اوج ظرافت در كاشي كاري و تناسب در هنر معماري

[وحید 0319]

اوج ظرافت در كاشي كاري و تناسب در هنر معماري

http://www.oam.ir/images/stories/m14.jpg

معروف به:مدرسه سلطاني،مدرسه مادرشاه، مدرسه امام جعفرصادق(ع)
موقعيت:خيابان چهارباغ عباسي
سال تاسيس1116: هجري (دوره شاه سلطان حسين صفوي)
آخرين بناي با شكوه عهد صفويه است كه براي تدريس و تعليم طلاب علوم ديني ساخته شده است.
درختهاي چنار كهنسال و نهر آبي كه در آن جريان دارد بر زيبايي تزئينات نفيس كاشيكاري اين بنا افزوده است.


قسمتهاي ديدني مدرسه عبارت است از:
•معماري و طرح زيباي كاشيكاري گنبد مدرسه
•درب مجلل تزئين شده با طلا و نقره
•محراب باشكوه
•منبر يك پارچه مرمري
•حجره مخصوص شاه سلطان حسين
•كاشيكاري بي نظيرمدخل مدرسه
خطوط نستعليق كتيبه ها و پنجره هاي آلت بري شده
درضلع شرقي خيابان چهارباغ بناي باشکوه و نفيسي است که مي توان آن را آخرين بناي مهم و با عظمتي دانست که در عصر صفويان در اصفهان ساخته شد.
اين مدرسه که «مدرسه سلطاني» و «مدرسه مادر شاه» نيزناميده مي شده در زمان سلطنت شاه سلطان حسين آخرين حکمران سلسله صفوي احداث گرديد.
تاريخ شروع عمارت 1116هجري قمري و سال اتمام آن 1126 هجري قمري است. هيچ يک از آثار موجود در اصفهان به اندازه مدرسه چهارباغ، (کلکسيون کاشيکاري ايران) جهانگردان و سياحان و بازديدکنندگان خارجي را تحت تأثير جاذبه هاي خود قرار نداده است.
اين مطلب را نوشته ها و خاطرات آنان تأييد مي کند بطوريکه برخي از آنها مدرسه را با عبارتي همچون سحر آميز، جذاب و دلپذير توصيف کرده اند
از جمله اين سياحان: اوژن فلاندن، ديولافوا، کنت دوگوبينو هستند که مدرسه چهارباغ را شاهکار مسلم معماري دوران صفوي به حساب آورده اند
وجه تسميه مدرسه به سلطاني اين علت است که در زمان شاه سلطان حسين ساخته شده و بدين جهت مدرسه چهارباغ ناميده مي شود که در خيابان چهارباغ واقع شده است. ودليل آنکه مدرسه مادر شاه گفته مي شود اين است که مادر شاه سلطان حسين چندکاروانسرا و بازار و ساير نهادهاي اقتصادي را وقف بر آن کرده است
مدرسه چهارباغ به صورت چهارايواني است. نماي خارجي عمارت شامل سردري رفيع و با شکوه و زيبا است هفده طاق نمايدو طبقه آجري در اطراف در ورودي خودنمايي مي کنند. سردر ساختمان مزين به کاشيهاي ريز و ظريف همراه با مقرنس هاي پر نقش و نگار و خطوط مختلف است که بخش ورودي بنا راتشکيل مي دهد
کتيبه سردر به خط نستعليق سفيد بر زمينه کاشي لاجوردي است که تاريخ 1112 را بر خود دارد و به وسيله عبدالرحيم جزايري کتابت شده است.
دو دهانه سردر با کاشي هاي فيروزه اي تزئين شده و بر روي دو پايه سنگ مرمري،گلداني به شکل بسيار زيبا قرار گرفته است در طرفين سر در دو سکوي مرمر بسيار نفيس وعالي وجود دارد.
