وحید 0319
22nd July 2012, 10:09 PM
این میدان یک مجموعه عالی معماری و هنری است که در زمان احداث در قرن 16 میلادی ( دهم هجری ) در جهان بی نظیر بوده است.
این میدان و دیگر آثار تاریخی اطراف آن شامل مسجد امام ( مسجد جامع عباسی ) ، کاخ عالی قاپو ، مسجد شیخ لطف الله و سر در بازار قیصریه ، اثر فکر خلاق و دستان هنرمند معماران ورزیده ایرانی بویژه شیخ بهائی ، استاد علی اکبر اصفهانی ، و استاد محمد رضا اصفهانی است .
http://memarinews.com/Image/News/shahkare%20memari%2001.JPG
میدان نقش جهان یکی از سه مکان ارزشمند فرهنگی کشور است که در کنار تخت جمشید و چغازنبیل در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفته است.قبل از اینکه اصفهان به پایتختی صفویه انتخاب شود در محل این میدان باغ وسیعی به نام نقش جهان وجود داشته است ، در دوره شاه عباس اول باغ را تا حدود امروزی آن وسعت دادند و در اطراف آن بناهای مشهوری بوجود آمد.
طول میدان 500 متر و عرضش حدود 165 متر میباشد. در دوره شاه عباس اول محل بازی ، چوگان بوده است و دروازه سنگی چوگان هنوز هم وجود دارد.طراحی و ساخت بناهای مشهور اطراف آن به نحوی است که اضلاع شمالی و غرب به کار دنیا و دو ضلع شرقی و جنوبی به کار آخرت اختصاص داده شده است.
http://memarinews.com/Image/News/shahkare%20memari%2003.jpg
مسجد امام یا مسجد جامع عباسی در جنوب ، مسجد شیخ لطف الله در شرق ، کاخ عالی قاپو در غرب و قیصریه و بازار در شمال آن واقع گردیده اند.جهت میدان با چند درجه انحراف شمالی – جنوبی است که یکی از شاهکارهای معماری است و باعث گردیده که مسجد امام بسوی قبله منحرف گردد.میدان نقش جهان امام همراه با بناهای شاخص پیرامونش ، روایتی عالی از شیوه اصفهان در معماری ایرانی دانسته می شود و علاوه بر اینکه در ارتباط با چهار باغ و مجموعه بنا و باغهای آن آیینه تمام نمای مکتب اصفهان در شهر سازی است ، بخشی با اهمیت از شالوده شهری اصفهان ، عصر صفوی نیز بشمار می آید.
گذشته از ارزشهای معمارانه ، چنانکه از نامش نیز پیداست ، نقشی از جهان آرمانی عصر صفوی است که کار گزارانش در کار همنشینی دو نهاد دین و دولت در بستر زندگی اجتماعی مردم ایده ها و تجربه های زیادی داشته اند، چنانکه به سهولت میتوان نماد وظهور دو نهاد مذکور – مسجد وکاخ را در بطن زندگی اجتماعی مردم که در بازار اطراف میدان متجلی شده است ، درک کرد.
میدان نقش جهان از دیدگاه مورخاندیو لافوا ، جهانگرد فرانسوی که در سال 1298 هجری قمری از این میدان دیدن کرده ، در این باره می نویسد :
من احتیاجی ندارم که مانند فیثاغورث یونانی در حل مسئله مهمی تلاش کنم ، بلکه کاملاً برای من مکشوف است و می توانم با نهایت اطمینان بگویم که در د نیای متمدن امروز هیچ گونه بنا ئی وجود ندارد که بتواند از حیث وسعت و زیبائی و تقارن عمارات ، شایسته مقایسه با این میدان باشد . این عقیده شخص من نیست ، سایر اروپائیان هم که در فن معماری و مهندسی تخصص دارند با عقیده من همراهند.
پیترو دلاواله ، جهانگرد ایتالیائی نیز اظهار نظر کرده است :
دور تا دور این میدان را ساختمانهای مساوی و موزون و زیبا فرا گرفته که سلسله آنها در هیچ نقطه قطع نشده است . درها همه بزرگ و دکانها همسطح خیابان هستند و بالای آنها ایوانها و پنجره ها و هزاران تزئینات مختلف ، منظره زیبائی بوجود آورده است.این حفظ تناسب در معماری و ظرافت کار باعث تجلی بیشتر زیبائی میدان می شود و با وجودیکه عمارتهای میدان ناوو نادر رم بلندتر و غنی تر هستند ، اگر جرات این را داشته باشم باید بگویم میدان نقش جهان را بدلایلی ترجیح می دهم.
