد که در خاور میانه و چین پل‌های زیادی به این شکل برپا شده است.

در ایران نیز ساختن پل‌های کوچک و بزرگ از زمان‌های بسیار قدیم رواج داشته و پل‌هایی نظیر سی و سه پل، پل خواجو و پل کرخه بیش از ۴۰۰ سال قدمت دارند.

در زبان عربی واژه‌های جِسر و قنطره به معنای پل است؛ با اینکه لغت‌شناسان عرب این دو واژه را به یک معنا گرفته‌اند، در عین حال تفاوت‌هایی هم میان آنها گذاشته‌اند و قنطره را به معنای پل سنگی یا آجری (قوس دار) گرفته‌اند.

علاوه بر این، قنطره گاه به معنی مجرای آب، سدّ و قلعه هم به کار رفته است.

در متون تاریخی و جغرافیایی معمولاً جسر به معنای پل‌های قایقی یا چوبی به کار رفته است و احتمالاً از همین روست که برخی از محققان تصریح کرده‌اند که جسر به معنای پل زورقی یا چوبی است.

احتمالاً قدیمترین و ابتدایی‌ترین شکل پل به زمانی بازمی‌گردد که بشر توانست با استفاده از تنه درختان و سنگ‌های بزرگ، امکان عبور از نهرها و درّه ها و مسیل‌ها را فراهم آورد.

از اینرو ساخت پل و استفاده از آن در مناطق کوهستانی و دارای عوارض طبیعی، بیش از نواحی مسطّح و کویری معمول بوده است.

اما پل‌های واقعی از وقتی شکل گرفتند که تکیه گاه و پایه‌های پل ابتدا آماده می‌شد و سپس یک تخته سنگ یا چند تیر چوبی را روی دو پایه می‌نهادند و روی آنها را تخته پوش می‌کردند.

قدیمترین پل قوسی در ایران که آثار آن تاکنون نیز بر جای مانده، پلی است که اورارتوها در قرن هشتم پیش از میلاد بر رود ارس بنا کردند.

در ساحل ایرانی رود ارس یک پایه از این پل بر جای مانده که از سنگ‌های بزرگی ساخته شده است.

از دوره هخامنشی نیز پل‌های قوسی باقی مانده است. باستان شناسان انگلیسی یکی از این پل‌ها را که در قرن چهارم و پنجم پیش از میلاد در پاسارگاد ساخته شده، شناسایی کرده و از زیر خاک بیرون آورده‌اند.

این پل با ۱۶ متر پهنا روی ۳ ردیف پایه، هر ردیف شامل ۵ ستون سنگی، بنا شده و سطح روی آن از چوب بوده است.

از دیگر پل‌های قوسی دوره ساسانی که ۷ چشمه از ویرانه‌های آن باقی مانده، پل شاپوری در ۲ کیلومتری خرّم آباد است.

دیگر پل قوسی مهم دوره ساسانی پل چم نمشت روی رود صیمره است که اکنون قسمتی از پایه‌های فروریخته آن برجای مانده است.

علاوه بر پل‌های قوسی زیبا و متعدد که پیش از اسلام به دست رومیان یا ایرانیان ساخته شده بود، پل‌های زیادی نیز در عصر اسلامی برپا گردید.

در میان پل‌های قوسی دوره اسلامی پل سنگی ایذه که یاقوت حموی آن را از عجایب جهان خوانده اهمیت ویژه ای دارد. این پل به نام مادر اردشیر بابکان، خرّزاد نامیده می‌شده و دارای طاقی به ارتفاع ۱۵۰ ذراع از سطح آب بوده است.

همچنین پل آجری هندوان که دو محله خاوری و باختری اهواز را به هم وصل می‌کرده، اهمیت داشته است.

لرستان نیز چندین پل از زمان ساسانیان بر رودخانه کشگان، که از نزدیکی خرم آباد می‌گذشت، وجود داشت که بعدها احیا و مرمت شد.