در اصلي مدرسه که با طلا و نقره تزئين شده نمونه بارز هنر زرگري و قلمزني است که در دوران صفويه به نهايت تعالي و تکامل رسيده است.
بر دو لنگه چپ و راست اين در به خط نستعليق بسيار زيبا و به صورت برجسته،اشعاري نوشته شده است. خطاط اين اشعار محمد صالح اصفهاني خوشنويس برجسته آن عصراست.
قسمت داخلي مدرسه شامل هشتي،ورودي، حيات داخلي، گنبد، مناره و اطاقهاست. زيباترين قسمت مدرسه از نظر کاشيکاري هشتي ورودي آن است.
در وسط دالان مدرسه سنگاب نفيسي قرار دارد که صلوات بر چهارده معصوم با تاريخ 1110 هجري بر روي آن حجاري شده است. اين سنگاب شاهکار هنر سنگ تراشي و خوشنويسي است.
ايوان ها و حجره هاي صحن چهار ايوانه مدرسه رو به باغي پر درخت قرار دارد که جويباري از ميان آن مي گذرد اين نهر به نام فرشادي است (در اصفهان اين گونه نهرها را مادي ميگويند.
مادي فرشادي شعبه اي اززاينده رود است. صحن مدرسه چهارباغ نمونه کامل يک معماري درون گرا و بومي به شمارمي رود.
حجره هايي که در دو طبقه و در فواصل ايوان هاي مدرسه ساخته شده که اختصاص به سکونت طلاب علوم ديني داشته است. اکثر اين حجره ها داراي نقشه يکساني است که از يک اتاق نشيمن در جلو و قسمتي به صورت صندوقخانه در عقب و قسمتي به نام بالا خانه تشکيل مي شود. در جلوي اين حجرهها ايوان زيبا و خوش طرحي قرار دارد.
در جبهه شمالي مدرسه، ايوان شمالي با دهانه نسبتاً عريض و ارتفاع زياد قراردارد. که در جبهه مقابل آن گنبد و مناره هاي ايوان جنوبي ديده مي شود. کتيبه فوقاني داخل گنبد به خط عبدالرحيم جزايري خوش نويس عصر صفويه ميباشد.
تمامي سطوح داخلي بنا به قطعات کوچکي تقسيم مي شود که با کاشي تزئين شده است. منبر دوازده پله مدرسه که يکپارچه از سنگ مرمر ساخته شده از بهترين نمونه هاي هنر حجاري و سنگتراشي آن روزگاراست. در کنار اين منبر، محراب نفيس و بسيار زيباي مدرسه قرار دارد که کتيبه بالاي محراب و منبر نيز به خط عبدالرحيم جزايري است
اشعاري که در اطراف سرسراي مدرسه به خط نستعليق بسيارزيبا به رنگ سفيد بر زمينه کاشي خشت لاجوردي نوشته شده به خط محمد صالح اصفهاني ومورخ به سال 1119 هجري است.
کتيبه افقي داخل گنبد نيز به خط عبدالرحيم جزايري و تاريخ 1121 هجري است شبستان مسقف مدرسه چهارباغ که در ضلع شرقي مدرسه واقع شده با درب منبت کاري بسيار نفيسي به محوطه زير گنبدمربوط مي شود در اين شبستان سه محراب وجود دارد که کتيبه هاي اطراف آنها را محمدمؤمن الحسيني به سال 1118 هجري کتابت کرده است
در شمال مدرسه چهارباغ بازارچه اي زيبا و مرتفع وجود داردکه در عصر صفويه بازارچه بلند و بازارچه شاهي نيز ناميده مي شد. اين بازارچه نمونه ارزنده اي از بازارهاي عصر صفوي است. در شرق مدرسه چهارباغ کاروانسراي مادر شاه واقع شده که مهمانسراي عباسي امروز است
