sjhosseini48
4th August 2012, 03:23 PM
اسرار شب قدر
باهتمام: سيد جعفر حسيني وديق
بگذار تا بميرم در اين شب الهي - ورنه دوباره آرم رو روي روسياهي
چون رو كنم به توبه، سازم نوا و ندبه - چندان كه باز گردم گيرم ره تباهي
http://img4up.com/up2/60398638466693654832.jpg
چون رو كنم به احياء، دل زنده گردم اما - دل مرده ميشوم باز با غمزه گناهي
اي كاش تا توانم بر عهد خود بمانم - شرمندهام ز مهدي وز درگهت الهي
سخن درباره شب قدر است ، شب شکوهمند به سبب نزول قرآن ، شب سرنوشت ساز ، شبی که والاترین و پر برکت ترین شب های سال به شمار می رود ، شبی که ملائکه و ر وح در آن نازل شده و به خدمت امام زمان (عج)می رسندو آن چه برای بر هر کسی مقدر شده است بر امام زمان (ع) عرضه می دارند و شبی بزرگ که پیامبر خدا آن را چنین ستوده است : ماه رمضان ، سرور ماه های شب قدر ، سرور شب هاست. (1)جایگاه والای این شب و نقش اساسی آن در میهمان سرای الهی و بهره وری از برکات و دستاورد های این ضیافت الهی تا آن جا ست که امام صادق (ع) آن را قلب این ماه نامیده است.قلب ماه رمضان ، شب قدر است (2)قدر در لغت به معنای تقدیر و اندازه گیری و نیز به معنای اندازه است . اما معناى اصطلاحى «قدر»، عبارت است از ویژگى هستى و وجود هر چیز و چگونگى آفرینش آن. به عبارت دیگر، اندازه و محدوده وجودى هر چیز، «قدر» نام دارد. (3)
و شب قدر به این جهت قدر نامیده شده که جمیع مقدرات بندگان در تمام سال در آن شب تعیین می شود ، شاهد این معنا آیات 3 و 4 سوره دخان است که می فرماید:ما این کتاب مبین را در شبی پر برکت نازل کردیم ما همواره ، انذار کننده بودیم ، در آن شب که هر امری بر طبق حکمت خداوند تنظیم و تعیین میگردد .
منا سبت هایی که در این باره گفته شده ، عبارت است از :
1-شب قدر ، به این جهت قدر نامیده شده که همه مقدرات بندگان در تمام سال در این شب نازل می شود .
2- بعضی ها گفته اند ؛ آن شب را به این جهت شب قدر نامیده اند که دارای قدر و شرافت عظیمی هست .
3- و یا به خاطر آن که ، قرآن با تمام قدر و منزلتش ، بر رسول والاقدر ، و به وسیله فرشته صاحب قدر نازل گردید.
4- یا این که ، مقدر شده قرآن در آن نازل گردد .
5- و یا این که ، هر کس این شب را احیا بدارد ، صاحب قدر و منزلت می شود .
6- یا این که در آن شب ، آن قدر فر شته نازل می شود که عرصه زمین بر آنها تنگ می شود.
البته تعبیر اول از همه مناسب تر و معروف تر است.
ویژگی های شب قدر:
الف: برنامه ریز ی سال
در بسیاری از روایات ، به عنوان نخستین ویژگی شب قدر ،بر این تاکید شده است که تقدیر امور مردم و سامان بخشی اوضاع و احوال آن در طول سال ، در این شب رقم زده می شود ؛ شاید نزول قرآن در شب قدر نیز به لحاظ همین جهت باشد ؛ کتابی که برنامه زندگی انسان را ارائه می کند.
در این جا دو مطلب مهم است که شایان توجه اند :
مطلب اول : رقم خوردن سرنوشت انسان در شب قدر ، در چارچوب مقدرات او در علم از خداوند است. به دیگر سخن و به گفته روایات اهل بیت به آنچه در علم حضرت حق در طول سال برای مردم مقدر است ، به صورت برنامه ای نوشته شده آشکار می شود که فرشتگان آن را می نویسند و به امام زمان تحویل می دهند و این به تناسب کار ماست که انسان در شب قدر انجام می دهد.