یکی دیگر از پل‌ها، که برخی باستان شناسان آن را متعلق به دوره ساسانی می‌دانند، پل شهرستان در ناحیه جی قدیم بوده که بقایای آن اکنون در ۴ کیلومتری شرق اصفهان وجود دارد. پایه‌های این پل روی سنگ‌های طبیعی کف رودخانه استوار شده است.

در فاصله قرون سوم تا پنجم در خراسان بزرگ و ماوراءالنهر چند پل مشهور وجود داشت. در روزگار معاویه، عطاءبن سائب، فرمانده مسلمانان، روی ۳ رود در شهر بلخ ۳ پل ساخت که به نام او به قناطر عطا شهرت یافتند.

در قرن سوم روی رود وخشاب بر سر راه تملیات به واشجرد در قبادیان پل سنگی معروفی بوده که دو پایه آن بر دو صخره برجسته بنا شده بود.

یکی از جالب‌ترین پل‌های ایران پل قافلانکوه بر رودخانه قزل اوزن در میانه است که بر اساس کتیبه آن در دوره تیموری و در سال‌های ۸۸۹ ـ۸۹۰ ساخته شده است.

در دوره صفویه، بویژه به دلیل اتخاذ سیاست گسترش راه‌های کاروانرو و افزایش بنای کاروانسراها، پل‌های بسیاری در مناطق مختلف ایران احداث شد.

در ۵۰ کیلومتری غرب بندرعباس در جاده کاروانرو اصفهان ـ بندرعباس در ۲۰ کیلومتری مصب رود کُول، بقایای پلی به چشم می‌خورد که با ۸۰۰ متر طول طویل‌ترین پل ایران محسوب می‌شده است.

در دوره صفوی چند پل بسیار زیبا در اصفهان ساخته شده که از جمله مهمترین آنها می‌توان به پل خواجو، پل مادنان، سی و سه پل و پل جویی اشاره کرد.

مادنان یا پل سرفراز در زمان شاه سلیمان صفوی و به دست یکی از ثروتمندان ارامنه ساخته شد. پل جالب توجه دیگر پل خان است که در اوایل قرن ۱۱ بر سر راه اصفهان به شیراز بر رود کُر ساخته شد.

در این دوره در آذربایجان نیز پل‌های زیادی ساخته شد، از جمله پل سرخ مهاباد که در ۱۰۷۹ بر رود ساوجبلاغ بنا شد و برخی از پژوهشگران پایه‌های آن را متعلق به دوره هخامنشی می‌دانند.

پل دیگر که در شهر نیر در استان اردبیل واقع است، پایه‌هایی به ارتفاع ۱.۵متر دارد و در ساخت آن از سنگ‌های مستطیل شکل تراش خورده گورستان‌های متروک استفاده شده است.

در ساخت پل دختر در میانه نیز سنگ‌های قبرستان‌ها را به کار برده‌اند.

پل سازی همراه با احداث جاده‌های کاروانرو در دوره قاجار نیز کمابیش ادامه یافت. پل‌هایی که در دوره اخیر ساخته شده، به پیروی از معماری جدید، با آهن یا بتون مسلح ایجاد و روی آنها با سنگ‌های طبیعی تزیین شده است.

در مسیر راه آهن ایران دو پل از اهمیت بیشتری برخوردارند: پل وِرِسک، در مسیر تهران ـ گرگان، دیگری پلی فولادی که در درّة قُطور است.

● انواع پل‌ها:

پل قوسی، پلی است با تکیه گاه‌های انتهائی در هر طرف، که شکلی نیم دایره مانند دارد. پلی که از رشته‌ای از قوس‌ها تشکیل شده باشد، پل دره‌ای نامیده می‌شود. پل قوسی ابتدا توسط یونانی‌ها و از سنگ ساخته شد. بعدها، مردم باستان از ملات در پل‌های قوسی خود استفاده کردند

▪ پل فلزی

▪ پل بتنی مسطح

▪ پل بازویی

▪ پل کابلی

▪ پل نظامی

▪ پل معلق

▪ پل تشریفاتی

▪ پل سواره‌رو

▪ پل هوایی

[وحید 0319]