مدرسه چهارباغ داراي کتابخانه کم نظير و با ارزشي بوده که در حمله افغانها نابود شده است اين کتابخانه با کتب بسيار نفيس و کمياب در اختيار طلاب علوم ديني وساير پژوهشگران و محققين آن روزگار بوده است
مدرسه چهارباغ موقوفاتي بسيار نيز داشته است که شامل باغها، مزارع، روستاها، املاک، دکانها، کاروانسراها و ساير مستغلات بوده است که چگونگي آنها با حمله افغانها نامعلوم مانده است به طور کلي مدرسه چهارباغ که به قول بسياري از محققين هم مدرسه و هم مسجد بوده است، با 8500 متر مربع مساحت از آثار مهم و با ارزش عصر صفوي است که در اواخر حکومت اين خاندان در اصفهان ساخته شده است.
مدرسه چهارباغ اصفهان که پس از پيروزي انقلاب اسلامي «مدرسه علميه امام صادق (ع)» نامگذاري شد در حال حاضر به آموزش طلاب علوم ديني و حجره هاي آن نيز همانند عصر صفويه به اقامت طلاب اختصاص دارد.
آقاکافور
مدرسه آقا كافور يكي ديگر از آثار دوران شاه عباس دوم مي باشد كه بوسيله آقاكافور يكي از خواجه هاي حرم شاه عباس در مجاورتب ازار توپچي باشي و محمد امين ساخته شد
به نوشته مؤلف كتاب “گنجينه آثار تاريخي” از اين مدرسه جز كتيبه سر درآن كه بر يك لوح سنگ مرمري نوشته شده و در يكي از غرفه هاي مسجد خان نگاهداري ميشود اثري بر جاي نمانده است در اين كتيبه نفيس كه به خطبسيار زيباي نستعليق برجسته بر سنگ مرمر حجاري شده به نام شاه عباس دوم صفوي اشارهشده، اما آقا كافور، را حاجي كافور نوشته شده است.نويسنده اين كتيبه محمدرضا اماميو تاريخ آن 1069 هجري قمري است.
امامي
مدرسه امامي از مدارس بسيار قديمي و زيبا ومعروف اصفهان است كه در مجاورت مقبره بابا قاسم واقع شده است. ساختمان بنا دو طبقهاست كه با نقشه چهار ايواني براي سكونت و درس طلاب علوم ديني ساخته شده است. مدرسهامامي داراي تزئينات كاشيكاري بسيار زيبا است و قسمت هائي از ايوان و طاقهاي آن باكاشي هاي معرّق و 7 رنگ پوشانده شده است
اين مدرسه با نقشه 4 ايواني ساخته شده كه اين ايوان هاي 4 گانه باكتيبه هائي به خط بنائي تزئين شده است. اين كتيبه ها شامل سوره هائي از قرآن مجيد،مطالبي درباره اصحاب حضرت رسول (ص) و احاديث مذهبي است. مهمترين بخش اين مدرسه ازنظر كاشيكاري، ايوان و گنبد جنوبي آن است. نام كاشيكار اين قسمت، شيخ محمد عمرنوشته شده است محراب مدرسه زيباترين بخش اين بنا را تشكيلمي داده كه با كاشي هاي رنگي تزئين شده بود. كه در حال حاضر در مدرسه نيست. اينمدرسه به نام مدرسه بابا قاسم و اماميه نيز ناميده مي شود.باباقاسم يكي از عرفاياصفهان بود كه يكي از مريدان او اين مدرسه را براي تدريس اوساخت.