پرو فسور هینتس ، ایران شناس معاصر آلمانی درباره میدان نقش جهان چنین می نویسد :
میدان در مرکز شهر قرار دارد . بنایش موقعی صورت گرفته که مشابه آنرا از نظر وسعت و سبک معماری و اصول شهر سازی در مغرب زمین نداریم.شاردان ، جهانگرد معروف و نکته سنج فرانسوی از میدان نقش جهان به عنوان مرکز خرید و فروش یاد میکند.( همشهری ، خرداد 75، 5 ).
میدان نقش جهان
– شاهکار معماری اصیل ایران و جهان میدان نقش جهان
مسجد امام یا مسجد جامع عباسی را میتوان نماد اوج معماری اسلامی ایران دانست.بنای این مسجد که دارای چهار ایوان است ، در سال 1021 هجری قمری پی نهاده شده و حدود 20 سال طول کشید . در این مسجد دو گنبد بیرونی با 52 متر ارتفاع ، بلند ترین گنبد شهر است که با کاشی های فیروزه ای خود درخشش خاصی دارد . مسجد امام دارای چهار مناره در قسمتهای سردر و ایوان جنوبی است.دو مدرسه علوم دینی نیز در گوشه های جنوب غربی و جنوب شرقی مسجد به نامهای سلیمانیه و ناصری وجود دارد.در هر ایوان مسجد ، قدح های بزرگ سنگی بنام سنگاب برای آشامیدن آب نمازگزاران وجود دارد .در کف این قدحها سوراخ کوچکی تعبیه شده که از آنها آب داخل قدح می شده است . به گفته برخی از کارشناسان این قدح های سنگی نقش ساعت را نیز برای مردم داشته است .
پروفسور، آرتور پوپ ، در کتاب معماری ایران درباره مسجد امام می نویسد :
ساختمان احداث این مسجد ، با وجود بی صبری شاه عباس در اتمام آن کار ، به کندی پیش رفت ؛ به طوریکه آخرین پوشش مرمرین آن در سال 1638 میلادی انجام پذیرفت . این اثر تاریخی نما یانگر اوج هزار سال مسجد سازی در ایران است .( همشهری ، خرداد 75 ،5 )کتیبه سردر مسجد به خط ثلث علیرضا عباسی ، خوشنویس پر آوازه عصر صفوی و مورخ به سال 1025 هجری حاکی از آن است که شاه عباس این مسجد را از مال خالص خود بنا کرده ، و ثواب آنرا به روح جد اعظم خود شاه طهماسب اهداء نموده است .در ذیل این کتیبه به خط محمد رضا امامی ، کتیبه دیگری نصب شده که بموجب آن از مقام معماری و مهندسی ، معمار مسجد جامع جدید اصفهان ( در مقابل مسجد جامع عتیق ) یعنی استاد علی اکبر اصفهانی تجلیل شده است .ارتفاع گنبد عظیم مسجد 52 متر و ارتفاع مناره های داخل آن 48 متر و ارتفاع مناره های سردر آن در میدان نقش جهان 42 متر است .قطعات بزرگ سنگهای مرمری یکپارچه و سنگابهای نفیس ، مخصوصاً سنگاب نفیس شبستان غربی گنبد بزرگ که مورخ به سال 1095 هجری است ، از دیدنیهای جالب این مسجد بی نظیر جهان اسلام است . ( هنرفر، 1372 ، 78-80 ).