پلهای فلزی


http://www.bahaneh.net/images/img-resized.png میزان قابل مشاهده: 50% از اندازه اصلی [1280 x 847] - برای مشاهده تصویر در اندازه اصلی اینجا کلیک کنید
http://www.oam.ir/images/stories/0afd528b4f86d795_large.jpg


پل يكي از قديمي ترين سازه هاي ساخت بشر و ازعوامل مهم پيشرفت تمدن ارتباط بين مردم و بين نقاط مختلف جهان است معماري وزيبايي شناسي مدرن متأثر از دانش و فن آوري مهندسي اواخر قرن هجدهم و نوزدهم اند . در اين دوره مصالح جديدي همچون آهن وبتن شناخته شدند و زيبايي شناسي متناسب با آنها نيز كشف شد . استفاده از واژه كشف به اين دليل است كه در قرن نوزدهم زيبايي شناسي جديدي مطرح شد كه برگرفته از الگوهاي كلاسيك و ملاحظات مجرد سبك شناسي نبود . بلكه ناشي از به نمايش گذاشتن سازه هاي جديدي بود كه با توجه به ملاحظات عمدتاًَ مهندسي و محاسباتي طراحي مي شدند .


http://www.bahaneh.net/images/img-resized.png میزان قابل مشاهده: 85% از اندازه اصلی [752 x 516] - برای مشاهده تصویر در اندازه اصلی اینجا کلیک کنید
http://www.oam.ir/images/stories/1779coalbrookdalebridge.jpg


پيشگامان طراحي مدرن مهندساني بيگانه با اصول طراحي معماري بودند كه خواسته يا ناخواسته مصالح جديد و رفتار سازه اي آنها را ازنظر زيبايي شناسي ارزش گذاري مي كردند . حس و سليقه جديد زيبايي شناسي كه به تدريج با ديدن آثاري همچون برج ايفل و نمايشگاه بزرگ لندن (قصربلورين ) به وجود آمد ، در شكل گيري معماريهاي ساختماني – سازه اي مثل آثار لودويگ . ميس وندرروهه ، آگوست پره .ريچارد . ب.فولر، لوئيجي نروي ، فري اتوومعماران هاي تك مؤثر بود . زيبايي شناسي مصالح جديد به معني كشف قابليتهاي بياني و شكلي موادي چون آهن و بتن بود كه خصوصياتي متفاوت با مصالح سازه اي سنتي همچون آجر ، سنگ و چوب داشتند دربين مصالح جديد ، آهن يا فولاد بيشترين تأثير را برزندگي معاصر داشتند . پيدايش آسمانخراشها (مكتب شيكاگو )‌نمايشگاه هاي بزرگ ،سوله ها و آشيانه هاي زيپلن كه پيشگامان معماري صنعتي و هاي تك بودند وازهمه مهم تر راه آهن ، لوكوموتيو ، كشتيهاي بزرگ و همه ماشين آلات و صنايع سنگين مديون پيشرفتهاي به دست آمده در زمينۀ تكنولوژي توليد آهن و فولاد هستند . تكنولوژي توليد فولاد از يك سو و علم محاسبه سازه هاي فلزي از سوي ديگر با ساخت پلهاي فلزي دراواخر قرن هجدهم و قرن نوزدهم گره خورده است . بنابراين مطالعۀ تاريخچه پلهاي فلزي علاوه بر شناخت يكي از عناصر مهم و مؤثر در پيشرفت تمدن ، مقدمه آشنايي با اصول طراحي مهندسي و زيبا شناسي مدرن است . پلهاي فلزي دركنار راه آهن شمايل شناخته شده عصر صنعت اند وباهم رابطه اي تنگاتنگ دارند .تكنولوژي پلهاي فلزي با امكان توليد آهن درمقياس بزرگ مرتبط است .آهن از دوران ما قبل تاريخ شناخته شده بود ولي استفاده از آن درمعماري محدود به عناصر فرعي ساختمان يا سازه اي بود . در گذشته كشهاي تقويتي سازه هاي طاقي يا مهارهاي كمربند شكل براي كنترل نيروي رانش گنبدها از آهن ساخته مي شدند .مردم از چوب و زغال چوب به عنوان سوخت اصلي استفاده مي كردند و ب وسيله آنها سنگ آهن را حرارت مي دادند و به ميزان كمي آهن استخراج مي كردند .