مطلب دوم : بر اساس شماری از روایات ، یقینا سرنوشت انسان در شب قدر و رقم خوردن آنچه در یک سال کامل بر او خواهد گذشت ، به معنای آن نیست که او به طور کامل در برابر این سرنوشت بی اختیار باشد ، بدان سان که برای تغییر آن هیچ کاری از او بر نیاید ؛ بلکه می تواند در سایه دعا و توسل و با کارهای شایسته مقدرات حتمی خود را در شب قدر را نیز تغییر دهد از این رو امام باقر (ع) می فرمایند:آنچه در شب قدر مقدر و معین شده ، حتمی است و خدا می تواند در آنها آنگونه که بخواهد عمل کند. (4)
ب : آغاز سال تقدیر
شب قدر پایان سال به شمار می رود ، یعنی پایان سال برنامه ریزی سپری شده و اول سال برنامه ریزی شده نو است .
اي نازنين نگارا تغيير ده قضا را
گر تو نميپسندي تقدير كن نگاهي
امشب به عشق حيدر ما را ببخش يكسر
جان حسين و زينب بر ما بده پناهي
ج :اختصاص داشتن به امام زمان (ع)
سومین ویژگی شب قدر ، این است که خدای سبحان ، کامل ترین و شایسته ترین و برترین انسان را از برنامه ریزی و حکم خود آگاه می سازد. در تفسیر القمی در ذیل آیه تنزل الملائکه و الروح فیها ؛ چنین آمده است:فرشتگان و روح القدس بر امام فرود می آیند و ازاین امور ، آنچه نوشته اند ، به او تقدیم می کنند.(5)
د : بهتر از هزار ماه
به تصریح قرآن «لیله القدر خیر من الف شهر» - شب قدر از هزار ماه بهتر است ، و این نشانگر استثنایی بودن این برهه زمانی و برکاتی است که در بر دارد، به نحوی که کار شایسته در آن، با کار شایسته در عمری طولانی ( بیش از هشتاد سال ) برابر است . از این رو در تفسیر آیه آمده است :کار شایسته در آن شب ( از قبیل: نماز ، زکات ، انواع نیکی ها ) بهتر از عمل در هزار ماهی است که شب قدر نداشته باشد.(6)
تعیین شب قدرقرآن کریم از یک سو ، نزول را در ماه رمضان ، می داند؛ (شهررمضان الذی انزل فیه القرآن ) - رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده است ، و از سویی دیگر به صراحت ، نزول آن را در شب قدر می داند؛ ( انا انزلناه فی لیله القدر ) – آن را در شب قدر نازل کردیم.مقتضای جمع میان این دو آیه این است که شب قدر حتما در ماه رمضان است.
روایاتی که از اهل بیت (ع) در تعیین شب قدر نقل شده به پنج دسته قابل تقسیم اند:
دسته اول : روایاتی که شب قدر را در دهه آخر رمضان تعیین می کند.(7)
دسته دوم : روایاتی که می گویند ، شب قدررا در یکی لزشب های نوزدهم ، بیست و یکم و بیست وسوم بجوئید.(8)
دسته سوم : روایاتی که می گویند شب قدر یکی از دو شب بیست و یکم و بیست و سوم است.(9)
دسته چهارم : روایاتی که شب بیست و سوم را به طور معین شب قدر می دانند.(10)
دسته پنجم : روایاتی که دلالت می کنند بر این که شب های نوزده و بیست ویک و بیست و سه هر کدام به گونه ای در تعیین سرنوشت انسانها ، و امور آنها نقش دارد ولی نقش اساسی و نهایی ، مربوط به شب بیست و سوم است .(11)
تامل در این پنج دسته از روایات ، نشان می دهد که نه تنها میان آنها تعارض نیست ، بلکه موید یکدیکرند.