مسجد شیخ لطف الله :
مسجد شیخ لطف الله اصفهان ، یکی از زیباترین و اعجاب انگیز ترین بناهای اصفهان است.این اثر فوق العاده یکی از زیباترین آثار تاریخی اصفهان است که هر تماشا کننده ای را خیره میکند و نسبت به هنر مندانی که در انجام آن تلاش نموده اند به اظهار تحسین وا میدارد.این شاهکار معماری ایران در ضلع شرقی میدان نقش جهان واقع گردیده و هنر کاشیکاری آن نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند.بنای مسجد به دستور شاه عباس اول آغاز و بنام شیخ لطف الله یکی از علمای بزرگ جبل عامل لبنان که توسط شاه عباس به اصفهان آمد ، نامگذاری شد .( همشهری، خرداد 75، 5 )
کتیبه سر در آن به خط ثلث علیرضا عباسی و مورخ به سال 1012 هجری است ، معمار و بنای مسجد استاد محمد رضا اصفهانی بوده است .مسجد شیخ لطف الله از ابنیه تاریخی بسیار مشهور است که تزئینات کاشیکاری آن در داخل ازاره ها به بالا همه از کاشیهای معرق پوشیده شده است و داخل و خارج گنبد به مانند آن نیزکه از زیباترین گنبدهای مساجد اصفهان بشمار میرود از کاشیهای معرق نفیس پوشیده شده است . ( هنرفر،1372، 82 )
http://memarinews.com/Image/News/shahkare%20memari%2004.jpg
معمار هنرمند مسجد ، مشکل اختلاف جهت قبل
ه و سردر بنا را که در جهت شرقی میدان قرار دارد ، با تعبیه یک دالان واسطه بین در ورودی تا شبستان حل نموده است.این راهرو زاویه 45 درجه ای را با دو چرخش نا محسوس به گونه ای طی میکند که شخص وقتی وارد شبستان ، در زیر گنبد می شود ، محراب درست روبرویش قرار دارد ، این تغییر جهت از بیرون مسجد هم نا پیداست، زیرا گنبد دایره شکل و بدون گلدسته فاقد جهت است.گنبد کوتاه مسجد ، همچون پیاله چینی واژگونه ای است باقطر 12 متر که سنگینی بارش را به دوش دیوارهائی به قطر 170 سانتیمتر نهاده است .
سطح داخلی گنبد را کاشی معرق با رنگهای روشن سفید، طلائی، زرد، حنائی و قهوه ای پوشانده است .در میانه گنبد خورشید زرینی وجود دارد که انوار درخشانش را تا کرانه های گنبد پراکنده است.ار ویژگیهای این مسجد این است که بر خلاف اکثر مساجد ، این مسجد فاقد صحن است و گنبد آن نیز مناره ندارد .به همین دلیل برای تعبیه نور زیر گنبد ، معمار بنا یکی دیگر از مهارتهای چشمگیر خود را در تامین و تقسیم نور بکار برده است .دور تا دور ساقه گنبد و در بالی هشت طاقنمای زیبائی که گنبد را بر فراز چهار طاقی اصلی نگه میدارد ، شانزده جفت پنجره مشبک قرار دارد که فضاهای پر و خالی نقوش اسلیمی های در هم تنیده آن به دلیل دو پوش بودن ، نور مستقیم را شکسته و به آرامی به سطح داخلی گنبد باز می تاباند. ( همشهری ، مهر80، 4 ).
محراب نفیس مسجد ، با کاشی های معرق ، اثر محمد رضا استاد حسین بنا اصفهانی به سال 1208 هجری است . بلندای گنبد در داخل بنا تا زیر سقف ،32 متر است.
باستان شناسان خارجی در مورد عظمت معماری این مسجد گفته اند :
به سختی می توان این بنا را محصول دست بشر دانست .مسجد شیخ لطف الله- شاهکار معمار عصر صفوی
کاخ عالی قاپو :
این کاخ که در عهد صفویه ، دولتخانه مبارکه نقش جهان و قصر دولتخانه نام داشته است ، نمونه منحصر به فردی از معماری کاخهای عهد صفویه است که در اوایل قرن یازدهم هجری به امر شاه عباس اول ساخته شده است و شاه صفوی ، سفرا و شخصیتهای عالیقدر را در این کاخ به حضور می پذیرفته است.عالی قاپو دارای پنج طبقه ساختمان است که هر طبقه تزئینات مخصوص دارد و با آنکه بعد از دوره صفویه به تزئینات آن ، خرابیها وارد آمده است ، با وجود این هنوز شاهکارهائی از گچبریها و نقاشیهای عهد صفویه را در بر دارد .( هنرفر،72، 84 ).
معماران معروف دنیا تعریف زیادی از این کاخ نکرده اند ، بلکه آنرا گاهی به یک صندوق آجری تشبیه نموده اند.ذکر این نکته ضروری است که شاه عباس ساختمانهای با شکوه را همیشه شایسته جلال خداوند می دانست نه کاخ شخصی خویش . ( شفقی، آبان 80، 7 ).