جده بزرگ
در بازار بزرگ اصفهان و در نزديكيبازار زرگرها دو مدرسه از زمان شاه عباس دوم باقي مانده كه از مدارس بزرگ و باشكوهدوران صفوي است. اين دو مدرسه در طول دهها سال حيات خود، دانشمندان و روحانيونبرجسته اي را در خود پرورش داده اند. اين دو مدرسه به جده بزرگ و جده كوچك معروف هستند
مدرسه جده بزرگ كه در دو طبقهساخته شده در بازار اصلي اصفهان واقع است و نهر آبي از ميان آن مي گذرد. وجه تسميهآن به اين علت است كه جده بزرگ شاه عباس آن را ساخته است. كتيبه اي كه در سر درمدرسه است با خط ثلث با كاشي معرق بر زمينه كاشي لاجوردي است. تاريخ از 1058 هجريقمري و خطاط آن محمدرضا امامي است
در اين كتيبه به نام شاه عباس دوم و جده او اشاره شده است. تزئينات داخلمدرسه جده بزرگ كاشيكاري است. در ضلع شرقي صحن مدرسه لوحه كوچكي است كه با خطنستعليق مشكي تاريخ تعمير مدرسه را به سال 1334 ذكر كردهاست

جده کوچک
مدرسه جده كوچك در بازار بزرگ اصفهانواقع شده است. اين محل به نام (بازار قهوه كاشي ها) معروف است. همانگونه كه از ناماين مدرسه مشخص مي شود جده كوچك شاه عباس دوم باني آن بوده است. كتيبه بزرگي كه بريك لوح سنگ مرمر بر ديوار يكي از غرفه هاي شمالي مدرسه نصب شده است و با خط ثلثبرجسته تاريخ 1057 هجري قمري را نشان مي دهد بيانگر اين مطلب است كه جده شاه عباسدوم به نام (دلارام خانم) باني ساختمان اين مدرسه بوده است. عمارت مدرسه جده كوچكدو طبقه است و حجره ها مخصوص اقامت طلاب علوم ديني است
پشت بغل هاي نماي اطراف سر در اين ساختمان تزئيناتكاشيكاري دارد. كتيبه اي كه به خط ثلث سفيد معرق بر زمينه كاشيكاري لاجوردي رنگ بهتاريخ 1056 هجري قمري نوشته شده به نام شاه عباس دوم و پدر او شاه صفي اشاره كردهاست.اين كتيبه را محمدرضا امامي خوشنويس مشهور عصر صفوي نوشته است. مدرسه جده كوچكاز مدارس بسيار نفيس اصفهان است كه از مدرسه جده بزرگ مساحت بيشتريدارد

جلاليه
مدرسه جلاليه در اواخر عصر صفوي در زمان شاهسلطان حسين به سال 1114 هجري قمري بنا گرديده است. اين مدرسه كه به وسيله جلالالدين محمد حكيم (طبيب شاه سلطان حسين) ساخته شده در محله احمد آباد واقع شدهاست
كتيبه سردر مدرسه جلاليه سال 1114هجري قمري را بيان مي دارد اما برخي از محققين سال اتمام بنا را 1115 هجري قمري ذكرمي كنند.مدرسه جلاليه با دو ايوان در شمال و جنوب و حجره هائي كه در جناح هايساختمان انسجام يافته اند با كتيبه هائي كه با خط ثلث و كوفي نوشته شده اند وتزئينات كاشيكاري و معقلي و مقرنس كاري و گچبري در عداد بناهاي جالب توجه اواخردوره صفويه به حساب مي آيد.در ايوان شمالي مدرسه جلاليه باني مدرسه (جلال الدينمحمد حكيم) دفن شده است.

سليمانيه
در گوشه جنوب غربي مسجد امام مدرسه سليمانيهواقع شده است. اين مدرسه قرينه مدرسه (ناصري) و برخلاف آن فاقد حجره براي طلاب استاين مدرسه با يك در ورودي به خارج از مدرسه و مسجد راه دارد. اين در ورودي كه بهكوچه پشت مسجد باز مي شود داراي كتيبه اي است كه به خط ثلث سفيد بر زمينه كاشيلاجوردي نوشته شده است. خطاط اين كتيبه محمدرضا امامي و تاريخ آن 1078 هجري قمرياست. در اين كتبيه به سلطنت شاه سليمان اشاره شده است. در يكي از دو مدخلي كه مدرسهرا به صحن مسجد وصل مي كند دو لوح سنگي از زمان فتحعليشاه قاجار به سال 1212 وناصرالدين شاه قاجار به سال 1268 هجري قمري است سنگ شاخص معروف مسجد كه محاسبه و نصب آن بوسيله شيخبهائي دانشمند بزرگ عصر صفويه صورت گرفته است در قسمت پايين يكي از جرزهاي صحن اينمدرسه تعبيه شده است. مدرسه سليمانيه به شيوه دو ايوانه ساخته شده كه يكي در جنوبغربي و ديگري در شمال شرقي مدرسه واقع شده است.تزئينات مدرسه عبارتند از كاشيكاري،مقرنس كاري، حجاري و كتيبه كه به بهترين شيوه در اين مدرسه انجام شده اند.

شفيعيه
در گوشه جنوب غربي مسجد امام مدرسه سليمانيهواقع شده است. اين مدرسه قرينه مدرسه (ناصري) و برخلاف آن فاقد حجره براي طلاب است اين مدرسه با يك در ورودي به خارج از مدرسه و مسجد راه دارد. اين در ورودي كه بهكوچه پشت مسجد باز مي شود داراي كتيبه اي است كه به خط ثلث سفيد بر زمينه كاشيلاجوردي نوشته شده است. خطاط اين كتيبه محمدرضا امامي و تاريخ آن 1078 هجري قمرياست. در اين كتبيه به سلطنت شاه سليمان اشاره شده است. در يكي از دو مدخلي كه مدرسهرا به صحن مسجد وصل مي كند دو لوح سنگي از زمان فتحعليشاه قاجار به سال 1212 وناصرالدين شاه قاجار به سال 1268 هجري قمري است سنگ شاخص معروف مسجد كه محاسبه و نصب آن بوسيله شيخبهائي دانشمند بزرگ عصر صفويه صورت گرفته است در قسمت پايين يكي از جرزهاي صحن اينمدرسه تعبيه شده است. مدرسه سليمانيه به شيوه دو ايوانه ساخته شده كه يكي در جنوبغربي و ديگري در شمال شرقي مدرسه واقع شده است.تزئينات مدرسه عبارتند از كاشيكاري،مقرنس كاري، حجاري و كتيبه كه به بهترين شيوه در اين مدرسه انجام شدهاند.