توضیح این که دید روایات اهل بیت (ع) و شمار قابل توجهی از روایات اهل سنت ، شب قدر ، شب بیست و سوم است و از این رو ، ابن بابویه صدوق می فرماید: بزرگان ما درباره شب قدر همه یک سخن اند که شب بیست و سوم ماه رمضان است .(12)
روایات دسته اول ، دوم ، سوم که برای درک فضیلت شب فدر ، به احیا و کارهای نیک در دهه آخر رمضان توصیه دارند ، همچنین روایاتی که به احیای شب های نوزرهم ، بیست و یکم و بیست و سوم سفارش دارند ، همگی به این 2 نکته بر می گردند :
نخست :مسلمانان از شب زنده داری شب های ماه رمضان ، بیشترین بهره را از عطایا و دستاورد های آن داشته اند ، از این رو در روایتی که راز پوشیده بودن شب قدر را میان شب ها بیان می کند ، آمده است :خداوند آن را از شما پنهان داشته تا عنایت بیشتری به شما بکنیم ( 13)
دوم: گرچه شب قدر شب بیست و سوم است ، اما به آن معنا نیست که آن دو شب دیگر هیچ نقشی نداشته و در تقدیر امور و سرنوشت انسان ، بی اثر باشند.
بهترین اعمال در شب قدر :
محدث بزرگوار بن بابویه در مجلس 93 از کتاب الامالی ، پس ازر بیان نوافل شب های ماه رمضان و صد رکعت نماز برای هر یک از شب های بیست و یکم و بیست و سوم می گوید :هر کس این دو شب را با گفت گوی علمی احیا بدارد بهتر است .به نظر می رسد که این مطلب برگرفته از سخن پیامبر خدا (ص) به ابوذر است که در آن ، برتری علم را به عبادات و تفسیل بیان و در پایان آن فرموده است :ای ابوذر ! یک ساعت نشستن برای گفت گوی علمی برای تو ، از عبادت یک سال که روزش را روزه بداری و شبش را به نماز بایستی ،بهتر است.برای روشن شدن این موضوع ، توجه به چند مطلب ضروری است:
الف : کدام علم و کدام عبادت ؟از دیدگاه فقهی« آموختن علم» احکام پنج گانه را دارد و بررسی متن احادیث فراوانی که علم را برتر از عبادت می دانند به روشنی می رسانند که مقصود ، رتری آموختن واجب یا مستحب به عبادات مستحب است.
ب :نقش عبادات در پیدایش نور علماز نگاه متون اسلامی عبادات نقش بنیادی در پیدایش و تداوم فروغ علم دارند . از این رو هدف احادیثی که علم را برتر از عبادات می دانند ، تضعیف یا انکار نقش سازنده عبادت در کنار علم نیست؛ بلکه تاکید بر همراه ساختن عبادت و علم و بر حذر داشتن از عبادت نا آگاهانه است که نه تنها بی ارزش ، بلکه خطر آفرین است.
ج : سیره اهل بیت (ع)بررسی و تامل در سیره عملی اهل بیت (ع) درباره شب قدر و عنایت ویژه آنها به عبادت و ذکر در شب های نوزدهم ، بیست و یکم و بیست و سوم ، توجه به رهنمود ها و سفارش هایی که به بهره گیری بیشتری از این شب ها داشته اند ، همگی به روشنی نشان می دهند که این شبها ، جز در موارد استثنایی ، باید به صرف عبادت و ذکر و نیایش و انس با خدای سبحان شود.البته این بدان معنا نیست که نتوان بخشی از شب قدر را به تالیف یا بیان معارف و علومی پرداخت که سطح آگاهی و معرفت مردم را بالا می برد ، بلکه مقصود هشدار دادن به این نکته است که به بهانه و به استناد روایاتی که علم را برتر و به عبادات ترجیح می دهند، نباید در شب قدر از برکات انس با خداوند و بهره بردن از تضرع در پیشگاه او غافل شد. ...وشب قدر ، قدر تو معین می شود
.قدر خود را بدان ، تا مقدرات تو نیک باشد
والسلام
پي نوشتها:
1- بحار الانوار ج 40 ص 54
2- کافی ج 4 ص 66
3-المیزان، سید محمد حسین طباطبایى، ج12 ص 150 و 151
4- ثواب الاعمال ص 92
5 – تفسیر القمی ج 2 ص 431