http://memarinews.com/Image/News/shahkare%20memari%2005.jpg
در مرحله سوم معماری عمارت که سه تالار متصل به هم ساخته شده یک نوع پوشش تزئینی خاص به صورت مقرنس سازی همراه با گچبریهای نفیس به اشکال مختلف ساخته شده است که عملکرد آن علاوه بر سیمای تزئینی ، جلو گیری از انعکاس صوت بوده ؛ به ترتیبی که در این تالارها موسیقی با نوای خوشایندی به گوش برسد .اینجا که به سفره خانه شاه معروف بود با حضور نوازشگران محل پذیرائی از مهمانان به شمار می آمده است .عمارت عالی قاپو کاربریهای گوناگون داشته و ار آن برای پذیرائی و مراسم ورودیه مخصوص شاه به دولتخانه و دربار و همچنین استراخت و شنیدن موسیقی استفاده می شده است .ایوان بزرگ آن برای تماشای مراسم ملی و مذهبی ، بازی چوگان و مسابقات اسب سواری و تیر اندازی که در میدان برگزار میشد ، ساخته شده است .نقاشی ظریف و زیبا ، گچبری و صحنه های تخیلی مینیاتوری ، کاخ عالی قاپو را به صورت یک البوم آثار هنری و تزئینی در آورده است.استاد علی اکبر بنای اصفهانی ، معمار کاخ بعد از ساختن بخشی از آن وقفه ای در ساخت بنا کرد .می گویند علت این وقفه در ساختمان بنا این بود که عمارتهای قدیم به خاطر افت ساختمان ، در فواصل مختلف زمانی ساخته میشد تا از استحکام بیشتری بر خوردار باشد.گچبریها و نقاشی ها کار رضا عباسی و شاگردانش است . رنگ نقاشی ها از مخلوط کردن رنگهایگیاهی چون پوست انار ، گردو و رناس به درجات مختلف ، بدست می آمده است.
برخی از کارشناسان در مورد علت کوتاه بودن درگاهها ( ورودی اتاقها ) دو روایت را مطرح میکنند:
یکی اینکه افراد هنگام ورود نا خود آگاه حالت تعظیم داشته باشند و دوم این روایت که شاه عباس به شیخ بهائی گفته باید من و ما ، از بین برود و به این شعر موسوی اشاره شده است :نزدیک این جهان ما و منی است عاقبت این نردبان افتادنی استلاجرم هرکس که بالاتر نشست استخوانش سخت تر خواهد شکست ( همشهری، خردارد 75، 5 ).
کاخ عالی قاپو – شاهکار معماری عصر صفوی سر در بازار قیصریه :
سردر بازار قیصریه در ضلع شمالی میدان نقش جهان واقع گردیده است .در بالای سردر قیصریه تصویر شاه عباس در جنگ با ازبکان یا در شکارگاه و تصاویری از مردان و زنان اروپائی دیده میشود .در حال حاضر از نقاشی شاه عباس در شکارگاه با وجود رنگبافتگی آن به علت مجاورت با هوای آزاد و و فرسودگیهائی که در اثر باد و باران و عوامل دیگر جوی پدید آمده باز هم آثاری باقی مانده است ولی دو صحنه دیگر نقاشی سردر، تقریباً از بین رفته است .شاردن ، جهانگرد معروف فرانسوی بیش از ده سال از عمر خود را در اصفهان گذرانده و آنچه را به چشم دیده به رشته تحریر در آورده است .
وی شرح بازار بزرگ اصفهان را از سردر ورودی آن که بازار قیصریه نام دارد آغاز میکند و می نویسد بازار بزرگ اصفهان در شمال میدان واقع شده و سردری عالی با تزیینات آجرهای چینی (مقصود کاشیکاری است ) دارد، در دو طرف این سردر دو سکوی وسیع قرار دارد که با سنگ یشم و سماق مفروش شده و روی این سکوها ، جواهر فروشان و زرگران بساط خود را گسترده و انواع و اقسام زیور آلات و سکه های کمیاب را به فروش می رسانند.ساعت و ناقوس بزرگی هم در بالای سردر بازار نصب شده که در جنگ شاه عباس با پرتغالی ها در جزیره هرمز به دست ایرانیان افتاده و به پایتخت انتقال داده شده است .
http://memarinews.com/Image/News/shahkare%20memari%2006.jpg
شاردن میگوید :
این سردر را قیصریه می نامند از آن جهت که از روی یکی از بناهای شهر قیصریه ( قیساریا ) در آسیای صغیر یعنی ترکیه امروز ساخته اند.در سردر قیصریه هم اکنون دو پشت بغل کاشیکاری ( پشت بغل یا لچکی اصطلاح کاشیکاری است ) دیده میشود که سالم است و تیر اندازی را با سر انسان شبیه به مینیاتورهای عصر صفوی و تنه ببر یا شیر و دم اژدهائی نشان میدهد و این مجموعه تزئیناتی ، نمایش برج قوس است که مورخین مشرق زمین احداث شهر اصفهان را در این برج می دانسته اند ، عیناً صورت فلکی این برج را همانند نقش کاشیکاری سردر قیصریه به نمایش گذاشته اند
این میدان و دیگر آثار تاریخی اطراف آن شامل مسجد امام ( مسجد جامع عباسی ) ، کاخ عالی قاپو ، مسجد شیخ لطف الله و سر در بازار قیصریه ، اثر فکر خلاق و دستان هنرمند معماران ورزیده ایرانی بویژه شیخ بهائی ، استاد علی اکبر اصفهانی ، و استاد محمد رضا اصفهانی است .