http://www.bahaneh.net/images/img-resized.png میزان قابل مشاهده: 83% از اندازه اصلی [768 x 512] - برای مشاهده تصویر در اندازه اصلی اینجا کلیک کنید
http://www.oam.ir/images/stories/san-francisco-golden-gate-bridge-2.jpg


دراواخر قرن هفدهم جنگلهاي انگلستان به ميزان قابل توجهي كاهش يافتند و مردم به استفاده از زغال سنگ روي آوردند درسال 1709 ابراهام داربي. كوره اي سنتي براي توليد آهن درمنطقه كلبروك ديل اجاره كرد و به توليد مشغول شد . داربي پي برده بود كه توليد آهن با زغال چوب مقرون به صرفه نيست . بنابراين به تجربه با زغال سنگ پرداخت . او درسال 1740 با استفاده از زغال ((كك)) (كه نوعي زغال سنگ پالايش شده است ) آهن توليد كرد كه به صورت شمش در مي آمد . اين نوع چدن بسيار مرغوب بود كه نبايد با چدن نامرغوبي كه امروزه در ريخته گري به كارمي رود اشتباه شود . اولين استفاده داربي از چدن ساخت ابزار آلات بود ولي با اختراع راه آهن در سال 1776 و لوكوموتيو در سال1801 چدن بيشترين استفاده را دراين صنعت جديد يافت . اولين بارريلهاي آهني ( به عنوان جايگزين ريلهاي چوبي ) درحمل گاريهاي استخراج زغال سنگ از معادن استفاده شدند .اولين با ر از چدن به عنوان مصالح اصلي سازه ا ي و ساختماني در پلي بر رودخانه سورن درسالهاي 1775-1779 استفاده شد (تصوير1) سازنده اين پل نوه آبراهام داربي بود . پل سورن دهانه اي طاقي به طول 30 متر و ارتفاعي معادل 15 متر دارد و با 5 قوس چدني موازي نگهداري مي شود . هريك از قوسها متشكل از 2 تكه مشابه نيم هلالي است كه د كارگاه كلبروكديل درون قالبهاي ماسه اي در هواي آزاد ريخته و با كشتي به محل حمل شدند . پيچ و پرچ دراين پل به كار نرفته و پل چدني همچون مجسمه اي يكپارچه تصور شده است كه تنها به دليل لزوم حمل و نقل در چند قطعۀ پيش ساخته تهيه شده ودر محل برپا شده است . درساخت پل زيبايي شناسي خاص مطرح نبوده است و حتي قابليتهاي شكلي زيبا شناسي آهن نيز برجسته نشده اند . دراين دوره هنوز آهن و قابليتها سازه اي برجسته آن مقاومت در مقابل نيروي كشش فشار و شكل پذيري ، شناخته نشده بود و نوعي سنگ قابل ريخته گري تصور مي شد . در اواخر قرن هجدهم پلهايي ساخته شدند كه در آنها از چدن به مثابه مصالحي مقاوم در مقابل نيروي فشاري استفاده شده است . رولاند باردن درسال 1796 پلي روي رودخانه ور ساخت . اين پل دهانه اي به طول 72 متر داشت و از 6 قوس كنارهم تشكيل شده بود هر قوس 125 پانل مجوف و سبك چدني داشت كه به شكل سنگهاي طاقي سنتي ذوزنقه اي شكل بودند قوسهاي پل از كنار هم چيدن و به هم متصل كردن پانلهاي چدني به سبك طاقهاي رومن به وجود مي آمدند (تصوير2) گفته مي شود كه طرح اصلي اين پل متعلق به نويسندۀمشهور آمريكايي توماس پين است كه براي تحقق ايدۀ خود به انگلستان آمد و چند تجربه ناموفق درساخت پل وضعيت اقتصادي او را متزلزل كرد . ايده او به وسيله باردن كه همه افتخارات ابداع پل را به خود اختصاص داد . تكميل شد . همزمان با ساخت و ساز پل .درمعماري نيز استفاده هاي جدي تري از آهن مطرح شد همفري رپتون درسال 1808 براي قصر پادشاه در برايتن قفسي بزرگ براي پرندگان ساخت كه يكپارچه از چدن بود ( تصوير 3) . جان نش معمار معروف انگليسي در سالهاي 1818-1821 قصر برايتن را به سبك هندي ساخت كه در آن گنبدي بزرگ با قاب چدني قرار داشت (تصوير4) .اولين استفاده نسبتاًَ مناسب از چدن در تئاتر فرانسه در پاريس درسال 1786 توسط ويكتورلوئيس صورت گرفت . دراينجا به دليل خط آتش سوزي كه بلاي اصلي بناهاي عمومي آن زمان محسوب مي شد ، به جاي خرپاي چوبي از سازۀ چدني براي نگهداري شيرواني بام استفاده شد (تصوير5) .آهن از نظر رفتار سازه اي قرابت بيشتري با چوب دارد تا با سنگ ، و شكل قوس سنگي است . خرپاي چدني دراين دوره تنها بر پايه شم مهندسي و تجربه سازندگان طراحي و ساخته مي شد چون هنوز روشهاي محاسبه سازه هاي خر پايي اختراع نشده بودند . پل دزار در پاريس جزو اولين پلهايي است كه درآن چدن با توجه به روش ساخت سازه هايي چوبي به كارر فته است . اين پل در سال 1803 به وسيله لاكرواز ديون ساخته شد (تصوير 6).