6- ثواب الاعمال ص 92
7-ماه خدا ، محمد ري شهري،ج2، ص 775
8 - همان، ص777
9- همان ،ص 779
10- همان ،ص 783
11- همان، ص 789
12- الخصال ص 519
13- شرح نهج البلاغه ج 20 ص 154
باهتمام: سيد جعفر حسيني وديق
بگذار تا بميرم در اين شب الهي - ورنه دوباره آرم رو روي روسياهي
چون رو كنم به توبه، سازم نوا و ندبه - چندان كه باز گردم گيرم ره تباهي
http://img4up.com/up2/60398638466693654832.jpg
چون رو كنم به احياء، دل زنده گردم اما - دل مرده ميشوم باز با غمزه گناهي
اي كاش تا توانم بر عهد خود بمانم - شرمندهام ز مهدي وز درگهت الهي
سخن درباره شب قدر است ، شب شکوهمند به سبب نزول قرآن ، شب سرنوشت ساز ، شبی که والاترین و پر برکت ترین شب های سال به شمار می رود ، شبی که ملائکه و ر وح در آن نازل شده و به خدمت امام زمان (عج)می رسندو آن چه برای بر هر کسی مقدر شده است بر امام زمان (ع) عرضه می دارند و شبی بزرگ که پیامبر خدا آن را چنین ستوده است : ماه رمضان ، سرور ماه های شب قدر ، سرور شب هاست. (1)جایگاه والای این شب و نقش اساسی آن در میهمان سرای الهی و بهره وری از برکات و دستاورد های این ضیافت الهی تا آن جا ست که امام صادق (ع) آن را قلب این ماه نامیده است.قلب ماه رمضان ، شب قدر است (2)قدر در لغت به معنای تقدیر و اندازه گیری و نیز به معنای اندازه است . اما معناى اصطلاحى «قدر»، عبارت است از ویژگى هستى و وجود هر چیز و چگونگى آفرینش آن. به عبارت دیگر، اندازه و محدوده وجودى هر چیز، «قدر» نام دارد. (3)
و شب قدر به این جهت قدر نامیده شده که جمیع مقدرات بندگان در تمام سال در آن شب تعیین می شود ، شاهد این معنا آیات 3 و 4 سوره دخان است که می فرماید:ما این کتاب مبین را در شبی پر برکت نازل کردیم ما همواره ، انذار کننده بودیم ، در آن شب که هر امری بر طبق حکمت خداوند تنظیم و تعیین میگردد .
منا سبت هایی که در این باره گفته شده ، عبارت است از :
1-شب قدر ، به این جهت قدر نامیده شده که همه مقدرات بندگان در تمام سال در این شب نازل می شود .
2- بعضی ها گفته اند ؛ آن شب را به این جهت شب قدر نامیده اند که دارای قدر و شرافت عظیمی هست .
3- و یا به خاطر آن که ، قرآن با تمام قدر و منزلتش ، بر رسول والاقدر ، و به وسیله فرشته صاحب قدر نازل گردید.
4- یا این که ، مقدر شده قرآن در آن نازل گردد .
5- و یا این که ، هر کس این شب را احیا بدارد ، صاحب قدر و منزلت می شود .
6- یا این که در آن شب ، آن قدر فر شته نازل می شود که عرصه زمین بر آنها تنگ می شود.
البته تعبیر اول از همه مناسب تر و معروف تر است.
ویژگی های شب قدر:
الف: برنامه ریز ی سال
در بسیاری از روایات ، به عنوان نخستین ویژگی شب قدر ،بر این تاکید شده است که تقدیر امور مردم و سامان بخشی اوضاع و احوال آن در طول سال ، در این شب رقم زده می شود ؛ شاید نزول قرآن در شب قدر نیز به لحاظ همین جهت باشد ؛ کتابی که برنامه زندگی انسان را ارائه می کند.
در این جا دو مطلب مهم است که شایان توجه اند :
مطلب اول : رقم خوردن سرنوشت انسان در شب قدر ، در چارچوب مقدرات او در علم از خداوند است. به دیگر سخن و به گفته روایات اهل بیت به آنچه در علم حضرت حق در طول سال برای مردم مقدر است ، به صورت برنامه ای نوشته شده آشکار می شود که فرشتگان آن را می نویسند و به امام زمان تحویل می دهند و این به تناسب کار ماست که انسان در شب قدر انجام می دهد.