http://memarinews.com/Image/News/shahkare%20memari%2001.JPG
میدان نقش جهان یکی از سه مکان ارزشمند فرهنگی کشور است که در کنار تخت جمشید و چغازنبیل در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفته است.قبل از اینکه اصفهان به پایتختی صفویه انتخاب شود در محل این میدان باغ وسیعی به نام نقش جهان وجود داشته است ، در دوره شاه عباس اول باغ را تا حدود امروزی آن وسعت دادند و در اطراف آن بناهای مشهوری بوجود آمد.
طول میدان 500 متر و عرضش حدود 165 متر میباشد. در دوره شاه عباس اول محل بازی ، چوگان بوده است و دروازه سنگی چوگان هنوز هم وجود دارد.طراحی و ساخت بناهای مشهور اطراف آن به نحوی است که اضلاع شمالی و غرب به کار دنیا و دو ضلع شرقی و جنوبی به کار آخرت اختصاص داده شده است.
http://memarinews.com/Image/News/shahkare%20memari%2003.jpg
مسجد امام یا مسجد جامع عباسی در جنوب ، مسجد شیخ لطف الله در شرق ، کاخ عالی قاپو در غرب و قیصریه و بازار در شمال آن واقع گردیده اند.جهت میدان با چند درجه انحراف شمالی – جنوبی است که یکی از شاهکارهای معماری است و باعث گردیده که مسجد امام بسوی قبله منحرف گردد.میدان نقش جهان امام همراه با بناهای شاخص پیرامونش ، روایتی عالی از شیوه اصفهان در معماری ایرانی دانسته می شود و علاوه بر اینکه در ارتباط با چهار باغ و مجموعه بنا و باغهای آن آیینه تمام نمای مکتب اصفهان در شهر سازی است ، بخشی با اهمیت از شالوده شهری اصفهان ، عصر صفوی نیز بشمار می آید.
گذشته از ارزشهای معمارانه ، چنانکه از نامش نیز پیداست ، نقشی از جهان آرمانی عصر صفوی است که کار گزارانش در کار همنشینی دو نهاد دین و دولت در بستر زندگی اجتماعی مردم ایده ها و تجربه های زیادی داشته اند، چنانکه به سهولت میتوان نماد وظهور دو نهاد مذکور – مسجد وکاخ را در بطن زندگی اجتماعی مردم که در بازار اطراف میدان متجلی شده است ، درک کرد.
میدان نقش جهان از دیدگاه مورخاندیو لافوا ، جهانگرد فرانسوی که در سال 1298 هجری قمری از این میدان دیدن کرده ، در این باره می نویسد :
من احتیاجی ندارم که مانند فیثاغورث یونانی در حل مسئله مهمی تلاش کنم ، بلکه کاملاً برای من مکشوف است و می توانم با نهایت اطمینان بگویم که در د نیای متمدن امروز هیچ گونه بنا ئی وجود ندارد که بتواند از حیث وسعت و زیبائی و تقارن عمارات ، شایسته مقایسه با این میدان باشد . این عقیده شخص من نیست ، سایر اروپائیان هم که در فن معماری و مهندسی تخصص دارند با عقیده من همراهند.
پیترو دلاواله ، جهانگرد ایتالیائی نیز اظهار نظر کرده است :
دور تا دور این میدان را ساختمانهای مساوی و موزون و زیبا فرا گرفته که سلسله آنها در هیچ نقطه قطع نشده است . درها همه بزرگ و دکانها همسطح خیابان هستند و بالای آنها ایوانها و پنجره ها و هزاران تزئینات مختلف ، منظره زیبائی بوجود آورده است.این حفظ تناسب در معماری و ظرافت کار باعث تجلی بیشتر زیبائی میدان می شود و با وجودیکه عمارتهای میدان ناوو نادر رم بلندتر و غنی تر هستند ، اگر جرات این را داشته باشم باید بگویم میدان نقش جهان را بدلایلی ترجیح می دهم.