صدربازار
يكي از آثار بسيار نفيس و مشهور دوران قاجار در اصفهان مدرسه صدر است كه دربازار بزرگ اصفهان واقع شده است. اين مدرسه كه از زمان احداث تا كنون پيوسته دائربوده و در هر زمان محل تدريس علماء و دانشمندان طراز اول اسلام بوده است. از آثارمرحوم حاج محمد حسين خان صدر اصفهاني است.
صدر اصفهاني از رجالبزرگ و نيكنام اوائل عصر قاجار است كه در زمان حكومت اصفهان و در دوراني كه صدراعظم ايران بود به دليل علاقه بسيار به شهر اصفهان و ميراث هاي فرهنگي علاوه برتعمير و مرمت بناهاي زمان صفويه و نجات بسياري از آنها از انهدام و نابودي قطعي؛ دراصفهان آثاري ساخت كه يكي از آنها به مدرسه صدر بازار معروف است
ساختمان مدرسه و تزئينات نماي خارجي مدرسه به علت فوت مرحوم صدر ناتماممانده است اما پس از اتمام به دليل وجود درختان سر به فلك كشيده و ساختمان جالب،پيوسته در بين طلاب طرفداران فراوان داشته است.
در قسمت فوقاني سر در مدرسه صدر با خط نستعليق سفيد بر زمينه مشكي معرقجمله “بسم الله الرحمن الرحيم” و عبارات ديگر مذهبي نوشته شده است. خطاط اين كتيبهعبدالجواد خطيب است.در سر در مدرسه نيز اشعاري به خط نستعليق سفيد بر زمينه مشكيمعرق نوشته شده كه تاريخ آن 1342 هجري قمري است. سراينده اين اشعار مرحوم جلالهمائي است بر سنگاب نفيس و زيبايمدرسه نيز كتيبه اي به خط نستعليق برجسته با تاريخ 1275 هجري قمري وجود دارد كهبرآن نام واقف سنگاب نوشته شده است. در سر در كتابخانه نيز با خط نستعليق سفيد برزمينه كاشي خشت لاجوردي نام باني كتابخانه، آيت اله خراساني و تاريخ 1364 هجري قمرينوشته شده است.

علاوه بر آن،اشعاري اثر طبع مرحوم جلال همائي و نام استاد كاشي ساز آن نوشته شده است. آنچهمدرسه صدر را در عداد مدارس معروف اصفهان معرفي مي كند علاوه بر معماري زيباي دورانقاجار وجود دانشمندان بزرگي همچون مرحوم جهانگيرخان قشقايي و آيت اله دهكردي و آيتاله شمس آبادي و ديگر روحانيون برجسته اي است كه در اين نهاد عظيم ديني و فرهنگي بهتدريس اشتغال داشته اند
ذكراين نكته مناسب است كه مدرسه صدر در زماني در اصفهان ساخته شد كه شهر اصفهان پس ازحملات افعانها و تغيير پايتخت از عظمت دوران صفوي عاري گرديده بود بطوري كه ساختمساجدي همچون مسجد سيد و مسجد حاج محمد جعفر آباده اي و مدارسي مانند مدرسه صدرشروع مجدد عظمت اصفهان به شمار مي رود.