يكي ديگر از ابداعات قابل توجه در زمينه طراحي پل در پل كروسل كار پلانسه است كه متأسفانه در سال 1839 از بين رفت ودرسال 1925 سازه جديدي جايگزين آن شد . اين پل عرض رودخانه را با سه دهانه 48 متري پوشانده بود . در ساخت پل كروسل از قطعات لوله اي چدني كه بين آنها عناصر گوه شكلي كه حالت قوس سنگي را به وجود مي آورند . استفاده شده بود . پلانسه براي كاهش وزن پل و جبران خشكي چدن و مقاومت كم آن نسبت به فولاد درمقابل نيروهاي كششي درداخل لوله ها تخته هاي قيراندود كاج وارد كرد . مهندسان قرن نوزدهم به تدريج از قيد كليشه هاي سازه هاي چوبي يا بنايي رها شدند و طرحهاي جديدي را تجربه كردند كه خواص فوق العاده آهن از نظر مقاومت در مقابل نيروهاي كششي و فشاري را ارزش گذاري كرد . پل معلق فلزي يك گام مهم دراين مسير است كه تأثير آن دردوره معاصر درهمه سازه هاي كابلي و پارچه اي (هاي تك ) ديده مي شود . تكنولوژي پل معلق مديون سه عامل مجزا و مستقل ازهم است : علم مكانيك دانش مهندسي ساختمان و روشهاي سنتي . هرگز در طول تارخ اين سه عامل به اندازه قرن نوزدهم به هم نزديك نشدند . دراين دوره مهندسان . صنعتگران و دانشمندان با يكديگر همكاري تنگاتنگ داشتند و هر يك از عملكرد ديگري در پيشبرد كارخود استفاده مي كردند . از قرن هفدهم دانشمندان مكانيك در پي حل مسئله ايستايي زنجير آويخته بودند . اين نوع مطالعات مكانيكي و مسئله قوسها و تيرها صرفاًَ كنجكاوي دانشمندانه بودند و ربطي به كاربري آنها در صنعت نداشتند . تنها از نيمه قرن هجدهم بودكه از دانش مكانيك در ساختمان سازي استفاده شد و علوم استاتيك و محاسبه ساختمان از رشته مكانيك مشتق شدند . خواص زنجير آويخته از دير باز به طور تجربي شناخته شده بود . مهندسان دوره رنسانس مي دانستند قوسي كه به شكل يك زنجير آويخته معكوس باشد . مقاوم تر از قوسهاي نيم دايره است . امروزه مي دانيم معكوس فرم زنجير آويخته شكل ايده آل يك قوس است ، زيرا نيروها در راستاي خمش قوس به پايه ها منتقل مي شوند واين همان منحني پوسته مقاوم تخم مرغ است . درقرن هفدهم لايبنتيس و ائولر مطالعات مفصلي در مورد ايستايي زنجير آويخته انجام داده بودند . ولي مطالعات بيكمن درسالهاي 1614 و 1615 ميلادي ازنظر ساختماني قابل توجه تر است . او براي اولين با ربراي توضيح ايستايي زنجير آويخته به مثال پل معلق روي آورد . پلي كه وزن زنجير آن به طور فرضي صفر درنظر گرفته شده و فقط بار گذاري عمودي در فواصل معيني از آن صورت مي گرفت .