پرو فسور هینتس ، ایران شناس معاصر آلمانی درباره میدان نقش جهان چنین می نویسد :
میدان در مرکز شهر قرار دارد . بنایش موقعی صورت گرفته که مشابه آنرا از نظر وسعت و سبک معماری و اصول شهر سازی در مغرب زمین نداریم.شاردان ، جهانگرد معروف و نکته سنج فرانسوی از میدان نقش جهان به عنوان مرکز خرید و فروش یاد میکند.( همشهری ، خرداد 75، 5 ).
میدان نقش جهان
– شاهکار معماری اصیل ایران و جهان میدان نقش جهان
مسجد امام یا مسجد جامع عباسی را میتوان نماد اوج معماری اسلامی ایران دانست.بنای این مسجد که دارای چهار ایوان است ، در سال 1021 هجری قمری پی نهاده شده و حدود 20 سال طول کشید . در این مسجد دو گنبد بیرونی با 52 متر ارتفاع ، بلند ترین گنبد شهر است که با کاشی های فیروزه ای خود درخشش خاصی دارد . مسجد امام دارای چهار مناره در قسمتهای سردر و ایوان جنوبی است.دو مدرسه علوم دینی نیز در گوشه های جنوب غربی و جنوب شرقی مسجد به نامهای سلیمانیه و ناصری وجود دارد.در هر ایوان مسجد ، قدح های بزرگ سنگی بنام سنگاب برای آشامیدن آب نمازگزاران وجود دارد .در کف این قدحها سوراخ کوچکی تعبیه شده که از آنها آب داخل قدح می شده است . به گفته برخی از کارشناسان این قدح های سنگی نقش ساعت را نیز برای مردم داشته است .
پروفسور، آرتور پوپ ، در کتاب معماری ایران درباره مسجد امام می نویسد :
ساختمان احداث این مسجد ، با وجود بی صبری شاه عباس در اتمام آن کار ، به کندی پیش رفت ؛ به طوریکه آخرین پوشش مرمرین آن در سال 1638 میلادی انجام پذیرفت . این اثر تاریخی نما یانگر اوج هزار سال مسجد سازی در ایران است .( همشهری ، خرداد 75 ،5 )کتیبه سردر مسجد به خط ثلث علیرضا عباسی ، خوشنویس پر آوازه عصر صفوی و مورخ به سال 1025 هجری حاکی از آن است که شاه عباس این مسجد را از مال خالص خود بنا کرده ، و ثواب آنرا به روح جد اعظم خود شاه طهماسب اهداء نموده است .در ذیل این کتیبه به خط محمد رضا امامی ، کتیبه دیگری نصب شده که بموجب آن از مقام معماری و مهندسی ، معمار مسجد جامع جدید اصفهان ( در مقابل مسجد جامع عتیق ) یعنی استاد علی اکبر اصفهانی تجلیل شده است .ارتفاع گنبد عظیم مسجد 52 متر و ارتفاع مناره های داخل آن 48 متر و ارتفاع مناره های سردر آن در میدان نقش جهان 42 متر است .قطعات بزرگ سنگهای مرمری یکپارچه و سنگابهای نفیس ، مخصوصاً سنگاب نفیس شبستان غربی گنبد بزرگ که مورخ به سال 1095 هجری است ، از دیدنیهای جالب این مسجد بی نظیر جهان اسلام است . ( هنرفر، 1372 ، 78-80 ).
مسجد شیخ لطف الله :
مسجد شیخ لطف الله اصفهان ، یکی از زیباترین و اعجاب انگیز ترین بناهای اصفهان است.این اثر فوق العاده یکی از زیباترین آثار تاریخی اصفهان است که هر تماشا کننده ای را خیره میکند و نسبت به هنر مندانی که در انجام آن تلاش نموده اند به اظهار تحسین وا میدارد.این شاهکار معماری ایران در ضلع شرقی میدان نقش جهان واقع گردیده و هنر کاشیکاری آن نظر هر بیننده ای را به خود جلب می کند.بنای مسجد به دستور شاه عباس اول آغاز و بنام شیخ لطف الله یکی از علمای بزرگ جبل عامل لبنان که توسط شاه عباس به اصفهان آمد ، نامگذاری شد .( همشهری، خرداد 75، 5 )
کتیبه سر در آن به خط ثلث علیرضا عباسی و مورخ به سال 1012 هجری است ، معمار و بنای مسجد استاد محمد رضا اصفهانی بوده است .مسجد شیخ لطف الله از ابنیه تاریخی بسیار مشهور است که تزئینات کاشیکاری آن در داخل ازاره ها به بالا همه از کاشیهای معرق پوشیده شده است و داخل و خارج گنبد به مانند آن نیزکه از زیباترین گنبدهای مساجد اصفهان بشمار میرود از کاشیهای معرق نفیس پوشیده شده است . ( هنرفر،1372، 82 )
http://memarinews.com/Image/News/shahkare%20memari%2004.jpg
معمار هنرمند مسجد ، مشکل اختلاف جهت قبل
ه و سردر بنا را که در جهت شرقی میدان قرار دارد ، با تعبیه یک دالان واسطه بین در ورودی تا شبستان حل نموده است.این راهرو زاویه 45 درجه ای را با دو چرخش نا محسوس به گونه ای طی میکند که شخص وقتی وارد شبستان ، در زیر گنبد می شود ، محراب درست روبرویش قرار دارد ، این تغییر جهت از بیرون مسجد هم نا پیداست، زیرا گنبد دایره شکل و بدون گلدسته فاقد جهت است.گنبد کوتاه مسجد ، همچون پیاله چینی واژگونه ای است باقطر 12 متر که سنگینی بارش را به دوش دیوارهائی به قطر 170 سانتیمتر نهاده است .