کاسه گران
مدرسه كاسه گران از بناهائي است كه در آخرين سالسلطنت شاه سليمان و آغاز حكومت شاه سلطان حسين صفوي در نزديك مسجد جامع اصفهان دربازار ساخته شد، باني مدرسه اميرمحمد مهدي حكيم اردستاني است مدرسه كاسه گران در دو طبقه و بصورت دو ايوان در جناح هاي شمال شرقي وجنوب غربي ساخته شده است. حجره ها در يك حياط مركزي به شكل 8 گوش نامنظم ساخته شده اندكتيبه سر در مدرسه به خط ثلث باكاشي سفيد معرق بر زمينه لاجوردي به تاريخ 1105 هجري قمري به قلم “عبدالله رجال است. در اين كتيبه به نام شاه سليمان صفوي و حكيم الملك اردستاني اشاره شده است. برسكوهاي طرفين سر در مدرسه نيز با خط بنائي آيات قرآن به تاريخ 1103 هجري قمري نوشتهشده است. در اشكال مربع طرفين سر در مدرسه هم،‌ با خط نستعليق و خط بنائي و خط ثلثضمن اشعاري نام ” محمد مومن بنا اصفهاني” و”محمد ابراهيم اصفهاني” با تاريخ 1103نوشته شده است.
در اطراف ايوان شمالي مدرسه كاسه گران كتيبهاي به خط ثلث سفيد بر روي زمينه قهوه اي گچبري شده است. اين كتيبه طولاني كه روايتياز حضرت رسول (ص) است به خط جعفر بن عبدالله نوشته شده است. تاريخ اين كتيبه نيز هجري قمري است.
در اطراف سردر داخليمدرسه كاسه گران كتيبه اي بصورت قرينه كتيبه ايوان شمالي وجود دارد كه آن نيز ثلثلاجوردي بر زمينه سفيد نوشته شده است.به نوشته منابع و مآخذ مختلف، حكيم الملكاردستاني كه از اطباء حاذق بوده است به هندوستان رفته و پس از مدتي به ايران مراجعتمي نمايد و بناي مدرسه را آغاز مي كند. بنابراين اين مدرسه در ابتدا شمسيه و سپس بهحكيميه معروف مي شود به هرحال مدرسه كاسه گران به دليل در برداشتن تزئينات گچبري و خطوطبنائي در عداد آثار بسيار زيباي دوره صفويه به شمار مي آيد.

ملاعبدالله
در ابتداي بازار قيصريه و در زير چهارسوي زيباييكه در دوران صفويه چهارسوي شاه ناميده مي شد مدرسه ملاعبدالله قرار دارد. اين مدرسهبه دستور شاه عباس اول صفوي ساخته شد و به تدريس حاج ملا عبدالله شوشتري كه يكي ازروحانيون برجسته آن عهد بود اختصاص يافت.
مدرسه ملاعبدالله در دو طبقه ساخته شده كه در هر دو طبقه حجره هاي طلاب واقعشده اند. پشت بغل هاي بالا و پايين مدرسه با تزئينات كاشيكاري معّرق آراسته شدهاند.مدرسه ملاعبدالله تاريخ ساخت مشخص ندارد،‌ اما با توجه به نحوه كاشيكاري معرق ومنابع و مآخذ موجود قطعاً در زمان شاه عباس اول ساخته شده است.
در ايوان جنوبي مدرسه لوحياز سنگ پارسي نصب شده كه به خط نستعليق برجسته به تاريخ 1088 هجري قمري نوشته شدهاست. مفاد اين كتيبه حاكي از اين است كه شخص نيكوكاري موقوفاتي براي مدرسه تعيينكرده است. كتيبه سر در مدرسه ملاعبدالله نيز به خط ثلث سفيد بر كاشي خشت لاجورديمورخ به سال 1218 هجري قمري است.
در اين كتيبه به تعميراتي اشاره شده است كه در زمان حكمراني محمدحسينخان صدر اصفهاني بر اصفهان در اين مدرسه انجام گرفته است. مدرسه ملاعبدالله درزمانحيات ملاعبدالله از مدارس پر رونق و باشكوه اصفهان بوده كه بسياري از دانشمندان وروحانيون برجسته اصفهان از آن فارغ التحصيل شده اند.