از دوران قبل از تاريخ پلهاي معلق چوبي با استفاده ازتنه درختان وريسمانهاي گياهي رواج داشتند . يكي از متفكران دوره رنسانس به نام ورانيوس (1551-1617 ) يك طرح ابتدايي براي پل معلق چوبي با استفاده اززنجيرهاي آهني ارائه داده بود ولي تا اواخر قرن هجدهم پروژه مشابهي اجرا نشد . اولين پل معلق فلزي درانگلستان روي رودخانه نزديك TeeS نزديك دارلينگتن ساخته شد . مبتكر اين پل وينچ بود . پل ازدو رديف آهني چكشي تشكيل شده بود كه روي آنها تخته هاي چوبي به طور عرضي قرار گرفته بودند .پل معلق شبيه به پلهاي امروزي با كف مسطح صلب (عرشه ) و كشهاي عمودي متصل به كابلهاي آويخته به فينلي منسوب است . او در اواخر قرن هجدهم چند نمونه ازاين پلها را در آمريكا ساخت و در سال 1808 اختراع خودرا به ثبت رساند . چند سال پس از فينلي درانگلستان نيز كاپيتان نيروي دريايي به نام براون ازهمين ايده براي ايجاد پلي روي رودخانه تويد استفاده كرد ( 1813 ميلادي ) كف پل با 12 رشته زنجير كه هركدام از حلقه هايي به قطر 5 سانتي متر تشكيل شده بودند نگه داشته مي شد . دهانه پل 91 متر بود ( تصوير7).

به تدريج درانگلستان و اروپا ساخت پل معلق كه روش مناسب تري براي استفاده از آهن بود رواج يافت . تلفورد بين سالهاي 1819 و 1826 پل معلقي روي رودخانه مناي سنتريتس ساخت كه بزرگ ترين دهانه را تا آن زمان داشت . (177 متر) اين پل معلق بر دانشمند علم مكانيك ناويه كه تئوري پل معلق را تدوين مي كرد تأثير گذاشت . اين پل كه فاقد عناصر سخت كننده تقويتي بود ، كمي پس از ساخت در طوفان سخت صدمه ديد و حدود يك متر نشست كرد . يك سال پس از ساخت . اين پل مرمت و تقويت شد (تصوير 8)