سطح داخلی گنبد را کاشی معرق با رنگهای روشن سفید، طلائی، زرد، حنائی و قهوه ای پوشانده است .در میانه گنبد خورشید زرینی وجود دارد که انوار درخشانش را تا کرانه های گنبد پراکنده است.ار ویژگیهای این مسجد این است که بر خلاف اکثر مساجد ، این مسجد فاقد صحن است و گنبد آن نیز مناره ندارد .به همین دلیل برای تعبیه نور زیر گنبد ، معمار بنا یکی دیگر از مهارتهای چشمگیر خود را در تامین و تقسیم نور بکار برده است .دور تا دور ساقه گنبد و در بالی هشت طاقنمای زیبائی که گنبد را بر فراز چهار طاقی اصلی نگه میدارد ، شانزده جفت پنجره مشبک قرار دارد که فضاهای پر و خالی نقوش اسلیمی های در هم تنیده آن به دلیل دو پوش بودن ، نور مستقیم را شکسته و به آرامی به سطح داخلی گنبد باز می تاباند. ( همشهری ، مهر80، 4 ).
محراب نفیس مسجد ، با کاشی های معرق ، اثر محمد رضا استاد حسین بنا اصفهانی به سال 1208 هجری است . بلندای گنبد در داخل بنا تا زیر سقف ،32 متر است.
باستان شناسان خارجی در مورد عظمت معماری این مسجد گفته اند :
به سختی می توان این بنا را محصول دست بشر دانست .مسجد شیخ لطف الله- شاهکار معمار عصر صفوی
کاخ عالی قاپو :
این کاخ که در عهد صفویه ، دولتخانه مبارکه نقش جهان و قصر دولتخانه نام داشته است ، نمونه منحصر به فردی از معماری کاخهای عهد صفویه است که در اوایل قرن یازدهم هجری به امر شاه عباس اول ساخته شده است و شاه صفوی ، سفرا و شخصیتهای عالیقدر را در این کاخ به حضور می پذیرفته است.عالی قاپو دارای پنج طبقه ساختمان است که هر طبقه تزئینات مخصوص دارد و با آنکه بعد از دوره صفویه به تزئینات آن ، خرابیها وارد آمده است ، با وجود این هنوز شاهکارهائی از گچبریها و نقاشیهای عهد صفویه را در بر دارد .( هنرفر،72، 84 ).
معماران معروف دنیا تعریف زیادی از این کاخ نکرده اند ، بلکه آنرا گاهی به یک صندوق آجری تشبیه نموده اند.ذکر این نکته ضروری است که شاه عباس ساختمانهای با شکوه را همیشه شایسته جلال خداوند می دانست نه کاخ شخصی خویش . ( شفقی، آبان 80، 7 ).