مطلب دوم : بر اساس شماری از روایات ، یقینا سرنوشت انسان در شب قدر و رقم خوردن آنچه در یک سال کامل بر او خواهد گذشت ، به معنای آن نیست که او به طور کامل در برابر این سرنوشت بی اختیار باشد ، بدان سان که برای تغییر آن هیچ کاری از او بر نیاید ؛ بلکه می تواند در سایه دعا و توسل و با کارهای شایسته مقدرات حتمی خود را در شب قدر را نیز تغییر دهد از این رو امام باقر (ع) می فرمایند:آنچه در شب قدر مقدر و معین شده ، حتمی است و خدا می تواند در آنها آنگونه که بخواهد عمل کند. (4)
ب : آغاز سال تقدیر
شب قدر پایان سال به شمار می رود ، یعنی پایان سال برنامه ریزی سپری شده و اول سال برنامه ریزی شده نو است .
اي نازنين نگارا تغيير ده قضا را
گر تو نميپسندي تقدير كن نگاهي
امشب به عشق حيدر ما را ببخش يكسر
جان حسين و زينب بر ما بده پناهي
ج :اختصاص داشتن به امام زمان (ع)
سومین ویژگی شب قدر ، این است که خدای سبحان ، کامل ترین و شایسته ترین و برترین انسان را از برنامه ریزی و حکم خود آگاه می سازد. در تفسیر القمی در ذیل آیه تنزل الملائکه و الروح فیها ؛ چنین آمده است:فرشتگان و روح القدس بر امام فرود می آیند و ازاین امور ، آنچه نوشته اند ، به او تقدیم می کنند.(5)
د : بهتر از هزار ماه
به تصریح قرآن «لیله القدر خیر من الف شهر» - شب قدر از هزار ماه بهتر است ، و این نشانگر استثنایی بودن این برهه زمانی و برکاتی است که در بر دارد، به نحوی که کار شایسته در آن، با کار شایسته در عمری طولانی ( بیش از هشتاد سال ) برابر است . از این رو در تفسیر آیه آمده است :کار شایسته در آن شب ( از قبیل: نماز ، زکات ، انواع نیکی ها ) بهتر از عمل در هزار ماهی است که شب قدر نداشته باشد.(6)
تعیین شب قدرقرآن کریم از یک سو ، نزول را در ماه رمضان ، می داند؛ (شهررمضان الذی انزل فیه القرآن ) - رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده است ، و از سویی دیگر به صراحت ، نزول آن را در شب قدر می داند؛ ( انا انزلناه فی لیله القدر ) – آن را در شب قدر نازل کردیم.مقتضای جمع میان این دو آیه این است که شب قدر حتما در ماه رمضان است.
روایاتی که از اهل بیت (ع) در تعیین شب قدر نقل شده به پنج دسته قابل تقسیم اند:
دسته اول : روایاتی که شب قدر را در دهه آخر رمضان تعیین می کند.(7)
دسته دوم : روایاتی که می گویند ، شب قدررا در یکی لزشب های نوزدهم ، بیست و یکم و بیست وسوم بجوئید.(8)
دسته سوم : روایاتی که می گویند شب قدر یکی از دو شب بیست و یکم و بیست و سوم است.(9)
دسته چهارم : روایاتی که شب بیست و سوم را به طور معین شب قدر می دانند.(10)
دسته پنجم : روایاتی که دلالت می کنند بر این که شب های نوزده و بیست ویک و بیست و سه هر کدام به گونه ای در تعیین سرنوشت انسانها ، و امور آنها نقش دارد ولی نقش اساسی و نهایی ، مربوط به شب بیست و سوم است .(11)
تامل در این پنج دسته از روایات ، نشان می دهد که نه تنها میان آنها تعارض نیست ، بلکه موید یکدیکرند.