سرنوشت بسياري از پلهاي معلق شبيه پل تلفورد بود . درسال 1850 پل بس شين درانگر ويران و باعث مرگ 226 سرباز شد . دوسال بعد گردباد بخش مهمي از پل رتس برنارد روي رودخانه ويلين را خراب كرد . پل اوهايودر نزديكي سينسيناتي درسال 1854 در اثر طوفان سقوط كرد . شوق اوليه درمورد پل معلق به بدبيني و يأس تبديل شد و دراروپا و انگلستان ساخت آن موقتاًَ منسوخ شد . در آمريكا پل معلق همچنان رواج داشت و همين باعث شد تكنولوژي آن به سرعت پيشرفت كند و معايب آن نيز رفع شوند . به زودي كابلها ي بهتر ، اتصالات مطمئن تر و قابل بازرسي ، منظم كننده هاي تنش و امكانات جديدي ابداع شدند كه امكان ساختن پلهاي معلق مطمئن و بزرگ را فراهم كردند . پيش تاز ساخت پلهاي معلق مهاجر آلماني به نام ربلينگ بود كه در پلي تكنيك برلن تحصيل كرده بود . اومخترع كابل با استفاده ازتعداد زيادي سيم فلزي موازي به هم بسته شده است . البته كابلهاي امروزي نيز از تعداد زيادي رشته هاي فلزي به وجودمي آيند با اين تفاوت كه به هم بافته مي شوند ربلينگ درسال 1867 پل بروكلين رادرنيويورك طراحي كرد ساختمان اين پل درسال 1883 يعني 6 سال پيش از شاهكار ديگر سازه هاي فلزي. يعني برج ايفل پايان يافت . اين پل دو عرشه داشت ، سطح زير براي حركت لوكوموتيو و سطح بالا براي اتومبيل . اتصال دو عرشه پل توسط سازه هاي خر پايي تأمين شده بود . به اين صورت مجموعه دوعرشه وتيرهاي خر پايي جانبي مثلي يك پروفيل قوطي درابعاد بزرگ عمل مي كردند (تصوير 9) . دهانه مياني پل 488 مترودهانه هاي كناري هركدام 284 متر طول داشتند .مي توان ادعا كرد باساخت اين پل همه خصوصيات سازه اي و محاسباتي اصلي پل معلق كشف شده بود و پيشرفتهاي بعدي درجهت تكميل و بهبود تكنولوژي بودند .پل گلدن گيت در سال1937 با دهانه 1280 متري نمونه خوبي از تكميل فن آوري پل بروكلين است . طول اين پل 2800 متر و عرض آن 18 متر است ( تصوير10)

اكنون به گذشته برمي گرديم و تحول پلهاي صلب را بررسي مي كنيم . يكي از عوامل مؤثر در پيشرفت تكنولوژي پل راه آهن بود . نياز به پلهاي مقاوم تر موجب ابداع روشهاي تازه شد . اين روشها بيشتر متكي بر شم مهندسي مبتكران آنها بود تا به روشهاي محاسبه دقيق كه در آن زمان هنوز ابداع نشده بودند . پيشرفتهاي قرن نوزدهم در زمينه روشهاي محاسبه سازه هاي فلزي تا حد زيادي مديون تكنولوژي لوكوموتيو و راه آهن است . يكي ازنمونه هاي برجسته گفتگو بين مهندسان و دانشمندان علم محاسبه را مي توان در پلي روي رودخانه كانوي يافت . اين پل را سال 1845 استفانسن براي خط آهن ((لندن – چستر-هالي هد)) ساخت . اين پل مقطع و شكلي همانند پروفيل قوطي ودوديواره كف و سقف صلب ويك دهانه داشت (تصوير11).
درسالهاي 1844 و 1850 استفانسن پل مهم تري روي رودخانه مناي به نام بريتانيا ساخت . اين پل از دولوله با مقطع قوطي . هر كدام به عرض 4/4 و ارتفاع 9 متر به وجود آمده بود و درهر كدام يكي از دوخط راه آهن حركت مي كردند . براي دستيابي به طرح نهايي پل . از همكاري دانشمند علم مكانيك كلاپيرون و مطالعات تجربي مفصل برنمونه هاي مقياس 6/1 استفاده شد . مدل ايستايي پل استفانسن تير پيوسته با تكيه گاه بيش از حد لازم بود (هاپيراستاتيك ) كلا پيرون محاسبه پل را با استفاده از قاعده سه ممان كه خود مخترع آن بود حل كرد و فيربيرن دستيار استفانسن . كه مهندس كشتي و متخصص و سازه هاي فلزي داراي بدنه وكف بود . نيز مسائل فني اجرايي پل را به عهده گرفت (تصوير12).