ميرزا حسين
يكي از مدارس قديمي اصفهان مدرسه ميرزا حسيناست. اين مدرسه كه در نزديكي مسجد سيد و در محله بيد آباد واقع شده از آثاري است كهدر زمان شاه سليمان صفوي ساخته شده است
سال ساخت مدرسه به موجب كتيبه سردر، سال 1099 هجري قمري است. اين كتيبه كهبه خط نستعليق سفيد بر زمينه كاشي خشت لاجوردي است حاوي اشعاري است كه مصراع آخر آنسال 1099 هجري را بيان مي دارد در ايناشعار به نام باني مدرسه و شاه سليمان صفوي اشاره شده است. سنگاب نفيس مدرسه نيز بهخط نستعليق برجسته بر سنگ پارسي تاريخ 1275 هجري قمري (زمان سلطنت ناصرالدين شاهقاجار) را با نام نويسنده برخود دارد.مدرسه ميرزا حسين 4 ايوانه است و حجرات طلابدر يك طبقه ساخته شده اند.

ناصري يا مدرسه عباسي
در گوشه جنوب شرقي مسجد امام (مسجد شاه) مدرسهاي است كه بناي آن را به اواخر دوره شاه عباس اول يا اوائل دوره شاه صفي نسبت ميدهند. اما با توجه به كتيبه هائي كه به دست آمده است تزئينات كاشيكاري و كتيبه هايمدرسه مربوط به زمان شاه عباس دوم است
در ايوان جنوبيمدرسه ناصري كتيبه هائي است كه يكي از آنها به خط ثلث مشكي بر زمينه زرد به قلممحمدرضا امامي، صلوات بر 14 معصوم را با امضاء محمدرضا امامي و تاريخ 1077 هجريبرخود دارد. در اطراف محراب اين ايوان نيز آيات قرآن با همان تاريخ و امضاء همانخطاط آمده است.

كتيبه داخل محراب در زمانسلطنت شاه سليمان صفوي به خط ثلث سفيد بر روي زمينه كاشي لاجوردي نوشته شده است اين كتيبه شامل رواياتي از حضرت رسول (ص) با تاريخ 1095 و امضاء محمد حسن امامياست.علت اينكه اين مدرسه را ناصري هم مي نامند اين است كه در زمان سلطنت ناصرالدينشاه قاجار تعمير و مرمت شده است. اين مدرسه داراي حجره هائي است كه در ضلع جنوبشرقي مدرسه قرار دارند. مدرسه داراي دو ايوان در شمال شرقي و جنوب غربي است تزئينات به كار رفته در مدرسه كاشيكاري، مقرنس كاري، حجاري و خط نوشته است.

نيم آورد
يكي از مدارس قديمي اصفهان مدرسه نيم آورد استكه در بازار اصفهان و در يكي ار محلات شهر كه به همين نام معروف است قرار دارد. وجهتسميه مدرسه دقيقاً معلوم نيست اما آنچه مسلم است اينكه اين مدرسه را يكي از زناننيكوكار زمان شاه سلطان حسين صفوي به نام زينب بيگم در سال 1117 بنا كرده است. اينزن همسر حكيم الملك اردستاني باني مدرسه كاسه گران بودهاست.
مدرسه نيم آورد به صورت 4ايوانه بنا شده و از نظر تزئينات كاشيكاري و گچبري بي نظير است. كتيبه سردر مدرسهنيم آورد به خط ثلث سفيد بر زمينه كاشي لاجوردي شامل آيات قرآني است. تاريخ اينكتيبه 1349 هجري قمري است و به نظر محققين از بناي ديگر به اين مدرسه منتقل شدهاست.خطوط بنائي موجود در سردر مدرسه نيز شامل آياتي از قرآن و احاديث است. در داخلمدرسه نيم آورد نيز قطارهاي گچبري به خط نستعليق مشكي اشعاري نوشته شده كه كاتبآنها ابوالفتوح گلستانه است.
مدرسه نيم آورد علاوه بر شهرتي كه از نظر تزئيناتي دارد به لحاظ وجودبزرگان و علماء و فضلائي نام آور است كه در طول دهها سال در آن به كسب علم و ياتدريس مشغول بوده اند. بطوري كه مدرسه نيم آورد يا نم آورد اصفهان با نام بزرگانيهمچون مرحومين ملاحسن نائيني و آقا سيد محمدباقر درچه اي و آقا عبدالكريم جزي وهمراه است. در زمان معاصر نيز اسوه هاي علم و دانش همچون آيت الله بروجردي و مرحومجلال همائي در اين مدرسه حجره داشته اند و سالها در اين مكان به كسب علم و دانشمشغول بوده اند.



http://www.oam.ir/images/stories/khane-mashroute.gif