توضیح این که دید روایات اهل بیت (ع) و شمار قابل توجهی از روایات اهل سنت ، شب قدر ، شب بیست و سوم است و از این رو ، ابن بابویه صدوق می فرماید: بزرگان ما درباره شب قدر همه یک سخن اند که شب بیست و سوم ماه رمضان است .(12)
روایات دسته اول ، دوم ، سوم که برای درک فضیلت شب فدر ، به احیا و کارهای نیک در دهه آخر رمضان توصیه دارند ، همچنین روایاتی که به احیای شب های نوزرهم ، بیست و یکم و بیست و سوم سفارش دارند ، همگی به این 2 نکته بر می گردند :
نخست :مسلمانان از شب زنده داری شب های ماه رمضان ، بیشترین بهره را از عطایا و دستاورد های آن داشته اند ، از این رو در روایتی که راز پوشیده بودن شب قدر را میان شب ها بیان می کند ، آمده است :خداوند آن را از شما پنهان داشته تا عنایت بیشتری به شما بکنیم ( 13)
دوم: گرچه شب قدر شب بیست و سوم است ، اما به آن معنا نیست که آن دو شب دیگر هیچ نقشی نداشته و در تقدیر امور و سرنوشت انسان ، بی اثر باشند.
بهترین اعمال در شب قدر :
محدث بزرگوار بن بابویه در مجلس 93 از کتاب الامالی ، پس ازر بیان نوافل شب های ماه رمضان و صد رکعت نماز برای هر یک از شب های بیست و یکم و بیست و سوم می گوید :هر کس این دو شب را با گفت گوی علمی احیا بدارد بهتر است .به نظر می رسد که این مطلب برگرفته از سخن پیامبر خدا (ص) به ابوذر است که در آن ، برتری علم را به عبادات و تفسیل بیان و در پایان آن فرموده است :ای ابوذر ! یک ساعت نشستن برای گفت گوی علمی برای تو ، از عبادت یک سال که روزش را روزه بداری و شبش را به نماز بایستی ،بهتر است.برای روشن شدن این موضوع ، توجه به چند مطلب ضروری است:
الف : کدام علم و کدام عبادت ؟از دیدگاه فقهی« آموختن علم» احکام پنج گانه را دارد و بررسی متن احادیث فراوانی که علم را برتر از عبادت می دانند به روشنی می رسانند که مقصود ، رتری آموختن واجب یا مستحب به عبادات مستحب است.
ب :نقش عبادات در پیدایش نور علماز نگاه متون اسلامی عبادات نقش بنیادی در پیدایش و تداوم فروغ علم دارند . از این رو هدف احادیثی که علم را برتر از عبادات می دانند ، تضعیف یا انکار نقش سازنده عبادت در کنار علم نیست؛ بلکه تاکید بر همراه ساختن عبادت و علم و بر حذر داشتن از عبادت نا آگاهانه است که نه تنها بی ارزش ، بلکه خطر آفرین است.
ج : سیره اهل بیت (ع)بررسی و تامل در سیره عملی اهل بیت (ع) درباره شب قدر و عنایت ویژه آنها به عبادت و ذکر در شب های نوزدهم ، بیست و یکم و بیست و سوم ، توجه به رهنمود ها و سفارش هایی که به بهره گیری بیشتری از این شب ها داشته اند ، همگی به روشنی نشان می دهند که این شبها ، جز در موارد استثنایی ، باید به صرف عبادت و ذکر و نیایش و انس با خدای سبحان شود.البته این بدان معنا نیست که نتوان بخشی از شب قدر را به تالیف یا بیان معارف و علومی پرداخت که سطح آگاهی و معرفت مردم را بالا می برد ، بلکه مقصود هشدار دادن به این نکته است که به بهانه و به استناد روایاتی که علم را برتر و به عبادات ترجیح می دهند، نباید در شب قدر از برکات انس با خداوند و بهره بردن از تضرع در پیشگاه او غافل شد. ...وشب قدر ، قدر تو معین می شود
.قدر خود را بدان ، تا مقدرات تو نیک باشد
والسلام
پي نوشتها:
1- بحار الانوار ج 40 ص 54
2- کافی ج 4 ص 66
3-المیزان، سید محمد حسین طباطبایى، ج12 ص 150 و 151
4- ثواب الاعمال ص 92
5 – تفسیر القمی ج 2 ص 431
6- ثواب الاعمال ص 92
7-ماه خدا ، محمد ري شهري،ج2، ص 775
8 - همان، ص777
9- همان ،ص 779
10- همان ،ص 783
11- همان، ص 789
12- الخصال ص 519
13- شرح نهج البلاغه ج 20 ص 154