دراواخر قرن نوزدهم علم مكانيك سازه اي با تئوريهاي كولمن ، مهر ، ريتر و كاستيليانو به پختگي كامل رسيد و مهندساني كه دوش به دوش دانشمندان محاسبات فني ساخت پلهاي فلزي را تكميل مي كردند سازه هايي نو ، جسورانه و عظيم ساختند . اين دانشمندان درطول قرن نوزدهم روي محاسبه سازه هاي خر پاي فلزي خصوصاًَ ازطريق رياضي و ترسيمي كار مي كردند . ازنمونه هاي مهمي كه با استفاده از روشهاي محاسبه سازه هاي خر پايي به وجود آمدند مي توان به پل عظيم فيرث فورث اثر بيكر و فاولر اشاره كرد . يك پل شناخته شده ديگر ماريا پيا روي رودخانه دورو در شهر پرتو پرتغال اثر ايفل است كه بين سالهاي 1876 تا 1878 ساخته شد . طول پل 563 متر و بزرگ ترين دهانه آن 160 متر و عرض پل 6 متر و ارتفاع آن از سطح آب حدود 61 متر است (تصوير 13 ).يكي از دانشمنداني كه تأثير زيادي برتكنولوژي پل به جا گذاشت كارل كولمن است . اين مهندس آلماني درجواني (1849) از طرف دولت باواريا به آمريكا فرستاده شد تادر مورد پلهاي چوبي و فلزي آمريكا تحقيق كند . مطالعات او به ابداع روش ترسيمي محاسبه سازه هاي خر پايي انجاميد . ازاين پس پلهاي زيادي با استفاده از تيرهاي خر پايي موازي به وجود آمدند واين روش به گونه اي همچنان رواج دارد . پل راين در آلمان درنزديكي ماكساو نمونه خوبي به شمار مي آيد . دهانه هاي اين پل 117 و 175 متر هستند وازتيرهاي مرتفع موازي خر پايي تشكيل شده اند (تصوير 14).از مشتقات مهم پلهاي اين نوع پلهاي خرپايي بامقطع لنز (دوهلال روي هم قرار گرفته )هستند كه هدف از ساخت اين سازه توزيع هر چه بهتر نيروها درطول خر پا بود .يكي ازنمونه هاي ساده اين نوع درسال 1878 توسط دوگلاس طراحي شد در آلمان اين نوع پل را پاولي مي نامند كه منسوب به مهندس راه آهن آلماني فردريش آگوست من پاولي است . نخستين پل از اين نوع درسال 1857 روي پل ايزار در آلمان ساخته شد كه دهانه هايي به طول 53 متر داشت يكي از نمونه هاي عظيم پل پاولي درنزديكي پلي موث در سال 1859 ساخته شد كه به پل سلطنتي آلبرت مشهور است . هريك از دو دهانه پل عرضي معادل 139 متر دارند ( تصوير 15) . دردوره معاصر طراحي پل از انحصار مهندسان درآمد و معماران مشهوري نظير ون بركل.كالاتراوا ورنتسو پيانو نيز پلهايي طراحي كردند كه در آنها مسائل زيبايي شناسي . سازه اي و كاربردي توأماًَ مطرح شده اند . آنچه مسلم است نه تنها پلهاي امروزي بلكه معماري معاصر . مهندسي جديد و زيبايي شناسي مدرن . مديون مهندسان و دانشمندان قرون هجدهم و نوزدهم هستند كه با تلاش فراوان و به خصوص با كنجكاوي . ماجراجويي و اعتماد به نفس به ساخت سازه هايي غيرقابل تصور در زمان خود دست زدند .


http://www.bahaneh.net/images/img-resized.png میزان قابل مشاهده: 82% از اندازه اصلی [780 x 585] - برای مشاهده تصویر در اندازه اصلی اینجا کلیک کنید
http://www.oam.ir/images/stories/st_tysilios_church_church_island.jpg



http://www.bahaneh.net/images/img-resized.png میزان قابل مشاهده: 49% از اندازه اصلی [1286 x 864] - برای مشاهده تصویر در اندازه اصلی اینجا کلیک کنید
http://www.oam.ir/images/stories/brooklyn_bridge_from_wtc.jpg

ستاره تنها11