http://memarinews.com/Image/News/shahkare%20memari%2005.jpg
در مرحله سوم معماری عمارت که سه تالار متصل به هم ساخته شده یک نوع پوشش تزئینی خاص به صورت مقرنس سازی همراه با گچبریهای نفیس به اشکال مختلف ساخته شده است که عملکرد آن علاوه بر سیمای تزئینی ، جلو گیری از انعکاس صوت بوده ؛ به ترتیبی که در این تالارها موسیقی با نوای خوشایندی به گوش برسد .اینجا که به سفره خانه شاه معروف بود با حضور نوازشگران محل پذیرائی از مهمانان به شمار می آمده است .عمارت عالی قاپو کاربریهای گوناگون داشته و ار آن برای پذیرائی و مراسم ورودیه مخصوص شاه به دولتخانه و دربار و همچنین استراخت و شنیدن موسیقی استفاده می شده است .ایوان بزرگ آن برای تماشای مراسم ملی و مذهبی ، بازی چوگان و مسابقات اسب سواری و تیر اندازی که در میدان برگزار میشد ، ساخته شده است .نقاشی ظریف و زیبا ، گچبری و صحنه های تخیلی مینیاتوری ، کاخ عالی قاپو را به صورت یک البوم آثار هنری و تزئینی در آورده است.استاد علی اکبر بنای اصفهانی ، معمار کاخ بعد از ساختن بخشی از آن وقفه ای در ساخت بنا کرد .می گویند علت این وقفه در ساختمان بنا این بود که عمارتهای قدیم به خاطر افت ساختمان ، در فواصل مختلف زمانی ساخته میشد تا از استحکام بیشتری بر خوردار باشد.گچبریها و نقاشی ها کار رضا عباسی و شاگردانش است . رنگ نقاشی ها از مخلوط کردن رنگهایگیاهی چون پوست انار ، گردو و رناس به درجات مختلف ، بدست می آمده است.
برخی از کارشناسان در مورد علت کوتاه بودن درگاهها ( ورودی اتاقها ) دو روایت را مطرح میکنند:
یکی اینکه افراد هنگام ورود نا خود آگاه حالت تعظیم داشته باشند و دوم این روایت که شاه عباس به شیخ بهائی گفته باید من و ما ، از بین برود و به این شعر موسوی اشاره شده است :نزدیک این جهان ما و منی است عاقبت این نردبان افتادنی استلاجرم هرکس که بالاتر نشست استخوانش سخت تر خواهد شکست ( همشهری، خردارد 75، 5 ).
کاخ عالی قاپو – شاهکار معماری عصر صفوی سر در بازار قیصریه :
سردر بازار قیصریه در ضلع شمالی میدان نقش جهان واقع گردیده است .در بالای سردر قیصریه تصویر شاه عباس در جنگ با ازبکان یا در شکارگاه و تصاویری از مردان و زنان اروپائی دیده میشود .در حال حاضر از نقاشی شاه عباس در شکارگاه با وجود رنگبافتگی آن به علت مجاورت با هوای آزاد و و فرسودگیهائی که در اثر باد و باران و عوامل دیگر جوی پدید آمده باز هم آثاری باقی مانده است ولی دو صحنه دیگر نقاشی سردر، تقریباً از بین رفته است .شاردن ، جهانگرد معروف فرانسوی بیش از ده سال از عمر خود را در اصفهان گذرانده و آنچه را به چشم دیده به رشته تحریر در آورده است .
وی شرح بازار بزرگ اصفهان را از سردر ورودی آن که بازار قیصریه نام دارد آغاز میکند و می نویسد بازار بزرگ اصفهان در شمال میدان واقع شده و سردری عالی با تزیینات آجرهای چینی (مقصود کاشیکاری است ) دارد، در دو طرف این سردر دو سکوی وسیع قرار دارد که با سنگ یشم و سماق مفروش شده و روی این سکوها ، جواهر فروشان و زرگران بساط خود را گسترده و انواع و اقسام زیور آلات و سکه های کمیاب را به فروش می رسانند.ساعت و ناقوس بزرگی هم در بالای سردر بازار نصب شده که در جنگ شاه عباس با پرتغالی ها در جزیره هرمز به دست ایرانیان افتاده و به پایتخت انتقال داده شده است .
http://memarinews.com/Image/News/shahkare%20memari%2006.jpg
شاردن میگوید :
این سردر را قیصریه می نامند از آن جهت که از روی یکی از بناهای شهر قیصریه ( قیساریا ) در آسیای صغیر یعنی ترکیه امروز ساخته اند.در سردر قیصریه هم اکنون دو پشت بغل کاشیکاری ( پشت بغل یا لچکی اصطلاح کاشیکاری است ) دیده میشود که سالم است و تیر اندازی را با سر انسان شبیه به مینیاتورهای عصر صفوی و تنه ببر یا شیر و دم اژدهائی نشان میدهد و این مجموعه تزئیناتی ، نمایش برج قوس است که مورخین مشرق زمین احداث شهر اصفهان را در این برج می دانسته اند ، عیناً صورت فلکی این برج را همانند نقش کاشیکاری سردر قیصریه به نمایش گذاشته اند